Icipandwa 27

Yehova Apaala Ukupepa Kwasanguluka

Esaya 66:1-14

1. Mitwe nshi iya malyashi iyakomailwapo mu cipandwa ca kulekelesha ica kwa Esaya, kabili fipusho nshi fyayasukwa?

MU CIPANDWA ca kulekelesha ica kwa Esaya, ubulondoloshi bwa kucincimusha ubwa mitwe ikalamba imo iya malyashi bwafika pa kalume, ne fyasuko fimo fimo ifyacindama fyayasukwa. Pa mitwe ya malyashi imo iyakomailwapo pali, ukusansabala kwa kwa Yehova, ifyo apata ubumbimunda, ifyo apanga ukukanda ababifi, ne fyo atemwa no kwangwa aba bucishinka. Kabili, ifipusho fyakonkapo fyalyasukwa: Cinshi cipusanya ukupepa kwa cine ku kupepa kwa bufi? Kuti twashininkisha shani ukuti Yehova akesakanda aba bumbimunda ababepekesha ukuba abashila ilyo uku balecululusha abantu ba kwa Lesa? Kabili ni shani Yehova akapaala abatwalilila aba bucishinka kuli wene?

Amakii ya ku Kupepa Kwasanguluka

2. Fyebo nshi Yehova alanda pa lwa kupuulama kwakwe, kabili ni mwi ifi fyebo fishalola?

² Pa kubala fye, uku kusesema kwakomaila pa kupuulama kwa kwa Yehova akuti: “E fyo Yehova asosa: Umuulu e cipuna candi ca bufumu, ne calo e cipuna ca makasa yandi. Ili kwi ing’anda iyo mungankuulila, ni pi icifulo apo ningatusha.” (Esaya 66:1) Bamo basumino kuti uyu kasesema alekaanya abaYuda ukukuulila Yehova itempele cipya cipya pa nshita aba muli ulu luko bakabweshiwa ku calo cabo. Ici cisumino ca bufi; Yehova umwine akabeba ukuti bakuule tempele. (Esra 1:1-6; Esaya 60:13; Hagai 1:7, 8) Ni mwi kanshi ifi fyebo fyalola?

3. Mulandu nshi cabela icalinga ukulumbula icalo ukuti “cipuna ca makasa” ya kwa Yehova?

³ Ica ntanshi, napamo kuti twafwaya ukwishiba umulandu icalo baacilumbwila nge “cipuna ca makasa” ya kwa Yehova. Aya tayali mashiwi ya musaalula. Pa mintapendwa ya maplaneti yonse ayaba mu bubumbo, calo fye e calumbulwa muli iyo nshila yaibela. Planeti wesu akatwalilila ukuba uwaibela ku ciyayaya, pantu ni pano e po Umwana wafyalwa e ka uwa kwa Yehova alipiile icilubula, kabili ni pano e po Yehova akebela bumulopwe bwakwe ukubomfya Ubufumu bwa kwa Mesia. Cine cine nacilinga ukuti icalo cileitwa ukuti icipuna ca makasa ya kwa Yehova! Imfumu kuti pambi yabomfya icipuna ca makasa ku kunyantapo ilyo ilefwaya ukwikala pa cipuna ca iko ica bufumu icasumbuka na pa numa ukucibomfya nge cifulo apa kutuushisha amakasa ya iko.

4. (a) Mulandu nshi icikuulwa nangu cimo pano isonde cishingabela icifulo apo Yehova Lesa engatushisha? (b) Ni mwi mwalola amashiwi ya kuti “ifintu ifi fyonse,” kabili cinshi twingalanda pa lwa kupepa Yehova?

⁴ Kwena, imfumu te kuti ikale pa cipuna ca makasa ya iko, nge fyo fye na Yehova ashiikala pano calo. Ico ca cine pantu, nangu fye myulu ya cine cine te kuti imukumane! Pali bufi nga cikuulwa fye ica pe sonde cena tapali icingamukumana nangu cimo ku kube ng’anda yakwe iya cine cine. (1 Ishamfumu 8:27) Icipuna ca bufumu ica kwa Yehova ne cifulo cakwe apa kutuushisha fyaba mu bwikashi bwa mipashi, kabili umu e mwalola amashiwi ya kutila “umuulu” nga fintu yabomfiwa pali Esaya 66:1. Icikomo cakonkapo catwafwa ukumfwikisha bwino aya mashiwi aciti: “Ifintu ifi fyonse ukuboko kwandi e kwaficita, no kuleka fibepo, cisemo ca kwa Yehova.” (Esaya 66:2a) Elenganyeni Yehova alesonta ku “fintu ifi fyonse”—e kutila fyonse ifyaba mu muulu na pano isonde. (Esaya 40:26; Ukusokolola 10:6) Apo ni Kabumba Wakulisha uwa bubumbo bonse, awaminwa ukupeela icacila pa cikuulwa fye. Awaminwa ukupepwa ukushili kwa bumbimunda.

5. Tulanga shani ukuti tuli no ‘bulanda kabili aba mutima uwabipilwa’?

⁵ Kupepa kwa musango nshi kwalinga ukuya kuli Mulopwe wa Kubumbwa konse? Umwine atweba ati: “Lelo umulanda [kabili uwa mutima wabipilwa, NW], uusakama pa cebo candi, e o nyangwa.” (Esaya 66:2b) Cine cine, umutima walungama e wacindama mu kupepa kwasanguluka. (Ukusokolola 4:11) Kapepa wa kwa Yehova afwile ukubo “mulanda kabili uwa mutima wabipilwa.” Bushe ici cilolele mu kuti Yehova afwaya ifwe ukukanaba ne nsansa? Iyo, wene ni “Lesa wa nsansa,” kabili afwaya bakapepa bakwe na bo bene ukusekelela. (1 Timote 1:11, NW; Abena Filipi 4:4) Lelo, ifwe bonse tulabembuka libili libili, kabili tatulingile ukwangushe membu shesu. Shifwile ukutulengo ‘bulanda,’ ubulanda bwa kuti natupusa icikongwani ca kukonka ifipimo fyalungama ifya kwa Yehova. (Amalumbo 51:17) Tukabila ukulango kuti ‘natubipilwa ku mutima’ ukupitila mu kulapila, no kulwisha ukulemenena kwesu ku kucite membu, no kupepa kuli Yehova ukuti atulekelele.—Luka 11:4; 1 Yohane 1:8-10.

6. Ni mu nshila nshi Abena Kristu ba cine bafwile ‘ukusakama pa cebo ca kwa Lesa’?

⁶ Kabili, Yehova angwa kuli abo ‘abasakama pa cebo cakwe.’ Bushe ici cilolele mu kuti afwaya ifwe ukulatutuma ku mwenso ilyo lyonse twabelenga ifyebo fyakwe? Iyo, lelo afwaya ifwe ukuba na katiina ku fyo asosa. Mu cishinka tufwaya ukufunda kwakwe, ukuti kuletutungulula muli fyonse ifyo tucita. (Amalumbo 119:105) Na ifwe kuti ‘twasakama,’ mu nshila ya kuti twasakamikwa pa kukanaumfwila Lesa, ukukowesha icine cakwe ku fishilano fya bantu, nelyo ukucipeelula. Ukuicefya kwa musango yo kwalicindama mu kupepa kwasanguluka—lelo, ku ca bulanda, takwaseeka mu calo pali lelo.

Yehova Alipato Kupepa kwa Bumbimunda

7, 8. Yehova amona shani imipepele ya kuilanga iya bantu ba bumbimunda?

⁷ Ilyo Esaya aletontonkanya pa bantu ba mu nshita yakwe, naishiba bwino ukuti banono ababa ne mibele iyo Yehova afwaya muli bakapepa bakwe. E mulandu wine, Yerusalemu wa busangu awaminwe ubupingushi ubusungamine. Moneni ifyo Yehova amona ukupepa ukulecitwa mulya: “Uukome ng’ombe ilume ilambo ali ngo waipayo muntu, uwipaye lambo iya mu mukuni ali ngo wafuno mukoshi wa mbwa, uuninike ca buunga ali ngo waniniko mulopa wa kapoli, uucite ca kwibukisha ca libani ali ngo wapaale cimpashanya ca fye. Aba basala abene umwa kuya, na mu fya makankamike fyabo e mo babekelwa.”—Esaya 66:3.

⁸ Aya mashiwi yatwibukishako amashiwi ya kwa Yehova ayalembwa mu cipandwa ca kubalilapo ica kwa Esaya. Muli yalya mashiwi Yehova aebele abantu bakwe abapumbuka ukuti imilimo ya kuilanga iyo balecita mu mipepele yabo tayalemutemuna kabili yalengele fye no bukali bwakwe ubwalungama ukuluminako pantu aba bakapepa bali ba bumbimunda. (Esaya 1:11-17) Na nomba line, Yehova apashanya ifya kuninika fyabo kuli bumpulamafunde bwa makankamike. Ukwipaye lambo lya ng’ombe ilume takwingatemuna Yehova nga filya fine ukwipayo muntu kushingamutemuna! Ifya kuninika fimbi fyapashanishiwa ku kuninika imbwa nelyo kapoli, inama ishakowela ukulingana ne Funde lya kwa Mose kabili ishishalinga ku kupeele lambo. (Ubwina Lebi 11:7, 27) Bushe Yehova alekapo fye ukwabulo kukanda abacito bumbimunda bwa musango yo mu mipepele?

9. Ni shani abaYuda abengi bayankula ku fyo Yehova abacinkulako ukupitila muli Esaya, kabili cinshi cili no kubacitikila nangu cibe shani?

⁹ Yehova nomba atila: “Na ine ndebasalilo kukandwa, no kuleta pali bene ifintu ifyo batiina. Pantu ilyo naitile tapali wa kwasuka, ilyo nasosele tabaumfwile; bacita ne cabipa mu menso yandi, no kusala ico nshibekelwa.” (Esaya 66:4) Ukwabulo kutwishika Esaya nashininwa ukufuma pa nshi ya mutima pa kulanda aya mashiwi. Pa myaka iingi Yehova alimubomfya ku ‘kwita’ abantu Bakwe no ‘kusosa’ kuli bene. Uyu kasesema alishiba bwino nga nshi ukuti, abengi tabomfwa. Pa kuti balitwalilila ukucite fibi, nangu cibe shani bali no kukandwa. Cine cine Yehova akabasalila ukukandwa no kuleta pa bantu bakwe abasangu ifintu ifyo batiina.

10. Bushe ifyo Yehova acitile kuli Yuda fitweba nshi pa fyo amona Kristendomu?

¹⁰ E fyo na Kristendomu wa muno nshiku acite fintu ifyo Yehova ashibekelwamo. Ukupepo tulubi kwaliseeka mu macalici ya Kristendomu, amano ya buntunse ayashili ya mu malembo ne fishilano e fyo bashimapepo bakatamika ilyo balepepesha muli aya macalici, kabili ukufwayo kulumbuka mu fya mapolitiki kwalenga Kristendomu ukutotobela muli bucilende bwa ku mupashi ubo acita ne nko sha mu calo. (Marko 7:13; Ukusokolola 18:4, 5, 9) Nga filya cali kuli Yerusalemu wa pa kale, ukukandwa kwa kwa Kristendomu ukwamulinga—ukwaba cintu ica ‘kutiinya’—kuli no kumwishila kabili takakusengauke. Pa fintu ifikalenga wene ukukandwa paba ne fyo aacita ku bantu ba kwa Lesa.

11. (a) Cinshi cakusha ulubembu lwa basangu mu nshiku sha kwa Esaya? (b) Bushe aba mu nkulo ya kwa Esaya bakankamba shani aba cishinka ‘pa mulandu we shina lya kwa Lesa’?

¹¹ Esaya atwalilila ati: “Umfweni icebo ca kwa Yehova, mwe basakama ku cebo cakwe: Bamunonko abamupata, abamukankamba pa mulandu we shina lyandi, basosa, abati, Yehova acindamikwe, ukuti tumone ukusekelela kwenu! Awe bene e bakekatwe nsoni.” (Esaya 66:5) ‘Bamunyina’ Esaya, e kutila abekala calo banankwe, balishingamwa no mulimo wa kwa Lesa uwa kwimininako Yehova Lesa no kunakila kuli bumulopwe bwakwe. Ulubembu lwabo ulwa kufilwa ukucite co lukalamba nga nshi. Lelo icakusha ulubembu lwabo ca kuti balipata abantu aba cishinka kabili abaicefya, pamo nga Esaya. Aba basangu balipata no kukankamba aba cishinka pantu aba bemininako Yehova Lesa mu cishinka. Ni muli iyo nshila cingasoselwa ukuti uku kukankambwa kucitwa ‘pa mulandu we shina lya kwa Lesa.’ Kabili, aba babomfi ba bufi aba kwa Yehova baitunga ukumwimininako, pa kuti bamoneke aba mushilo, babomfya amashiwi yomfwika kwati ya bukapepa pamo nga “Yehova acindamikwe”!a

12. Fya kumwenako nshi fimo ifya kupakasa kwa babomfi ba busumino aba kwa Yehova ku bamapepo ba bumbimunda?

¹² Ulupato ulo aba mu mipepele bapata abatungilila ukupepa kwasanguluka talutendeke lelo. Kufishiwapo na kumbi ukwa mashiwi ya pa Ukutendeka 3:15, ayasobele ubulwani bwakokola ubwaba pa bufyashi bwa kwa Satana no Bufyashi bwa mwanakashi wa kwa Lesa. Yesu aebele abakonshi bakwe abasubwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ukuti na bo bene bali no kucushiwa ku bekala calo banabo—e kutila ukukankambwa mu masunagoge no kupakaswa ukufika fye na ku mfwa. (Yohane 16:2) Nga muno nshiku caba shani? Ku kutendeka kwa “nshiku sha kulekelesha,” abantu ba kwa Lesa bamwene ukuti ukupakasa kwa musango yo e kwali ku ntanshi. (2 Timote 3:1) Ku numa mu 1914, The Watch Tower (Ulupungu lwa kwa Kalinda) lwayambwile Esaya 66:5, aluti: “Mupepi fye no kupakasa konse uko abantu ba kwa Lesa bapakaswa kwafuma ku baitunga ukuti Bena Kristu.” Icipande cimo cine casosele ati: “Tatwishibe nga ca kuti pali lelo kuti bacishanapo—e kutila ukutwipaila mu mano pa kutukankamba, ukutwipaya pa kupumfyanya ukuteyanya, napamo ukutwipaya fye ica cine cine.” Cine cine ayo mashiwi yaishileba aya cine! Tapapitile na nshita ukutula apo ayo mashiwi yasabankanishiwe, ukupakasa uko bashimapepo basongelekenye kwalilumine icabipisha pa nshita ya Nkondo ya Calo iya 1. Lelo Kristendomu aliketwe nsoni, nga fintu fye casobeelwe. Aiketwe shani insoni?

Ukubweshiwa kwa mu Kwangufyanya Kabili Ukwa Kupumikisha

13. Mu kufishiwapo kwa ntanshi, cinshi cili e “mpokota yafuma mu musumba”?

¹³ Esaya asesema ati: “Umfweni, impokota yafuma mu musumba, icongo cilefuma mwi tempele. E congo ca kwa Yehova uulefishako ukulandula ku balwani bakwe.” (Esaya 66:6) Mu kufishiwapo kwa ntanshi ukwa aya mashiwi, uyu “musumba” ni Yerusalemu, umwaba itempele lya kwa Yehova. “Impokota” ilelangilila ukupooma kwa nkondo, ukwaumfwika mu musumba ilyo imilalo ya bena Babele iileisa yasansa umusumba mu 607 B.C.E. Lelo, ni shani ici cafishiwapo muno nshiku?

14. (a) Cinshi Malaki asobele pa lwa kwisa kwa kwa Yehova kwi tempele Lyakwe? (b) Ukulingana no kusesema kwa kwa Esekiele, cinshi cacitike ilyo Yehova aishile kwi tempele lyakwe? (c) Ni lilali Yehova na Yesu bapempwile itempele lya ku mupashi, kabili ni shani ici cakumine abaleitunga ukwimininako ukupepa kwasanguluka?

¹⁴ Aya mashiwi ya muli Esaya yalomfwana ne fyebo fya mu kusesema kumbi kubili, kumo ukwalembwa muli Esekiele 43:4, 6-9 na kumbi muli Malaki 3:1-5. Esekiele na Malaki bonse basobela inshita ilyo Yehova Lesa aisa kwi tempele lyakwe. Ukusesema kwa kwa Malaki kulangilila ukuti Yehova aisa ku kupempula ing’anda yakwe iya kupepa kwasanguluka kabili abombo mulimo wa kwa Kalopola, no kukaana abashimwimininako bwino. Icimonwa ca kwa Esekiele calangisha Yehova ngo uleingila mwi tempele no kufwayo kuti bucisenene bonse no kupepo tulubi fifumishiwemo.b Mu kufishiwapo kwa muno nshiku ukwa uku kusesema konse, kwali icintu cimo icacindama icacitike lwa ku mupashi mu 1918 icakumine ukupepa kwa kwa Yehova. Cali kwati Yehova na Yesu balipempwile bonse abaitunga ukwimininako ukupepa kwasanguluka. Kulya kupempula kwalengele ukuti kuli pele pele Kristendomu wa mibele yabipa akaanwe. Lelo ku bakonshi basubwa aba kwa Kristu, uku kupempula kwali kubalopolola kwa pa nshita inono ukwakonkelwepo no kubweshiwa kwa ku mupashi ukwa mu kwangufyanya mu 1919.—1 Petro 4:17.

15. Kufyalwa nshi kwasobelwa, kabili kwafishiwapo shani mu 537 B.C.E.?

¹⁵ Uku kubweshiwa kwalondololwa bwino mu fikomo fyakonkapo ifya kwa Esaya, ifitila: “Sione, ilyo talashikitika, e lyo apaapile umwana; ilyo ukunyongotoka kwakwe takulamwishila, apaapile umwana mwaume. Nani uwatala omfwe caba nge ci? Bushe nani uwatala amone caba nge ci? Bushe icalo cingafyalwa mu bushiku bumo bwine? Napamo uluko lwingapaapwa mu kashita kanininini? Lelo Sione apo akomwe fumo, e pa kupaapa abana bakwe abaume.” (Esaya 66:7, 8) Ku baYuda bankole mu Babele, aya mashiwi yafishiwapo umuku wa kubalilapo mu nshila ya kucincimusha. Sione, nelyo Yerusalemu, na kabili fyalondololwa ngo mwanakashi uulepaapa, lelo uku kupaapa kwa kusungusha! Kwayangufyanya, kabili kwapumikisha ica kuti kwacitika ilyo ukunyongotoka kwa kupaapa kushilatendeka! Ubu bulondoloshi bwalinga. Ukufyalwa cipya cipya ukwa bantu ba kwa Lesa ngo luko ulwaibela mu 537 B.C.E. kwayangufyanya no kupumikisha ica kuti kwamoneka nge cipesha amano. Pantu, ukufuma apo Koreshe alubwila abaYuda muli bunkole ukwisafika pa nshita abashalapo ba busumino bali kale kale mu calo cabo papita fye imyeshi! Cine cine ifi fyacilana ne fyalecitika ifyatangilile ukufyalwa kwa ntanshi ukwa luko lwa kwa Israele! Mu 537 B.C.E., tabalekabila ukupaapaatila imfumu ukubalubula iibakaanya ukuya, tabalekabila ukufulumuka ku mulalo wakaluka, nangu ukulebela mu matololo pa myaka 40.

16. Mu kufishiwapo kwa muno nshiku ukwa kwa Esaya 66:7, 8, cinshi Sione emininako, kabili ni shani abana bakwe bafyalwa cipya cipya?

¹⁶ Mu kufishiwapo kwa muno nshiku, Sione emininako “umwanakashi” wa ku muulu uwa kwa Yehova, e kutila ukuteyanya kwa ku muulu ukwa fibumbwa fya mupashi. Mu 1919 uyu “mwanakashi” alisaminwe pa kumona ukufyalwa kwa bana baume bakwe pe sonde abasubwa ne fyo bali “uluko” lwa bantu abateyanishiwa. Kulya kufyalwa cipya cipya kwalyangufyenye kabili kwalipumikishe.c Mu myeshi fye inono, ibumba lya basubwa ilyali nge lyafwa ilyo lyalekele ukubomba lyaishileba ilyumi, no kutendeka ukubomba mu “calo” cabo, e kutila icifulo ca kubombelamo imilimo ya ku mupashi. (Ukusokolola 11:8-12) Ilyo calefika mu mibundo ya 1919, babilishe na magazini umupya uwali no kulafuma ku kusailisha Ulupungu lwa kwa Kalinda. Uyu magazini umupya uwaleitwa The Golden Age (nomba uwitwa Loleni!), aali bushininkisho bwa kuti abantu ba kwa Lesa balipuupuutwilwe no kuteyanishiwa na kabili ku kubomba umulimo.

17. Yehova alaya shani abantu bakwe ukuti takuli nangu cimo icingamulesha ukucito bufwayo bwakwe ubwakuma Israele wa ku mupashi?

¹⁷ Takwali amaka nangu yamo mu bubumbo ayali no kucilikila uku kufyalwa cipya cipya. Icikomo cikonkelepo calondolola bwino bwino ici aciti: “Bushe ine nenge ukulengelela, e lyo ndeke ukulengo kupaapa? e fyo asosa Yehova. Ine ne ulengo kupaapa, bushe njisaleko kwi fumo? e fyo asosa Lesa obe.” (Esaya 66:9) Filya fine ukukomwe fumo kushingapumfyanishiwa nga kwayamba, e fyo no kufyalwa cipya cipya ukwa kwa Israele wa ku mupashi, ilyo kwatendeka, takwali na kupumfyanishiwa. Ca cine, kwali ukukaanya, kabili kufwile kukaba no kukaanya kwacilapo ku ntanshi. Lelo ni Yehova fye e wingemika ico atendeka, kabili tacite ca musango yo! Lelo, ni shani Yehova asakamana abantu bakwe abapuupuutulwa?

Ukusakamana kwa kwa Yehova Ukwa Mutembo

18, 19. (a) Cilangililo nshi ica kucincimusha Yehova abomfya, kabili cakuma shani abantu bakwe bankole? (b) Bushe abashalapo basubwa pali lelo bamwenamo shani mu kuliishiwa no kusakamanwa bwino?

¹⁸ Ifikomo fyakonkapo fine fyakwata ubulondoloshi bwa kucincimusha pa lwa kusakamana kwa kwa Yehova ukwa mutembo. Intanshi Esaya atila: “Samweni na Yerusalemu, no kumwangila, mwe bamutemwa bonse; sekeleleni nankwe no kusekelela, mwe bamuloosha bonse; ku kuleka onke no kwikuta kwi bele lya fya kusansamusha fyakwe, ku kuleka mufipilile no kuilemena ku kupaka kwa bukata bwakwe.” (Esaya 66:10, 11) Pano Yehova abomfya icilangililo ca mwanakashi uuleonsha akanya kakwe. Ilyo akanya kaumfwe nsala yakalipa, e lyo kacila ukulila. Lelo ilyo nyina akapeela ibele ku konka, kalaba ne cimwemwe ne nsansa ilyo kaikushiwa. Mu nshila imo ine, abashalapo mu baYuda ba busumino mu Babele mu kwangufyanya bakaleko kuloosha bakaba ne nsansa no kwikushiwa ilyo ikafika inshita ya kulubulwa no kubweshiwa. Bakaanga. Ubukata bwa Yerusalemu bukabwelelamo ilyo alekuulwa cipya cipya no kwikalwamo na kabili. Lyene, ubukata bwa uyu musumba bukakumana ku bekashi ba uko bonse. Na kabili, bakaliishiwa lwa ku mupashi ukupitila muli bushimapepo ubukatendeka ukubomba.—Esekiele 44:15, 23.

¹⁹ Na Israele wa ku mupashi wine alipaalilwe pa kuliishiwa ifya kulya fya ku mupashi ifishaifulila pa numa ya kubweshiwa mu 1919. Ukutula lilya ifya kulya fya ku mupashi ifisabankanishiwa ukupitila mu “musha wa cishinka kabili uwashilimuka” tafyatala afileka ukupekanishiwa. (Mateo 24:45-47) Cine cine yaba ni nshita ya kusansamushiwa no kusekelela ku bashalapo basubwa. Lelo kwaliba amapaalo na yambi.

20. Bushe Yerusalemu apeelwe shani “umumana wa mukuku uwaisula,” mu nshiku sha ku kale, nga muno nshiku apeelwa shani?

²⁰ Uku kusesema kwatwalilila akuti: “Moneni, ndetambika kuli wene umutende ngo mulonga, no bukata bwa nko ngo mumana wa mukuku uusabankana; e lyo mukoonka, mukasendwa kabafu, no kupukwa pa molu.” (Esaya 66:12) Pano ukonsha kulelandwapo no kukonkoloka kwa mapaalo yashaifulila fyalondolwelwa pamo mu mashiwi ya kutila, “umulonga” no “mumana wa mukuku uwaisula.” Yerusalemu takapeelwe fye umutende uwingi ukufuma kuli Yehova lelo akapeelwa no “bukata bwa nko,” ubukakonkolokela ku bantu ba kwa Lesa no kubapaala. Ici cilolele mu kuti abena fyalo abengi bakesa ku bantu ba kwa Yehova. (Hagai 2:7) Mu kufishiwapo kwa pa kale, abantu abengi ukufuma mu nko shalekanalekana baliilundile kuli Israele, no kusanguka abaYuda. Lelo ukufikilishiwa kukalamba kwacitika mu nshiku shesu shiine ilyo “ibumba likalamba . . . abafuma mu luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na bantu na ba ndimi”—na cine ili bumba ilyaba umumana wa mukuku uwaisulamo abantu—lyailunda ku bashalapo ba mu baYuda ba ku mupashi.—Ukusokolola 7:9; Sekaria 8:23.

21. Cisansamushi nshi casobelwa mu mashiwi yashaiwamina?

²¹ Esaya 66:12 alanda na pa mashiwi yalangilila ukutemwa kwa kwa nyina ku mwana—pamo nga ukupuka umwana pa molu no kumusenda kabafu. Mu cikomo cakonkapo, icapale ci nacilandwapo lelo mu nshila yaibela kabili iya kusekesha. “Ngo [mwaume, NW] uo nyina asansamusha, e fyo ine nkasansamusha imwe, kabili mu Yerusalemu e mo mukasansamushiwa.” (Esaya 66:13) Uyu mwana nomba “mwaume,” nakula. Lelo nyina acili taleka ukufwaisha ukumusansamusha mu nshita ya kumanama.

22. Yehova alanga shani ifyo ukutemwa kwakwe kwabo kwashika kabili ukwa mutembo?

²² Muli aya mashiwi yashaiwamina, Yehova alangilila ifyo ukutemwa kwakwe ku bantu bakwe kwabo kwashika kabili ukwa mutembo. Nangu fye ni kulya kutemwa kwacilapo ukushika ukwa kwa nyina ku mwana nakupelebela nga nshi nga twakulinganya ku kutemwa kwashika Yehova atemwa abantu bakwe aba bucishinka. (Esaya 49:15) Cine cine calikatama ukuti Abena Kristu bonse balelanga iyi mibele Shibo wa ku muulu akwata! E fyo umutumwa Paulo acitile, kabili mu kucite fyo ashiliile baeluda mu cilonganino ca Bwina Kristu ica kumwenako cisuma ica kukonka. (1 Abena Tesalonika 2:7) Yesu asosele ukuti ukutemwa aba bwananyina e cishibilo cikalamba abakonshi bakwe bali no kwishibikilwako.—Yohane 13:34, 35.

23. Londololeni insansa shikwete abantu ba kwa Yehova ababweshiwa.

²³ Yehova acitapo fimo ku kulango kutemwa kwakwe. E co, atwalilila ukusosa ati: “Mukamona, ne mitima yenu ikasekelela, na mafupa yenu yakalelema nge cani citeku; cikeshibikwo kuti ukuboko kwa kwa Yehova kuli ku babomfi bakwe, ne cipyu cakwe ku balwani bakwe.” (Esaya 66:14) Uwasoma ululimi lwa ciHebere alanda ati amashiwi ya kuti “mukamona” yalangilila ukuti uko konse bankole abalebweluluka balolesha mu calo cabo icabweshiwa, bali no kumona fye ifya kulengo “kusekelela.” Cine cine bakasekelela, bakacincimushiwa nga nshi ukuti babweshiwa ku calo cabo icatemwikwa. Bakapepemuka, kwati amafupa yabo yatendeka ukukosa na kabili, yapukumuka nge cani ca muli shinde. Bonse bakeshibo kuti icalenga ukupaalwa kwa musango yo, te matukuto ya bantu, lelo “kuboko kwa kwa Yehova.”

24. (a) Cinshi mwingalandapo nga mwabebeta ifilecitikila abantu ba kwa Yehova pali lelo? (b) Cinshi tulingile ukupampaminapo?

²⁴ Bushe mulamona ifyo ukuboko kwa kwa Yehova kulecita pa bantu bakwe pali lelo? Takuli umuntunse nangu umo uwali no kubwesha ukupepa kwasanguluka. Takuli umuntunse uwali no kulenga iminshipendwa ya bantu bacindama ukufuma mu nko shonse no kuilunda ku bashalapo ba busumino mu calo cabo ica ku mupashi. Ni Yehova Lesa fye e wingacite fya musango yo. Ukutemwa kwa musango yu uko Yehova alanga kutulenga ukuba no kusekelela kwine kwine. Shi twikatala atumona ukutemwa kwakwe ngo kushili kantu. Natutwalilile ‘ukusakama pa cebo cakwe.’ Natupampamine pa kulatungululwa ne fishinte fya mu Baibolo no kubekelwa mu kubombela Yehova.

[Amafutunoti]

Icipandwa 28

Ulubuuto lwa Nko

Esaya 66:15-24

1, 2. Cinshi ulubuuto lwacindamina, kabili ni mfifi nshi yakupe calo pali lelo?

YEHOVA e Ntulo ya lubuuto, “uupeela akasuba ku kubuutusha akasuba no mweshi ne ntanda ku kubuutusho bushiku.” (Yeremia 31:35) Apa pene fye, e po abantu balingile ukusuminina ukuti e Ntulo ya bumi, pantu ulubuuto bumi. Icalo acibula kulapokelela icikabilila no lubuuto lwa kasuba, te kuti ubumi bube nge fi bwaba. Isonde lyesu te kuti liikalwemo na bantu.

² Kanshi, nacikatama kuli ifwe ukuti, Yehova, pa kumwena libela inshiku shesu, asobele inshita ya mfifi, te nshita ya lubuuto. Esaya pa kupuutwamo no mupashi, alembele ati: “Mona, imfifi ikafimba pano isonde, ne kumbi ilyafitula pa bantu na bantu.” (Esaya 60:2) Kwena, aya mashiwi yalelosha ku mfifi ya ku mupashi, te ku mfifi ya cine cine, lelo ubucindami bwa yako bukalamba. Imikalile ya bashaba na lubuuto lwa ku mupashi taiba bwino, nga filya fine ubumi bwa bashikwata lubuuto ukufuma ku kasuba bushiba bwino.

3. Muli shino nshiku sha mfifi, ni kwi twingasango lubuuto?

³ Muli shino nshiku sha mfifi, kuti mwatumbuke fibi nga twalekeleshe ulubuuto lwa ku mupashi ulo Yehova atupeela. Calicindama ukushintilila pa Cebo ca kwa Lesa ku kutusanikilo lubuuto ku nshila yesu, ukulabelenga Baibolo cila bushiku nga caba mu maka yesu. (Amalumbo 119:105) Pa kulongana kwa Bwina Kristu tulaba ne nshita ya kukoseleshanya ukutwalilila ukwenda mu “nshila ya bulungami.” (Amapinda 4:18; AbaHebere 10:23-25) Ubukose tusanga mu kubelenga Baibolo no mukoosha, no kubishanya kusuma ukwa Bwina Kristu, butwafwa ukutaluka ku kukupikilwa mu mfifi ya shino “nshiku sha kulekelesha,” ishikapwila pa “bushiku [bukalamba] bwa bukali bwa kwa Yehova.” (2 Timote 3:1; Sefania 2:3) Bulya bushiku bulepalama lubilo lubilo! Cine cine bukesa nga filya bulya bwaishile pa bekashi ba pa kale aba mu Yerusalemu.

Yehova ‘Acito Bupingushi’

4, 5. (a) Ni mu nshila nshi Yehova asanshila Yerusalemu? (b) Cinshi twingalandila ukuti ba mpendwa fye bakapusuka ukonaulwa kwa Yerusalemu mu 607 B.C.E.? (Moneni utulembo tuli pe samba.)

⁴ Mu cikomo ca kwisalila ica kusesema kwa kucincimusha ukwa kwa Esaya, Yehova alondolola bwino ifikatungulula ku bushiku bwa bukali bwakwe. Tubelengo kuti: “Yehova akesa mu mulilo, na maceleta yakwe nge cipupu ca mwela, ku kubweseshapo ubukali bwakwe mu cipyu, no kwebaula kwakwe mu mingu sha mulilo. Pantu Yehova alepingwila abantunse bonse ku mulilo na ku lupanga; ne ndase sha kwa Yehova shikafula.”—Esaya 66:15, 16.

⁵ Ayo mashiwi yalingile ukwafwa aba mu nshiku sha kwa Esaya ukwiluka ubwafya balimo. Inshita ileisa ilyo abena Babele, abakaba nga bakapingula ba kwa Yehova, bakesa ku kusansa Yerusalemu, ninshi na maceleta yabo yalefutumuno lukungu nge cipupu ca mwela. Ala ubo bushiku bukaba bushiku bwa kutiinya! Yehova akabomfya aba bakasansa ukucito bupingushi bwakwe ubwa mulilo ku “bantunse bonse,” e kutila ku baYuda babulwo busumino. Cikaba kwati Yehova umwine alelwa na bantu bakwe. “Icipyu” cakwe tacakabwelele inuma. AbaYuda abengi bakawa ku kube “ndase sha kwa Yehova.” Mu 607 B.C.E., uku kusesema kwafishiwapo.a

6. Fintu nshi abaYuda balecita ifyawaminwo kukandilwapo?

⁶ Bushe Yehova nalungika ifi ‘acito bupingushi’ ku bantu bakwe? Ee nalungika! Imiku iingi mu kulanshanya kwesu ili buuku lya kwa Esaya, natusanga ukuti, nangu balemonwa kwati baipeele kuli Yehova, abaYuda baobelwe no kupepa kwa bufi—kabili Yehova alamona imicitile yabo yonse. Ifi e fyo tusanga na mu mashiwi yakonkapo aya uku kusesema ayatila: “Abaishisha kabili abaisangulula ku kuya ku mabala, ukukonka umo uwa pa kati, abalyo munofu wa kapoli, no wa cikulika no wa mpuku, bakapelela pamo, cisemo ca kwa Yehova.” (Esaya 66:17) Bushe ico aba baYuda ‘baleishishisha no kuisangulwila’ kuipekanishisha ku kupepa kwasanguluka? Awe nakalya. Lelo, balecite mpupo sha kuisangulula mu mabala yaibela. Nga bacite fyo, e lyo balalya bufunushi bufunushi umunofu wa kapoli no wa finama fimbi ifyakowela ukulingana ne Funde lya kwa Mose.—Ubwina Lebi 11:7, 21-23.

7. Bushe Kristendomu apala shani Yuda uwalepepo tulubi?

⁷ Mwandi ca makankamike ukuti uluko ulwapingana icipingo na Lesa umo uwa cine kuti lwacite fya musango yo! Baleni tontonkanyeni ici: Ifya makankamike ifya musango yo e filecitwa pali lelo mu mipepele ya mu Kristendomu. Aba nabo baitunga ukubombela Lesa, kabili intungulushi shabo ishingi balailanga kwati ba mushilo. Lelo, balaikowesha ku fisambilisho fya busenshi na ku fishilano, icilangilila fye ukuti baba mu mfifi ya ku mupashi. Ni mfifi ikalamba nga nshi!—Mateo 6:23; Yohane 3:19, 20.

‘Balingile Ukumona Ubukata Bwandi’

8. (a) Cinshi cikacitikila Yuda na Kristendomu? (b) Ni mu mano nshi inko ‘shikamwena ubukata bwa kwa Yehova’?

⁸ Bushe Yehova alamona imicitile ya kwa Kristendomu ne fisambilisho fyakwe ifya bufi ifyawaminwo kumukandilapo? Belengeni amashiwi yakonkapo aya kwa Yehova, ukulingana ne fyo yalembelwe na Esaya, no kumona ifyo imwe mwingatontonkanyapo: “Ninjishibe milimo yabo na mapange yabo, kabili nkesa ku kulonganye nko shonse na ba ndimi shonse, no kuleka bese bamone ubukata bwandi.” (Esaya 66:18) Yehova naishiba ifilecitika kabili naipekanya ukupingula abaitunga ukuba ababomfi bakwe pa milimo yabo na mapange yabo. Yuda aitunga ukucetekela Yehova, lelo ukupepo tulubi no kucite fya busenshi kushinina fye ukuti babepa fye. ‘Ukuisangulula’ abekashi bakwe baisangulula umwabele mpupo sha busenshi, kwa fye. Ulu luko lukapomonwa, kabili ilyo ico cacitika, abena mupalamano bakwe abapepo tulubi bakamonako. Aba ‘bakamona ubukata bwa kwa Yehova’ pantu bakamona ifikacitika kabili bakalengwa ukusumina ukuti icebo ca kwa Yehova cafishiwapo. Bushe ifi fyonse fikumine shani Kristendomu? Ilyo impela ikamwishila, ifibusa fyakwe ifya kale na ba makwebo alebishanya na bo bakalengwa ukwiminina akatalamukila no kulatambako fye ukwabulo kwafwa ilyo icebo ca kwa Yehova cikafishiwapo.—Yeremia 25:31-33; Ukusokolola 17:15-18; 18:9-19.

9. Ni mbila nsuma nshi Yehova abilisha?

⁹ Bushe ukonaulwa kwa kwa Yerusalemu mu 607 B.C.E. kwalola mu kuti Yehova takatale akwata inte pa calo? Iyo. Abantu ba bumpomfu bwine bwine, pamo nga Daniele na banankwe batatu, bakatwalilila ukubombela Yehova na lintu bakaba bankole mu Babele. (Daniele 1:6, 7) Cine cine, ilongo lya nte sha kwa Yehova isha busumino talyakapungaile, kabili pa mpela ya myaka 70, abaume na banakashi ba busumino bakasha Babele no kubwelela ku Yuda ku kuyabwesha ukupepa kwasanguluka kulya. Ici e co Yehova aloshako mu mashiwi yakonkapo aya kuti: “Nkabika muli bene iciishibilo. Nkatuma na bapusuka ba muli bene baye ku nko, ku Tarshishi, na Puti, na ku Ludi, abakana mu buta, ku Tubali, na ku Yabani [Greece], ku namba ne fishi ifya kutali, abashaumfwo lukumo lwandi, nangu kumono bukata bwandi. Na bo bakalongolo bukata bwandi mu nko.”—Esaya 66:19.

10. (a) Bushe abaYuda balubulwa ukufuma ku Babele bakaba shani iciishibilo? (b) Ni bani pali lelo baba iciishibilo?

¹⁰ Cinkupiti wa baume na banakashi ba busumino uukabwelela ku Yerusalemu mu 537 B.C.E. akabe ciishibilo ca kusungusha, ukulangilila ukuti Yehova nalubula abantu bakwe. Nani abalile elenganya ukuti abaYuda bankole bushiku bumo bakalubulwa ku kuleka bakatwalilile ukupepa kwasanguluka pe tempele lya kwa Yehova? E fyo cali na mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, abali ‘ifiishibilo kabili ifipesha amano’ Bena Kristu basubwa, uko abafuuka abalefwaya ukubombela Yehova baaleya. (Esaya 8:18; AbaHebere 2:13) Pali lelo Abena Kristu basubwa, abalelunduluka mu calo cabo icabweshiwa baba ciishibilo ca kusungusha mu calo. (Esaya 66:8) Muli bene e mumonekela ubushininkisho bwa maka ya mupashi wa kwa Yehova, uukula abafuuka abo imitima yabo ibalenga ukufwaya ukubombela Yehova.

11. (a) Pa numa ya kubweshiwa, cikaba shani ukuti aba mu nko bakasambilila pa lwa kwa Yehova? (b) Bushe Sekaria 8:23 afishiwepo shani intanshi?

¹¹ Lelo, pa numa ya kubweshiwa mu 537 B.C.E., ni shani abaume ba mu nko abashaumfwo lukumo lwa kwa Yehova bamwishiba? Kwena, te baYuda bonse aba busumino bakabwelela ku Yerusalemu ilyo bunkole bwa ku Babele bukapwa. Bamo, pamo nga Daniele, bakashala mu Babele. Bambi bakasalanganina ku fifutu fine ifya pe sonde. Ilyo calefika mu mwanda wa myaka uwalenga 5 B.C.E., kwali abaYuda abaleikala mu calo conse ica Buteko bwa Persia. (Estere 1:1; 3:8) Ukwabulo kutwishika bamo pali abo balyebele abena mupalamano babo abasenshi pa lwa kwa Yehova, pantu abengi aba muli isho nko basangwike abaYuda. Cilemoneka kwati ica musango yo e cacitikile no mwina Etiopia mutungwi, uo umusambi wa Bwina Kristu Filipi ashimikile mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. (Imilimo 8:26-40) Ifi fyonse fyali kufishiwapo kwa ntanshi ukwa mashiwi ya kwa kasesema Sekaria aya kuti: “Mu nshiku isho e mo abantu ikumi [10] aba mu nko sha ndimi shonse bakekata ku cisempe ca muYuda umo, no kutila, Tuleya na imwe, pantu natuumfwo kuti muli na Lesa.” (Sekaria 8:23) Cine cine, Yehova alitumine ulubuuto ku nko!—Amalumbo 43:3.

Ukulete “Ca Bupe Kuli Yehova”

12, 13. Ni mu nshila nshi ‘bamunyina’ bakaletelwa ku Yerusalemu ukutendeka mu 537 B.C.E.?

¹² Pa numa Yerusalemu abe nakuulwa cipya cipya, abaYuda abasalanganishiwa ukutali nga nshi ukufuma ku calo cabo bakamono musumba na bushimapepo bwabweshiwa nge cifulo cacindamisha ica kupepa kwasanguluka. Abengi muli bene bakendo lwendo ulutali ukuyasangwa ku mutebeto wa pa mwaka uucitwa kulya. Esaya pa kupuutwamo, alemba ati: “[Bakaleta] bamunyinenwe bonse abali mu nko shonse ku kube ca bupe cabo kuli Yehova, pali bakafwalo, na mu maceleta na mu macila, na pa mfalashi, na pa ngamali, ku lupili lwandi lwa mushilo ku Yerusalemu, e fyo Yehova asosa, ifyo abana ba kwa Israele balete ca bupe cabo mu cipe icasanguluka ku ng’anda ya kwa Yehova. Nkabuulapo bamo ba muli bene pamo ku kuba bashimapepo, ku kuba abena Lebi.”—Esaya 66:20, 21.

¹³ Bamo pali abo ‘bamunyina abali mu nko shonse’ e po bali pa bushiku bwa pa Pentekoste ilyo umupashi wa mushilo wapongolwelelwe pa basambi ba kwa Yesu. Ili lyashi litila: “Mu Yerusalemu mwaikele abaYuda, abantu abatiina Lesa, abafumine mu nko shonse isha mwi samba lya muulu.” (Imilimo 2:5) Baishile ku Yerusalemu ku kupepa umwabelo mwata wa baYuda, lelo ilyo baumfwile imbila nsuma pa lwa kwa Yesu Kristu, abengi balimutetekele kabili balibatishiwe.

14, 15. (a) Bushe Abena Kristu basubwa balongenye shani ‘bamunyinabo’ ba ku mupashi na bambi pa numa ya Nkondo ya Calo iya 1, kabili aba baletelwe shani nge “ca bupe . . . mu cipe casanguluka”? (b) Ni mu nshila nshi Yehova ‘abuulilepo bamo ku kuba bashimapepo’? (c) Bena Kristu nshi bamo abasubwa ababombeleko mu kulonganika bamunyinabo ba ku mupashi? (Moneni umukululo uli pe bula likonkelepo.)

¹⁴ Bushe uku kusesema kwalifishiwapo muno nshiku? Cine cine kwalifishiwapo. Pa numa ya Nkondo ya Calo iya 1, ababomfi basubwa aba kwa Yehova bailwike ukufuma mu Malembo ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa bwalimikwe mu muulu mu 1914. Ukupitila mu kusambilila Baibolo bwino bwino, basambilile ukuti impyani sha Bufumu na shimbi, nelyo ‘bamunyina,’ shali no kulonganikwa. Abatumikishi bashipa baendele ukufika ku “mpela ya pano nse,” ukubomfya imyendele yalekanalekana, ilyo balesapika abali no kwisaba mwi bumba lya bashalapo basubwa, abengi abafumine mu macalici ya Kristendomu. Ilyo aba basangilwe, baliletelwe ku kube ca bupe kuli Yehova.—Imilimo 1:8.

¹⁵ Abasubwa abalonganikwe mu myaka yabalileko tabaenekele Yehova ukubapokelela filya fine bali ilyo bashilaishiba icine ca mu Baibolo. Batendeke ukuisangulula ku kukowela kwa ku mupashi na mu mibele pa kuti bengapeelwa nge “ca bupe . . . mu cipe casanguluka,” nelyo nga mulya umutumwa Paulo asosela, ati, nga “nacisungu kuli Kristu.” (2 Abena Korinti 11:2, NW) Ukulunda pa kukaana ifisambilisho fya bufi, abasubwa basambilile ifya kukanaitumpa nangu panono mu mapolitiki ya muli cino calo. Mu 1931, ilyo ababomfi bakwe baisangulwile ukufika apalekabilwa, Yehova mu cikuuku abapeele ishuko lya kulaitilwa pe shina lyakwe ukuti Inte sha kwa Yehova. (Esaya 43:10-12) Lelo, ni mu nshila nshi, kanshi, Yehova ‘abuulilepo bamo aba muli bene ku kuba bashimapepo’? Aba abasubwa, bonse pamo, bailundile kuli “bushimapepo bwa bufumu, uluko lwa mushilo,” ukulapeela amalambo ya malumbo kuli Lesa.—1 Petro 2:9; Esaya 54:1; AbaHebere 13:15.

Ukulonganika Kwatwalilila

16, 17. Ni bani bali “ubufyashi bwenu” pa numa ya Nkondo ya Calo iya 1?

¹⁶ Impendwa yonse iya ba muli bulya “bushimapepo bwa bufumu” ni 144,000, kabili mu kuya kwa nshita, bonse aba balilonganikwe. (Ukusokolola 7:1-8; 14:1) Bushe apa e papwilile umulimo wa kulonganika? Iyo. Ukusesema kwa kwa Esaya kwatwalilila akuti: “Ifyo imyulu ipya ne calo cipya ifyo nkacita fikekalilila ku cinso candi, cisemo ca kwa Yehova, e fyo fikekalilila ubufyashi bwenu ne shina lyenu.” (Esaya 66:22) Mu kufishiwapo kwa ntanshi ukwa ayo mashiwi, abaYuda abakabwela ukufuma muli bunkole ku Babele na kabili bakatendeka ukufyala abana. Kanshi, abaYuda bashalapo ababweshiwa, e kuti “icalo cipya,” icikalatungululwa no butungulushi bupya ubwa ciYuda, e kuti “imyulu ipya,” bakekalilila. Lelo, uku kusesema kwafikilishiwa mu nshila yaibela nga nshi mu nshiku shesu.

¹⁷ “Ubufyashi” ubufyalwa mu luko lwa bamunyina ba ku mupashi bwaba ‘libumba likalamba,’ ababa ne subilo lya mweo wa muyayaya pe sonde. Bafuma “ku luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na bantu na ba ndimi,” kabili beminina “ku menso ya cipuna ca bufumu, na ku menso ya Mwana wa mpaanga.” Aba “basambile amalaya yabo, no kuyabuutusha mu mulopa wa Mwana wa mpaanga.” (Ukusokolola 7:9-14; 22:17) Pali lelo aba mwi “bumba likalamba” balefuma ku mfifi ya ku mupashi no kwisa ku lubuuto ulufuma kuli Yehova. Batetekela Yesu Kristu, kabili nga filya bamunyinabo ne nkashi shabo bacita, e fyo na bo babombesha ukutwalilila abasanguluka lwa ku mupashi na mu mibele. Bonse pamo batwalilila ukutungululwa na Kristu ilyo balebomba kabili ‘bakekalilila’ umuyayaya!—Amalumbo 37:11, 29.

18. (a) Bushe imicitile ya ba mwi bumba likalamba yapalana shani ne ya bamunyinabo basubwa? (b) Ni shani abasubwa capamo na banabo bapepa Yehova “umweshi wamoneka no mweshi wamoneka, na pa kube sabata ne sabata”?

¹⁸ Aba baume na banakashi ababombesha ababa ne subilo lya kwikala pe sonde balishiba ukuti nangu ca kuti calicindama ukutwalilila ukuba abasanguluka mu mibele na lwa ku mupashi, kwaliba na fimbi ifikabilwa ku kutemuna Yehova. Umulimo wa kulonganika e lyo nomba ufukiile, kabili balafwaya ukubombako uyu mulimo. Ibuuku lya Ukusokolola lyabasesemena ukuti: “Bali ku cinso ca cipuna ca bufumu ca kwa Lesa, balemubombela na mwi tempele lyakwe akasuba no bushiku.” (Ukusokolola 7:15) Ayo mashiwi yatwibukishako ulwa cikomo 23 ica mu kusesema kwa kwa Esaya icisoso kuti: “Pa kubo mweshi wamoneka no mweshi wamoneka, na pa kube sabata ne sabata, abantunse bonse bakesa ku kushinshimuna ku cinso candi, e fyo Yehova asosa.” (Esaya 66:23) Ici cilecitika pali lelo. “Umweshi wamoneka no mweshi wamoneka, na pa kube sabata ne sabata”—e kuti, lyonse fye, cila mulungu uwaba muli cila mweshi—Abena Kristu basubwa na banabo, e kuti ibumba likalamba, balakumana ku kupepa Yehova. Bacite ci ukupitila mu kusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu na mu kubombako ubutumikishi bwa ku cintubwingi, pa mbali ya fintu fimbi ifyo bacita. Bushe muli pali abo ‘abesa ku kushinshimuna ku cinso ca kwa Yehova’ lyonse? Abantu ba kwa Yehova basange nsansa ishingi mu kucite ci, na ba mwi bumba likalamba bafuluke nshita lintu “abantunse bonse”—e kuti abakaba no mweo—bakabombela Yehova “umweshi wamoneka no mweshi wamoneka, na pa kube sabata ne sabata” umuyayaya.

Impela ya Kapeleko iya Balwani ba kwa Lesa

19, 20. Ni kuli finshi Gehena alebomfiwa mu nshita sha mu Baibolo, kabili cinshi imininako?

¹⁹ Kwashala icikomo cimo mu kusambilila kwesu ukwa kusesema kwa kwa Esaya. Ili buuku lyasondwelela na ya mashiwi: “Bakafuma no kumone fitumbi fya bantu abansangukila, pantu [imititi yabo, NW], taifwa, no mulilo uuleboca taushima, kabili bakaba amakankamike ku bantunse bonse.” (Esaya 66:24) Yesu Kristu afwile aletontonkanya pali uku kusesema ilyo akoseleshe abasambi bakwe ukwangusha imikalile yabo no kufwaye fya Bufumu intanshi. Atile: “Ilinso lyobe nga lyakulengo kuipununa, litonkole: cisuma kuli iwe ukwingila mu bufumu bwa kwa Lesa ne linso limo, ukucilo kupooswa mu Gehena uli na menso yabili, uko umutiti wabo taufwa, no mulilo taushimiwa.”—Marko 9:47, 48; Mateo 5:29, 30; 6:33.

²⁰ Bushe ici cifulo ciitwa Gehena cinshi? Mu myaka ya ku numa, David Kimhi umuYuda wasoma alembele ukuti: “Cifulo . . . cali mupepi na Yerusalemu, kabili cifulo ca makankamike, ne fyo bapoosamo fintu fyakowela ne fitumbi. Kabili mwaleba no mulilo uushishima uwa koca ifi fya makankamike na mafupa ya fitumbi. Kanshi e co ubupingushi bwa mbifi bwitilwa mu mampalanya ati Gehinnom.” Nga ca kuti, ukulingana ne fi uyu umuYuda wasoma alandapo, Gehena alebomfiwa ku kupoosamo ifisoso ne fitumbi fya balemonwa ukuti tabawaminwa kushiikwa, ni nshi umulilo e walebomba bwino ku konaula ifya makankamike fya musango yo. Ifishalepya ku mulilo, imititi yalewapo. Mwandi ubu bulondoloshi bwalinga ubwa fikabe mpela ya kupelako iya balwani ba kwa Lesa!b

21. Ni kuli bani ibuuku lya kwa Esaya lyasondwelela na mashiwi yasuma, kabili mulandu nshi?

²¹ Bushe ukulanda kwa musango yo pa fitumbi, umulilo, imititi, takuleshinina fye ukuti ukusesema kwa kwa Esaya ukwa kucincimusha kwasondwelelwa ne fyebo fya kutiinya? Abalwani bene bene aba kwa Lesa e fyo bengatontonkanya. Lelo ku fibusa fya kwa Lesa, ubulondoloshi bwa kwa Esaya pa lwa konaulwa kwa babifi ukwa muyayaya bwa kucincimusha nga nshi. Abantu ba kwa Yehova bakabila ukwebwa ukuti abalwani babo tabakatale ababateka ku munga we fwafwa na kabili. Abalwani abacululusha nga nshi bakapepa ba kwa Lesa no kuseebanya nga nshi ishina lyakwe, bakonaulwa umuyayaya. Lyene, “takailandule pa balwani bakwe umuku uwalenga ibili.”—Nahumu 1:9.

[Akabokoshi pe bula 409]

Abasubwa Ifya Bupe fya kwa Yehova Ukufuma mu Nko Shonse

Mu 1920, Juan Muñiz afumine mu United States no kuya ku Spain na pa numa aimine ubulendo ukuya ku Argentina, uko ailepanga ifilonganino fya basubwa. Ukutendeka mu 1923 ukuya ku ntanshi, ulubuuto lwa cine lwabalikile pa bantu abafumacumi ku West Africa ilyo mishonari William R. Brown (uwaleitwa ilingi line ati Bible Brown) aimine ubulendo bwa kuya ku kushimikila ubukombe bwa Bufumu mu fyalo pamo nga Sierra Leone, Ghana, Liberia, Gambia, na Nigeria. Muli ulya wine mwaka George Young uwa ku Canada aile ku Brazil na pa numa aimine ubulendo ukuya ku Argentina, Costa Rica, Panama, Venezuela, ukufika fye na ku Soviet Union. Mupepi ne yi ine nshita, e lyo Edwin Skinner afumine ku England ukuya ku India mwi shitima lya pa menshi, kabili abombele kulya pa myaka iingi mu mulimo wa kulobolola.

[Icikope pe bula 411]

AbaYuda bamo pa Pentekoste bali ni ‘bamunyina abali mu nko shonse’