Abantu Abengi mu Calo Conse Balileka Ukuba ne Mibele Isuma

BA DAVID CALLAHAN nomba line balembele ibuuku lya kuti, The Cheating Culture umo balembele ukuti: “Ubufi buli fye mpanga yonse.” Pa bantu bamo ababepa mu United States abo alandilepo, paba na “bana be sukulu aba ku sekondari na ku koleji,” ‘abalembulula inyimbo na mafilimu ya bene ukwabule nsambu,’ “abeba pa ncito,” “na baba mu fipatala abacita amakwebo ya bufi,” na balya ababomfya imiti ya kubapeela amaka ilyo baleteya ifyangalo. Na mu kulekelesha batila: ‘Imisango yabipa iyalekanalekana yonse iyi twalumbula iya kutoba amafunde cilangililo ca kuti imibele isuma naipwa icine cine.’

Inyunshipepala ya The New York Times yalandile pa cinkunka caponene mu United States ku mpela ya mwaka wa 2005 ico beta ati Hurricane Katrina ukuti, “muno nshiku abantu baliba incenjeshi sana, bafwaya ukucita ifintu mu bumfisolo e lyo na mu buteko mwaliba sana ubufumfuntungu.” Umulashi umo uwa buteko mu United States atile: ‘Indalama baonawile pali iyi nshita shali ishingi nga nshi.’

Kwena, abantu ababa ne cikuuku ku bantu banabo bacili e ko baba. (Imilimo 27:3; 28:2) Nomba, lyonse tulomfwa uko abantu basoso ukuti: “Nga ine cinshi nalalilapo?” Ilingi line abantu bafwaya e babalilapo muli fyonse.

Bamo batila icalengele abantu ukuba ne mibele yabipa mu myaka ya kale, pamo nga mu Buteko bwa ciRoma, mulandu wa kuti kwali abantu abali abaitemwa kabili abalepula mu mafunde ukwabula ne nsoni. Bushe ifi imibele ya calo ili muno nshiku kuti yatungulula ku cintu cimo icacilapo ukubipa? Bushe mu calo fye conse mwaliba “ukufulisha kwa bumpulamafunde,” uko Baibolo yasobele ukutila e cikaba icishibilo ca kupwa kwa buno bwikashi?—Mateo 24:3-8, 12-14; 2 Timote 3:1-5.

Bumpulamafunde bwa mu Calo Conse

Inyunshipepala ya Africa News iya pa June 22, 2006 yalandile pe bumba limo ilya bantu abalongene ukulanshanya pa mulandu ukucenda no kutamba ifye shiku kwafulila mu mishi ya mu Uganda. Balanshenye ukuti ico bucisenene e lyo no kubomfya imiti iyabindwa fyafulila mulandu wa kuti abafyashi balalekelesha abana. Iyi nyunshipepala yatile: “Mr. Dhabangi Salongo, umukalamba wa kabungwe ka Child and Family Protection Unit akaba pa maofesi ya bakapokola ba kwi tauni linono ilya Kawempe, atile ukucenda abana ne mbuli sha pa ng’anda nafifula sana.”

Dokota umo uwa ku India asosele ukuti, “abantu ino nshita tababa ne mibele isuma iyo ifikolwe fyabo bakwete.” Umukalamba wa mafilimu muli cilya calo atile, “ukubomfya sana imiti no bulalelale na fyo fishibilo na fimbi ifya kuti ‘imisango yabipa iya ku Bulaya’ naifika na mu India.”

BaHu Peicheng, abakalamba ba kabungwe ka China Sexology Association aka mu Beijing batila: “Ilyo twalekula twalishibe icisuma ne cibi. Nomba ino nshita tuicitila fye ifyo tulefwaya.” Muli magazini ya China Today mwali ilyashi limo ilyatile: “Abantu abengi baleti caliba fye bwino ukusha umwina mobe no kuya kumbi.”

Inyunshipepala ya ku England iyo beta ukuti Yorkshire Post nomba line yatile: “Cilemoneka kwati abantu abengi kuti batemwa ukubomfya imibili yabo no kucito bulalelale pa kuti fye abantu bashite ifipe fyabo. Imyaka inono iyapitapo iyi misango yabipa nga yali mipamba no kuleto lwaisula umushi. Shino nshiku, konse fye uko walolesha kube fikope fya bucisenene e lyo ne fye shiku . . . fimoneka ifisuma ku bantu abengi.” Iyi inyunshipepala na kabili yatile: “Ifitabo, bamagazini na mafilimu ifyo kale baleti fya bakalamba abacilile imyaka 18 ino nshita e fyo baleti fisuma abafyashi ukutambila pamo na bana, kabili abalanda pa bubi bwa kutamba ifye shiku bena batila, aba abapanga aya mafilimu te bakalamba bapangila lelo baice.”

Magazini ya The New York Times Magazine yatile: ‘Abaice bamo balalanda pa bulalelale ukwabula ne nsoni nga filya balanda pa fya kulya.’ Magazini ya Tweens News yatila, “akabungwe akalanda pa fya kutungulula abana abali ne myaka 8 ukufika ku 12, kalandile pa mukashana umo uwalembele ifyebo ifyapapwishe abantu, atile: ‘Bamayo balampatikisha ukulaangala na balumendo no kulaala nabo. Ndi fye ne myaka 12 . . . napapata njafweniko!’”

Ala mwandini ifintu nafyaluka! Magazini ya ku Canada iya Toronto Star yatile kale “ukulaalana kwa baume beka beka e lyo na banakashi nabo ukulaala na banakashi banabo ukwabula ne nsoni cali lishiku.” Lelo, baBarbara Freemen bakafundisha ba pe sukulu lya Carleton University, mu Ottawa ku Canada abafunda ifyo abena kale baleikala, batila: “Abantu ino nshita batila, ‘Ifyo ncita fyandi ne mwine, bambi tabalingile ukubikako amano. Tatulefwaya abantu bambi ukulafwaya ukwishiba ifyo tulecita.’”

Kanshi, pa myaka iyi yapita, abantu abengi mu fyalo ifingi balileka ukuba ne mibele isuma. Cinshi calenga abantu ukwaluka ifi? Nga imwe mutontonkanyapo shani pali aba bantu? Kabili bushe uku kwaluka kulelangilila ukuti ku ntanshi ifintu fikaba shani?

Inshita Imibele Isuma Yapwile Ukwabula Ukwenekela

KUTI mwatila ni lilali abantu balekele ukuba ne mibele isuma? Bushe ifintu fyayalwike lintu mwalekuula nangu fyayalwike ilyo balupwa lwenu nelyo abanenu abakalamba pali imwe balekuula? Bamo batila Inkondo ya Calo iya Kubalilapo iyatendeke mu 1914, e po abantu batendekele ukuba sana ne misango yabipa. Profesa Robert Wohl uwasambilila sana ilyashi lya kale alembele mwi buuku lyakwe ilitila The Generation of 1914 ati: “Abaikeleko mu nkondo tabakatale abalaba ukuti icalo cimo calipwile na cimbi calitendeke mu August wa 1914.”

Kalemba wa lyashi lya kale Norman Cantor atila: “Mu calo conse, abantu tabali ne mibele isuma, icalo cali fye cimbi cimbi. Bushe ifi aba mapolitiki na bashilika bacushishe abantu abengi kwati ni nama isho baletwala ku kwipaya, mafunde nshi aya mu calici na ya mu bwikashi ayengalesha abantu ukusunga abantu banabo kwati ni nama sha mpanga? . . . Ukwipayaulula ukwacitike mu Nkondo ya Calo iya Kubalilapo [1914-18] kwalangilile fye ukuti ubumi bwa muntu tabwacindama.”

Uwasambilila ilyashi lya kale H. G. Wells mu citabo alembele icitila The Outline of History alembele ukuti ilyo abantu baishibe ukutila bafumine ku nama e lyo “bafupwike baleka no kuba ne mibele isuma.” Mulandu nshi? Bamo baletontonkanya ukutila umuntu ni nama nomba iyacilako fye panono pa nama shimbi. Wells uwasambilile icifundisho ca kusanguka, alembele mu 1920 ukuti: “Baleti umuntu ni nama iikala pamo na bantu iyaba kwati ni mbwa ya ku India iya kulungilako . . . , e co bena balemona ukuti caliba fye bwino kuli ishi mbwa ishikali isha bantu ukulateka bambi no kubacusha.”

Kanshi Cantor tabepele pa kulemba ukuti inkondo ya calo iya kubalilapo yalyonawile imibele isuma iya bantu. Alondolwele ukuti: “Inkulo ya kale yamoneke kwati yalilubile muli fyonse, mu mapolitiki, mu fyo abantu balefwala, ne fyo balemona ukwampana kwa baume na banakashi.” Mu macalici balesambilisha ifya bufi pamo nga icisambilisho ca kusanguka kabili balekoselesha abantu ukuya ku nkondo, ne ci calengele abengi ukuleka ukuba ne mibele isuma. Umushilika Brigadier General Frank Crozier alembele ukuti: “Amacalici ya Bena Kristu e yasumya sana umulopa wa bantu banabo kabili kale twalemona kwati yaliba fye bwino.”

Inshita Abantu Balekele Ukuba ne Mibele Isuma

Ilyo Inkondo ya calo iya Kubalilapo yapwile, kwaishile imyaka ya ba 1920. Ala iyi myaka yena yalibipishe nga nshi ica kutila abantu balekele ukukonka imibele isuma iyo bakwete kale kabili conse fye ico batendeke ukucita balemona kwati cili fye bwino. Uwasambilila ilyashi lya fyalecitika kale Frederick Lewis Allen, atila: “Imyaka 10 iyakonkelepo ukufuma apo Inkondo ya Calo iya Kubalilapo yapwilile nalimo kuti cawama ukuita ukutila Imyaka 10 iya Misango Yabipa . . . Ilyo iyi myaka ishilafika abantu baali ne mibele isuma kabili baleikala bwino ne fintu fyali bwino mu calo, nomba ilyo iyo myaka yapitile, calyafishe sana ukubwelela ku mibele isuma.”

Mu myaka ya ba 1930 ilyo ubunonshi bwa calo conse bwali fye cimbi cimbi [Great Depression] abantu abengi basangwike abapiina. Lelo, ku mpela ya myaka ya ba 1930, kwali inkondo ya sotambe, iyabipishepo ukucila ne ya ntanshi. Iyo nkondo yali ni Nkondo ya Calo iya Cibili. Bwangu bwangu fye ifyalo fyatendeke ukupanga ifyanso fyabipisha ifya nkondo, kabili ici calengele ubunonshi mu fyalo fimo pamo nga U.S.A. ukuba bwino pantu fyaleshitisha ifyanso fyalepanga, lelo pa nshita imo ine iyi nkondo yalengele abantu abengi icalo fye conse ukucula nga nshi kabili ukulaikala fye aba mwenso. Ilyo inkondo yapwile, imisumba iingi yalibongolweke; imisumba ibili mu Japan baliyonawile ukwabula na kakushalamo, ibomba limo e lyo balepulisha fye pa musumba umo na umo! Abantu abengi balifwile mu nkambi balebasungila. Pali iyi nshita, abantu bonse abafwile bali mupepi na mamilioni 50 abaume, abanakashi, na bana.

Ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Bubili, ilyo ifintu fyabipishe, abantu baleicitila fye ifyo balefwaya, tabakwete imibele isuma iyo ifikolwe fyabo babakushishemo. Icitabo citila Love, Sex and War—Changing Values, 1939-45, catile: “Camoneke kwati abantu balibapeele ulusa lwa kucita fye icili conse, imisango yabipa iyalecitika mu nkondo, e yo na bashaleya ku nkondo nabo batendeke ukucita. . . . Inkondo yalengele abantu ukuleka ukukonka imibele isuma, kabili abantu abengi mu mayanda tabalecindika ubumi kabili bwali fye ubwipi nga filya bwaleba ku nkondo.”

Pa mulandu wa kuti iyo nshita abantu baali no mwenso sana balefwaya fye kukwata ifibusa, nangu fye ifibusa fya pa nshita inono. Umwanakashi umo uwaupwa uwa ku Britain, ilyo alelondolola ico abengi balecitila ubucende muli iyo myaka atile: “Te kutila tatwakwete imibele isuma, ni co fye kwali inkondo.” Umushilika umo uwa ku America asumine ukutila, “Abantu abengi baletumona kwati twali ne misango yabipa, lelo twali abaice kabili twalishibe ukutila inshita iili yonse kuti twafwa.”

Abengi abapuswike ilya nkondo baliculile pa mulandu ne fyo bamwene. Ukushinta na lelo, bamo ukubikako na baali abaice iyo nshita, balebukisha ifyo cali, bamona kwati e lyo filecitika. Abengi balekele ukuba ne citetekelo kabili balabile kumo ne mibele isuma. Abantu tabalecindika abaletungulula na balepanga amafunde, kanshi balemona ifintu fyonse ukuti, kuti fyayaluka.

Ifintu Fyayaluka

Ilyo Inkondo ya Calo iya Bubili yapwile, kwali amabuuku ayo balembele ayalelanda pa bulalelale bwaseekele. Ibuuku limo ilyo baleita ukuti Kinsey Report mu United States mu myaka ya ba1940, lyakwete amabula ukucila pali 800. Kanshi ici calengele abantu abengi ukutendeka ukulalanda pa amalyashi ya bulalelale ukwabula ne nsoni, ayo kale bashalelandapo. Nangu ca kuti ifipendo bapeele muli ilyo ibuuku ukukuma ku balecita ubulalelale bwa baume beka beka ne misango imbi iya bulalelale pa numa baishileiluka ukuti bakukwimye fye, na lyo line cilelanga fye ukutila imisango yabipa e ko yali pa numa ya nkondo.

Pa nshita fye inono, abantu balyesesheko ukuba ne mibele isuma. Ica kumwenako, amaprogramu ya pa redio na pa TV, e lyo na mafilimu pa kuyatambisha baletala bamona nga yali fye bwino. Lelo tapakokwele, basukile baleka ukucite fyo. BaWilliam Bennett, abali kale abakalamba ba masambililo mu United States of America balondolwele ukutila: “Lelo ilyo imyaka ya ba 1960 yafikile, abena America bwangu bwangu batendeke ukuba ne misango yabipa.” Kabili e fyo na mu fyalo fimbi mwali. Mulandu nshi imisango yabipa yafulile nga nshi mu myaka ya ba1960?

Muli iyo myaka 10, mwali ifintu fibili ifyacitike. Abanakashi bapangile akabungwe akalebalandilako insambu shabo e lyo e nshita abantu bacililemo ukucita ubulalelale. Na kabili e nshita batendeke ukupanga imiti ya kulesha ukwimita. Ilyo baishibe ukuti umwanakashi te kuti emite, e lyo abantu bacililemo ukucita ubulalelale ukwabula ukutiina icili conse kabili tabalesakamana nangu tabopene.

Pa nshita imo ine, abalelemba amanyunshipepala, abalepanga amafilimu, e lyo na balepanga amaprogramu ya pa TV balengele abantu ukuleka ukukonka imibele isuma. Pa numa baZbigniew Brzezinski abali kale abakalamba ba U.S. National Security Council [aka kabungwe kapanda mano bakateka ba ku U.S.A.], balandile pa maprogramu ayo baletambisha pa TV ukuti: “Baleti yaali fye bwino, tabalemonamo ububi nangu bumo mu lukakaala baletambisha, [kabili] balecincisha ubulalelale.”

Ilyo imyaka ya ba 1970 yalefika, ninshi amaVCR yalifula mu calo. Amafilimu umwaba imisango yabipa kabili umo balanga sana ubulalelale ayo baleumfwa insoni ukuya mu kutamba mu fikuulwa fya cintubwingi, e yo nomba batendeke ukutamba mu mayanda yabo yene. Ino myaka ili kwaba amaintaneti, abakwata amakompyuta icalo fye conse kuti batamba ifye shiku ifya misango yonse.

Ala ififuma muli ifi batamba filapapusha. Umubomfi umo uulonda abafungwa mu cifungo cimo ica ku United States nomba line alandile ukuti, “imyaka 10 iyapitapo, abaice nga babakaka, nalebalondolwela imibele isuma ne iibi. Nomba aba baice balekaka nomba tabeshiba umo ndosha.”

Cinshi Cingalenga Umuntu Ukuba ne Mibele Isuma?

Amacalici ya pano calo te kuti yafunde abantu imibele isuma. Ukucila ukukonka ifishinte fyalungama ifyo Yesu na bakonshi bakwe balekonka, aya yene amacalici e yaba ulubali lwa cino calo kabili yalacita ne misango yonse iyabipa iyabamo. Kalemba umo atile: “Mu nkondo shonse isho abantu balwa, batila Lesa alaba nabo.” Imyaka iyapitapo, shimapepo wa mu musumba wa New York City ilyo alelanda pa kukonka amafunde ya kwa Lesa atile: “Icalici e kabungwe keka fye mu calo akashakosha amafunde kubalefwaya ukubamo ukucila amafunde ayo umuntu alingile ukukonka pa kunina basi.”

Imibele isuma yapwa kwati bufi. Kanshi, ilyo ifintu tafilafika mu nama nkati, kano kwaba uwingacitapo fimo. Finshi ifyo fine engacita? Kwaluka nshi ukufwile ukubako? Nani wingawamya ifintu, kabili mu nshila nshi?

[Amashiwi pe bula 23]

“Ukwipayaulula ukwacitike mu Nkondo ya Calo iya Kubalilapo [1914-18] kwalangilile fye ukuti ubumi bwa muntu tabwacindama”

[Icikope pe bula 24, 25]

Ino nshita calyanguka ukutamba imisango yabipa ukuli konse

Ni Kwi Uko Cino Calo Cilelola?

IMYAKA iingi sana ku numa Baibolo, yalilandile libela iyi misango yabipa iyo tulemona ino nshita kabili yalondolwele ukuti: “Mu nshiku sha kulekelesha mukesaba inshita shaibela ishayafya. Pantu abantu bakaba abaitemwa, abatemwe ndalama, . . . abashumfwila abafyashi babo, abashitasha, abashaba na bucishinka, abashaba na citemwishi, . . . abakali, abashatemwa busuma, bashikamfutu, bamunshebwa, abatuumikwa ku cilumba, abatemwo kwangala ukucisho kutemwa Lesa, abamoneka kwati bali-ipeelesha kuli bukapepa lelo abakaana amaka ya buko.”—2 Timote 3:1-5.

Napamo na imwe mulesumina ukuti ifyo Baibolo yasobele e filecitika mu calo ilelo. Lelo ifi fyonse fyalembelwe nalimo imyaka 2,000 iyapita! Ubusesemo butendeka na mashiwi ya kutila: “Mu nshiku sha kulekelesha.” Bushe amashiwi ya kutila, “inshiku sha kulekelesha,” yapilibula cinshi?

“Inshiku sha Kulekelesha” Isha Cinshi?

Aya mashiwi ya kuti “inshiku sha kulekelesha” tulayalandapo sana. Amabuku ayengi ayo balemba mu ciNgeleshi fye mweka, imitwe basala ukulemba pa mabuuku yamo balabomfyako na mashiwi ya kuti “inshiku sha kulekelesha.” Ica kumwenako cimo, libuuku ilyo balembele nomba line ilyaleti The Last Days of Innocence—America at War, 1917-1918. Amashiwi ya kutendekelapo fye muli ili buuku yalanga bwino bwino ukuti nga batila “inshiku sha kulekelesha” ninshi balelanda pa nshita imo iyaishibikwa, iyo abantu balekele ukukonka imibele isuma.

Amashiwi ya kutendekelako muli ili buuku yatile: “Mu 1914 mu calo [ca United States] ifintu fyaleyaluka lubilo lubilo ukucila ifyo cali kale.” Kanshi mu 1914 e mwaka umo inkondo ya calo conse yabukile, takwabalile akubako umwaka uwaba ngo yu. Ibuuku limo line lyatila: “Iyi nkondo yalicililepo pa nkondo shonse pantu na bantu fye bambi abashali bashilika balilwileko muli iyi nkondo, yali ni nkondo ya fyalo fyonse tayali ya bashilika fye epela.” Nga fintu twalamona, iyi nkondo yatendeke pa nshita iyo Baibolo ita, “inshiku sha kulekelesha.”

Baibolo isambilisha ukuti ilyo cino calo tacilafika ku mpela, kwali no kuba inshita yaibela iyaishibikwa nge “nshiku sha kulekelesha.” Na kuba, Baibolo ilanda ati inshita imo kwali icalo icapwile. Itila: “Icalo icalipo lilya, calyonawilwe ilyo cabunshiwe ku menshi.” Ni lilali cacitike, kabili calo nshi icapwile? Ici cali ‘calo ca bantu abashipepa’ abaliko kale mu nshiku sha kwa Noa. Na lelo line, cino calo cikesa ku mpela. Lelo, ababombela Lesa bakapusuka impela ya cino calo, nga filya fine Noa no lupwa lwakwe bapuswike.—2 Petro 2:5; 3:6; Ukutendeka 7:21-24; 1 Yohane 2:17.

Ifyo Yesu Alandilepo pa Mpela ya Calo

Na Yesu Kristu alilandilepo pa “nshiku sha kwa Noa,” lintu “ilyeshi lyaishile no kubasenda bonse.” Alingenye imibele yaliko ninshi ilyeshi talilaisa kabili lintu impela ya cilya calo tailaisa, ku mibele ilipo nomba ileishibisha shino nshiku ukutila ni “mpela ya bwikashi.” (Mateo 24:3, 37-39) Ama Baibolo yambi yatila “ukupwa kwa caalo.”—Bible wa Mushilo, 1983.

Yesu alilandile libela ifyo imibele ikaba ilyo impela ya calo tailaisa. Ilyo alelanda pa nkondo atile: “Uluko lukemino luko no bufumu bukemino bufumu.” Bakalemba ba malyashi ya kale batila ifi fyatendeke ukucitika mu mwaka wa 1914. Kanshi, ifyebo fya kutendekelapo fye ifyaba mwi buku ilyo tulandilepo kale fya cine pantu ibuku lyatila umwaka wa 1914 e lyo kwali “nkondo iyacilile pa nkondo shonse, . . . yali ni nkondo ya fyalo fyonse tayali ya bashilika fye epela.”

Yesu asobele no kutila: “Kukabe fipowe ne finkukuma mu ncende shimo shimo. Fyonse ifi e kutendeka kwa kucululuka kwa kupaapa.” Atwalilile ukulanda ukuti pa fintu ifingi ifikabako pakaba no “kufulisha kwa bumpulamafunde.” (Mateo 24:7-14) Twali-imwena na menso yesu uko ifi fintu ficitika mu nshiku shesu. Imibele mu calo naibipa nga nga nshi ica kutila ili fye nga filya fine Baibolo yasobele!

Bushe imibele yesu ifwile ukuba shani ilyo tuleikala mu calo ca musango uyu? Moneni ifyo umutumwa Paulo alembeele Abena Kristu bali ku Roma pa fyo ifintu fyabipile. Alandile pa fya “lunkumbwa lwa nsoni” ifyo abantu balecita. Atile: “Abanakashi babo bayalwile ica cifyalilwa cabo ukuba icishili ca cifyalilwa; na baume na bo bene ifyo fiine balekele umusango wa cifyalilwa uwa kulaala na banakashi no kuba abapenampena ku kukumbwana, abaume ukucite ca nsoni ku baume banabo.”—Abena Roma 1:26, 27.

Bakalemba ba lyashi lya kale batila nangu ca kuti iyo nshita abantu bakwete sana imibele yabipa, “Abena Kristu bena abali fye impendwa inono tabalecitako ifi fintu kabili ici calengele abasenshi ukusakamana.” Na ifwe tufwile ukutontonkanya no kuipusha atuti: “Bushe na ine e fyo naba kabili ni bani ababa ifibusa fyandi? Bushe twaliba abalungama mu mibele, ukupusanako na bantu bambi abakonkelela imibele yabipa?”—1 Petro 4:3, 4.

Pa Kuti Tube ne Mibele Isuma Tufwile Ukubombesha

Baibolo itusambilisha ukutila te mulandu twikala mu calo umwaba imibele yabipa, tufwile ukuba “ababula akalema mu kati ka nkulo yapondama kabili iyapotama.” Pa kuti tucite ifi kano ‘twaikatisha icebo ca bumi.’ (Abena Filipi 2:15, 16) Aya mashiwi ya mu Baibolo filelanga ifyo Abena Kristu bengaba ababula akabi. Balekabila ukwikatisha ku fyo Icebo ca kwa Lesa cisambilisha kabili bafwile ukwishiba ukutila amafunde ya mu Baibolo e mafunde yawamisha pa mafunde yonse.

“Lesa wa bwikashi buno” Satana Kaseebanya alefwaya abantu bonse ukuba ku lubali lwakwe. (2 Abena Korinti 4:4) Baibolo itweba ukuti “alayalula umwine ku kuba malaika wa lubuuto.” Bakapyunga bakwe, abo abamubombela, nabo bacita cimo cine. (2 Abena Korinti 11:14, 15) Balalaya abantu ubuntungwa no bumi bwa nsansa, lelo nga filya fine Baibolo ilanda, “bena bacili abasha ba kubola.”—2 Petro 2:19.

Mwileka aba bantu bamulufye. Abantu abashikonka ifyo amafunde ya kwa Lesa yalanda pa fya kuba ne mibele isuma, bakacula ku ntanshi. Kalemba wa Baibolo uwa malumbo alembele ukuti: “Ipusukilo lyataluka ku babifi; pantu ifipope fyenu [mwe Lesa] tabafwayafwayamo.” (Amalumbo 119:155; Amapinda 5:22, 23) Bushe na ifwe e fyo twasumina? Nga e fyo twasumina, lekeni tucingilile umuntontonkanya wesu no mutima wesu ku malyashi ya bufi ayalenga abantu abengi ukuba ne mibele yabipa.

Abengi, nangu cibe fyo balaibepa pa kutontonkanya ukutila, ‘Ifyo ndecita nga tafyabindwa, ninshi cili fye bwino.’ Nomba te fyo caba. Shifwe wa mu muulu uwaba no kutemwa alitupeela amafunde aya kukonka ayalanda pa mibele isuma, aya mafunde te kuti yatutitikishe lelo yabelako ku kutucingilila. Lesa ‘alatusambilisho kuti tucenjele.’ Tafwaya ifyabipa ukumucitikila lelo afwaya ukuti mube aba nsansa. Cine fye, ico Baibolo isambilisha ca cishinka. Itila ukubombela Lesa kwaba “ne cilayo ca bumi pali nomba no bukesa.” E kutila “ubumi bwine bwine,” ubumi bwa muyayaya mwi sonde lipya ilyo alaya!—Esaya 48:17, 18; 1 Timote 4:8; 6:19.

Nomba linganyeni ubusuma bwaba mu kukonka ifyo Baibolo isambilisha ku fyo abantu bacula nga tabalekonka ifyo Baibolo ilanda. Ukukutika ku fyo Lesa aletweba e cacilishapo ukucindama kabili kuti kwalenga Lesa ukututemwa! Lesa alaya ukuti, “lelo uumfwa kuli ine akekalo mutelelwe, akekale cibote ukubulwo mwenso wa bubi.”—Amapinda 1:33.

Icalo Calungama

Baibolo ilanda ati lintu cino calo cikafumapo, “umubifi takabepo.” Na kabili itila: “Pantu abatambalala bakekala mu calo, na ’ba mpomfu bakashalamo.” (Amalumbo 37:10, 11; Amapinda 2:20-22) Kanshi pe sonde fye ponse tapakabe abantu abakwata imisango yabipa, takwakabe na bantu abakana ukukonka ifyo Kabumba atusambilisha. Abantu abatemwa Lesa panono panono bakatendeka ukuwamya lino isonde pa kutila likabe paradaise, nga ilya ine Lesa abikilemo abantu bakubalilapo babili.—Ukutendeka 2:7-9.

Ala mwandini cikawama ukwikala mwi sonde ilikaba paradaise umushakabe ububi ubuli bonse! Abakabuushiwa ukufuma ku bafwa abengi nga nshi nabo bakaipakisha ukwikala muli ili sonde ilikaba paradaise. Beni aba nsansa pantu Lesa alaya ukuti: “Abalungama bakapyaninine calo, no kwikalamo inshiku pe.” “[Lesa] akafuuta ifilamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo, nangu kuloosha nangu kukuuta nangu kukalipwa tafyakabeko kabili iyo. Ifya ntanshi nafiya.”—Amalumbo 37:29; Ukusokolola 21:3, 4.

[Amashiwi pe bula 27]

Lintu icalo capwile, kwali abaletiina Lesa abapuswike

[Icikope pe bula 28]

Cino calo nga capwa, isonde likaba paradaise