⁹ Ilyo Yehova alepingula Satana, asokolwele ne nshila iipya iyo ali no kutekelamo, e kutila ico ali no kubomfya mu mitekele yakwe pa kuti akalete umutende no muyano. Lesa aebele Satana ukuti: “Ndebika no bulwani pa kati ka iwe no mwanakashi, kabili pa kati ka bufyashi bobe no bufyashi bwakwe: bwene bwakulakulasa ku mutwe, nobe wakulabulasa ku citende.” (Ukutendeka 3:15) E ico Yehova asokolwele ubufwayo bwakwe ubwa kuti kukaba “ubufyashi” ubukashonaula Satana na bamukonka. Ubu bufyashi e bukalanga na bantu ukuti ukuteka kwa kwa Lesa e kwawama.—Amalumbo 2:7-9; 110:1, 2.

10. (a) Ni bani baishileba e “bufyashi” ubo Lesa atile bukesa? (b) Cinshi Paulo alandile pa fyo amashiwi yaba pa Ukutendeka 3:15 yakafikilishiwa?

¹⁰ Yesu Kristu pamo na bo akateka na bo, e “bufyashi” ubo Lesa alandilepo. Aba bonse e baba mu Bufumu bwa kwa Lesa ubo apeela Mesia ukuteka. (Daniele 7:13, 14, 27; Mateo 19:28; Luka 12:32; 22:28-30) Lelo palipitile inshita pa kuti ifi fyonse fisokololwe. Na kuba, ifyo ubusesemo bwa kubalilapo bwali no kufikilishiwa, yali ni “nkaama yashila iyafishilwe pa nshita ntali.” (Abena Roma 16:25) Pa myaka iingi, aba citetekelo balefwaisha ukumona “inkaama yashila” yasokololwa. Balefwaisha ukumona amashiwi yaba pa Ukutendeka 3:15 yafikilishiwa pa kuti camoneka ukutila Yehova e walinga ukuteka.—Abena Roma 8:19-21.

“Inkaama Yashila” Yatendeka Ukusokololwa

11. Cinshi Yehova asokolwele kuli Abrahamu?

¹¹ Mu kuya kwa nshita, Yehova atendeke ukulasokolola fimo fimo ifyakumine “inkaama yashila iya Bufumu bwa kwa Lesa.” (Marko 4:11) Abrahamu uo Baibolo yaita ati “Cibusa wa kwa Lesa” aali pa bo Yehova asokolweleko iyi nkaama. (Yakobo 2:23) Yehova alaile Abrahamu ukuti ‘akamucito luko lukalamba.’ Pa numa Lesa aebele Abrahamu no kuti: “Muli iwe e mukafume shamfumu,” kabili “mu bufyashi bobe e mo shikaifwailo kupaalwa inko shonse.”—Ukutendeka. 12:2, 3; 17:6; 22:17, 18.

12. Bushe ubufyashi bwa kwa Satana bwaishibikwe shani pa numa ya Lyeshi?

¹² Ilyo Abrahamu aishilebako, ninshi abantu bamo balyeshapo kale ukuteka abantu banabo. Umo uwaesesheko ukuteka abantu ali ni Nimrode, icishikulula ca kwa Noa, uo Baibolo ilandapo aiti: “Wene abalilepo ukube paka pano isonde. Wene ali mubamfi uwakosa ku cinso ca kwa Yehova,” nelyo uwalelwisha Yehova. (Ukutendeka 10:8, 9) Cailanga fye apabuuta tuutu ukuti Nimrode na bambi abaibikile pali bukateka, ni Satana e walebatungulula. Bena na bantu babo e baishileba ubufyashi bwa kwa Satana.—1 Yohane 5:19.

13. Cinshi Yehova asobele ukupitila muli Yakobo?

¹³ Nangu ca kutila Satana alafwaya ukubika abantu bakwe pali bukateka, Yehova acili alecita ifikalenga ubufwayo bwakwe ukufikilishiwa. Yehova asokolwele ubufwayo bwakwe kuli Yakobo umwishikulu wa kwa Abrahamu ilyo atile: “Umulumbu tawakafume kuli Yuda, nangu ni nkonto ya bumushika mu ceni cakwe, akasuke esa uo ubufumu bwakwe, kuli wene e kukabe cumfwila ca nko sha bantu.” (Ukutendeka 49:10) Kanshi ubu busesemo bwalilangile ukuti kukesa uukakwate nsambu ya kupeelwa “umulumbu,” icipilibula amaka ya kuteka, nelyo ukupoka “inkonto,” e kutila ubufumu. No yu, akateka “inko sha bantu,” atemwa abantu bonse. Bushe uyo wine aali no kuba nani?

“Akasuke Esa Uo Ubufumu Bwakwe”

14. Finshi Yehova apangene na Davidi?

¹⁴ Pa bafumine mu mukowa wa kwa Yuda, Davidi kacema, umwana wa kwa Yese, e o Yehova abalilepo ukusala ukuba imfumu pa bantu bakwe.a (1 Samwele 16:1-13) Nangu ca kutila Davidi alelufyanya no kubembuka, Yehova alimusenamine pa mulandu wa kuti alitemenwe imitekele ya kwa Yehova. Yehova alondolwele na fimbi pa busesemo bwaba pa Ukutendeka 3:15, ilyo apangene na Davidi ati: “Nkemiko mwana obe uukakukonkapo uukafuma mu nda yobe, no kupampamiko bufumu bwakwe.” Yehova talelanda fye pali Solomone mwana Davidi eka uwaishilepyana wishi, pantu Lesa pa kupangana na Davidi atile: “Nkapampamike cipuna ca bufumu bwakwe umuyayaya.” Ici cipangano calangile bwino bwino ukuti “ubufyashi,” atemwa uwali no kwisapeelwa Ubufumu ali no kufuma mu lupwa lwa kwa Davidi.—2 Samwele 7:12, 13.

15. Cinshi twingasosela ukuti ubufumu bwa mu mukowa wa kwa Yuda bwaleimininako Ubufumu bwa kwa Lesa?

¹⁵ Davidi e wali uwa kubalilapo mu mutande wa shamfumu shafumine mu lupwa lwakwe, ishalesubwa na mafuta ya mushilo kuli shimapepo mukalamba. E calengele ishi shamfumu ukulaitwa ukuti abasubwa nelyo bamesia. (1 Samwele 16:13; 2 Samwele 2:4; 5:3; 1 Ishamfumu 1:39) Caishibikwe ukutila ishi shamfumu shaleikala pa cipuna ca bufumu ica kwa Yehova kabili shaleba ni mfumu shasontwa na Yehova mu Yerusalemu. (2 Imilandu 9:8) Kanshi ubufumu bwa mukowa wa kwa Yuda bwaleimininako Ubufumu bwa kwa Lesa, kabili ubuteko bwabo bwalelanga ukuti Yehova umwine e waleteka.

16. Finshi fyafumine mu mitekele ya shamfumu sha mu mukowa wa kwa Yuda?

¹⁶ Imfumu na bantu ba iko nga balenakila Yehova kateka wabo, Yehova alebacingilila no kubapaala. Nga ni mu kuteka kwa kwa Solomone mwena, ala mwali umutende ne fyuma. Iyi mitekele yalelanga fye ifyo mu Bufumu bwa kwa Lesa mukaba, ilyo Satana akonaulwa na matukuto yakwe yakapwe nakalya nakalya, cikeshibikwe no kuti Yehova fye e walinga ukuteka. (1 Ishamfumu 4:20, 25) Icabipileko fye ca kuti imfumu ishingi ishafumine mu lupwa lwa kwa Davidi tashalecita ifyo Yehova alefwaya, kabili abantu na bo batendeke ukupepa ifilubi no kulacita ifyabipa. Na ku kulekelesha, Yehova alekele ubufumu bwabo bwaonaulwa ku bena Babele mu 607 B.C.E. Camoneke kwati Satana acimfya mu matukuto yakwe aya kusaalula imitekele ya kwa Yehova.

17. Cinshi cilanga ukuti bukateka bwa kwa Yehova tabwapwile nangu ca kuti ubufumu bwa ba mu lupwa lwa kwa Davidi bwalyonawilwe?

¹⁷ Filya ubufumu bwa ba mu lupwa lwa kwa Davidi bwaonawilwe, e lyo na filya ubufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa bena Israele na bo bwaonawilwe pa kubala, tacalangile ukuti Yehova te kuti ateke bwino abantu. Lelo calangile fye ububi bwaba mu kutungululwa na Satana ne fyo cibipa abantu nga bakaana imitekele ya kwa Lesa. (Amapinda 16:25; Yeremia 10:23) Pa kulanga ukutila bukateka bwa kwa Yehova tabwapwile, Yehova aebele kasesema Esekiele ati: “Fumye citebo, no kufuule cilongwe. . . . Ukuwisha, ukuwisha, ukuwisha, e fyo nkacita; tacakaleke ukube fi, akasuke esa uo bucibinda bwakwe; kabili nkacipeela kuli wene.” (Esekiele 21:26, 27) Aya mashiwi yalangile ukuti pali iyi nshita, “ubufyashi,” nelyo uo Lesa atile “bucibinda [bukaba] bwakwe,” ninshi talaisa.

18. Bukombe nshi malaika Gabriele aleteele Maria?

¹⁸ Nomba natulande pa fyaishilecitika ku ntanshi sana mu mwaka wa 2 B.C.E. Lesa atumine malaika Gabriele kuli Maria nacisungu umwina Nasarete, uwaleikala mu musumba wa Galili uwali ku kapinda ka ku kuso aka citungu ca Palestine. Malaika atile: “Mona! ukemita no kufyala umwana mwaume, ne shina lyakwe ukamwinike Yesu. Uyu akaba umukalamba kabili aketwa Umwana wa Wapulamo; kabili Yehova Lesa akamupeele cipuna ca bufumu ica kwa Davidi wishi, kabili akabe mfumu pe na pe pa ng’anda ya kwa Yakobo, no bufumu bwakwe tabwakabe ne mpela.”—Luka 1:31-33.

19. Ni nshita ya kucita finshi ifikankaala iyapalamine ilyo Yesu afyelwe?

¹⁹ Inshita ya kusokolola “inkaama yashila” yasukile yapalama. Umukalamba pali bulya “bufyashi” ubo Lesa alandilepo, aali mupepi no kumoneka. (Abena Galatia 4:4; 1 Timote 3:16) Uyu wine e o Satana aali no kulasa ku citende. Lelo na o aali no kulasa Satana ku mutwe, e kutila ukonaula Satana umupwilapo kumo na bamukonka. Uyu wine e wali no kulashimikila abantu ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa e bukafumyapo ububi bonse ubo Satana aleta kabili e bukalanga na bantu ukuti Yehova e walinga ukuteka mu muulu na pano calo. (AbaHebere 2:14; 1 Yohane 3:8)

Bushe Mwasala Imitekele ka kwa Yehova?

“Soseni mu nko, amuti, Yehova aleteka.”—AMALUMBO 96:10.

1, 2. (a) Cinshi icacindama sana icacitike muli ba October, mu 29 C.E.? (b) Cinshi Yesu aishibe bwino bwino pa numa fye ya lubatisho lwakwe?

KWALI icintu cacindama sana icacitike umuku wa kubalilapo pano calo, muli ba October, mu mwaka wa 29 C.E. Mateo, kalemba we buuku lya Mbila Nsuma, atushimikila ukuti: “Ilyo abatishiwe, Yesu apo pene aninine ukufuma mu menshi; kabili, moneni! umuulu waliceneme, kabili [Yohane Kabatisha] amwene umupashi wa kwa Lesa uleika kwati ni nkunda uleisa pali [Yesu]. Moneni! kabili, kwali ne shiwi ukufuma mu muulu aliti: ‘Uyu e Mwana wandi, uwatemwikwa, uo mbekelwamo.’” Bakalemba bonse bane aba mabuuku ya Mbila Nsuma balilandapo pali ulu lubatisho lwa kwa Yesu. Nga fintu twaishiba, finono sana mu mabuuku ya Mbila Nsuma ifyo tusanga ukuti bakalemba aba bonse bane balifilandapo.—Mateo 3:16, 17; Marko 1:9-11; Luka 3:21, 22; Yohane 1:32-34.

² Umupashi wa mushilo uo Yohane amwene walangilile ukuti Yesu nomba asubwa, aba Mesia nelyo Kristu. (Yohane 1:33) Kanshi asukile amoneka uo Lesa atile e “bufyashi” bukesa! Uyu wine uwali na Yohane Kabatisha e o Satana aali no kulasa ku citende kabili na o aali no kulasa Satana ku mutwe, umulwani mukalamba uwapata Yehova ne mitekele yakwe. (Ukutendeka 3:15) Ukufuma fye apa pene, Yesu alishibe bwino bwino ukuti afwile ukukosa pa kuti akafikilishe ubufwayo bwa kwa Yehova ubwakuma imitekele yakwe no Bufumu.

3. Bushe Yesu aiteyenye shani ku mulimo aali no kubomba uwa kulanga apabuuta ukutila Yehova e walinga ukuteka?

³ Pa kuti aiteyanye ku mulimo uo ali no kubomba, “Yesu, ninshi naisulamo umupashi wa mushilo, afumine ku Yordani, no kutungululwa ku mupashi mu matololo.” (Luka 4:1; Marko 1:12) E ko Yesu aileikala inshiku 40 no kulatontonkanya sana pali filya Satana asuushishe imitekele ya kwa Lesa na pa mulimo aali no kubomba pa kuti cikeshibikwe ukutila Yehova fye e walinga ukuteka. Uyu mulandu walikuma ifibumbwa fyonse ifitontonkanya, ifya mu muulu na pano calo. Kanshi natulande pa fyo Yesu aali no busumino e lyo tumone ne fyo tufwile ukulacita pa kulangilila ukutila twasala ukuteka kwa kwa Yehova.—Yobo 1:6-12; 2:2-6.

Satana Alanga Apabuuta Ifyo Asuula Imitekele ya kwa Yehova

4. Cinshi Satana acitile icalangile apabuuta ukuti alisuula imitekele ya kwa Yehova?

⁴ Kwena, Satana alemona fyonse ifyo Yesu alecita. Ukwabula no kupoose nshita, ailesansa Yesu, umukalamba pa “bufyashi” bwa “mwanakashi” wa kwa Lesa. (Ukutendeka 3:15) Satana atunkile Yesu imiku itatu, ukumweba ukuti acite ifingamuwamina, mu nshita ya kucita ifyo Wishi alefwaya. Ifyo Satana alandile pa kutunka Yesu umuku wa butatu, fyalengele camoneka fye apabuuta ukuti Satana alisuula imitekele ya kwa Yehova. Pa numa ya kulanga Yesu “amabufumu yonse aya pano calo no bukata bwa yako,” Satana alipamine no kweba Yesu ukuti: “Fyonse ifi ndekupeela nga wawa no kumpepako fye.” Apo alishibe ukuti Kaseebanya e waletungulula “amabufumu yonse aya pano calo,” Yesu alilandile uo alefwaya ukuti alemuteka ilyo atile: “Fuma apa, we Satana! Pantu calembwa aciti, ‘Yehova Lesa obe e o ulepepa, kabili wene eka e o ulebombela umulimo washila.’”—Mateo 4:8-10.

5. Finshi ifishayangwike ifyo Yesu alefwaikwa ukucita?

⁵ Muli fyonse ifyo Yesu acitile pano calo, alilangilile bwino bwino ukuti ukuba ku lubali lwa kwa Yehova e cacindeme sana kuli ena. Yesu alishibe ukuti afwile ukuba ne cishinka mpaka Satana akamwipaye. E cali no kulanga apabuuta ukutila alishibe ukuti Lesa e walinga ukuteka. Alishibe ukuti filya fine ubusesemo bwalandile ukutila Satana akalasa “ubufyashi” bwa mwanakashi ku citende, e fikacitika. (Mateo 16:21; 17:12) Yesu alishibe no kuti e ukalondolwela abantu bonse ukutila Ubufumu bwa kwa Lesa e buteko ubo Yehova asala ukuti bukonaule cipondoka Satana no kubwesha umutende no muyano pa fibumbwa fyonse. (Mateo 6:9, 10) Finshi fyayafwile Yesu ukucita ifi fintu ifishayangwike?

“Ubufumu bwa kwa Lesa Nabupalama”

6. Bushe Yesu alengele shani caishibikwa ukuti Ubufumu e bo Lesa akabomfya ku “kubongolola imilimo ya kwa Kaseebanya”?

⁶ Ica kubalilapo fye, “Yesu aile ku Galili, aleshimikile mbila nsuma ya kwa Lesa, aleti: ‘Inshita yasontwa naifishiwapo, no bufumu bwa kwa Lesa nabupalama.’” (Marko 1:14, 15) Na kuba, atile: “Na mu misumba imbi ndi no kubila imbila nsuma iya bufumu bwa kwa Lesa, pantu e co natumiinwe.” (Luka 4:18-21, 43) Yesu alyendele sana mu mishi na mu misumba, “aleshimikila no kubile mbila nsuma ya bufumu bwa kwa Lesa.” (Luka 8:1) Yesu alicitile ne fisungusho ifingi sana, aliishishe amabumba ya bantu, alitalalike inkuuka, aleposha abalwele no kubuusha abafwa. Ifi ifisungusho Yesu acitile fyalangile ukuti Lesa alikwata amaka ya kufumyapo ifyabipa fyonse na macushi ifyabako pa mulandu wa bucipondoka bwacitike mu Edene. Nga acite fi ninshi ‘abongolole milimo ya kwa Kaseebanya.’—1 Yohane 3:8.

7. Cinshi Yesu aebele abatumwa bakwe ukucita, kabili cinshi cafuminemo?

⁷ Pa kuti imbila nsuma ya Bufumu ishimikilwe sana, Yesu alonganike ibumba lya basambi bakwe aba cishinka no kubasambilisha ifya kubomba uyo mulimo. Intanshi, aebele abatumwa bakwe 12 ifyo bali no kubomba, e lyo abatuma ukuya “ku kushimikila ubufumu bwa kwa Lesa.” (Luka 9:1, 2) Lyena, atumine na bambi 70 ukuya baleshimikila abantu ukuti: “Ubufumu bwa kwa Lesa nabupalama kuli imwe.” (Luka 10:1, 8, 9) Ilyo aba basambi abo atumine babwelele no kumweba ifyo babombele bwino umulimo abatumine uwa kushimikila abantu pa Bufumu, Yesu atile: “Namwene Satana alepona nge nkuba mu muulu.”—Luka 10:17, 18.

8. Cinshi ico imicitile ya kwa Yesu pano calo yatulangile bwino bwino?

⁸ Yesu alibikile sana amano ku kushimikila abantu pa Bufumu kabili tatalile apanya ishuko nangu limo ilya kulanda na bantu. Ali no mukoosha mu mulimo kabili alebomba akasuba no bushiku, ica kutila tabikile na mano ku kukwata ifintu ifyo fwe bengi tukabila mu bwikalo. Atile: “Bamumbwe bali ne miimba ne fyuni fya mu lwelele fili ne fisansala, lelo Umwana wa muntu takwata apa kusaisho mutwe.” (Luka 9:58; Marko 6:31; Yohane 4:31-34) Ilyo aali mupepi no kwipaiwa, Yesu mu kushipa aebele Ponti Pilato ukuti: “Ici e co naishile pano calo, ukuti nshimike icine ubunte.” (Yohane 18:37) Fyonse ifyo Yesu acitile pano calo fyalangile fye ukuti taishile ku kusambilisha fye abantu nelyo mu kucita fye ifisungusho no kuipeelesha ukulubula abantu. Lelo icikalamba sana ico aishiile pano calo, kucita ukufwaya kwa kwa Yehova Kateka Wapulamo, no kulanga abantu ukuti Lesa akafikilisha ubufwayo bwakwe ukupitila mu Bufumu.—Yohane 14:6.

“Nacipwa!”

9. Bushe Satana asukile alasa shani “ubufyashi” bwa mwanakashi wa kwa Lesa ku citende?

⁹ Fyonse ifyo Yesu abombele ifyakumine Ubufumu bwa kwa Lesa tafyasekeshe Satana Kaseebanya, umulwani wa kwa Lesa. Satana alyeseshe imiku iingi ukwipaya “ubufyashi” bwa mwanakashi wa Lesa ukubomfya “ubufyashi” bwakwe ubwa pano calo, e kutila bakateka na bashimapepo. Ukufuma fye apo Yesu afyalilwe mpaka no kuya ku muulu, Satana na bantu bakwe tabaleikala na pa nshi ku kufwaya fye ukwipaya Yesu. Muli ba April, mu mwaka wa 33 C.E., inshita yalifikile iya kuti Umwana wa muntu apeelwe mu minwe ya mulwani pa kuti amulase ku citende. (Mateo 20:18, 19; Luka 18:31-33) Amabuuku ya Mbila Nsuma yalatulondolwela ifyo Satana abomfeshe abantu ukupingula Yesu bubi bubi no kumucusha mpaka no kumwipaya bunkalwe bunkalwe pa cimuti. Na bo Satana abomfeshe ni Yuda Iskariote, bashimapepo, bakalemba, abaFarise, na bena Roma.—Imilimo 2:22, 23.

10. Finshi ifyacindama sana ifyafumine mu mfwa ya kwa Yesu ifyalengele atile nacipwa?

¹⁰ Cinshi mutontonkanyapo nga mwaelenganya Yesu aleshikitika pa cimuti kabili aleya aleleka umweo panono panono? Nakalimo mwibukisha ukuti Yesu apeele abantu ababembu icilubula pa mulandu wa kubatemwa. (Mateo 20:28; Yohane 15:13) Limbi mulomfwa bwino sana nga mwatontonkanya pa fyo Yehova atemwisha abantu ica kuti abapeela umwana wakwe ukuti abalubule. (Yohane 3:16) Nakalimo muumfwa nga filya umushilika umwina Roma aumfwile uwatile: “Cine cine uyu aali Mwana wa kwa Lesa.” (Mateo 27:54) Ifi e fyo abengi balanda pa mfwa ya kwa Yesu, kabili tabaluba. Lelo ibukisheni ukuti amashiwi ya kulekelesha ayo Yesu alandile ilyo alecula pa cimuti ya kuti: “Nacipwa!” (Yohane 19:30) Finshi ifikalamba ifyo acitile pa kuti atile nacipwa? Ca cine ukuti Yesu alicitile ifisuma ifingi ilyo talafwa, na kuba na mu mfwa yakwe mwalifuma ifisuma. Lelo icikalamba ico Yesu aishiile pano calo kulanga abantu ukuti Yehova e walinga ukuteka. Na kabili, apo e wali umukalamba pa “bufyashi” ubo ubusesemo bwalandilepo, alicushiwe sana kuli Satana pa kuti fye alenge ishina lya kwa Yehova ukucindikwa. (Esaya 53:3-7) Tacayangwike ukucite fi, nalyo line Yesu tafililwe iyo. Tapali nangu cimo ico Yesu afililwe ukufikilisha!

11. Cinshi Yesu akacita pa kuti akafikilishe bwino bwino ubusesemo ubo Lesa alandile mu Edene?

¹¹ Apo aali uwa busumino kabili uwa cishinka, Yesu alibuushiwe, nomba te muli bumuntu iyo, aishileba “umupashi uupeelo bumi.” (1 Abena Korinti 15:45; 1 Petro 3:18) Ilyo Umwana wakwe abwelelemo ku muulu, Yehova amulaile ukuti: “Ikala ku kwa kulyo kwandi, nkasuke ncita abalwani bobe icipuna ca makasa yobe.” (Amalumbo 110:1) Pali abo “balwani” paba na shimilandu mukalamba, Satana, no “bufyashi” bwakwe bonse. Apo Yesu Kristu e Mfumu ya Bufumu bwa kwa Yehova ubo apeela Mesia ukulateka, e ukaba pa ntanshi ukonaula bacipondoka bonse, mu muulu na pano calo. (Ukusokolola 12:7-9; 19:11-16; 20:1-3, 10) Lyena ubusesemo bwa pa Ukutendeka 3:15 bukafikilishiwa bwino bwino, pamo na mashiwi yaba mwi pepo Yesu afundile abasambi bakwe ayatila: “Ubufumu bwenu bwise. Ukufwaya kwenu kucitwe pano isonde nga mu muulu.”—Mateo 6:10; Abena Filipi 2:8-11.