Ukubuuka Kwa Bafwa Lisambilisho Ilyamukuma

“Nalikwata isubilo kuli Lesa, . . . ukuti kukaba ukubuushiwa kwa balungama na bashalungama.”—IMILIMO 24:15.

1. Cali shani pa kuti abali mu cilye ca Sanhedrini batendeke ukukansanina isambilisho lya kubuuka?

ILYO umutumwa Paulo abwelele pa bulendo bwakwe ubwa butatu ubwa bumishonari mu 56 C.E., aile ku Yerusalemu. Ilyo aiketwe ku bena Roma, bamusuminishe ukumonekela pa ntanshi ya cilye cikalamba ica baYuda ica Sanhedrini. (Imilimo 22:29, 30) Ilyo Paulo aloleshe mu cilye, amwenemo abaSaduke na baFarise. Kwali icikalamba cimo ico balya bantu babili bapusenemo. AbaSaduke baleti takwaba kubuuka kwa bafwa; lelo abaFarise balisumine mu kubuuka. Pa kubeba ifyo ena aishibe, atile: “Mwe baume, bamunyinane, ine ndi muFarise, umwana wa baFarise. Pe subilo lya kubuushiwa kwa bafwa e po ndepingwilwa.” Pa kulanda aya mashiwi, alengele kwaima ifikansa ifikalamba pa bantu bali mu cilye!—Imilimo 23:6-9.

2. Cinshi Paulo abelele uwaipekanya ukuisosela pa citetekelo akwete mu kubuuka?

² Kale ilyo ico tacilacitika, Paulo aleya ku Damaseke, kabili amwene Yesu mu cimonwa no kumfwa ishiwi lyakwe. Paulo aipwishe fye na Yesu ukuti: “Ncite shani mwe Shikulu?’ Na o Yesu atile: “Ima, kabiye ku Damaseke, e ko ukebwa fyonse ifyo wasontelwa ukucita.” Ilyo afikile ku Damaseke, asangile Umwina Kristu wa cikuuku, Anania, uwaebele Paulo ati: “Lesa wa fikolwe fyesu nakusala ukuti ufike ku kwishiba ukufwaya kwakwe, no kumona Uwalungama [Yesu wabuushiwa] no kuumfwa ishiwi lya mu kanwa kakwe.” (Imilimo 22:6-16) E mulandu wine kanshi Paulo abelele uwaipekanya ukuisosela pa citetekelo akwate mu kubuuka.—1 Petro 3:15.

Ashimikile Abengi Isubilo lya Kubuuka

3, 4. Bushe Paulo alandile shani na maka ukuti isambilisho lya kubuuka lya cine, kabili cinshi twingasambililako?

³ Inshita imbi, Paulo amonekele pa ntanshi ya kwa Kateka Felikisi. Pali ilya nshita, Tertuli, “kalanda wa ku cintubwingi,” uwalandileko abaYuda, apeele Paulo umulandu wa kuti ni ntungulushi ya cakaniko calesongelekanya ubusangu. Pa kwasuka, ukwabula no kupita mu mbali, Paulo atile: “Lelo ndesumina ici kuli imwe, ukuti, inshila iyo beta ‘icakaniko,’ e fyo momba umulimo washila kuli Lesa wa fikolwe fyandi.” Lyena, pa kulanda icikalamba ico alefwayo kulanda, atile: “Nalikwata isubilo kuli Lesa, isubilo ilyo na bo bene bakwata, ukuti kukaba ukubuushiwa kwa balungama na bashalungama.”—Imilimo 23:23, 24; 24:1-8, 14, 15.

⁴ Ilyo papitile nakalimo imyaka ibili, impyani ya kwa Felikisi, Porki Feste, aitile Imfumu Herode Agripa ukuti na o ese omfweko umulandu wa kwa Paulo uwali mu cifungo. Feste atile abalepeela Paulo umulandu balekana filya aleshimikila abantu ukuti, ‘umuntu umo uwitwa Yesu, uwafwile, . . . aali umumi.’ Pa kuisosela, Paulo aipwishe ukuti: “Mulandu nshi capingwilwa ukuti tacingasuminwa muli imwe ukuti Lesa emya abafwa?” Lyene atile: “Lelo, pa mulandu wa kuti napokelele ukwafwa ukufuma kuli Lesa, ukufika kuli leelo ncili ndashimikila ubunte ku banono na bakalamba, lelo nshisosa icintu cimbi kano fye ifyo Bakasesema na Mose balandile ukuti fyali no kucitika, ukuti Kristu ali no kucula kabili, pamo ngo wa ntanshi ukubuushiwa ku bafwa, ali no kusabankanya ulubuuto kuli aba bantu na ku bena fyalo.” (Imilimo 24:27; 25:13-22; 26:8, 22, 23) Awe mwandini kanshi Paulo alilandile na maka pe sambilisho lya kubuuka! Nga filya Paulo acitile, na ifwe kuti twashimikila abantu na maka ukuti isubilo lya kubuuka lya cine cine. Lelo bushe kuti twaenekela bonse ukumfwa? Te bonse bakomfwa, nga filya cali na kuli Paulo.

5, 6. (a) Bushe abantu bacitile shani ilyo abatumwa baleshimikila pa kubuuka kwa bafwa? (b) Ilyo tulelanda ku bantu pa kubuuka, cinshi icacindama ico na ifwe bene tufwile ukucita?

⁵ Tontonkanyeni pali cilya cacitike mu bulendo bwa cibili ubwa kwa Paulo ubwa bumishonari (muli ba 49 ukufika ku 52 C.E.) ilyo atandalile ku Atena. Apelulushenye na bantu basumine mu milungu yalekanalekana, kabili abacincishe ukwishiba ukufwaya kwa kwa Lesa ukwa kuti akapingula aba pano isonde mu bulungami ku muntu uyo asontele. Umuntu alelandapo ni Yesu. Paulo atile, pa kubuusha Yesu ku bafwa, Lesa alipeele ubushininkisho bwa kuti ca cine e uli no kupingula abantu mu bulungami. Bushe bonse balisumine ukuti alelanda icishinka? Tubelengo kuti: “Awe, ilyo baumfwile ukubuushiwa kwa bafwa, bamo batendeke ukumupumya, ilyo bambi batile: ‘Tukakuumfwa ulwa ici na limbi.’”—Imilimo 17:29-32.

⁶ E fyacitile na bakutike kuli Petro na Yohane pa numa ya Pentekoste wa mu 33 C.E. Pali kulya kukansana na po, abaSaduke e po baali. Ilembo lya Imilimo 4:1-4 lishimiko kuti: “Nomba ilyo aba babili balelanda ku bantu, bashimapepo bakalamba na mushika we tempele na baSaduke baishile kuli bene, balifulilwe pa mulandu wa kuti balesambilisha abantu kabili balebila ulwa kubuushiwa ku bafwa muli Yesu.” Na lyo line, bamo balitemenwe ukumfwa lilya lyashi. “Abengi abaumfwile ifyo balandile balisumine, kabili impendwa ya baume yafikile nalimo amakana yasano (5,000).” Na ifwe bene, ilyo tuleshimikila abantu pe sambilisho lya kubuuka, tufwile ukwishiba ukuti bamo bakomfwa, bambi na bo tabakomfwe. E mulandu wine kanshi, cacindamina ukuti na ifwe bene tukoshe icitetekelo cesu mwi sambilisho lya kubuuka.

Icitetekelo ca Bwina Kristu no Kuubuka

7, 8. (a) Muli kalata wa ku cilonganino ca Bena Korinti aba mu nshiku sha batumwa, cinshi cingalenga icitetekelo ukube ca fye? (b) Bushe ukwishiba bwino isambilisho lya kubuuka, kwaba shani cishibilo ca buKristu bwa cine no bwa bufi?

⁷ Bamo abasumine ubuKristu mu nshita ya batumwa, calibakosele ukusumina isambilisho lya kubuuka kwa bafwa. Bamo abo cayafishe ukusumina bantu balelongana ku cilonganino ca ku Korinti. Paulo abalembele ukuti: “Pa fya ntanshi ifyo namushilile ni co na ine napokelele, ica kuti Kristu afwilile imembu shesu umwabela Amalembo; kabili ukuti alishiikilwe, kabili ukuti abuushiwe pa bushiku bwalenga shitatu umwabela Amalembo.” Lyene Paulo akoseshe ico cishinka pa kulanda ukuti Kristu uwabuushiwa “amoneke ku ba bwananyina abacile myanda isano (500).” Alandile no kuti abengi pali balya, ninshi no kufwa tabalafwa pali ilya nshita. (1 Abena Korinti 15:3-8) Na kabili atile: “Nomba Kristu nga alebilwa ukuti alibuushiwa ku bafwa, bushe bamo aba muli imwe batila shani ukuti takwaba ukubuushiwa kwa bafwa? Nga cine cine ukubuushiwa kwa bafwa takwaba, ninshi na Kristu wine tabuushiwe. Lelo Kristu nga tabuushiwa, ninshi ukushimikila kwesu kwa fye, ne citetekelo cesu ca fye.”—1 Abena Korinti 15:12-14.

⁸ Ca cine kanshi, isambilisho lya kubuuka lyalicindama ica kutila umuntu nga atila takwaba kubuuka, ninshi no buKristu bwine bwa fye kuli ena. E ico kanshi, ukwishiba bwino bwino isambilisho lya kubuuka, ca kwishibilako Abena Kristu ba cine na ba bufi. (Ukutendeka 3:4; Esekiele 18:4) E ico, Paulo atila isambilisho lya kubuuka lyaba pa “fifundisho fya kutendekelako” ifya buKristu. Shi lekeni tubombeshe ‘ukulola ku kukosoka.’ Paulo na kabili atucincisha ukuti, “ici e co tukacita, nga cine cine Lesa asuminisha.”—AbaHebere 6:1-3.

Isubilo lya Kubuuka

9, 10. Bushe muli Baibolo nga batila “ukubuuka,” ninshi calola mwi?

⁹ Pa kuti tukoshe sana icitetekelo cesu mu kubuuka kwa bafwa, natwasuke aya mepusho: Bushe mu Baibolo nga batila ukubuuka, ninshi calola mwi? Bushe isambilisho lya kubuuka, litulenga shani ukushininkisha ukuti Yehova alitutemwa? Amasuko kuli aya mepusho yakakosha bucibusa bwesu na Lesa no kutwafwa ukusambilisha bwino abantu isubilo lya kubuuka.—2 Timote 2:2; Yakobo 4:8.

¹⁰ Nga kulikonka fye mu ciGriki, ishiwi lya kuti “ukubuuka,” lyalola mu kuti “ukwima na kabili.” Nge co na co calola mwi? Muli Baibolo, isubilo lya kubuuka cisumino ca kuti umuntu uwafwa akaba no mweo na kabili. Baibolo itusambilisha no kuti uwafwile nga aali ne subilo lya kwikala pano isonde, akabuuka no mubili wa buntunse, no kuti uwafwile nga aali ne subilo lya kuya ku muulu, akabuuka no mubili wa bumupashi. Awe mwandini tulapeshiwa amano pa kutemwa kwa kwa Yehova, amano yakwe na maka yakwe, ifyo alanga pa kutupeela isubilo lya kubuuka.

11. Finshi abasubwa ba kwa Lesa benekela ukupokelela ilyo babuuka?

¹¹ Yesu na bamunyina basubwa babuuka ne mibili ya bumupashi pa kuti baye ku muulu ku kubomba umulimo wabo. (1 Abena Korinti 15:35-38, 42-53) Bakaba bakateka mu Bufumu bwa buMesia, ubukalenga isonde ukuba Paradaise. Yesu e Shimapepo Mukalamba, abasubwa bapanga ubufumu bwa bashimapepo pamo nankwe. Bakaleta amapaalo ye lambo lya cilubula ca kwa Kristu ku bantu bakaba mu calo cipya ica bulungami. (AbaHebere 7:25, 26; 9:24; 1 Petro 2:9; Ukusokolola 22:1, 2) Pali ino nshita, abasubwa abacili pano isonde bafwaya ukutwalilila ukusenaminwa na Lesa. Ilyo bafwa, balapokelela “icilambu,” pantu balabuushiwa no mubili wa bumupashi no kupeelwa umweo wa bumunshifwa ku muulu. (2 Abena Korinti 5:1-3, 6-8, 10; 1 Abena Korinti 15:51, 52; Ukusokolola 14:13) Paulo alembele ukuti: “Pantu nga twaba abaikatana na wene mu mipalanine ya mfwa yakwe, cine cine tukaba abaikatana nankwe na mu mipalanine ya kubuuka kwakwe.” (Abena Roma 6:5) Lelo ni shani kuli balya abakabuuka no kwikala pano isonde mu buntunse? Bushe isubilo lya kubuuka kuti lyalenga shani ukuti na bo bapalame kuli Lesa? Kuti twasambililako ifingi ku ca kumwenako ca kwa Abrahamu.

Isubilo lya Kubuuka na Bucibusa Bwesu na Yehova

12, 13. Cinshi calengele Abrahamu ukucetekela ukutila Lesa kuti abuusha umuntu uwafwa?

¹² Abrahamu, uwaitilwe “cibusa wa kwa Yehova,” aali muntu wa citetekelo cakosa. (Yakobo 2:23) Paulo alandile pa citetekelo ca kwa Abrahamu imiku itatu ilyo aletantawila abaume na banakashi ba citetekelo mu cipandwa 11 ica AbaHebere. (AbaHebere 11:8, 9, 17) Umuku walenga butatu, Paulo alandile pa citetekelo Abrahamu alangile lintu mu cumfwila apene apeele umwana wakwe umwaume Isaki nge lambo. Abrahamu taletwishika ubulayo bwa kwa Yehova ubwa kuti ulubuto lwali no kwishila muli Isaki. Nangu fye Isaki afwa nge lambo, Abrahamu “atungile ukuti Lesa ali na maka ya kumwimya na ku bafwa.”

¹³ Awe ifintu umo fyabela, ilyo Yehova amwene ifyo icitetekelo ca kwa Abrahamu cakosele, apekenye inama ya kupeela ilambo mu cifulo ca kwa Isaki. Lelo nangu cali filya, icacitike palya cali cimpashanya ca kuti ukubuuka kwa bafwa kwa cine cine, nge fyo Paulo alondolwele ati: “Ukufuma uko kwine [Abrahamu] e ko amupokelele [Isaki] na mu mampalanya.” (AbaHebere 11:19) Na kabili, Abrahamu na kale alicetekele ukuti Lesa alikwata amaka ya kubuusha umuntu uwafwa. Yehova abweseshe amaka ya bufyashi kuli Abrahamu no mukashi wakwe Sara, ilyo bakwete umwana mwaume Isaki mu bukote.—Ukutendeka 18:10-14; 21:1-3; Abena Roma 4:19-21.

14. (a) Ukulingana na AbaHebere 11:9, 10, cinshi Abrahamu alelolela? (b) Pa kuti Abrahamu akasangweko ku mapaalo ya Bufumu, cifwile ukuba shani? (c) Cifwile ukuba shani pa kuti na ifwe tukasangweko ku mapaalo ya Bufumu?

¹⁴ Paulo atile Abrahamu ali mulebeshi pano isonde, uwaleikala mu mahema, kabili “alelolela umusumba uwakwata imifula ine ine, uo kakuula kabili kalenga wa uyu musumba ni Lesa.” (AbaHebere 11:9, 10) Umusumba alelolela te musumba wa cine cine uwapala Yerusalemu, umwali itempele lya kwa Lesa. Alelolela umusumba wa mampalanya. Ubufumu bwa kwa Lesa ubwa muulu ubukatekwa na Kristu Yesu pamo na ba 144,000 bakateka banankwe. Na kabili, ba 144,000 mu bukata bwabo ubwa ku muulu betwa ati ‘umusumba wa mushilo, Yerusalemu Mupya,’ “nabwinga” wa kwa Kristu. (Ukusokolola 21:2) Mu 1914, Yehova atekele Yesu pa Bufumu, amucitile Imfumu ya Bufumu bwa buMesia ku muulu, kabili amwebele ukutendeka ukuteka mu kati ka balwani bakwe. (Amalumbo 110:1, 2; Ukusokolola 11:15) Abrahamu, “cibusa wa kwa Yehova,” akabuuka ukufuma ku bafwa pa kuti akasangweko ku mapaalo yakabako mu Bufumu. E cimo cine na ifwe, pa kuti tukasangweko ku mapaalo ya Bufumu, tufwile ukuba no mweo mu calo cipya ica kwa Lesa. Kuti twapusuka abatuntulu mwi bumba likalamba ilikapusuka pa Armagedone, nelyo kuti twaisabuuka ku bafwa mu calo cipya. (Ukusokolola 7:9, 14) Lelo bushe cinshi twasuminina ukuti ca cine ukubuuka kukabako?

Ukutemwa kwa kwa Lesa—E Bushininkisho bwe Subilo lya Kubuuka

15, 16. (a) Bushe ukusesema kwa kubalilapo mu Baibolo kutupeela shani isubilo lya kubuuka? (b) Bushe ukucetekela mu kubuuka kutupalamika shani kuli Yehova?

¹⁵ Bucibusa bwesu ubwakosa na Shifwe wa mu muulu uwatutemwa, icitetekelo cakosa nge ca kwa Abrahamu, ne cumfwila cesu ku mafunde ya kwa Lesa, e filenga ukuti Yehova atumone abalungama kabili ifibusa fyakwe. E cilenga twaba ne shuko lya kwisaipakisha amapaalo ya Bufumu. Na kuba, mu kusesema kwa kubalilapo fye mu Cebo ca kwa Lesa, pa Ukutendeka 3:15, mwaba amashiwi ayatupeela isubilo lya kubuuka ne lya kuba ifibusa na Lesa. Kulya kusesema kwatile Satana akafwantwa ku mutwe, lelo, kwasobele no kuti Ubufyashi bwa mwanakashi wa kwa Lesa na bo buli no kusumwa ku citende. Imfwa ya kwa Yesu pa cimuti yali kwati kumusuma ku citende. Icilonda cakwe ica mampalanya ku citende calipolele ilyo abuukile pa bushiku ubwalenga shitatu. Ukubuuka kwakwe kwalengele aba na maka ya kucimfya “uukwete amaka ya kulenga imfwa, e kutila, Kaseebanya.”—AbaHebere 2:14.

¹⁶ Paulo atucinkulako ukuti “Lesa asokolola ukutemwa kwakwe kwine kuli ifwe pa kuti, ilyo twali tucili ababembu, Kristu alitufwilile.” (Abena Roma 5:8) Ukutasha pali ico cikuuku cakwe ica bupe fye, kulatupalamika kuli Yesu na kuli Shifwe wa ku muulu uwa kutemwa.—2 Abena Korinti 5:14, 15.

17. (a) Lisubilo nshi Yobo akwete? (b) Cinshi Yobo 14:15 asokolola pali Yehova, kabili ico cimulenga ukumfwa shani?

¹⁷ Yobo, umwaume wa busumino uwaliko ninshi no buKristu tabulaisa, na o wine alicetekele mu kubuuka. Yobo aliculile sana, Satana alimupimpile. Taali nga banankwe ba bufi, pantu bena tabalandilepo pe subilo lya kubuuka, lelo ena alisansamwike ilyo aletontonkanya pa kubuuka, atile: “Umuntu uwafwa, nga engaba no mweo kabili, ninshi inshiku shonse sha kulwa kwandi kuti nalinda kukasuke akwiso kupepemuka kwandi.” Na kabili, alandile kuli Lesa wakwe Yehova, ukuti: “Nga mwaita, na ine nayasuka.” Pa kulanda pa fyo Kabumba wesu uwatutemwa omfwa pali ifwe, Yobo atile: “Mwafuluke cacitwa ku minwe yenu.” (Yobo 14:14, 15) Cine cine, Yehova alafuluka abantu bonse aba cishinka, alafwaya ukuti bakabwele na kabili mu kubuuka kwa bafwa. Awe mwandini ico cilalenga twapalama kuli Yehova ilyo tuletontonkanya pa kutemwa ne cikuuku cakwe ica bupe fye ifyo alanga kuli ifwe nangu tuli babembu!—Abena Roma 5:21; Yakobo 4:8.

18, 19. (a) Lisubilo nshi lyabako kuli Daniele? (b) Cinshi tukasambilila mu cipande cikonkelepo?

¹⁸ Kasesema Daniele, uo malaika wa kwa Lesa atile ali “uwatemwikwa apakalamba,” abombele imyake iingi mu busumino. (Daniele 10:11, 19) Bucishinka bwakwe kuli Yehova bwali ubwakosa ukufuma mu 617 B.C.E. ilyo bamusendele bunkole mpaka ne mfwa yakwe ninshi alipokelela kale ne cimonwa mu 536 B.C.E., umwaka wa citatu uwa kuteka kwa kwa Koreshe, imfumu ya ku Persia. (Daniele 1:1; 10:1) Mu mwaka wine uwa citatu uwa kuteka kwa kwa Koreshe, Daniele amwene icimonwa ca kukonkana kwa fyalo fyakwatisha amaka ifyali no kupwila mu kutendeka kwa bucushi bukalamba. (Daniele 11:1–12:13) Daniele tailwike umo cilya cimonwa calolele, kanshi aipwishe malaika uwamulangile icimonwa ukuti: “Mwe shikulu, kukaba shani ukulekelesha kwa ifi fintu?” Pa kwasuka, malaika, alandile pa “nshita ya ku mpela,” ilyo ‘abashilimuka bakalailuka.’ Nga Daniele umwine, cinshi ali no kusuubila? Malaika atile: “Ukalatusha, no kwima ku kuya ku cakupendwilwa ku mpela ya nshiku.” (Daniele 12:8-10, 13) Daniele akema “mu kubuuka kwa balungami,” mu Kuteka kwa Myaka Ikana Limo ukwa kwa Kristu.—Luka 14:14.

¹⁹ Pali nomba, twaba ku mpela ya nshiku sha kulekelesha kabili natupalama sana ku kutendeka kwa Kuteka kwa Myaka Ikana Limo ukwa kwa Kristu ukucila ilyo twatendeke ukupepa. E ico kanshi, tufwile twaipusha ukuti, ‘Bushe nkabamo mu calo cipya pamo na Abrahamu, Yobo, Daniele, na baume na banakashi bambi aba citetekelo?’ Tukabamo, cikulu fye twatwalilila na bucibusa bwakosa na Yehova no kumfwila amafunde yakwe. Mu cipande cikonkelepo, tuli no kusambilila na fimbi pe subilo lya kubuuka pa kuti tukeshibe abakabuuka ukufuma ku bafwa.

Bushe Muleibukisha?

• Bushe abantu bacitile shani ilyo Paulo abashimikile pe subilo lya kubuuka?

• Mulandu nshi isubilo lya kubuuka lyabela cishibilo ca buKristu bwa cine no bwa bufi?

• Twaishiba shani ukuti Abrahamu, Yobo, na Daniele balicetekele mu kubuuka kwa bafwa?

[Icikope pe bula 8]

Ilyo Paulo amonekele kuli Kateka Felikisi, mu kushipa alandile pe subilo lya kubuuka

[Icikope pe bula 10]

Cinshi calengele Abrahamu ukutetekela mu kubuuka?

[Icikope pe bula 12]

Yobo alisansamwike ilyo aletontonkanya pe subilo lya kubuuka

[Icikope pe bula 12]

Daniele akema mu kubuuka kwa balungama