Ukushikitika kwa Lupwa—Icishibilo ca Nshita

UKUSHIKITIKA kwa lupwa—abengi bamona kwene pamo nge cishibilo ca kuti amafunde ya cishilano aya cupo no bufyashi yalipwa. Bambi bamona kwene pamo nge ca kufumamo ca kwaluka kwa bupolitiki, ifya bunonshi, ne fya kwangalila pamo. Nalyo line bambi bamona kwene pamo ngo busanso fye bumo ubwalundwapo ubwa fya kupangapanga fya muno nshiku. Mu cine cine impika isho indupwa shishomboka na sho ilelo shisonta ku cintu cimo icakwata ubupilibulo bukalamba. Moneni amashiwi ya Baibolo pali 2 Timote 3:1-4:

“Ishibe ci, ukuti mu nshiku sha kulekelesha mukesaba inshita ishayafya. Pantu abantu bakaba abaitemwa, abatemwe ndalama, aba mataki, aba miiya, aba miponto, aba bucintomfwa ku bafyashi, abashitootela, abashashila, abaumalala, abatalama, aba lwambo, ababulo kuiteka, abankalwe; bakaba abashatemwa busuma, bashikamfutu, bacintalika, abatuumikwa, abatemwo kwangala ukucisho kutemwa Lesa.”

Bushe aya mashiwi tayafika ku ntulo ine iya mpika sha lelo? Ukushikitika kwa lupwa ukwa lelo mu kulengama kwaba ca kufumamo ca kulungatika ica mibele iyasesemenwe ukucitika mu kati ka nshiku sha kulekelesha isha ici calo. Kabili kwalibako ubushininkisho bwa maka ubwa kuti ici ciputulwa ca nshita ica kushikitika catendeke mu mwaka wa 1914.a Ukutula lilya, ukusonga kwa cibumbwa ca ku mupashi icacila pa buntunse icitwa Satana Ciwa ukucilisha kwaliba ukwa kulenge mfwa.—Mateo 4:8-10; 1 Yohane 5:19.

Pa kuba uwapeleshiwa ku bwina mupalamano bwe sonde ukutula 1914, Satana nakwata “icipyu cikalamba, pa kwishibo kuti ali ne nshita inono fye.” (Ukusokolola 12:7-12) Apantu Satana mulwani uwalapana na Lesa “kuli uyo indupwa shonse mu mulu na pano nse shiinikwako amashina,” bushe cili ica kupapusha ukuti isonde lyalisanguka icifulo ca busanso ku ndupwa? (Abena Efese 3:15) Satana ali uwapampamina ku kwalula umutundu wa muntu onse ukufuma kuli Lesa. Ni mu nshila nshi iyawamisha engapwishishishamo ici ukucila pa kusansa indupwa ku mpika?

Cikafwaya icacila pa mfundo sha kulembeleka isha batungwa ukuba incenshi ku kucingilila indupwa ukufuma ku kusansa kwacila pa buntunse ukwa musango yo. Nangu ni fyo, Baibolo isosa ulwa kwa Satana ukuti: “Tatwaluba amapange yakwe.” (2 Abena Korinti 2:11) Mwaliba icipimo ca kucingililwa mu kwishiba inshila shimo isha kulungatika umo asanshila.

Indalama ne Ncito

Ukutitikisha kwa fya bunonshi e cimo ica fyanso fya kwa Satana ifya kusanshilako icakwatisha amaka. Shino shili ni “nshita ishayafya,” nelyo nga fintu Revised Standard Version ipilibula 2 Timote 3:1, “inshita sha kukanshika.” Mu fyalo filelunduluka, impika pamo ngo kubulwa incito, amalipilo yanono, no kubulisha kwa fikabilwa fya lyonse filaletela indupwa amafya ayengi. Nangu cibe fyo, nelyo fye ni mu United States iyasambala mu kulinganishiwako, ukushikitika kwa fya bunonshi kulesumbana. Ukufwailisha kumo ukwa United States kwasokolwele ukuti indalama shaba e cimo ica filenga fikalamba ifya kukansana kwa mu lupwa. Icitabo Secrets of Strong Families cilondolola ukuti “inshita, ukusakamana, [no] lupikwe” ifipeeleshiwa ku kukumanya ukupinda kwa ncito na fyo kuti fyaba “mulwani wa bucenjeshi” uyo uufumyapo ukukakililwako kwa mu cupo.

Imibele yalipatikisha abanakashi abafulilako ukufwaya incito. Kalemba Vance Packard acita lipoti ukuti: “Pali ndakai, mu kucefyako iciputulwa cimo muli fine ica tunya twa mu America no twana utuletankila utuli pe samba lya mushinku wa myaka itatu twakwata banyina abasunsa icishingamo ca musango umo uwa ncito ya ku nse ya ŋanda.” Ukusakamana ifikabilwa ifyaba mupepi no kukanapwa ifya bana banono pamo pene ne ncito kuti kwaba kutukuta kwakosa, ukwa kunasha—mu kuba ne fya kufumamo fyabipa pa bafyashi na bana. Packard alundapo ukuti pa mulandu wa kubulisha ukupayanya kwakumanina ukwa kusakamana abana mu United States, “amamilioni ayafulilako aya bana ilelo tabalesakamanwa mu kulinga mu myaka yabo iya mu kubangilila.”—Our Endangered Children.

Icifulo ca ncito naco cilanasha ukumfwana kwa lupwa. Ababomfi abengi balaibimba mu kwampana kwa bwamba ukushili kwa mwi funde na babomfi banabo. Nalyo line bambi balaibimba mu kufwailisha kwa fye ukwa kutunguluka kabili balapusula ubumi bwa lupwa lwabo pa mulandu wa kulunduluka kwabo ukwa fya ncito. (Linganyeniko Lukala Milandu 4:4.) Umwaume umo abele uwabimbwamo nga nshi mu ncito yakwe pamo ngo mwiminishi wa fya makwebo ica kuti umukashi wakwe ailondolwele umwine pamo ngo “mufyashi waba eka uubelesha ubulashi.”

Ifikakilo fya Cupo Ifyanenunwa

Ukwimikwa kwa cupo ukwine nako kwalisanswa. E fisosa icitabo The Intimate Environment ukuti: “Mu nshita shapita, ukwenekela kwali kwa kuti abaupana baali no kutwalilila abaupana kano fye umo acita icilubo cabipisha ku cupo—ubucende, ubunkalwe, umulekelesha wacishamo. Nomba abantu abengi bamona imifwaile ya cupo ngo kwikushiwa kwa pa lwabo.” Ee, icupo cimonwa ngo muti ku kubulwa insansa, icitendwe, nelyo ukutalalilwa—te pamo ngo kukakililwako kwa nshita yonse iya bumi ku muntu umbi. Ukutontomesha nomba kuli pa cintu usangamo mu cupo, te pa cintu usangwilako. (Cilanyeni Imilimo 20:35.) Uku “kwaluka kukalamba mu fyakatamikwa ifyashinguluka icupo” kwalinenuna ifikakilo fya cupo apakalamba. Lintu ukwikushiwa kwa pa lwabo kwafyumfyuntuka ukufyambata kwabo, abaupana ilingi line balukila ku kulekana pamo ngo kupikulula kwa mu kwangufyanya.

Abantu muli ishi “nshiku sha kulekelesha” balondololwa mu busesemo muli Baibolo nga “abakwate mimonekele ya bukapepa, lelo abakaana amaka ya buko.” (2 Timote 3:4, 5) Incenshi ishingi bayumfwa ukuti ukubotelela mu butotelo kwalibomba ulubali mu kunasha icupo. Mu citabo cakwe The Case Against Divorce, Dr. Diane Medved alembele ukuti: “Ukulingana na mabutotelo ayengi, Lesa alandile ukuti icupo cali no kuba icibelelela. Lintu tauli uwashininkisha pa lwa kwa Lesa nelyo tawasumina muli Wene, lyene ucita cintu ulefwaya.” Nge ca kufumamo, lintu icupo cakwata impika, abaupana abengi tabafwailisha ukupikulula kwa mano. “Mu kukwankwanya balapwisha ukutukuta konse.”

Imisepela Naisanswa

Abana balecushiwa ukufuma ku kutitikisha kwa lelo. Impendwa ya kutulumusha iya bana balepumwa icabipisha no kusaalulwa nelyo ukucendwa mu kwampana kwa bwamba ku bafyashi babo bene. Ukupitila mu kulekana, amamilioni na yambi balapusulwa ukukwata ukusonga kwa kutemwa ukwa bafyashi babili, kabili ukukalipwa kwa kulekana kwa bafyashi ilingi line kulatwalilila ubumi bonse.

Imisepela ilasanswa ku kusonga kwa maka. Ukufika pa nshita umusepela wa pa cipimo ca pa kati umwina America aba ne myaka ya bukulu 14, akaba nacitila ubunte ukwipaya 18,000 ne minshipendwa iya misango imbi iya lukaakala, ukwampana kwa bwamba ukushili kwa mwi funde, ubuluku, ne misoka ukupitila fye mu kutamba televisioni. Inyimbo na sho shine shiletitikisha na maka pa misepela, kabili ubwingi ubwa shene sha kucebusha kwa bwamba mu kutulumusha, ishilanda pa kwampana kwa bwamba, nelyo fye ishakwatamo amashiwi ya busatana. Amasukulu yalasansalika imisepela ku mfundo pamo ngo kusanguka isho ishakongamina ku kusuusha icitetekelo muli Lesa na muli Baibolo. Ukutitikisha kwa fibusa kulakunta abengi ukwakana mu kwampana kwa bwamba ukwa pa ntanshi ya cupo no kubomfya bubi bubi ukwa fya kunwa fikola nelyo imiti ikola.

Intulo sha Kushikitika kwa Lupwa

Ukusansa pa ndupwa muli ifyo kwaba ukwasaalala mu cipimo kabili kuti kwaba ukwa konaula. Cinshi cingaafwa indupwa ukupusuka? Uwa kupanda amano pa fya lupwa John Bradshaw atubulula ukuti: “Amafunde yesu aya bufyashi tayawamishiwa mu kukatama ukulingana ne nkulo mu myaka 150. . . . Ukucetekela kwandi kuli kwa kuti amafunde ya kale tayabomba ino nshita.” Nangu cibe fyo, amafunde ayafulilako ayapangwa no muntu tayaba e kupikulula. Yehova Lesa e Katendeka wa lupwa. Alishiba bwino ukucila uuli onse umbi ulubali lwakatama ulo ubumi bwa lupwa bubomba mu nsansa sha pa lwesu kabili ne cikabilwa ku kulenga ulupwa ukuba ulwa nsansa kabili ulwakosa. Bushe cilingile ukutupapusha ukuti Icebo cakwe, Baibolo, cipayanya ukupikulula ku kushikitika kwa lupwa?

Cilya citabo ca kale cilondolola fintu ubumi bwa lupwa bwapumbwike. Abaupana babili aba buntunse aba kubalilapo, Adamu na Efa, babikilwe mu fyashingulukako fyayemba ifye bala kabili bapeelwe ukusonsomba kwa kulambula ukwa kwalwila isonde muli paradise ya cibulungwa conse. Lesa apeele icipope ukuti Adamu aali no kuba e mutwe wa lupwa. Efa aali no kubombela pamo na bumutwe bwa kwa Adamu pamo nga “kaafwa,” wakwe nelyo “kasailisha.” (NW) Lelo Efa alipondokele uku kutantika. Acandile bumutwe bwa mulume wakwe kabili akeene ukumfwila icibindo cimo fye mpo ico Lesa abikile pali bene. Adamu lyene alisaalile bumutwe bwakwe kabili ailundile kuli wene muli uku kupondoka.—Ukutendeka 1:26–3:6.

Ifya kufumamo fya kupomona ifya uku kupaasuka ukufuma ku kutantika kwa kwa Lesa fyabele ifyamonekesha ilyo line. Nomba abashasanguluka kabili abashili ba kaele, Adamu na Efa bayankwileko mu kuba ne nsoni kabili ababipilwa. Adamu, uyo mu kubangilila uwali nalondolola umukashi wakwe mu mashiwi yawamisha, aya nshintu, nomba aloseshe ku mukashi wakwe bubi bubi pamo nga “umwanakashi uo mwampeele.” Uko kulandapo kwabipa kwali fye e kutendeka kwa kalanda ka mu cupo. Ukwesha kwabula ukutunguluka ukwa kwa Adamu ku kunonka cipya cipya bumutwe bwakwe kwali no kufumamo ‘ukumuteka.’ Efa, ena, aali no kukwata “ukufuluka” ku mulume wakwe, mu kupalako mu nshila yacishamo nelyo iishalinga.—Ukutendeka 2:23; 3:7-16.

Icishili ca kupapusha, ukukansana kwa mu cupo ukwa kwa Adamu na Efa kwakwete ukwambukila kwa konaula pa bufyashi bwabo. Ibeli lyabo, Kaini, asangwike inkomi ya ku mufulo. (Ukutendeka 4:8) Lameke, intuntuko ya kwa Kaini, alundileko ku kubotelela kwa bumi bwa lupwa pa kuba uwa mpali wa kubalilapo mu calembwa. (Ukutendeka 4:19) Adamu na Efa muli ifyo bapishishe te kupyana kwa lubembu ne mfwa kweka lelo imipangilwe ya lupwa iyalwala iyo yaba e cipendwilo ca mushobo wa buntunse ukutula lilya. Mu kati ka ishi nshiku sha kulekelesha, ukupasangana kwa lupwa kwalifika pa cipimo casumbukisha ukucila kale lyonse.

Indupwa Isho Ishitemfuma

Te shonse indupwa, nangu cibe fyo, shilenyongana pe samba lya kutitikisha kwa lelo. Umulume umo, ku ca kumwenako, ekala no mukashi wakwe na bana banakashi bakwe babili mu bwikashi bunono mu United States. Nangu cingati abengi aba bena mupalamano babo balikwata umupokapoka wa nkulo pa kati ka bafyashi no bufyashi bwabo, wene no mukashi wakwe tabakwata, kabili tababa abasakamikwa ukuti abana banakashi babo kuti pambi baeshaesha imiti ikola nelyo ukwampana kwa bwamba. Pa fyungulo bushiku fya pali Cimo, lintu imisepela imbi bekalilile pa ntanshi ya TV, ulupwa lwabo lonse lulekala ukushinguluka itebulo lya mu muputule wa kulilamo ku kulanshanya kwa Baibolo. “Pali Cimo ubushiku buba bushiku bwesu ubwaibela ubwa kuba pamo no kulanshanya,” e fintu alondolola. “Abana banakashi besu balayumfwa abantungwa ukulanshanya impika shabo na ifwe.”

Pa lubali lumbi, kwalibako umufyashi waba eka mu New York City uuipakisha ukwampana kwapalamisha ukwa lupwa ukushili kwa lyonse na bana banakashi bakwe babili. Inkama yakwe? “Tatwasha TV ukufikila pa mpela ya mulungu,” e fintu alondolola. “Twalikwata ukulanshanya kwa cila bushiku ukwe lembo lya mu Baibolo. Na kabili tulabika icungulo bushiku cimo ku kulanshanya kwa Baibolo ukwa lupwa.”

Indupwa shonse shibili ni Nte sha kwa Yehova. Balakonka ukufunda kwaimikwa muli Baibolo ukwa ndupwa—kabili kulabomba. Nalyo line, te beka fye. Kwalibako imyanda ya makana iya ndupwa ukupala bene abalenonka ifya kufumamo fisuma pa kubomfya amafunde ku bumi bwa lupwa ayasangwa muli cilya citabo.b Mafunde nshi ayo? Ni shani fintu yenganonsha iwe no lupwa lobe? Mu kwasuka tulekulaalika ukulanguluka ifipande filetendeka pe bula likonkelepo.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 4]

Imibele ya fya bunonshi iyabipa ilenga ukushikitika ukwingi ku ndupwa mu fyalo filelunduluka

[Abatusuminishe]

Icikope ca Navy ya United States

[Icikope pe bula 7]

Pa kubomfya ifishinte fya Baibolo, indupwa ishingi shilecincintila ukutitikisha kwa lelo