Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe Abena Kristu balifulumwike mu Yudea ilyo Yerusalemu ashilaonaulwa mu 70 C.E.?

“Ilyo mukamona abashilika bashinguluka umusumba wa Yerusalemu, mukeshibe ukuti uli mupepi no konaulwa. E lyo abakaba mu Yudea bakatendeke ukufulumukila ku mpili, na bakaba mu kati ka uko bakafumemo.” (Luka 21:20, 21) Yesu aebele abasambi bakwe aya mashiwi ilyo alelanda pa bonaushi bwali no kwisa pali Yerusalemu. Bushe kwaliba icilanga ukuti abasambi balyumfwilile ifyo Yesu abebele?

Imyaka iingi pa numa ya mfwa ya kwa Yesu, abashilika abena Roma abaletungululwa na Cestius Gallus baile ku Palestine ku kulesha abaimine ubuteko. Josephus, kalemba we lyashi lya kale umuYuda uwaliko pali ilya nshita, alilanda ukuti ici calicitike. Abashilika ba bena Roma balishingile Yerusalemu kabili bamwene ukuti nangu cibe shani bali no kucimfya. Lelo, ukwabula no kwenekela, Gallus aebele abashilika ukubwelelamo. Ukulingana ne fyalandile Eusebius, kalemba we lyashi lya kale, Abena Kristu abaleikala mu Yudea nomba balikwete ishuko lya kufulumikila ku Pella, umusumba wabelele ku mpili mu citungu ca Dekapoli.

Mu 70 C.E., pa numa fye ya myaka inono, abashilika ba bena Roma bambi abaletungululwa na Mushika Titus, balibwelele no kushinga umusumba ukalamba uwa baYuda. Uno muku, abashilika balyonawile umusumba uo Gallus na bashilika bakwe bashaonawile. Abantu abengi nga nshi balifililwe ukufulumukamo mu Yerusalemu kabili balifwile.

Bushe “abana ba bakasesema” bali ni bani?

▪ Amalyashi ya mu Baibolo ayalanda pali bakasesema pamo nga Samwele, Eliya, na Elisha yalilandapo na pa balumendo baleita ukuti “ abana ba bakasesema.” Ku ca kumwenako, pa kusonta Yehu ukuba imfumu mu Israele, Elisha atumine “umwana wa bakasesema umo” ku kuyasuba Yehu ukuba imfumu.—2 Ishamfumu 9:1-4.

Abasoma batila amashiwi ya kuti “abana ba bakasesema” tayalosha ku bana abo bakasesema abene bafyele, lelo yalosha ku bantu abali mwi sukulu lya kukansha kabili abaitilwe ku kusambilila no kubombela pamo. Icitabo ca Journal of Biblical Literature, catila abali muli ili sukulu napamo bali bantu “abaipeleshe ukubombela Yahweh [Yehova] kabili abaletungululwa na kasesema uwali . . . kwati mufyashi wabo.” (2 Ishamfumu 2:12) Na kuba umuntu uo Elisha atumine ukuyasuba Yehu, Baibolo itila ali “mubomfi wa kwa kasesema.”—2 Ishamfumu 9:4.

Cimoneka kwati “abana ba bakasesema” balyangwishe imikalile yabo. Mu nshiku sha kwa Elisha kwaliko abana ba bakasesema abo Baibolo itila babomfeshe isembe lya kwashima pa kupanga umwakwikala. (2 Ishamfumu 6:1-5) Icilanga ukuti bamo pali aba balyupile, mashiwi yalanda pali mukamfwilwa uwali umukashi wa “mwana wa bakasesema.” (2 Ishamfumu 4:1) Ukwabula no kutwishika abena Israele bacishinka baletasha imibombele ya bana ba bakasesema ica kuti na Baibolo yalilandapo ukuti kwali umuntu umo uwabatwalile ifya kulya.—2 Ishamfumu 4:38, 42.