Naupwa, Twatendeka no Kutandalila Ifilonganino

Mu 1955, naishibanene na ba John Cooke. E bamo pa babalilepo ukushimikila imbila nsuma mu France, mu Portugal, na mu Spain ilyo Inkondo ya Calo iya Bubili yali tailatendeka na lintu yapwile. Mu 1955 mwine ilyo naishibene na bo, ninshi e lyo bafikile fye mu kubombela bumishonari mu Afrika. Pa numa ya ifi fyonse ba Cooke balembele ati: “Kwali ifintu fitatu ifisuma kabili ifya kupapusha ifyancitikiile mu mulungu fye umo. . . Munyina umo ku luse fye alimpeele motoka; bansontele ukuba kangalila wa citungu; kabili natemenwe no mukashana.”a Twaupene mu December mu 1957.

Ilyo twaleishishanya, ba John banjebele ukuti, ine na bena twakulaba fye ne nsansa, na cine ifwe babili twali ne nsansa. Twaletandalila ifilonganino ifyali mu calo ca South Africa conse, kabili ilingi line twalebombela mu ncende mwaleikala abafiita. Cila mulungu twaleba no bwafya bwa kupoka ulusa pa kwingila e lyo no kulaala muli shilya ncende. Limo limo, twalelala fye pa nshi mwi tuuka limo umushali nangu kamo ilyabelele mu ncende ya basungu lelo iyali ku mupaka sana ne ncende ya bafiita, kabili tatwalefwaya abapita nshila ukutumona. Ilingi line twaleikala na baNte banensu abasungu abapalamineko, na lyo line uko baleikalila kwali kwa kwenda intamfu iitali.

Ubwafya bumbi twakwete bwali bwa kuti ififulo ifya kulonganinapo ukulongana kukalamba ifyo bakuulile mu mpanga tafyali bwino. Twaletambisha amafilimu ayo Inte sha kwa Yehova bapangile ayaleafwa abantu ukwishiba bwino ifyo twaikatana pa bwananyina mwi sonde lyonse. Apo mu ncende ishingi isho twalebombelamo tamwaleba amalaiti, twalesenda ka generator akesu fwe bene, e kutila ka mashini akapanga amalaiti. Na kabili, twalekwata ubwafya mu fyalo ifyaletekwa na bena Britain pantu balitubindile ukupeela abantu impapulo shesu. Kabili ubwafya bumbi bwali bwa kusambilila ululimi lwa ciZulu. Te mulandu na fyonse ifi, twalitemenwe ukubombela aba bwananyina.

Mu August mu 1961, ba John e bali bakafundisha ba kubalilapo abe sukulu lya bakangalila ba mu filonganino mu South Africa. Ili sukulu lyali lya milungu ine (4). Ba John balishibe sana ukusambilisha kabili ifyo balelanda fyalefika abantu pa mitima pantu balebomfya ifilangililo ifisuma kabili ifyanaka ukumfwa. Twalyendele mu ncende shalekanalekana pa mwaka umo na hafu ukwabula no kutuusha ilyo ba John balefunda bamunyina mu masukulu aya mu filonganino fya ciNgeleshi. Ilyo ba John balefunda, ine naleya mu kushimikila abantu icebo pamo na baNte abo twalesanga ku ncende twaleya. Lelo twalipapile ilyo twapokelele kalata iya kutweba ukuti ukutendeka pa 1 July mu 1964, twakulabombela pa maofesi ya Nte sha kwa Yehova aya mu South Africa ayabelele mupepi na Johannesburg.

Nomba iyi nshita, ubumi bwa ba John tabwali bwino kabili twalisakamene. Mu 1948 balilwele ubulwele bwa TB, lelo bwangu bwangu balipolele, nomba pa numa ya kulwala, baleumfwa amaka ukucepa. Balelwala icifine ne cifuba kabili limo limo balelwala pa nshita ntali, tabalecita icili conse kabili tabalemona umuntu nangu umo. Dokota uo twaipwishe ilyo kwashele fye inshita inono ukuti batwite ku maofesi ya Nte sha kwa Yehova, atile ba John balelwala ubulwele bwa kupopomenwa.

Dokota atwebele ukucita icintu ico tushabalile atutontonkanyapo. Atile tatufwile ukulabomba sana. Ilyo twali pa maofesi, ba John babebele ukubombela ku Dipatimenti iilolekesha pa mulimo wa kushimikila, e lyo ine nalebomba umulimo wa kubelenga mu fyo bakapilibula bapilibwile. Ala Yehova alitupaalile pantu nomba twaliikwatile no mwa kwikala! Ilyo tushilaupana, ba John balibombeleko mu ncende shapusanapusana umwaba abalanda ululimi lwa ciPortuguese, kabili ico calengele ukuti mu 1967 batulombe ukuti tuleafwako ulupwa lumo ulwalelanda iciPortuguese ulwaliko fye lweka kuli ilya ncende. Twaleafwa ulu lupwa mu mulimo wa kushimikila abalelanda iciPortuguese abengi abali mu Johannesburg. Ici canengele ukusambilila ululimi na lumbi.

Abalelanda iciPortuguese baleikala mu ncende ishatalukana sana, kabili ico calengele ukuti tuleenda intamfu ishalepa nga nshi, ica kuti inshita shimo twaleenda bakilomita 300 pa kuti fye tusange abalefwaya ukusambilila Icebo ca kwa Lesa. Iyi nshita, baNte abalelanda iciPortuguese abalefuma ku Mozambique batendeke ukulatutandalila nga kuli ukulongana kukalamba, kabili balekoselesha sana balya abaletendeka ukusambilila Baibolo. Pa myaka 11 iyo twabombele ukulashimikila mu ncende ya balanda iciPortuguese, Inte sha kwa Yehova abali fye 30 balifulile ukufika ku filonganino fine.

Ukutensha Abena Mwandi Ba John

Mu 1970 twalimwene ukuti ukulwala kwa ba John kwaile kulebipa fye. Panono panono, balekele ukubomba imilimo imo imo iyo batemenwe ukubomba pa Bethel, imilimo pamo nga ukutungulula isambililo lya Ulupungu lwa kwa Kalinda ilibako cila mulungu e lyo no kutungulula programu wa kubebeta amalembo cila bushiku. Babafumishe ku Dipatimenti iilolekesha pa mulimo wa kushimikila no kubatwala ku Dipatimenti wa kutuma amakalata, lyena batendeke ukubombela pa nse ukulasakamana amaluba no lunkoto.

Ba John balitemenwe sana ukubombesha, e ico kanshi calibakosele ukutendeka ukubomba panono. Nalekosapo ukubeba nati mwilabombesha lelo bena, batemenwe ukunjeba ati nalitemwa ukubakaanya ukucita ifintu, ilingi line nga balanda ifyo apo pene ninshi balankumbatila. Na pa kulekelesha twamwene ukutila kuti cawama ukuleka ukubombela ku cifulo uko balanda ululimi lwa ciPortuguese no kutendeka ukulonganina pa Ng’anda ya Bufumu iyaba pa musambo.

Ilyo ba John bacililemo ukulwala, bucibusa bwabo na Yehova bwalikosele nga nshi kabili ici calenkosha. Inshita shimo nga babuuka pa kati ka bushiku ninshi apo ukupopomenwa nakucilamo, twaletendeka ukulanda mpaka fye baumfwa umutima waikala, lyena balepepa kuli Yehova ukuti abaafwe. Mu kuya kwa nshita, baliishibe abene ifya kucita nga ca kuti tabaleumfwa bwino kabili baleipatikisha ukulanda no kubwekeshapo imiku iingi amashiwi yaba pa Abena Filipi 4:6, 7 ayatila: “Mwisakamikwa nangu kamo . . . ” Nga balanda fye ayo mashiwi, awe baleteeka no mutima kabili baletendeka ukupepa. Imiku iingi nga nabuuka mu mutalalila nalemona imilomo yabo iletenta ninshi apo balepepa no kulomba Yehova ukuti abafwe.

Pa mulandu wa kuti aba kubomba pa musambo balifulile sana, ubukuule bwa maofesi yapya ayakalamba bwalitendeke ku nse ya musumba wa Johannesburg. Ine na ba John imiku iingi twaletandalila cilya cifulo ukwali ubukuule pantu takwali icongo no mwela wakowela ifyaba mu tauni. Ninshi no bukuule tabulapwa, batusuminishe ukukuukila kuli cilya cifulo, pantu ici cifulo calelenga ba John ukumfwako bwino, kabili e ko twaikele mpaka fye na lintu ubukuule bwapwile.

Amafya na Yambi

Ba John balecula sana pa kubomba imilimo pantu balilekele ukutontonkanya bwino. Lelo ifyo abantu bambi baleafwilisha ba John fyalemfika sana pa mutima. Ku ca kumwenako, ilyo munyina umo aleya ku laibrare ya cintubwingi mu kubelenga, alesenda ba John kabili alebuula amatrakiti ayengi na bamagazini aya kusenda kuntu baleya, no kuyabika mu matumba ya ba John. Ukucita ifi kwalelenga ba John ukulamona ukuti na bo balecitapo fimo kabili balicindama.

Awe ba John basukile balwala ubulwele bwa Alzheimer (ubulenga bongobongo ukuleka ukubomba bwino). Ubu bulwele bwalengele ba John ukulafilwa ukubelenga. Kanshi twatendeke fye ukukutika ku mpapulo isho bakopa pa matepu ne nyimbo sha Bufumu. Twalekutika ku matepu libili libili. Ba John balekalipa sana nga ca kuti nshikele na bo no kulakutika na bo pamo, e ico lintu twaikala tulekutika nalebula inyeleti no kutampa ukupikula. Ala ukupikula kwaliweme pantu kwalengele tulekwata amasweta ayengi ne fya kufimbana!

Mukwai ukulwala kwa ba John kwafikile apabi ica kuti balekabila ukubasakamana sana no kuti ndeba fye mupepi na bo. Nangula nalenaka sana ica kuti nalefilwa no kubelenga, nalitemenwe ukuti nalibasakamene ukufika na lintu bafwile. Bafwile umutalalila mu 1998 ninshi nimbafukatila kabili e lintu fye bakumenye imyaka 85 kabili bafwile ne cisumino icakosa. Ndolela fye inshita lintu bakabuuka, no bumi busuma na mano ayatuntulu!