Ukulingana Na Baibolo

Bushe Ifyo Sayansi Ilanda Fyalipusana ne fyo Ibuuku lya Ukutendeka Lyalanda?

ABANTU abengi batila ifyo sayansi ilanda pa bubumbo te fyo Baibolo yalanda. Lelo ifyo abatila Bena Kristu, nomba abashikonka bwino Baibolo basosa, e fyapusana ne fyo sayansi yalanda. Ifilonganino fimo ifya aba Bena Kristu tafisambilisha icine, pantu fitila, nga kukonka ifyo Baibolo ilanda, fyonse ifintu pano calo na mu muulu fyapangilwe mu nshiku fye 6 ishakwata amaawala 24, ubushiku bumo bumo. Basosa no kutila apo ifintu fyonse fyabumbilwa papita fye imyaka 10,000.

Lelo ifi basosa tafyalingana ne fyo Baibolo ilanda. Nga ca kutila na Baibolo e fyo yalanda, ninshi kuti yapusana ne fyo basayansi basanga muli iyi myaka 100 iyapita, kabili ico kuti calenga abantu ukukanacetekela ifilanda Baibolo. Nga twakonka bwino bwino ifyo Baibolo yalanda, kuti twamona ukutila fimo fine ne fyo abasambilila sayansi basanga. E mulandu wine Inte sha kwa Yehova bakaanina ifilanda aba Bena Kristu abashikonka bwino ifyaba mu Baibolo e lyo ne filanda abengi abatila ifintu fyasangwike fye. Ifyo Baibolo isambilisha ni fi.

Ni Lilali Kwali Iyi Ntendekelo ya Fintu?

Ilyashi lya mwi buuku lya Ukutendeka litampa na mashiwi yanono lelo ayakankaala, ayatila: “Ku kutendeka Lesa alengele umuulu na pano isonde.” (Ukutendeka 1:1) Abasambilila Baibolo balishiba ukuti ili lembo talilanda pa nshiku shilya Lesa abumbilemo ifintu ishalandwapo mu cikomo 3 no kuya ku ntanshi. Ifyo lyalandapo fyalicindama sana. Ukulingana na mashiwi ya kwiswila aya mu Baibolo, umuulu ne calo fyabumbilwe kale sana ninshi Lesa talatendeka ukubumba ifintu fimbi ifyabumbilwe mu nshiku shilya Baibolo yalandapo

Abasambilila ifyo isonde lyaba, batila apo icalo cabumbiilwe pafwile palipita imyaka napamo 4 bilioni, basosa no kuti nga muulu wena pafwile palipita imyaka 15 bilioni apo wabumbiilwe. Bushe ifi basayansi balanda ne fyo limbi bengasanga ku ntanshi fyalipusana ne fyo pa Ukutendeka 1:1 palanda? Iyo. Baibolo tayalanda imyaka yapitapo ukutula apo “umuulu ne calo” fyabumbiilwe. Kanshi sayansi taisuusha ifilanda Baibolo.

Bushe Ubushiku Bumo Bumo Ubo Lesa Abumbilemo Ifintu bwa Maawala 24?

Natulande pa nshiku Lesa abumbilemo ifintu. Bushe ishi nshiku shali ni nshiku ishi shine ishakwata amaawala 24 ubushiku bumo? Bamo batila, apo Mose, uwalembele ibuuku lya Ukutendeka, alingenye Isabata lyalebako cila mulungu ku bushiku bwakonkele pali shilya nshiku Lesa abumbilemo ifintu, ninshi ubushiku bumo na bumo bwakwete amaawala 24. (Ukufuma 20:11) Bushe ifi e fyo ibuuku lya Ukutendeka lyalanda?

Awe te fyo. Ico tufwile ukwishiba ca kuti, ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa ukuti “ubushiku” kuti lyalosha ku fiputulwa fya nshita ifyalekanalekana, te ku bushiku bumo fye ubwa amaawala 24. Ica kumwenako fye, ilyo Mose alesupawila ilyashi lyalelanda pa nshiku 6 isho Lesa abumbiilemo ifintu, aitile ishi nshiku shonse ukuti ubushiku bumo. (Ukutendeka 2:4, NW) E lyo na cimbi ca kutila, ubushiku bwa kubalilapo ubo Lesa abumbilemo ifintu, “Lesa ainike ulubuuto Akasuba, ne mfifi ainike Ubushiku.” (Ukutendeka 1:5) E ico kanshi nga mwamona, ciputulwa fye cimo ica bushiku bumo ubwa maawala 24 e co aita ati “ubushiku.” Cailanga fye apabuuta ukutila, Amalembo tayalanda nangu fimo ifyo abantu bengatila e filangilila ukutila ubushiku bumo na bumo ubo abumbilemo ifintu bwali bwa maawala 24.

Nomba inshiku Lesa abumbilemo ifintu fimbi nga tashali sha maawala 24, ninshi ico ciputulwa ca nshita cali shani ubukulu? Amashiwi yaba mwi buuku lya Ukutendeka icipandwa 1 na 2, yalangilila ukutila cali ciputulwa ca nshita icikalamba sana.

Ifyabumbilwe Fyatendeke Ukulamoneka Panono Panono

Mose alembele ilyashi lyakwe mu ciHebere, kabili alembele ukulingana ne fyo umuntu pano calo engamona. Ifi fishinka fibili, e lyo ne fi twaishiba ukutila umuulu ne calo e ko fyali ilyo shilya nshiku sha kubumbamo ifintu tashilatendeka, filatwafwa ukwishiba ukutila filya sayansi ilanda pa kubumbwa kwa fintu ne fyo Baibolo yalanda fimo fine. Cinshi twasolele fyo?

Nga twatontonkanya sana pa fyo ibuuku lya Ukutendeka lilanda, kuti twasanga ukutila iciputulwa ca nshita icainikwe “ubushiku” bwa kubalilapo, cafikile na mu bushiku bwakonkelepo. Ica kumwenako fye, ilyo “ubushiku” bwa ntanshi bushilatendeka, ulubuuto ukufuma ku kasuba akaliko kale, talwalefika pe sonde. Ne calengele napamo ni co amakumbi yafiita yalelucilikila. (Yobo 38:9) “Ubushiku” bwa kubalilapo ili kumbi lyatendeke ukulaunguluka, e calengele ulubuuto ukumoneka mu lwelele.a

Pa bushiku bwalenga “shibili,” ulwelele lwalitwalilile ukubuuta, ica kuti apalekanine amakumbi yafiita na bemba palemoneka. “Ubushiku” bwalenga shine, mu lwelele mwalibuutile ica kutila akasuba no mweshi fyalimoneke “mwi ulu lya mu muulu.” (Ukutendeka 1:14-16) E kutila, ku muntu uwali pe sonde, akasuba no mweshi fyalitendeke ukumoneka. Ifi fintu fyalecitika panono panono.

Ibuuku lya Ukutendeka lisosa no kutila ilyo ulwelele lwatwalilile ukubuuta, ifipupuka, pamo no tushishi e lyo ne fya mapindo, fyatendeke ukumoneka pa “bushiku” bwalenga shisano. Lelo Baibolo ilanda ukutila na mu bushiku bwalenga mutanda, Lesa alitwalilile ‘ukubumba ku mushili inama shonse isha mpanga, ne fyuni fyonse ifya mu lwelele.’—Ukutendeka 2:19.

Camoneka apabuuta ukutila ifyo Baibolo ilanda filangilila ukuti ifikalamba ifyapangilwe ubushiku bumo na bumo nelyo mu ciputulwa ca nshita umo ifintu fyabumbilwe, fifwile fyatendeke ukumoneka panono panono, te pa muku fye umo. Nalimo fimbi fyalefika na mu “bushiku” bwakonkelepo muli shilye “nshiku” ifintu fyabumbilwemo.

Mu Misango ya Fiko

Bushe filya ifimenwa ne nama fishaishile pa calo pa muku fye umo cilangililo ca kuti pa kuti fibe mu misango yalekanalekana Lesa alekele fyabala fyasanguka? Awe. Ifyalembwa filangilila ukutila Lesa e wabumbile ifintu fyonse ukulingana ne “misango” ya fiko. (Ukutendeka 1:11, 12, 20-25) Bushe ifi fimenwa ne nama ifya misango ne misango, ifyo Lesa abalilepo ukupanga, fyapangilwe mu nshila ya kuti filetwalilila ukwikala nangu pe sonde paaluke shani? Cinshi cilanga ukuti iyi misango ya fintu ifwile fye ukuba mwi bumba limo? Baibolo tayatweba nangu cimo pali uyu mulandu. Lelo yalilanda ukutila ifya mweo ifingi “fisenya . . . mu misango ya fiko.” (Ukutendeka 1:21) Aya mashiwi yalangilila ukutila, imitundu ya fintu fimo ilaba no mwa kupelela. Abashula ifya kale, na bafwailisha ifintu muno nshiku, na bo balasumina ukuti imisango ya fimenwa ne nama tayayaluka sana pa nshita iitali iyapita.

Ukucilana ne fisambilisha abashikonka bwino Baibolo, ibuuku lya Ukutendeka lyena lisambilisha ukuti ukulenga umuulu ne calo pamo ne fya mweo fyonse ifyabamo, kwasendele inshita iikalamba sana kabili fyabumbilwe kale sana, imyaka ishiishi bantu. Kanshi ifyo ibuuku lya Ukutendeka lyalondolola pa mibumbilwe ya muulu ne calo pamo ne fyo ifya mweo fyabumbilwe, e fyo na basayantisti basanga.

Nomba pa mulandu wa kukonka amano yabo, basayantisti abengi balakaana filya Baibolo isosa ukutila Lesa e walengele ifintu fyonse. Lelo icingawama ukwishiba ca kuti, Mose alembele ukuti umuulu ne calo fyalikwata intendekelo no kuti ifya mweo pe sonde fyatendeke ukumoneka panono panono, mu ciputulwa ca nshita icikalamba. Bushe Mose aishibe shani ifyebo ifi ifyo alembele imyaka 3,500 iyapita lelo ifyalingana ne fyo basayansi basanga ino myaka? Ico te kuti citupapushe pantu uwakwata amaka na mano ya kubumba umuulu ne calo kuti alenga Mose aishiba ifi fintu ilyo na basambilila sayansi tabalafishiba. Ici calangilila bwino sana ukutila Baibolo ilanda icine ilyo itila “Yalipuutwamo kuli Lesa.”—2 Timote 3:16.

[Futunoti]

BUSHE MWALITONTONKANYAPO PALI IFI?

◼ Ni lilali Lesa abumbile umuulu ne calo?—Ukutendeka 1:1.

◼ Bushe icalo cabumbilwe mu nshiku fye 6 shilya shine isha maawala 24 ubushiku bumo?—Ukutendeka 2:4, NW.

◼ Cinshi calenga ukutila ifyo Mose alembele pa fyo icalo catendeke ukubumbwa filingane ne fyo basayantisti basanga?—2 Timote 3:16.

[Amashiwi pe bula 11]

Ibuuku lya Ukutendeka lisambilisha ukuti ukulenga umuulu ne calo kwasendele inshita iikalamba sana no kuti fyalengelwe kale sana, imyaka ishiishi bantu

[Amashiwi pe bula 12]

“Ku kutendeka Lesa alengele umuulu na pano isonde.”—Ukutendeka 1:1

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 10]

Umuulu ne calo: IAC/RGO/David Malin Images

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 12]

Icikope ca baNASA