Bushe Ifyalembele Abo Batila e Bapyene Abatumwa e Fyalesambilisha Abatumwa?

ILYO imyaka ya ba 100 C.E. yalefika, ifisambilisho fya bufi fyalitendeke ukukowesha amasambilisho ya cine aya Bena Kristu. Nga filya fine ukusesema ukwafumine kuli Lesa kwasosele, ilyo abatumwa bafwile, bamo balilekele ukusambilisha icine no kutendeka ukusambilisha “amalyashi ya bufi.” (2 Timote 4:3, 4) Mu 98 C.E., Yohane, umutumwa washelepo pali ilya nshita, alisokele Abena Kristu ba cine ukuti kwali no kuba ifisambilisho fya bufi e lyo na bantu abali no ‘kulafwaya ukubalufya.’—1 Yohane 2:26; 4:1, 6.

Tapakokwele, abaume abo baleti e bapyene pa batumwa batampile ukulemba amabuuku yabo. Bushe aba baume bacitile shani ilyo ifisambilisho fya bufi fyatendeke? Bushe balikonkele ukusoka kwafumine kuli Lesa uko Yohane asosele?

Bushe aba Baume Bali ni Bani?

Aba bali baume abalelemba ifya mapepo, nalimo abaishibeko umo pa batumwa ba kwa Yesu e lyo nalimo basambilile ku basambi abo abatumwa basambilishe. Aba baume baliko mu myaka ya kulekelesha mu nshiku sha batumwa ukufika na muli ba 150 C.E.a Pali aba baume pali Clement uwa ku Roma, Ignatius uwa ku Antioke, Papias uwa ku Hierapoli, na Polycarp uwa ku Smurna. Pali ilya ine nshita aba baume baliko, kwali na bambi abalelemba ifya mapepo ifyo baleita ukuti The Didache, Epistle of Barnabas, Martyrdom of Polycarp, na kalata ya bubili iya kwa Clement.

Muno nshiku, calyafya ukumona nga ca kuti ifyo abo baleti e bapyene pa batumwa balesambilisha fyalipalana na masambilisho ya kwa Yesu. Aba baume bafwile bapampamine pa kusungilila, nelyo ukutungilila amasambilisho yamo aya baleti Bena Kristu. Basumine ukuti ukupepa ifilubi no kuba ne mibele yabipa kwalilubana. Basumine no kuti Yesu ali Mwana wa kwa Lesa no kuti ilyo afwile Lesa alimubuushishe. Nomba, balifililwe ukucilikila ubusangu ubwaleya bulefulilako. E lyo bamo pali aba balilundileko ifisambilisho fyabo ifya bufi.

Bushe uku Kwaluka Kwalicindeme?

Fimo ifyalekonka abaleita ukuti Bena Kristu fyalipusene na masambilisho ya kwa Yesu na ya batumwa. Ku ca kumwenako, abalembele ifyalembwa baleita ukuti The Didache balekoselesha Abena Kristu ukulacita ifyapuseneko ne fyo Yesu acitile ilyo asefeshe Umulaalilo wa kwa Shikulu uwa kubalilapo. Balekoselesha Abena Kristu ukulabalilapo ukupishamo umwangashi mu nshita ya kubalilapo ukupishamo umukate. (Mateo 26:26, 27) Aba bantu balembele no kuti nga tapali amenshi ayengi aya kuti umuntu bamutubikemo pa kubatishiwa, kuti cawama ukumwitila fye amenshi pa mutwe. (Marko 1:9, 10; Imilimo 8:36, 38) Ifyalembwa fimo fine fyalekoselesha Abena Kristu ukulakonka intambi pamo nga ukulaleka ukulya imiku ibili mu mulungu no kulapepa ipepo lya We Shifwe imiku itatu cila bushiku.—Mateo 6:5-13; Luka 18:12.

Ignatius ena alesambilisha ukuti kufwile fye ukuba icilonganino ca Bena Kristu cimo, kabili shikofu fye umo e wali no kulatungulula, “ukulaimininako Lesa.” Uyo shikofu ali no kukwata amaka pali bashimapepo abengi. Ifisambilisho fya musango yu fyalengele ukuti kube ifisambilisho fya bufi na fimbi.—Mateo 23:8, 9.

Ukukukumya, Ukufwila pa Mulandu wa BuKristu, no Kupepa Ifilubi

Ukukukumya kwalengele ukuti bamo abo baleti e bapyene abatumwa bafume mu cine. Papias alefwaya sana ukwishiba icine kabili alebelenga Amalembo ya Bwina Kristu ayalembelwe mu ciGriki. E lyo asumine no kuti ilyo Kristu akalateka pa myaka 1,000, imyangashi ikakwata imisambo iikalamba 10,000, e lyo umusambo uukalamba umo umo ukalakwata imisambo iinono 10,000, e lyo umusambo uunono umo umo ukalakwata utumisambo 10,000, lyena akamusambo kamo kamo kakalakwata ifisansangu fya myangashi 10,000, e lyo icisansangu cimo cimo cikalakwata imyangashi 10,000, e lyo umwangashi umo umo ukalafumya amalita 1,000 aya mwangashi.

Polycarp ali-ipeeleshe ukufwila pa mulandu wa kuba Umwina Kristu ukucila ukusuusuka. Ilyashi lya kale litila abamusambilishe batumwa na bantu bambi abaishibe Yesu. Aleambula muli Baibolo, kabili cimoneka kwati ale-esha na maka ukulakonka ifyo Abena Kristu bafwile ukukonka.

Lelo, abantu bamo balemupepa fye no kumupepa. Icalembwa citwa Martyrdom of Polycarp catila ilyo afwile, “abalemukonka” balefwaya ukusenda amafupa yakwe. Baleti amafupa yakwe “yalicindeme sana ukucila ifibekobeko ifya mutengo nga nshi, kabili yali ayasanguluka ukucila golde iyalopololwa.” Ici cilelanga fye ukuti panono panono abantu baleya baleleka ukukonka icine.

Ifyalembwa Ifishafuma Kuli Lesa

Bamo pali aba abo baleti e bapyene abatumwa basumine ukuti ifyalembwa ifishali fya mu Baibolo fyafumine kuli Lesa. Ku ca kumwenako, Clement wa ku Roma atile ifyalembwa ifishafuma kuli Lesa pamo nga icalembwa baleita ati Bumpandamano ne co baleita ati Yudit fyafumine kuli Lesa. Uwalembele kalata itila The Epistle of Polycarp (Kalata ya kwa Polycarp) ayambwile ibuuku lya kuti Tobit pa kulanga ukuti icisambilisho ca kuti umuntu nga alepeela ifya bupe ku balanda kuti apususha umweo wakwe, ca cine.

Mu myaka ya ba 100 C.E., amabuuku ya mbila nsuma aya bufi yasalangenye amalyashi ya bufi ayalelanda pa bumi bwa kwa Yesu, kabili aba abo baleti e bapyene pa batumwa basumine ukuti aya mabuuku yafumine kuli Lesa kabili baleambula ifyalimo. Ku ca kumwenako, Ignatius alyambwile ifyebo fyali mwi buuku baleita ukuti Gospel of the Hebrews (Imbila Nsuma ya baHebere). Kabili icitabo cimo calandile pali Clement wa ku Roma ukuti: “Cimoneka kwati Clement wa ku Roma aishibe Kristu ukulingana ne fyo amabuuku yashili ya mu Baibolo yasosa, te kulingana ne fyo amabuuku ya Mbila Nsuma aya mu Baibolo yasosa.”

Ifisambilisho fya Bufi Fyafulilako

Ilyo aba baume batampile ukubomfya inshimi, ifya mipashi, na mano ya buntunse pa kulondolola amasambilisho ya Bwina Kristu, balengele ukuti ifisambilisho fya bufi fileya filefulilako. Clement abomfeshe ulushimi lulanda pa cuni ico beta ukuti phoenix pa kulanga ukuti kukaba ukubuuka. Ici cuni batila nga capya casanguka imito, cilabuuka na kabili. Mu nshimi sha bena Egypt, abalebomfya ici cuni bantu abalepepa akasuba.

Uwalelemba ifya mapepo na umbi uwanyongenye Amalembo no kulenga abantu bayasuule ni ulya walembele kalata beta ukuti Epistle of Barnabas (Kalata ya kwa Barnaba). Alesambilisha ukuti ifyali mu Mafunde ya kwa Mose fyali fye fya mampalanya. Aleti inama shasanguluka, ishibukula insaku kabili ishalepuka amabondo pabili, shaleimininako abantu abaletontonkanya sana pa Cebo ca kwa Lesa. Alesambilisha no kuti amabondo ayalepuka pabili yaleimininako abantu abalungama lintu bali muli cino calo cabipa lelo abakwata isubilo lya kuyaikala ku muulu. Ifisambilisho fya musango yu te fya mu Malembo.—Ubwina Lebi 11:1-3.

Ubunte bwa Mutumwa Yohane

Mu nshita ya batumwa, umutumwa Yohane asokele ukuti: “Mwe batemwikwa, mwilasumina amashiwi yonse ayamoneka kwati yafuma kuli Lesa, lelo muletala mwaesha ayo mashiwi ukumona nga yafuma kuli Lesa, pantu bakasesema ba bufi abengi nabafumina muli ici calo.” (1 Yohane 4:1) Ala mwandini aya mashiwi yali ayalinga nga nshi!

Ilyo imyaka ya ba 100 C.E. yaletendeka, ninshi abaleitunga ukuti Bena Kristu balileka kale ukukonka ifyalesambilisha Yesu na batumwa bakwe. Mu nshita ya kuti bacincintile ubusangu ubwaleya bulefulilako, abo baleti e bapyene abatumwa balengele ukuti bucilenamo. Basankenye ifisambilisho fya bufi mu masambilisho ya cine aya mu Baibolo. Umutumwa Yohane alandile pa bantu ba musango yu ukuti: “Onse uupula mwi sambilisho lya kwa Kristu kabili uushikalililamo taba na Lesa.” (2 Yohane 9) Bonse abalefwaya ukwishiba icine pali ilya nshita balikonkele uku kusoka. E fyo na bonse abafwaya ukwishiba icine pali ino nshita balingile ukucita.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 29]

Bamo abo baleti e bapyene pa batumwa, ukubikako na Clement, balebomfya inshimi, ifya mipashi, na mano ya buntunse mu fyalembwa fyabo

[Icikope pe bula 28]

Polycarp ali-ipeeleshe ukufwila pa buKristu

[Abatusuminishe]

The Granger Collection, New York