Imbali Shalekanalekana Isha kwa Yesu

Nga ca kuti Yesu aipwishe icipusho cimo cine lelo, napamo kuti atila: “Abasoma batila nine ani?” Na kabili, napamo ifyasuko kuti fyalanga fye icintu cimo ica kuti: Ifyo abantu baishiba fyalipusanapusana. David Tracy uwa pa University of Chicago atile: “Yesu aba nga kabalwe uo abantu balekanalekana batentemapo ukuya ukwalekanalekana.” Pa myaka 100 iyapita, abasoma babomfya inshila shalekanalekana isha mu bwikashi ne sha sayansi ku kwesha ukusanga ifyasuko ku cipusho ca kuti bushe Yesu ali ni ani icine cine? Kuli pele pele, bushe bamona ukuti Yesu ni ani?

Abasoma bamo batwalilila ukutunga ukuti Yesu wa mu lyashi lya kale ali ni kasesema wa ciYuda uwalelanda pa mpela ya calo kabili uwalekonkomesha abantu ukulapila. Lelo tabamwita ati Umwana wa kwa Lesa, Mesia, na Kalubula. Abengi balatwishika ilyashi lya mu Baibolo ilya kuti afumine ku muulu kabili alibuushiwe. Kuli bambi, Yesu ali fye muntu uo imikalile yakwe iisuma ne fisambilisho fyakumine imipepele iingi iyo yailundile ku Bwina Kristu. Kabili nga fintu calembwa mu lupapulo lwa Theology Today, bambi bacili bamona Yesu ukuti ali ni “kalengulula, uwa mano uwalelulumba fye, umupiina uushaishibikwe bwino; uwaleteyanya abantu mu bwikashi, kashika wa nshintu uwacaice uwalelengulula ubwikashi, nelyo umuntu walebishanya na bo baletwishika, uwalelandilapo ilyo aleenda mu mishi ya mutali iya mu Palestine umwakaba, umwaba abapiina, kabili umwaba aba lukakaala.”

Bushe Calilinga Ukulatwishika?

Lelo bushe cine cine kuti twacetekela ifyalanda Amalandwe pa lwa kwa Yesu? Bushe yalalondolola Yesu wine wine? Umuyashi Frederick F. Bruce, profesa wa masomo mu fya kwilula Baibolo pe sukulu likamba ilya University of Manchester, ku England, atile: “Te lyonse cayanguka ukulondolola bwino bwino ifyalembwa pa fyacitike kale, muli Baibolo nelyo mu mpapulo shimbi. Kuti cawama ukucetekela fye uwalembele ukuti ifyo alelanda fya cine; nga twasumine co, awe ninshi aishininkisha ukuti ne fyo alondolola fya cine. . . . Icipingo Cipya cilanda pa fya cine te pa mulandu fye wa kuti Abena Kristu bacimona ukuba ‘cashila.’”

Pa numa ya kubebeta ukutwishika uko bamo batwishika Yesu uwalondololwa mu Malandwe, James R. Edwards, profesa wa mipepele pa Jamestown College, ku North Dakota, mu U.S.A., alembele ati: “Ukwabula ukupita mu mbali kuti twatila mu Malandwe mwaba ubushininkisho ubwingi ubwa kuti Yesu cine cine e ko aali. . . . Umulandu Amalandwe yalondolwela Yesu muli ulya musango yamulondolwela ni co e fyo aali icine cine. Amalandwe yatweba bwino bwino filya fine abakonshi bakwe balemumona, ukuti atuminwe na Lesa kabili apeelwe amaka ukuba Umwana wa kwa Lesa kabili Umubomfi.”a

Ukusapika Yesu

Ni shani pa lwa fyebo fimbi ifishaba mu Baibolo ifyalanda pali Yesu Kristu? Kuti twafimona shani? Mu mpapulo sha kwa Tacitus, Suetonius, Josephus, Pliny the Younger, na bakalemba balumbuka bambi mwaba ifyebo ifingi pali Yesu. Ulwa bene, The New Encyclopædia Britannica (1995) itila: “Ubu bulondoloshi bushili bwa mu Baibolo bushininkisha ukuti kale nangu fye ni balya balekaanya ubuKristu tabaletwishika Yesu, icalandilwepo pa muku wa kubalilapo kabili ukwabula ne milandu ine ine ku kupwa kwa ba 1700, muli ba 1800, na ku kutendeka kwa ba 1900.”

Ku ca bulanda, abasoma aba nomba, pa kweshaesha ukwishiba Yesu “wine wine” nelyo “uwaliko,” balilenga na fintu aalemoneka ukwaluka pa mulandu wa fya kutunganya fyabo ifishaifulila, ukutwishika kwa fye, no kulondolola kwabula na po kwashintilila. E kutila aba e baba no mulandu wa kushike nshimi isho babepesha bakalemba ba Malandwe. Bamo balafwaisha nga nshi ukulumbuka no kwishibikwa pa lushimi lwa kucincimusha ulupya ica kuti balafilwa ukubebeta mu bufumacumi ubushininkisho pa lwa kwa Yesu. Na kuli pele pele, abasoma bapanga “Yesu” wa kwelenganya fye.

Bonse abafwaya ukumwishiba, Yesu umwine wine asangwa muli Baibolo. Luke Johnson, kafundisha wa ntendekelo ya Cipingo Cipya no Bwina Kristu pa Candler School of Theology ku Emory University, atila ukusapika ukwingi pali Yesu kususha ifyalembwa mu Baibolo. Asoso kuti cilomfwika bwino ukubebeta imikalile, imitungulwile, intuntuko, ne ntambi ifya kwa Yesu ne fyaliko mu nshita yakwe. Lelo, alundapo ati ukusanga ico abasoma batila Yesu wine wine “te co Amalembo yabelako,” pantu yena “yalondolola sana imibele ya kwa Yesu,” ubukombe bwakwe, no mulimo wakwe ngo Mulubushi.

[Akabokoshi/Icikope pe bula 6]

Ifyo Bambi Basosa

Mu lupapulo lwa The Message of Jesus Christ, Mohandas K. Gandhi atile: “Mona Yesu wa ku Nasarete na o aba pali bakasambilisha bakalamba abo icalo cakwatapo. . . . Nkasosa ku baHindu ukuti nga tamusambilile ifisambilisho fya kwa Yesu ubumi bwenu bukabulisha fimo.”

Mu citabo ca History of the Christian Church, Philip Schaff asosele ukuti: “Umuntu wa cine cine ngo yu, uwapwililila, uushaleyaluka, uwapwililika, uwa mibele isuma kabili umukalamba ukucila abantunse bonse te kuti abe uwa bufi nelyo uwa kwelenganya. . . . Kuti capinda umuntu uwacila pali Yesu ukwelenganya ukuti Yesu e ko ali.”

Mu citabo ca Caesar and Christ, Will Durant atile: “Ukutungo kuti abantu yaweyawe kabili abanono kuti baelenganya mu nkulo imo umuntu wa maka nga nshi kabili uwatemwikwa, uwa mibele isuma nga nshi kabili uwalangilile abantunse bumunyina bwine bwine, kuti caba cipesha mano icingacila na pa fipesha mano fyonse ifyalembwa mu Malandwe.”

Mu citabo ca Beside Still Waters, Gregg Easterbrook asosele ukuti: “Ukutunga kwa kuti imipepele ya mwi sonde lyonse napamo yatendekwe no muntu wa kwelenganya te kuti kumfwike, apo abantu abengi balyesha ukutendeka imipepele kabili balifilwa.”

Mu citabo ca God in the Dock C.S. Lewis atile: ‘Pamo nga kalemba wa lyashi lya kale nalishininwa umupwilapo ukuti Amalandwe te nshimi iyo. Tayalembwa mu kuti yalaumfwika nge nshimi. Ifingi pa bumi bwa kwa Yesu tatwafishiba, kabili takwaba abantu abalepanga ulushimi bengaleka ica musango yo ukucitika.’