Bushe Ukwishiba Ifyo Baibolo Yalanda Kwalicindama?

“Nali ne myaka 10 ilyo natendeke ukwangala na balumendo. Pa kubala twaleikatana fye iminwe no kufyompana. Lelo tapakokwele twatendeke ukwikatana ku filundwa fya mfwalo. Ilyo nali ne myaka 15, natendeke ukubomba incito kabili abaume abo twalebomba nabo balefwaya ukulacita ubulalelale na ine. Nalefwaya ukulacita fye fyonse ifyo abo nalebomba nabo balecita. Nalefwaya abanandi ukuntemwa, ne ci calengele ukuti ndecita ubulalelale.” —SARAH,a AUSTRALIA.

BUSHE kuti mwapapa nga mwaishiba ukuti Sarah akuliile mu lupwa lwa Bena Kristu? Abafyashi bakwe balyeseshe ukumusambilisha ukulakonka imibele iisuma iyo Baibolo isambilisha. Lelo Sarah alikeene, asalilepo ukulacita ifyo alefwaya.

Abengi kuti batila ifi Sarah acitile fyali fye bwino. Baishiba ukuti ifyo Baibolo ilanda pa bulalelale fya kale kabili tafibomba muno nshiku. Bambi nabo baishiba ukuti tapaba icalubana ku muntu uuya ku calici nga alecita no bulalelale.

Bushe calicindama ukwishiba ifyo Baibolo yalanda pa kwampana kwa mwaume no mwanakashi, e lyo no kulakonka ifyo yalanda? Baibolo yalanda ukuti, “yafuma kuli Lesa kabili ya mulimo ku kusambilisha.” (2 Timote 3:16) Nga ca kuti mwalisumina ukuti Lesa e wabumbile abantu no kuti Baibolo Cebo cakwe, ninshi nacicindama ukuti mwishibe ifyo ilanda pali ili lyashi.

Ku ca bulanda, abengi tabaishiba bwino bwino ifyo Baibolo ilanda pa kwampana kwa mwaume no mwanakashi. Bashimapepo abatila ifyo bafunda fifuma mu Baibolo, basambilisha ifyapusanapusana pali ili lyashi. Na kuba, ili lyashi lyalilenga amacalici ayakalamba ayengi ukwakanikana.

Ukucila ukulakonkelesha fye ifyo bambi baishiba, bushe te kuti ciwame nga mwafwailishe mwe bene ifyo Baibolo yalanda pali ili lyashi? Icipande cikonkelepo cileasuka amepusho 10 ayo abantu bepusha sana pa fyo Baibolo yalanda pali ili lyashi. Muli ici cipande muli amasuko ya kulungatika pa fyo Baibolo isambilisha. Icipande ca kulekelesha muli ifi fipande fikonkene cilelondolola umulandu ifyo tupingulapo ukucita fyacindamina.

[Futunoti]

Amasuko ku Mepusho 10 Abantu Bepusha Pa Kwampana Kwa Mwaume no Mwanakashi

1 Bushe ulubembu Adamu na Efa bacitile mwi bala lya Edeni lwali bupulumushi?

▪ Icasuko: Abantu abengi batontonkanya ukuti icisabo ico Lesa aleseshe Adamu na Efa ukulyako mwi bala lya Edeni caleimininako ukwampana kwa mwaume no mwanakashi. Lelo ifi te fyo Baibolo isambilisha.

Tontonkanyeni pali ici: Ilyo Lesa aebele Adamu ukukanalya icisabo “ku muti wa kulenga ukwishiba ubusuma no bubi,” ninshi na Efa talabumbwa. (Ukutendeka 2:15-18) Ili ifunde talyalelanda pa kwampana kwa mwaume no mwanakashi, pantu pali iyi nshita Adamu ali fye eka. Na kabili, Lesa alyebele Adamu na Efa bwino bwino fye ukuti, “fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde.” (Ukutendeka 1:28) Bushe Lesa uwakwata ukutemwa kuti aeba Adamu na Efa “ukwisusha isonde” e lyo abapingwila ukufwa pa mulandu wa kumfwila ifyo abebele? Na kuba, bushe nga baiswishe shani isonde ukwabula ukwampana pamo?—1 Yohane 4:8.

E lyo kabili ilyo Efa ali eka, e lyo ‘asabile ifisabo fya [muti bababindile] no kulya alya. Pa numa, apeeleko umulume wakwe ilyo aali nankwe, na o e fyo aliile.’—Ukutendeka 3:6.

Cimbi ca kutila, ilyo Adamu na Efa bakumene no kufyala abana, Lesa tabakalipile nakalya. (Ukutendeka 4:1, 2) Fyonse ifi filelanga apabuuta ukuti icisabo Adamu na Efa baliile tacaleimininako ukwampana kwa mwaume no mwanakashi, lelo cali fye cisabo ca ku cimuti.

2 Bushe Baibolo yalikaanya ukwampana kwa mwaume no mwanakashi?

▪ Icasuko: Ibuuku lya kubalilapo ilya mu Baibolo lilanda ukuti Lesa e wabumbile abantunse, “umwaume no mwanakashi.” Lesa alandile pa fyo abumbile ukuti “nafiwama nga nshi.” (Ukutendeka 1:27, 31) Pa numa, Lesa alengele kalemba wa Baibolo umo ukulemba amashiwi ya kufunda abaume abaupa ukuti: “Sekelela no mukashi wa ku bulumendo bobe, . . . Leka amabele yakwe yalekusekesha lyonse.” (Amapinda 5:18, 19) Bushe aya mashiwi yalolele mu kuti Baibolo yalikaanya ukwampana kwa mwaume no mwanakashi?

Ifishinka filanga ukuti Lesa apangile ifya mfwalo pa kuti abaupana balefyala abana, lelo na kabili afipangile pa kuti balelanga icitemwiko no kulasekelela pamo. Ukwampana kwa musango yu kuti kwalenga abaupana, ababa fibusa, ukuba ne nsansa mu cupo.

3 Bushe Baibolo yalisuminisha umwaume no mwanakashi ukulaikala pamo nga ca kutila tabaupana ukulingana ne funde?

▪ Icasuko: Baibolo ilanda fye mu kulungatika ukuti, “aba bulalelale na bacende Lesa akabakanda.” (AbaHebere 13:4) Ishiwi lya ciGriki ilya kuti, por·neiʹa, ilyo bapilibula ukuti ubulalelale, lipilibula ukubomfya ifya mfwalo bubi bubi ukwa bantu abashaupana.a Kanshi Lesa tatemwa nga ca kuti umwaume no mwanakashi baleikala pamo ukwabula ukuupana ukulingana ne funde, nangu ca kutila balapanga ukuupana.

Nangu umwaume no mwanakashi nabatemwana icine cine, na lyo line, Lesa afwaya ukuti intanshi bopane ukulingana ne funde ilyo bashilapanga icupo. Lesa e watupangile ukuti tube ne citemwiko. Imibele iikalamba iyo Lesa akwata kutemwa. Kanshi kwaliba umulandu uusuma uwalenga ukuti abikeko ifunde lya kutila, abaupana fye e balingile ukulapanga icupo nge fyo icipande cikonkelepo cilelondolola.

4 Bushe Lesa alisuminisha ukuupa impali?

▪ Icasuko: Kwaliko inshita imo ilyo Lesa asuminishe abaume ukulaupa impali. (Ukutendeka 4:19; 16:1-4; 29:18–30:24) Lelo Lesa te wabikileko impali. Apangiile Adamu umukashi umo fye.

Lesa alengele Yesu Kristu ukubwekeshapo ifyo alefwaya pa kutendeka ukuti umwaume aleupa fye umwanakashi umo. (Yohane 8:28) Ilyo bamwipwishe icipusho pa cupo, Yesu atile: “Uwababumbile pa kutendeka ababumbile umwaume no mwanakashi, kabili atile, ‘E mulandu wine umwaume akashiila wishi na nyina no kulambatila ku mukashi wakwe, kabili aba babili bakaba umubili umo.’”—Mateo 19:4, 5.

Pa numa, Lesa alengele umusambi umo uwa kwa Yesu ukulemba ukuti: “Umwaume onse abe no mukashi wakwe kabili umwanakashi onse abe no mulume wakwe.” (1 Abena Korinti 7:2) Baibolo ilanda no kuti umwaume onse uwaupa, uwakwata ne milimo mu cilonganino ca Bena Kristu alingile ukuba “umulume wa mukashi umo.”—1 Timote 3:2, 12.

5 Bushe calibipa ku baupana ukubomfya ifya kucilikila ubufyashi?

▪ Icasuko: Yesu tapeelepo abasambi bakwe ifunde lya kuti balingile ukulakwata abana. Nangu basambi bakwe nabo tabatalile abapeelapo abantu ifunde lya musango yu. Baibolo tayalandapo ukuti ukubomfya ifya kucilikila ubufyashi kwalibipa.

Kanshi, abaupana abene e balingile ukupingulapo nampo nga balefwaya ukukwata abana nelyo iyo. Kabili e balingile ukupingulapo abana balefwaya ukukwata na lintu bakabakwata. Nga ca kutila abaupana basalapo inshila ya kucilikilamo ukwimita iishilenga umwana uwatendeka ukupangwa ukonaika, tatulingile ukubapingula.b Abene e balingile ukusalapo.—Abena Roma 14:4, 10-13.

6 Bushe ukuponya ifumo kwalibipa?

▪ Icasuko: Lesa alicindika sana ubumi, kabili amona no mwana uushilafyalwa ukuti na o muntu. (Amalumbo 139:16) Lesa alandile ukuti umuntu uwacena umwana uuli mwi fumo ali no kuba no mulandu. Kanshi Lesa amona uwaipaya umwana uushilafyalwa ukuti ni kepaya.—Ukufuma 20:13; 21:22, 23.

Tutile kwaba ubwafya ubukalamba pa kupaapa, ica kuti pali nyina no mwana pali umo uwingafwa, bushe abaupana kuti bacita shani? Ica musango yu nga cacitika, abaupana abene e bafwile ukusalapo uo balefwaya ukupususha, nampo nga ni nyina nelyo mwana.c

7 Bushe Baibolo yalisuminisha ukulekana?

▪ Icasuko: Yalisuminisha. Lelo, Yesu alandile ukuti kwaba fye umulandu umo uwingalenga icupo ukupwa, atile: “Onse uwaleka umukashi wakwe, apashili umulandu wa bulalelale [e kutila ukulaala no muntu uushili mwina mwakwe], aupa na umbi, ninshi acita ubucende.”—Mateo 19:9.

Yehova alipata ukupwisha icupo mu nshila ya bucenjeshi. Lesa akalubulwisha abaleka abena mwabo apabula umulandu, maka maka nga bacite fyo pa kuti fye bope nelyo ukuupwa kumbi.—Malaki 2:13-16; Marko 10:9.

8 Bushe Lesa alisuminisha ukulaalana kwa baume beka beka nelyo abanakashi beka beka?

▪ Icasuko: Baibolo yalikaanya ubulalelale, ubusanshamo no kulaalana kwa baume beka beka nelyo abanakashi beka beka. (Abena Roma 1:26, 27; Abena Galatia 5:19-21) Nangu ca kutila Baibolo yalilanda ukwabula ukupita na mu mbali ukuti Lesa alipata ici cimusango, lelo twalishiba no kuti “Lesa atemenwe nga nshi aba pano calo ica kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela ekonaika lelo akabe no mweo wa muyayaya.”—Yohane 3:16.

Nangu ca kutila Abena Kristu ba cine tabasuminisha ici cimusango, baliba ne cikuuku ku bantu bonse. (Mateo 7:12) Lesa afwaya ukuti ‘tulecindika abantu aba misango yonse.’ Kanshi Abena Kristu ba cine tabapata abantu abacita ici cimusango.—1 Petro 2:17.

9 Bushe calibipa ukutumishanya ifikope fye shiku pa foni nelyo pa Intaneti nelyo ukulanshanya amalyashi ya fya kulaalana?

▪ Icasuko: Baibolo tayalanda mu kulungatika pa fya musango yu ifilecitika muno nshiku. Lelo ilasosa ukuti: “Ubulalelale no kukowela kwa musango onse nelyo ukufwaisha ukukwata ifingi te kwesha no kulafilumbula apo muli, filya fine cifwile ukuba ku bantu ba mushilo. Te kwesha ukuba ne myendele ya nsoni nangu imilandile ya buwelewele nangu imipuulwe yabipa, ifintu ifishawama.” (Abena Efese 5:3, 4) Ifintu fya musango yu, pamo nga ukutumishanya ifikope fya bwamba pa foni nelyo pa Intaneti, ukulanshanya amalyashi ya fya kulaalana, filenga abantu ukukanaishiba bwino ifyo ukwampana kwa mwaume no mwanakashi kulingile ukuba kabili filenga abantu ukulacita ubulalelale. Iyi misango ilenga abantu ukukanailama, kabili ilenga no kuti balecita ubulalelale pa kuti baleisekesha fye abene.

10 Bushe Baibolo yalandapo shani pa kwikataula ifya mfwalo mpaka umuntu apeema?

▪ Icasuko: Baibolo tayalandapo. Lelo Icebo ca kwa Lesa cifunda Abena Kristu ukuti: “E ico, ipayeni ifilundwa fya mubili wenu umumonekela imibele yabipa, e kutila ubulalelale, ukukowela, insuuna [iyabipa].”—Abena Kolose 3:5.

Ukwikataula ifya mfwalo kulenga umuntu ukuba ne mimwene yalubana pa kwampana kwa mwaume no mwanakashi kabili kulenga alefwaya fye ukuisekesha. Baibolo yalaya ukuti Lesa kuti apeela “amaka ayacila aya buntunse” ku bantu abalelwisha ukuleka uyu musango.—2 Abena Korinti 4:7; Abena Filipi 4:13.

[Amafutunoti]

Mulandu Nshi Cacindamina Ukulakonka Amafunde ya mu Baibolo?

BUSHE ifyo Baibolo ilanda pa kwampana kwa mwaume no mwanakashi fya kale kabili fyalicilamo? Awe nakalya. Ifyo Baibolo ifunda pali uyu mulandu kuti fyatucingilila ku fintu pamo nga:

▪ Amalwele ayafuma mu bulalelale

▪ Ukupula amafumo

▪ Ifyabipa ififuma mu kulekana

▪ Ukucula na kampingu

▪ Ukuimona uwasaaluka pantu umuntu akubomfeshe fye pa kuti ekushe insuuna yakwe

Kabumba wesu, Yehova Lesa,a afwaya ukuti tuleipakisha no kusekelamo mu fya bupe atupeela. Lesa e ‘utusambilisha ifingatuwamina.’ (Esaya 48:17) Umuntu uukonka ifyo Baibolo ilanda pa kwampana kwa mwaume no mwanakashi:

▪ Alatemwikwa kuli Lesa

▪ Tasakamikwa na matontonkanyo

▪ Alomfwana bwino na ba mu lupwa lwakwe

▪ Alapanga ishina ilisuma

▪ Alacindikwa

Inga nga ca kuti pali ino nshita tamukonka amafunde ya mu Baibolo, bushe ninshi calilaala calipwa te kuti mwaluke? Bushe Lesa akamupingwila pa fyo mwalecita kale?

Taleni tontonkanyeni pali ici: Bamo abali mu cilonganino ca Bena Kristu ica kubalilapo, kale bali abalalelale, abacende, kabili balelaala na baume banabo. Lelo balyalwike, kabili ifintu fyalibawamine icine cine. (1 Abena Korinti 6:9-11) Na muno nshiku mwine, abantu abengi nga nshi mwi sonde lyonse balyaluka. Balileka ukucita ubulalelale kabili pa mulandu wa kuti balakonka amafunde ya mu Baibolo, ifintu fyalibawamina nga nshi. Ku ca kumwenako, natulande pali Sarah, ulya twacilandapo mu cipande ca kubalilapo.

“Tapapoosele ne Nshita, Nalitendeke Ukumfwa Bwino”

Sarah aishilesanga ukuti ukulacita fye fyonse ifyo alefwaya takwamulengele ukuba ne nsansa no buntungwa, ifyo alefwaisha. Atile: “Naleumfwa ukuti kampingu yandi yalikunkwime. Naleumfwa insoni kabili nalisakamene ukuti nalimo kuti napula ifumo nelyo ukwambula ubulwele bwabipisha. Nshaletwishika ukuti Lesa e ko aba, kabili nalishibe ukuti ifyo nalecita fyalemukalifya. Naleimona uwakowela, kabili naleumfwa ububi sana.”

Mu kuya kwa nshita, Sarah asukile asanga aba kumwafwa ukwalula imibele yakwe. Aebele abafyashi bakwe, abali ni Nte sha kwa Yehova, ukuti bamwafwe. Kabili alilombele na baeluda ba mu cilonganino ukuti nabo bamwafwe. Sarah atile: “Nalitemenwe kabili nalipapile ifyo abafyashi bandi na baeluda banangile ukutemwa ne cikuuku. Tapapoosele ne nshita, nalitendeke ukumfwa bwino.”

Ino nshita Sarah alikwata abana babili. Atile: “Ndalondolwela abana bandi ifintu ifyabipa ifyo nalecita. Mfwaya baishiba ububi bwafumine mu kukanakonka ifyo Baibolo ilanda. Ico mfwaisha, kwafwa abana bandi ukwishiba ukuti mu kukonka amafunde ya kwa Lesa ayalanda pa kwampana kwa mwaume no mwanakashi mulafuma ifisuma ifingi. Nalishininkisha ukuti ico Lesa atupeelela amafunde ni co afwaya ukuti ifintu filetuwamina.”

Na imwe bene kuti mwasanga ubusuma bwaba mu kukonka amafunde ya kwa Lesa. Baibolo yalaya ukuti: “Ifipope ififuma kuli Yehova fyalyololoka, filenga umutima ukusekelela; ifunde lya kwa Yehova lyalisanguluka, libuutusha pa menso. . . . Mu kukonka ubu bupingushi mwaba icilambu cikalamba.”—Amalumbo 19:8, 11.b

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 8]

Ilingi abashikonka amafunde ya mu Baibolo balalenga bambi ukulacula na matontonkanyo

[Amashiwi pe bula 9]

Abakonka amafunde ya mu Baibolo balikwata kampingu yasanguluka kabili balomfwana mu lupwa