Ubumi Bwabo

Abafyashi Bandi Balinkoseleshe

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA JANEZ REKELJ

Mu 1958, ine no mwina mwandi Stanka, twali pa lupili lwa Karawanken ulwaba pa mupaka wa calo ca Yugoslavia na Austria. Twalefulumukila ku calo ca Austria. Nomba ici tacayangwike, pantu abashilika ba mu Yugoslavia abalelonda imipaka yonse, bali ne mfuti kabili tabalesuminisha umuntu nangu umo ukufyuka. Ilyo twalebutuka twaishilefika ku mpela ya lupili ukwasuluka nga nshi. Uyu wali e muku wa kubalilapo kuli ine na Stanka ukumonapo ifyo lulya lupili lumoneka ku lubali lwa calo ca Austria. Twalolele ku kabanga, mpaka twafika apali umukunkuluko wakwete amabwe ne nsakalabwe. Twabulile umwando twasendele no kuikaka bwino bwino, awe e fyo twatentemwike lulya lupili kabili tatwakwete kwa kulola kabili tatwaishibe ne fyo twali no kulaikala.

LEKENI nshimike icalengele ukutila tucule fi, ne fyo imibele isuma iya bafyashi bandi yankoseshe ukutwalilila ukucetekela Yehova ilyo nali mu bwafya bwalekanalekana.

Nakuliile ku Slovenia, icalo cinono sana icabela pa kati ka fyalo fya ku Bulaya. Ici calo calikwata sana impili kabili ku kapinda ka ku kuso kwaba icalo ca Austria, ku masamba kwaba Italy, ku kapinda ka ku kulyo na ko kwaba icalo ca Croatia, e lyo ku kabanga e kwaba Hungary. Lelo ilyo abafyashi bandi ba Franc na ba Rozalija Rekelj balefyalwa, ninshi icalo ca Slovenia cali lubali lwa Buteko bwa fyalo fyalekanalekana ubwa Austro-Hungary. Ilyo Inkondo ya Calo iya Kubalilapo yapwile, Slovenia yaishileba ulubali lwa Buteko bupya bwa bena Serbia, abena Croatia, na bena Slovenia. Mu 1929, ifi fyalo fyaishilepanga icalo cimo icaleitwa Yugoslavia, icalola mu kuti “Abena Slavia ba ku kapinda ka ku kulyo.” Nafyelwe pa 9 January mu 1929 mwine, mu mushi wa Podhom uwabela mupepi na bemba umusuma nga nshi uo beta ati Bled.

Bamayo bakuliile mu lupwa lwa Bakatolika bakamamo na menshi. Bashibo mwaice bamo, bali bapatili mu katolika kabili banasenge batatu nabo bali bashimbe ba mu katolika. Bamayo balefwaya sana ukuikwatila Baibolo pa kuti baleibelengela abene e lyo no kwishiba ifyabamo. Lelo batata bena tababikileko amano sana ku kupepa. Balyumfwile ububi sana pa fyo aba mapepo baipoosele mu Nkondo Ikalamba iyaliko mu 1914 ukufika mu 1918.

Twasambilila Icine

Ilyo inkondo yapwile, balupwa ba bamayo bamo, ba Janez Brajec na bena mwabo ba Ančka, baishileba Abasambi ba Baibolo, ifyo baleita Inte sha kwa Yehova pali ilya nshita. Pali iyo nshita baleikala mu Austria. Ukutendeka fye mu 1936 ne myaka yakonkelepo, ba Ančka ilingi line baleisa mu kutandalila bamayo. Ba Anèka bapeele bamayo Baibolo, kabili bwangu bwangu bamayo babelengele ilya Baibolo pamo na bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda e lyo ne mpapulo shilanda pa Cebo ca kwa Lesa isha mu lulimi lwa ku Slovenia. Pa kulekelesha, ilyo Hitler apokele icalo ca Austria mu 1938, ba Janez na ba Ančka babweleele ku Slovenia. Ndebukisha ukuti balya babili bali abasambilila kabili balishibe ifingi e lyo balitemenwe Yehova ukufuma pa nshi ya mitima yabo. Ilingi line balelanshanya icine ca mu Baibolo na bamayo, kabili ico calengele ukuti bamayo baipeele kuli Yehova. Mu 1938 bamayo balibatishiwe.

Abantu baleikala ku ncende twali balikalipe nga nshi ilyo bamayo balekele ukukonka intambi isho Baibolo yalesha pamo nga ukusefya Krisimasi, no kuleka ukulya soseji iyabamo umulopa, kabili balikalipe sana lintu babulile ifilubi fyonse ifyo twakwete no kufyoca. Mukwai tapakokwele, abantu batendeke ukucusha bamayo. Banasenge ba bamayo, abali abashimbe ba mu Katolika, balilembeele bamayo kalata wa maka uwa kubakoselesha ukuti babwele ku calici no kutendeka ukucindika Maria na kabili. Lelo ilyo bamayo nabo balembele kalata kuli banasenge ukuti babalondolwele bwino amepusho yamo yamo aya mu Baibolo, banasenge bena tababweseshe kalata. Nangu fye ni bashikulu bene balekaanya sana bamayo. Kwena, bashikulu baali no mutima uusuma, lelo abantu e lyo na balupwa e balebapatikisha ukucusha bamayo. Ne ci calengele ukuti pa miku iingi, balelepaula impapulo sha Cebo ca kwa Lesa isha bamayo, nomba Baibolo yena tabatalile abekatako. Bashikulu balipapeete sana bamayo ica kuti balifukeme fye na pa nshi ilyo balekoselesha bamayo ukuti babwele mu calici. Kabili inshita imo babulile fye no mwele no kubatiinya. Lelo batata ukwabula no kupita mu mbali, baebelepo bashikulu ukuti nga batwalilila ukutiinya bamayo muli uyu musango, tacakawame.

Batata balitwalilile ukusuminisha bamayo ukutila balikwata insambu ya kubelenga Baibolo no kusalapo abene ifisumino balefwaya. Kabili mu 1946 batata nabo balibatishiwe. Ilyo namwene ifyo Yehova akoseshe bamayo ne fyo batwalilile ukushipa pa kusambilila icine te mulandu ne fyo balebacusha na fintu Yehova abapaalile pa kushipikisha bashipikishe, na ine wine natendeke ukupanga icibusa na Lesa. Cimbi icangafwile sana cibelesho ca bamayo ica kumbelengela Baibolo lyonse capamo ne mpapulo shimbi ishilanda pa Cebo ca kwa Lesa.

Bamayo nabo batendeke ukushimikilako abaice babo ba Marija Repe, kabili ine na bamayo mwaice ba Marija twabatishiwe ubushiku bumo bwine mu July mu 1942. Munyinefwe alishile no kulanda ilyashi lya maminiti yanono, awe e fyo twabatishiwe mu capala icibafwa cikalamba ica kusambilamo mu ng’anda mu mwesu.

Ukubomba Umulimo wa Cibe mu Nkondo ya Calo iya Bubili

Mu 1942, mu kati ka Nkondo ya Calo iya Bubili, abena Germany na bena Italy basanshile icalo ca Slovenia, no kucakana, kabili iciputulwa cimo bayakenyeko icalo ca Hungary. Abafyashi bandi balikeene ukuba mu kabungwe ka Volksbund, akabungwe ka baNazi, aka buteko bwa Germany. Na ine ku sukulu nalekaana ukupunda ati “Heil Hitler.” Nakalimo bakafundisha wandi balilensoselela ku bakalamba ba mu buteko.

Batusendele mwi shitima lyaleya ku ciyanda cimo ifi ico balesungilamo abantu balebomba incito ya cibe, icali mupepi no mushi wa Hüttenbach, ku Bavaria. Batata bamfwaile incito ku muntu umo ifi uwalepanga umukate. Natendeke ukubomba kulya kwine kabili no kwikala e ko naleikala. Balya bantu balinsambilishe ifya kupanga umukate, kabili ico calingafwilishe apakalamba nga nshi ku myaka ya ku ntanshi. Mu kupita kwa nshita, balupwa lwandi bonse balibekete (capamo na bamayo mwaice ba Marija no lupwa lwabo) kabili babatwele ku nkambi yali mu Gunzenhausen.

Ilyo inkondo yapwile, nali no kwendela pamo ne bumba limo ifi ilya bantu abaleya kulya kwine kwali abafyashi bandi. Icungulo bushiku, ati mailo ninshi tukema, ukwabula no kwenekela batata balishile. Abo nali no kwendela pamo nabo nshabacetekele sana, e ico nshaishibe ne cali no kuncitikila mu nshila. Na kabili namwene ukuti cine cine Yehova alintemwa kabili alansakamana pantu abomfeshe abafyashi bandi ukuncingilila no kunsambilisha. Twaendele na batata inshiku shitatu ukuyafika ukwali ulupwa lonse. Mu June mu 1945, ulupwa lwesu lonse lwalibwelele pa ng’anda.

Ilyo inkondo yapwile, Kateka Josip Broz Tito no buteko bwakwe ubwa Komyunisti, atendeke ukuteka Yugoslavia. Lelo Inte sha kwa Yehova bena ninshi bacili balecushiwa.

Mu 1948 twapokelele munyinefwe uwafumine ku Austria kabili twalilile pamo nankwe ica kulya. Konse fye uko uyu munyinefwe aleya, bakapokola balemukonka kabili baleikata na ba bwananyina abo aletandalila. Batata nabo balibekete pantu balitangete uyu munyinefwe kabili tabaebeleko na bakapokola ulwa uyu muntu. Pali uyo wine mulandu, batata babakakile imyaka ibili. Iyi nshita yalyafishe kuli bamayo, pantu batata bali mu cifungo kabili bamayo nabo balishibe no kuti tapapite ne nshita, ine no mwaice wandi twali no kuba mu bwafya apo tatwaleipoosa mu milandu ya calo.

Bantwala ku Cifungo ca ku Macedonia

Mu November mu 1949, balinjitile ku bushilika. Nalileko kabili nalilondolwele bwino umulandu nakaniine ukwingila ubushilika. Mukwai abalashi ba buteko balikeene ukumfwa ifyo nalesosa, e ico bambikile mwi shitima lyasendele abasalilwe ukuba abashilika no kuya ku Macedonia, umusumba wabela ku lubali lumbi ulwa Yugoslavia.

Pa myaka itatu nshatalile monana no lupwa lwandi e lyo na ba bwananyina kabili nshakwete nangu fye ni mpapulo nelyo Baibolo. Ala kwena calyafishe. Icalenkosha, kutontonkanya sana pali Yehova e lyo ne ca kumwenako ca Mwana wakwe Yesu Kristu. Nangu fye bafyashi bandi na bo bene balinkoseshe sana. Na kabili, ukupepa lyonse kuli Yehova kwalingafwile ukukanafuupuka.

Bantwele ku cifungo ca mu Idrizovo, icabela mupepi na ku Skopje. Abafungwa ba muli ici cifungo balebomba imilimo yalekanalekana. Ilyo nafikile fye, nalebomba umulimo wa kupyanga no kulatwala amakalata mu maofesi. Nangu ca kuti kwali umufungwa umo uwalencusha, uwali kale kapokola, nalebomba bwino sana na bambi abashala, e kutila bamalonda, abafungwa, ukubikapo fye no mukalamba wa ciyanda twalepangilamo ifya kupangapanga mu cifungo.

Mu kuya kwa nshiku, naumfwile ukuti balefwaya uwaishiba ukupanga umukate mu cifungo. Papitile fye inshiku shinono, umukalamba wa ncito aishile mu kupunda amashina ukumona nga ca kuti bonse epo tuli. Ilyo alepita pa ntanshi yesu ninshi natwiminina mu mulongo, aishileiminina apo nali no kunjipusha ati, “Bushe walishiba ukupanga umukate?” Natile, “E mukwai.” Na o atile, “Mailo ulucelo ukaye kulya bapangila umukate.” Ulya mufungwa uwalencusha, ilingi alepitako uko twalepangila umukate, nomba talencusha nakalya. Uku na ko nabombeleko ukutendeka mu February ukufika mu July mu 1950.

Bamfumishe ku cifungo nali, no kuntwala ku kamba ka bashilika ako baleita abati Volkoderi, aka ku kapinda ka ku kulyo aka Macedonia, mupepi na bemba wa Prespa. Itauni twaliko ilya Otešovo lyalipaleme na ku mwesu, kanshi nalelembelako na ba ku ng’anda amakalata. Ine na bafungwa bambi twalebomba umulimo wa kupanga imisebo, lelo inshita ikalamba nalebomba umulimo wa kupanga umukate, kabili uyu mulimo wena waliko eyefilya. Mu November 1952, nalifumine mu cifungo.

Ilyo nali mu cifungo, icilonganino calipangilwe ku ncende twaleikala mwi tauni lya Podhom. Pa kubala, balelonganina mu ng’anda imo umufikilila abeni iyaba mwi tauni lya Spodnje Gorje. Lelo batata basalilepo umuputule umo mu ng’anda mu mwesu ukuti e mo balelonganina. E ico, ilyo nafumine ku Macedonia, nalitemenwe nga nshi ukulalongana nabo. Kabili natwalilile ukwishishanya na Stanka, umukashana uo naishibene nankwe ilyo nshilaya ku cifungo. Ine na Stanka, twaupene pa April 24, mu 1954. Lelo iyo nshita ya mutende yali fye iinono.

Bantwala ku Cifungo ca ku Maribor

Mu September mu 1954, na kabili balinjitile ku bushilika. Uyu muku wena bankakile imyaka itatu na hafu mu cifungo ca ku Maribor, icabela ku kabanga ka Slovenia. Bwangu bwangu nashitile amapepala na mapensulo. Natendeke ukulemba fyonse fye ifyo naleibukisha. Nalelemba amalembo, ifyebo fimo ifya mu Ulupungu lwa kwa Kalinda, e lyo ne fyebo fimbi ifya mu mpapulo sha Bena Kristu. Nalebelenga ifyo nalembele kabili nga ca kuti naibukishako fimo, na fyo fine nalefilemba mwi buuku lilya line napangile ukubomfya amapepala nashitile. Ilyo nalefuma mu cifungo ninshi ne buuku lyaliisula, kabili ifi fyebo fyanengele ukubika amano ku cebo ca kwa Lesa no kuba uwakosa lwa ku mupashi. Na fimbi ifyangafwile ukukosa sana ku mupashi, ica kuti nashipa kabili nalashimikila abantu icine, lipepo e lyo no kulatontonkanya sana pali filya fyebo.

Pali ilya nshita, balinsuminishe ukupokelela kalata imo cila mweshi e lyo kabili basuminishe ukuntandalila umuku fye umo cila mweshi pa maminiti fye 15. Pa kuti afike ku cifungo ulucelocelo ku kumpempula, Stanka aleenda ubushiku bonse mwi shitima, no kubwelelamo ubushiku bwine bulya. Ukutandala kwakwe kwalenkosha icine cine. Lyena natontonkenye pa nshila ningakwatilamo Baibolo. Stanka nga aisa mu kutandala, twaleikala natuloleshanya ninshi pa kati pali itebulo, kabili ku mbali ye tebulo kwaleikala malonda wa kutulinda. Lintu malonda aloleshe kumbi, nabikile kalata mu cola ca kwa Stanka, apo nalembele ukutila ilyo akesa na kabili mu kuntandalila, akandeteleko Baibolo.

Stanka na bafyashi bandi bamwene ukuti ukundetela Baibolo muli iyi nshila kuti kwandetelela, e ico basuswile amapepala ya Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGriki no kuyabika mu kati ka mabanshi. Iyi e nshila napokelelemo Baibolo nalefwaisha. E fyo nalepokelela na bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda, ulo Stanka alekopolola. Nga napokelela fye, nalekopolola filya fyebo mwi lembo lyandi no kulepaula amapepala bakopolwelelepo pa kuti nangu ca kuti umuntu alisangile filya fyebo, te kuti eshibe uwandeteele.

Pa mulandu wa kuti nalitwalilile fye ukushimika icebo, abafungwa banandi batendeke ukulanda ukuti ndi no kuiletelela. Bushiku bumo, nalelanshanya no mufungwa umo ifyaba mu Baibolo kabili ukulanshanya kwaliweme nga nshi. Awe mukwai twaumfwile fye uko malonda wa cifungo aingisha amakii mu ciibi, aisulako no kwingila. Apo pene namwene kwati balamfumya umo twali no kumbika fye neka. Lelo ulya malonda te fyo aletontonkanya. Ni co alyumfwile ilyo twalelanshanya kabili aishile ukuti na o omfweko. Atampile ukunjipusha, na ine nalimwaswike bwino bwino fyonse ifyo anjipwishe. Ulya malonda alitemenwe nga nshi kabili alifumine no kukoma ku ciibi na kabili.

Mu mweshi wa kulekelesha uo nali mu cifungo, umukalamba wa fifungo uwa mu kabungwe kafwilisha abafungwa ukwalula imibele yabo alintashishe sana pa kutwalilila uwakosa mu cine. Namwene ukutila ici, cilambu cikalamba pa kubombesha kwandi ukwa kulenga ishina lya kwa Yehova ukwishibikwa. Mu May 1958, na kabili balimfumishe mu cifungo.

Ukufulumukila ku Austria na pa Numa Ukuya ku Australia

Bamayo bafwile mu August mu 1958. Balilwele pa nshita ntali. Lyena mu September ulya wine mwaka wa 1958, balinjitile na kabili ku bushilika. Bulya bwine bushiku, icungulo, ine na Stanka twasalile ukucita icintu cacindama icalengele ukuti tupite pa mupaka wa calo mu nshila ya kucincimusha nge fyo nacilondolola pa kutampa kwe lyashi. Tatwaebeleko nangu umo, twalongele ifintu mu fyola fya kupaapa no kusenda umwando kabili twafumiine pa windo, no kulola ku mupaka wa ku Austria ku masamba ya Lupili lwa Stol. Twalimwene ukuti Yehova alitwafwile ukufyuka pantu alishibe ukuti twalefwaya ukwilulukwa.

Ababomfi ba buteko bwa ku Austria batutumine ku nkambi ya mbutushi mupepi ne tauni lya Salzburg. Pa myeshi 6 iyo twaikele kulya, twaleba fye ne Nte sha kwa Yehova lyonse kanshi inshita twaleba mu nkambi yaleba fye iinono. Bamo mu nkambi balipapile ukumona ifyo twapangile ifibusa mu nshita fye iinono. Ni pali iyi yine nshita twasangilwe na ku kulongana kukalamba umuku wa kubalilapo. Kabili e wali no muku wa kubalilapo ukushimikila ku ng’anda ne ng’anda ukwabula no wa kutulesha. Ala, twalyumfwile ububi sana ukusha ifibusa fisuma ilyo inshita ya kufuma mu Austria yafikile.

Aba buteko bwa Austria batwebele ukukuukila ku Australia. Tatwabalile atutontonkanyapo ukuti kuti twaya no kwalepa ifyo. Twaninine ishitima lyaleya kwi tauni lya Genoa ku Italy, e lyo pa numa twaninine ingalaba yaleya ku calo ca Australia. Mpaka e fyo twaikele mwi tauni lya Wollongong ilyabela mu citungu ca New South Wales. E ko na Philip, umwana wesu umwaume uwa kubalilapo afyalilwe, pa 30 March, mu 1965.

Ukwikala mu Australia kwalilenga twabomba imilimo ya bufumu iyalekanalekana, ukubikapo fye no kushimikila ku bantu twafumine nabo ku ncende shalekanalekana isha mu calo cali kale Yugoslavia. Tulatasha nga nshi kuli Yehova pa fyo atupaala, ne fyo tubombela wene pamo mu lupwa lwaikatana. Philip no mwina mwakwe Susie, balikwata ishuko lya kubombela pa maofesi ya Nte sha kwa Yehova aya ku Australia, kabili balibombeleko na pa maofesi ya Nte aya ku Slovenia.

Te mulandu no bwafya ubwingi ubwisa pa mulandu wa bukote e lyo no kulwalilila, ine no mwina mwandi tulomfwa bwino ukubombela Yehova. Cine cine, ndatasha pa ca kumwenako cisuma ica bafyashi bandi! Ica kumwenako cabo cilankosha nangu fye ni ino ine nshita kabili cilangafwa ukucita filya umutumwa Paulo alandile ati: “Sekeleleni mwi subilo. Mu bucushi mube abashipikisha. Beni no mute wa kupepa.”—Abena Roma 12:12.

[Icikope pe bula 16, 17]

Abafyashi bandi ku kupwa kwa ba1920

[Icikope pe bula 17]

Bamayo, ku kulyo, pamo na ba Ančka ababasambilishe icine

[Icikope pe bula 18]

Ndi na Stanka umwina mwandi, lintu twaupene fye

[Icikope pe bula 19]

Icilonganino calelonganina mu ng’anda mu mwesu mu 1955

[Icikope pe bula 20]

Ndi no mwina mwandi, umwana wesu Philip, no mwina mwakwe Susie