Ulupwa ne Fipimo fya Mibele

Ni shani ulwa kwaluka mu lupwa na mu fipimo fya mibele? Ififuma mu kwaluka kwa musango yu filacilapo ukubipa. Amalipoti ya nomba line pa lwa konaika kwa ndupwa, bucisenene, ukupuma abana, ukubacenda no kubacusha ifili mpanga yonse yalapelenganya abengi kabili yashininkisha ukuti tuleikala mu nkulo iyo ifipimo filebwelela pa nshi. Indupwa sha mufyashi umo, abana abakushiwa ku bo twingeta ati “abafyashi” ababa mu cupo na baume banabo nelyo abanakashi banabo, ne cintu cabipa nga nshi ica kucenda abana ku balashi babasakamana fyonse fyabako pa mulandu wa bantu ukukaana ukukonka ifipimo fisuma. Abantu abengi balesanguka “abaitemwa, . . . abaumalala, . . . abashatemwa busuma, . . . abatemwo kwangala ukucisho kutemwa Lesa,” nga fintu Baibolo yasobele nalimo imyaka 2000 iyapitapo.—2 Timote 3:1-4.

Ukonaika kwa fipimo fya mibele kwendela pamo na bantu ukukanaba abacetekelwa. Nomba line fye, umulandu wa kukanakonka ifipimo fisuma mu fya myundapile waletelwe pa bwelu mu Hyde, itauni lyabela ku kapinda ka ku kuso aka England, uko abekashi “bacindike no kucetekela” badokota babo. Lelo ku ca bulanda tabombele ukulingana ne fyo baleenekela. Mu nshila nshi? Amalipoti ya uko kulubulula yasokolwele ukuti uyo dokota aipaishe abalwele abanakashi nalimo 15. Bakapokola bapitulwike na mu milandu ya mfwa iya bantu 130 ababombelwepo na uyo dokota. Abantu balangile ukuti uyo dokota tabombele ukulingana ne fyo baleenekela lintu bamwikete no kumukaka mu cifungo. Abantu babili abali balashi ba mu cifungo abo napamo banyina baipaiwe kuli uyu wine dokota bapeelwe imilimo imbi pa kuti belasakamana uyu mufungwa wabipisha. Te ca kupapa ukuti lipoti wa uku kulubulula muli nyunshipepala ya The Daily Telegraph alondolwele uyu dokota ali no mulandu ukuti ali “muntu wabipisha icine cine.”

Mulandu Nshi Ifipimo Filebwelela pa Nshi Lelo?

Baibolo ilanda umulandu ifipimo filebwelela pa nshi lelo. Ibuuku lya kulekelesha ilya mu Baibolo, ilya Ukusokolola, lilanda pa lwa nkondo mu muulu, iyaleta akalanda ku bantu bonse ukufika na ku nshiku shesu. Umutumwa Yohane alembele ukuti: “Kwabuukile ubulwi mu muulu, Mikaele na bamalaika wakwe baile ku kulwa ne cing’wena; ne cing’wena calwile, na bamalaika wa ciko, lelo balifililwe, kabili tabakwete apa kwikala kwabo mu muulu. Kabili icing’wena cikalamba capooselwe pa nshi, icisoka cikote iciitwa Kaseebanya kabili Satana, icilufya bonse abaikala mu calo conse; capooselwe pe sonde, na bamalaika wa ciko bapooselwe pamo na co.”—Ukusokolola 12:7-9.

Finshi iyo nkondo yaletele? Yohane akonkanyapo ukuti: “E ico sangalaleni, mwe myulu, na mwe baikalamo. Kalanda kuli imwe, mwe calo na bemba! pa kuti Kaseebanya naikila pali imwe, ali ne cipyu cikalamba, pa kwishibo kuti ali ne nshita inono fye.”—Ukusokolola 12:12.

‘Akalanda ku calo’ katendeke lintu Inkondo ya Calo iya Kubalilapo yabuukile mu 1914 no kupesha inkulo ya fipimo fyapusana sana ne fyabako lelo. Barbara Tuchman kalemba wa lyashi lya kale atile: “Inkondo Ikalamba iya 1914-18 yaba nge cishibilo cilekanya ilya nshita ku yesu. Ilyo iyi nkondo yaipeye abantu abengi abali no kubomba mu myaka yali no kukonkapo no konaula ifisumino, ukwalula ifisambilisho, no kulenga abantu ukuba abapelelwa, yalengele abantu ukulatontonkanya ifyapusana sana ne fyo baletontonkanya ilyo kushilaba iyi nkondo kabili imibele yalyalwike.” Eric Hobsbawm kalemba munankwe uwa lyashi na o asuminisha ukuti: “Ukutula 1914, ifipimo fisuma fyalibwelela sana pa nshi mu fyalo ifikankaala . . . Tacili icayanguka ukumfwikisha icipimo tufikileko ico ifikolwe fyesu ifya mu mwanda wa myaka uwalenga 19 nga fyatile fipimo fya bunama.”

Mu citabo cakwe ica Humanity—A Moral History of the Twentieth Century, kalemba Jonathan Glover atila: “Ulubali lumo ulwa nshita yesu kupwa kwa mafunde ya mibele.” Nangu cingati alatwishika amafunde ya mibele ayafuma kumbi pa mulandu wa konaika kwa mipepele mu fyalo ifikankaala, asoka ukuti: “Fwe bashasumina mu mafunde ya mibele aya mipepele tulingile ukusakamikwa pa kupwa kwa aya mafunde.”

Abantu ukukanaba abacetekelwa lelo mu makwebo, mu fya bupolitiki, nelyo mu mipepele nelyo fye ni mu lupwa na muli bucibusa—ne fintu fyabipa ififumamo fyaba mapange yabipa aya kwa Kaseebanya aya kuleta akalanda ku bekashi ba pe sonde. Satana apampamina pa kulwa ukufika na ku mpela na pa kufwaya ukulenga bonse abafwaya ukwikalilila ku fipimo fya kwa Lesa ukufwila pamo na wene.—Ukusokolola 12:17.