Abafuuka Bakakwate Calo

BaJean-Marie Pelt, abaishiba sana ifyo abena France bekala, balandile ukuti: “Ndatontonkanyapo ukuti inshita imo, ububumbo bukalengwa cipya cipya kabili bukaba nge fyo bwali kale. . . . Ici tacakacitike nomba line, lelo cikacitika ku nshita iya ku ntanshi sana, ilyo imyulu ipya ne calo cipya fikabako.”

APANTU ukonaulwa kwa mpanga no mushili ne mikalile pe sonde kwalenga abantu ukuba abasakamana, abengi kuti batemwa sana ukumona isonde lyasanguka paradaise. Nangu cibe fyo, ukufwaya ukuti isonde libe paradaise takwakuma fye abantu ba muli uno mwanda wa myaka uwalenga 21. Kale sana, Baibolo yalisobele pa lwa kubweshiwa cipya cipya ukwa Paradaise pano isonde. Yesu alandile amashiwi ayaba mu Malembo yamo ayaishibikwa sana ayatila, “abafuuka . . . bakakwate calo” na ya kuti, “ukufwaya kwenu kucitwe pano nse nga mu muulu.” (Mateo 5:5; 6:10, Baibolo wa Cibemba uwa mu 1956) Nomba, pali lelo te bengi abasumina ukuti kukaba paradaise umukekala abantu abafuuka. Abengi abaita ukuti Bena Kristu, balileka no kutontonkanya ukuti kukaba paradaise.

Magazini ya ciFrench iifuma cila mulungu iya La Vie yalondolola umulandu abengi abapepa kwi Calici lya baKatolika balekela ukusumina ukuti kukaba paradaise, pano isonde nelyo ku muulu, yatila: “Pa myaka 1,900 baKatolika balesambilisha sana pali paradaise. Lelo pali nomba balileka ukulanda pali paradaise pa nshita ya kufunga, mu mapepo ya pa Mulungu, mu masukulu ya mapepo, na mu masukulu ya bakatekishi.” Batila ishiwi line ilya kuti paradaise “bwile, lyalyafya ukumfwa umo lyalola.” Bashimapepo bamo tabafwaya fye no kulilandapo pantu “lilosha sana ku kuba ne nsansa pano calo.”

Ukulingana na baFrédéric Lenoir, abasambilila pa mikalile kabili abaishiba bwino amapepo, ishiwi line ilya kuti paradaise nomba lyaba fye “ilya munsaunte.” Nangu fye ni baJean Delumeau abasambilila amalyashi ya kale kabili abalemba ifitabo ifingi pali paradaise, batontonkanya ukuti ukusesema kwa mu Baibolo kukafikilishiwa fye mu mampalanya. Balemba ukuti: “Ifyo Abena Kristu basuminamo filasuka ici cipusho ca kuti, ‘Finshi abantu bacili basumina pali Paradaise?’ Basumina ukuti: Apo Umupusushi wesu alibuuka, bushiku bumo tukekatana pamo no kumona uko ifyo twasubila filefikilishiwa.”

Bushe ubukombe bwa kuti isonde likasanguka paradaise bucili bwalicindama? Cinshi icikacitika kwi sonde ku ntanshi, bushe kwaliba isubilo line line? Icipande cikonkelepo calayasuka ifi fipusho.

“Pano Isonde nga mu Muulu”

Kalemba wa citabo ca Catholicism, George Brantl atile: “Icisumino ca baKatolika cilondolola ukuti Ifintu Fine ificitika pa mpela ya bumi bwa muntu ni Mfwa, Ubupingushi, ukuya ku Helo, nelyo ukuya ku Muulu.”

MONENI ukuti pali ifi Fintu Fine, isonde talyalumbulwapo. Ici te kuti citupapushe pantu baKatolika, na macalici yambi, basumina ukuti bushiku bumo isonde likonaulwa. Icitabo ca Dictionnaire de Théologie Catholique pa mutwe uutila “Ukupwa kwa Calo” citila: BaKatolika basumina kabili basambilisha ukuti cino calo, nga fintu Lesa acipanga ne fyo cimoneka, tacakatwalilile ku ciyayaya.” Nomba line katekishi wa ku Katolika atile: “Icalo cesu . . . cili no konaulwa.” Lelo icalo twikalapo nga cikonaulwa, ninshi ukusesema kwa mu Baibolo ukulanda pe sonde lipya kukafikilishiwa shani?

Baibolo yalanda fye apabuuta ukuti kukaba paradaise pano isonde. Ku ca kumwenako, kasesema Esaya alondolola isonde na bakekalamo ukuti: “Bakakuula amayanda no kwikalamo, bakalima na mabala ya myanganshi no kulye fisabo fya yako; tabakakuule na bambi abekalamo, tabakalime na bambi abalyako; pantu inshiku sha bantu bandi shikaba nge nshiku sha muti, ne milimo ya minwe yabo abasalwa bandi bakasekelamo pa myaka iingi.” (Esaya 65:21, 22) AbaYuda, abo Lesa alaile ifi, balishininkishe ukuti Icalo ca Bulayo, ukusanshako ne calo conse, bushiku bumo cikaba paradaise umo abantunse bali no kuipakisha ku ciyayaya.

Amalumbo 37 yalanga ukuti ili subilo lya cine. Yatila: “Abafuuka bakapyane calo.” (Amalumbo 37:11) Ici cikomo tacilelanda fye pa kubweshiwa cipya cipya ukwa bena Israele ku Calo ca Bulayo. Amalumbo yamo yene mu kulungatika yatila: “Abalungama bakapyaninine calo, no kwikalamo inshiku pe.” (Amalumbo 37:29)a Muli ili lumbo twamona ukuti umweo wa muyayaya pe sonde ukaba e cilambu ku “bafuuka.” Ishiwi lya kuti “ukufuuka” pali ici cikomo “lipilibula ifingi ukucila ifyo lipilibula mu maBaibolo yambi; kuti lyapilibula abalanda, abacuula nelyo ukucushiwa pa mulandu wa kulumbanya Yahweh [Yehova], abapetama kabili abanakila Lesa.”

Bushe Ikabela ku Muulu Nelyo Pano Isonde?

Mu Lyashi lya pa Lupili, Yesu alandile amashiwi ayalingana na yaba mwi lembo lyambwilwe pa muulu ayatila: “Balishuka abafuuka; pantu bakakwate calo.” (Mateo 5:5, Baibolo wa Cibemba uwa mu 1956) Aya mashiwi nayo yalanga ukuti icalo caba bupe bwa ciyayaya ku bantu bacitetekelo. Nangu cibe fyo, Yesu alilaile abatumwa bakwe ukuti aleya ku kubapekanishisha apa kwikala ‘mu ng’anda iya kwa Wishi’ kabili bakaba pamo nankwe mu muulu. (Yohane 14:1, 2; Luka 12:32; 1 Petro 1:3, 4) Kanshi tulingile ukumona shani amapaalo Lesa alaya ukuti yakafikilishiwa pe sonde? Bushe aya malayo yalicindama pali ino nshita, kabili ni bani bakaipakisha yene?

Abasoma abengi balanda ukuti “icalo” Yesu alandilepo mwi Lyashi lya pa Lupili, icalumbulwa na mu Amalumbo 37 ca mampalanya fye. Fulcran Vigouroux alandile mu citabo ca Bible de Glaire ukuti atontonkenye ukuti aya malembo yalelanda pa “myulu ne Calici ifya mampalanya.” Ukulingana na ba M. Lagrange, abasapika ifya mu Baibolo, ilyo batontonkenye pali ubu bulayo batile “ubulayo bwa kuti abafuuka bakapyana isonde ilyo bekalamo tabwakafikilishiwe, nangu fye ni muli buno bwikashi nelyo mwi sonde lyapwililika ilikabako ku ntanshi. Lelo ubu bulayo bupilibula ukuti abafuuka bakekala ukuli konse mu bufumu bwa mu muulu.” Na umbi uusapika ifya mu Baibolo, atontonkenye pali ubu bulayo ukuti bwaba kulanda kwa “mampalanya ukwa kubomfya ifya pano isonde pa kulanda pa fya ku muulu.” Kabili ukulingana na bambi abasapika ifya mu Baibolo, “icalo ca bulayo, ica Kanaani, bacimona kwati ca mampalanya kabili cimininako imyulu, e kuti ubufumu bwa kwa Lesa, umukekala fye abafuuka. Ifi e fyo na Amalumbo 37 na malembo yambi yapilibula.” Lelo bushe tufwile ukususwa ukusondwelela ukuti icalo tacaba pa fintu Lesa alaya?

Umulandu Lesa Apangile Icalo

Mu kutendeka fye, Lesa apangile isonde pa kuti abantu bakekalemo. Kemba wa malumbo alembele ukuti: “Imyulu myulu ya kwa Yehova; ne calo apeela ku bana ba bantu.” (Amalumbo 115:16) Kanshi umulandu Lesa abumbile abantu wa kuti bekale pe sonde te ku muulu iyo. Yehova aebele Adamu na Efa ukukusha ibala lya Edeni pa kuti lingakumana isonde lyonse. (Ukutendeka 1:28) Ifi fine e fyo Lesa alefwaya cibe ku ciyayaya. Yehova alilanda mu Cebo cakwe ukuti isonde likekalilila ku ciyayaya ilyo atile: “Inkulo imo ilepita, ne nkulo imbi ileisa; lelo isonde lyaikalilila umuyayaya.”—Lukala Milandu 1:4, NW; 1 Imilandu 16:30; Esaya 45:18.

Amalayo ya kwa Lesa yonse yakafikilishiwa, pantu e Wapulishamo, kabili alipampamika ukuti yakafikilishiwe. Baibolo ilanda pa fyo amenshi yashinguluka pa kulondolola ifyo amalayo ya kwa Lesa yakafikilishiwa, itila: “Pantu ifyo iloke mfula ne mfula yabuuta ukufuma mu muulu, no kukanabwelelamo, lelo itapililo mushili no kuulengo kutwala no kupuuka, . . . e fyo cikabe cebo candi [icebo ca kwa Lesa] icifuma mu kanwa kandi: tacakabwelele ibusha kuli ine, kano cacite co natemwa, no kushuka muli ico nacitumina.” (Esaya 55:10, 11) Lesa alalaya ukucitila abantu ifintu fimo. Nalimo kuti papita inshita iikalamba pa kuti fye ayo malayo yafikilishiwe, lelo nangu pakokole shani yalafikilishiwa. “Yabwelela” kuli wena pantu ifyo alaile ninshi naficitika.

Yehova alitemenwe ilyo abumbile isonde ukuti abantu bakekalemo. Pa bushiku bwalenga 6 ubwa kubumba ifintu, amwene conse ico acitile ukuti “naciwamisha.” (Ukutendeka 1:31) Ukusangula isonde ukuba paradaise ku ciyayaya kwaba lubali lwa bufwayo bwa kwa Lesa ubushilafikilishiwa. Nangu cibe fyo, amalayo ya kwa Lesa ‘tayakabwelele kuli ena ukwabula ukucita nangu cimo.’ Amalayo yonse aya kuti kukaba ubumi bwapwililika pano isonde, apo abantu bakekala ku ciyayaya mu mutende na mu mutelelwe, yakafikilishiwa.—Amalumbo 135:6; Esaya 46:10.

Ubufwayo bwa kwa Lesa Bwafikilishiwa

Ulubembu lwa kwa Adamu na Efa, lwalipumfyanya ubufwayo bwa kwa Lesa ubwa kubalilapo ubwa kulenga isonde ukuba paradaise. Lelo ni pa nshita fye iinono. Ilyo bapulile mwi funde lya kwa Lesa, balibafumishe mwi bala lya Edeni. Ne ci calengele ukuti bapanye shuko lya kusangwilako ku kufikilishiwa kwa bufwayo bwa kwa Lesa ubwa kuti abantunse bakekale muli paradaise pe sonde. Na lyo line, Lesa aliteyenye inshila pa kuti ubufwayo bwakwe bukafikilishiwe. Mu nshila nshi?—Ukutendeka 3:17-19, 23.

Icacitike mu Edeni kuti capashanishiwa ku muntu uwatendeka ukukuula ing’anda yakwe pa ncende iisuma. Lilya line fye apanga umufula, umuntu umo aisa no konaula umufula. Mu nshita ya kuti ulya muntu alabeko fye ku mulimo wa kukuula, atendeka cipya cipya no kupwisha ukukuula ing’anda yakwe. Nangu ca kutila kuti kwafwaikwa indalama ishingi pa kukuula, teti tutwishike ukuti uyu muntu akapwisha umulimo atendeke.

Mu nshila imo ine, Lesa aliteyenye inshila ya kupwishishishamo ubufwayo bwakwe. Ilyo fye Adamu na Efa babembwike, Lesa alandile pe subilo ateyanishishe ubufyashi bwabo, e kutila “ulubuto” ulwali no kufumyapo ububi bonse. Mu kufikilishiwa kwa uku kusesema, ulubuto lwa ntanshi lwali Mwana wa kwa Lesa, Yesu, uwaishile pe sonde no kupeela umweo wakwe ilambo pa kulubula abantunse. (Abena Galatia 3:16; Mateo 20:28) Ilyo Yesu ali no kubuuka ukuya ku muulu, ali no kuba Imfumu ya Bufumu. Yesu e wafuuka uwabalilapo ukupyana isonde pamo na basalwa ba busumino ababuukila ku muulu ku kuyaba bakateka banankwe muli ubu Bufumu. (Amalumbo 2:6-9) Ku ntanshi, uyu kamfulumende ali no kuteka isonde pa kuti ubufwayo bwa kwa Lesa ubwa kubalilapo bukafikilishiwe kabili akalula isonde ukuba paradaise. Iminshipendwa ya bafuuka “bakapyana isonde” mu mano ya kuti bakanonkelamo mu Bufumu ubo Yesu Kristu akabapo Imfumu pamo ne mpyani shinankwe.—Ukutendeka 3:15; Daniele 2:44; Imilimo 2:32, 33; Ukusokolola 20:5, 6.

“Pano Isonde nga mu Muulu”

Icimonwa Yohane amwene cilanga ukuti pa bakapusuka, bamo bakaya ku muulu e lyo bambi bakaba pe sonde. Amwene ishamfumu pa fipuna fya bufumu mu muulu abasalilwe ukufuma pa basambi ba busumino aba kwa Kristu. Baibolo ilanda ukwabula ukupita mu mbali ukulosha kuli bakateka banankwe aba kwa Kristu ukuti “bakaba ishamfumu pe sonde.” (Ukusokolola 5:9, 10) Mwamona ifyo Lesa akacita pa kufikilisha ubufwayo bwakwe, akawamya isonde cipya cipya ukubomfya Ubufumu bwa ku muulu ubo Yesu Kristu akabapo Imfumu pamo ne mpyani shinankwe. Uku kuteyanya konse uko Lesa acita e kukalenga ukuti isonde lyonse likabe Paradaise ukulingana ne fyo alefwaya ukuti libe pa kubalilapo.

Mwi pepo lyakwe ilya cilangililo, Yesu aebele abasambi bakwe ukulapepela ukufwaya kwa kwa Lesa ukuti “kucitwe pano isonde nga mu muulu.” (Mateo 6:9, 10) Aya mashiwi te kuti yapilibule icili conse nga ca kutila isonde lyalyonawilwe nelyo nga lyaleimininako fye imyulu. Na kabili, te kuti yapilibule icili conse nga ca kuti abalungama bonse balile ku muulu. Ifyo Lesa afwaya isonde ukuba tulafibelenga bwino bwino mu Malembo, ukufuma fye mwi buuku lya Ukutendeka ukufika fye na kwi buuku lyalekeleshako ilya Ukusokolola. Isonde likaba ifyo Lesa afwaile pa kubala, e kutila likaba paradaise. Ifi e fyo Lesa alaile ukuti fikafikilishiwa. Abantu ba busumino pano isonde balapepela uku kufwaya ukuti kukafikilishiwe.

Umweo wa muyayaya pano isonde e o Kabumba, Lesa ‘uushiteluka’ alaile pa kubalilapo. (Malaki 3:6; Yohane 17:3; Yakobo 1:17) Ukucila pa myaka 100, ino magazini ya Ulupungu lwa kwa Kalinda, yalilondolola bwino ukuti pa kufikilisha ukufwaya kwa kwa Lesa bamo bakaya ku muulu e lyo bambi bakaba pano isonde. Ne ci calitwafwa ukumfwikisha malayo pa kubweshiwa cipya cipya ukwe sonde nga fintu Amalembo yalanda. Tulemukoselesha ukuti musambilile na fimbi pali ili lyashi, nga mulefwaya kuti mwalanshanya ne Nte sha kwa Yehova nelyo ukulembela ku balemba uyu magazini.

[Futunoti]