Ifyebo Ififumine mu Mpapulo Shili mu Katabo ka Mikalile no Mulimo Tubomba
FEBRUARY 3-9
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | UKUTENDEKA 12-14
“Icipangano Icamukuma”
it-1-E ibu. 522 para. 4
Icipangano
Icipangano Lesa Apangene na Abrahamu. Icipangano Lesa apangene na Abramu (uo baleita no kuti Abrahamu) catendeke ukubomba nalimo ilyo ayabwike umumana wa Yufrate ilyo aleya ku Kaanani. Pa numa ya myaka 430 Lesa apangile icipangano ca Mafunde. (Gal. 3:17) Yehova alandile na Abrahamu ninshi aleikala mu Mesopotamia mu Uri mu musumba wa bena Kaldi, amwebele ukuya ku calo ico ali no kumulanga. (Imil. 7:2, 3; Ukute. 11:31; 12:1-3) Pa Ukufuma 12:40, 41 paba amashiwi ayalanga ukuti imyaka Israele aikele mu Kaanani na mu Egupti yali 430. Ilyo imyaka 430 yapwile e lyo abena Israele balubwilwe mu busha mu Egupti kabili “pali ubu bwine bushiku” e lyo bafumine mu Egupti. Balubwilwe mu busha mu Egupti pa Nisani 14 mu 1513 ninshi Yesu talaisa pano isonde, pa bushiku bwa Ca Kucilila. (Ukufu. 12:2, 6, 7) Kanshi kuti twatila Abrahamu ayabwike umumana wa Yufrate pa Nisani 14 mu 1943 ilyo aleya ku Kaanani kabili e lyo icipangano Lesa apangene nankwe catendeke ukubomba. Ilyo Abrahamu aile ku Kanaani afika na mu Shekemu, Lesa alimulaile na kabili ukuti: “Nkapeela ici calo ku bana bobe.” Aya amashiwi alandile yalanga ukuti icipangano Yehova apangene na Abrahamu calyampana no bulayo alaile mu Edeni, kabili yalilengele caishibikwa ukuti “umwana” alandilepo mu Edeni ali no kuba umuntu e kuti ali no kufyalwa mu lupwa lwa bantunse. (Ukute. 12:4-7) Na kabili Yehova aebele Abrahamu ifyaba pa Ukutendeka 13:14-17; 15:18; 17:2-8, 19; 22:15-18.
w89 7/1 ibu. 3 para. 4
Umulandu Ulingile Ukwishibila Icine pa lya kwa Abrahamu
Ubu bulayo bwapungaila, kabili Abrahamu aumfwile bwene ukulandwa mu kucefyako pa nshita shimbi shibili. (Ukutendeka 18:18; 22:18) Pa kufikilisha bwene, Lesa akabuusha fye ukufuma ku bafwa abeminishi ba ndupwa abafwile. Ubumi bwa babuushiwa ba musango uyu, bukaba mu cine cine bwe paalo, pantu ubwingi ubwa bene bakabwela ku mibele ya pe sonde iyapala paradise intu umuntu wa kutendekelako alufishe. Pa numa bakasambilishiwa ifya kunonka amapaalo ya bumi bwa muyayaya.—Ukutendeka 2:8, 9, 15-17; 3:17-23.
it-2-E ibu. 213 para. 3
Amafunde
Ukulingana no bushininkisho ubwa kale ubo basanga, abasambilila bamo basumina ukuti uuleshitisha impanga aletwala uuleshita pa ncende apasanswike no kumulanga umupaka umo impanga yapelela. Uuleshita nga alanda ati ‘namona’ ninshi asumina ukushita impanga. Ilyo Yehova alaile Abrahamu ukuti akamupeela icalo ca Kaanani, amwebele ukulolesha ku ntunga shine isha cilya calo. Abrahamu talandile ukuti ‘namona,’ nalimo nico Lesa alaile ukuti ali no kupeela Icalo Calailwe ku bana ba kwa Abrahamu. (Ukute. 13:14, 15) Mose uwalelandilako abena Israele nao balimwebele ‘ukumona icalo,’ ukulingana na fintu tulandilepo kale, ifi bamulangile icalo calolele mu kuti Lesa alipeele abena Israele icalo ico bali no kupoka. Uwali no kulabatungulula ali ni Yoshua. (Amala. 3:27, 28; 34:4; moneni ne fyo Satana aebele Yesu pali Mat. 4:8.) Na cimbi ico uwaleshitisha impanga aleeba uuleshita ukucita pa kuti ashite ni ci: alemweba ukwendauka muli iyo mpanga nelyo ukwingila muli iyo mpanga pa kuti ibe yakwe. (Ukute. 13:17; 28:13) Mu fyalembwa fya kale fimo, balelembamo ne mpendwa ya miti iyali mu mpanga baleshitisha nelyo ukushita.—Linganyeniko Ukutendeka 23:17, 18.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Mulelanga Ukutemwa Ilyo Mulewikishanya
12 Baibolo yalilanda pa fyo ababomfi ba kwa Lesa bengatwalilila ukulaumfwana nga bapusana. Ku ca kumwenako, Abrahamu no mwipwa wakwe Lote balikwete ifitekwa ifingi nga nshi. Lelo bakacema bafitekwa fyabo batendeke ukuumana pa mulandu wa kuti impanga yalicepele. Apo Abrahamu alefwaya ukulaumfwana na Lote, aebele Lote ukuti asale impanga iisuma iyo alefwaya. (Ukutendeka 13:1, 2, 5-9) Abrahamu aba ca kumwenako icisuma sana kuli ifwe. Bushe ifi Abrahamu acitile fyalilengele ukuti alecula? Awe. Ilyo fye ifi fyacitike, Yehova alaile Abrahamu ukuti ali no kumupaala kabili ali no kumupeela ifintu ifingi ukucila ne fyo akwete. (Ukutendeka 13:14-17) Finshi tulesambilila ku fyacitikiile Abrahamu? Nangu ifintu fyafye shani, Yehova kuti atupaala nga ca kuti ilyo twapusana na banensu, tulepwisha amafya mu kutemwa.
it-2-E ibu. 683 para. 1
Shimapepo
Melkisedeke imfumu ya ku Salemu ali ni shimapepo uwaibela (ko·henʹ). Baibolo tayalandapo pa fikolwe fyakwe, ilyo afyelwe na lintu afwile. Tafyalilwe mu lupwa lwa bashimapepo, kabili takwali uo apyene nangu uwamupyene pali bushimapepo. Melkisedeke ali ni mfumu kabili shimapepo. Bushimapepo bwakwe bwalicilile pali bushimapepo bwa bena Lebi. Abrahamu uwali icikolwe ca mukowa wa bena Lebi alipeele Melkisedeke ica pe kumi. Apo pali ilya nshita Lebi ali mu musana wa kwa wishi Abrahamu cali kwati uwapeele ni Lebi, kabili Melkisedeke alipaalile Abrahamu. (Ukute. 14:18-20; Heb. 7:4-10) Kanshi Melkisedeke aleimininako Yesu Kristu, uwaba “shimapepo umuyayaya nga filya fine Melkisedeke ali.”—Heb. 7:17.
Abrahamu Ali Uwashipa
Sara aupilwe ku mwaume uwali sana ne citetekelo. Lelo uyu mwanakashi na o ali ne mibele iisuma iyo twingapashanya. Na kuba, Baibolo yalimulandapo imiku itatu ngo muntu uo abanakashi abatiina Lesa balingile ukupashanya. (Esaya 51:1, 2; AbaHebere 11:11; 1 Petro 3:3-6) Nangu ca kutila Baibolo tayalandapo sana pali uyu mwanakashi uwali uwaibela, kuti twamona ukutila alikwete imibele iisuma.
Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa fyo Sara acitile ilyo Abrahamu amwebele ukuti Lesa alandile ukuti bafume mu Uri. Bushe alisakamikwe pa calo baleyako no mulandu bali no kuilako? Bushe alisakamikwe pa fyuma bakwete? Bushe alyumfwile sana ubulanda pa mulandu wa kutila ali no kusha ifibusa na balupwa, apo taishibe nampo nga ali no kubamonapo na kabili nelyo iyo? Kwena afwile aletontonkanya pa fya musango yu. Na lyo line, ali-itemenwe ukufuma mu Uri, alicetekele ukuti Yehova ali no kumupaala pa cumfwila cakwe.—Imilimo 7:2, 3.
Sara tali fye mubomfi wa kwa Lesa uwa cumfwila, lelo na kabili ali umukashi umusuma. Talecimfyanya no mulume wakwe mu kutungulula ulupwa, lelo alimucindike nga nshi, kabili alemutungilila ilyo aletungulula ulupwa. Ifi alecita fyamulengele ukuba umwanakashi umusuma icine cine.—1 Petro 3:1-6.
Bushe finshi abanakashi abaupwa bengasambililako ku mibele Sara akwete? Ba Jill, abaikala mu cupo pa myaka ukucila 30 batile: “Ifyo Sara ali fyansambilisha ukuti mfwile ukuyumfwa umuntungwa ukweba abena mwandi ifyo ndetontonkanya.” Batwalilile ukulanda ukuti: “Lelo apo abena mwandi e mutwe wa ng’anda, e bafwile ukupingulapo ifya kucita. Kabili nga bapingula pa fintu fimo, ndesha na maka yonse ukubatungilila pa kuti ifyo bapingula fibombe.”
Nalimo isambililo ilikalamba ilingatufika pa mutima lya kuti: Nangu ca kutila Sara ali umwanakashi uwayemba nga nshi, talekele ukuyemba kwakwe ukumulenga ukuba ne cilumba. (Ukutendeka 12:10-13) Lelo lyonse aletungilila Abrahamu, ilyo ifintu fyaleba bwino na lintu fishaleba bwino. Ukwabula no kutwishika, Abrahamu na Sara bali aba cishinka kuli Lesa, abaicefya, kabili balitemwanene, kabili icupo cabo cali ica nsansa
FEBRUARY 10-16
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | UKUTENDEKA 15-17
“Mulandu Nshi Yehova Ayalwilile Ishina lya kwa Abramu ne lya kwa Sarai?”
it-1-E ibu. 817
Ifilubo, Ukufwailisha Ifilubo
Nomba abantu bena ilingi line balalufyanya. Abantu fye bonse balipyana ulubembu kuli Adamu. (Rom. 5:12; Amalu. 51:5) Na lyo line Yehova uwalungama, “alishiba bwino ifyo twapangwa, alebukisha ukuti tuli lukungu,” kabili alatubelela uluse. (Amalu. 103:13, 14) Alemona Noa uwali ne citetekelo ne cumfwila ukuti “ali uwatambalala mu ba mu nkulo yakwe.” (Ukute. 6:9) Aebele Abrahamu ati, “Ulecita ifyo mfwaya kabili uleba uwa kaele.” (Ukute. 17:1) Nangu ca kuti aba baume babili bali abashapwililika kabili balifwile no kufwa, Yehova ‘uumona mu mutima’ alebamona ukuti balungami. (1 Sam. 16:7; linganyeniko 2 Isha. 20:3; 2 Imila. 16:9.) Aebele abena Israele ati: “Mukaleba ababula akabi kuli Yehova Lesa wenu.” (Amala. 18:13; 2 Sam. 22:24) Apeele Umwana wakwe uwapwililika ukuba ilambo. (Heb. 7:26) Pa mulandu wa cilubula, amona bonse ababa ne citetekelo mwi lambo lya kwa Yesu kabili ababa ne cumfwila ukuti ‘balungami,’ na kabili alalanga ukuti ni Kapingula uwalungama kabili uwa kaele.—Rom. 3:25, 26.
it-1-E ibu. 31 para. 1
Abrahamu
Imyaka yalipitile. Ukutula apo bailile mu Kaanani palipitile imyaka nalimo 10, na lyo line Sara takwete umwana. E ico Sara aebele Abrahamu ukuti akafyale umwana muli Hagari umubomfi wakwe umukashana umwina Egupti. Abrahamu alisumine ifyo Sara amwebele. Mu 1932 ninshi Yesu talaisa pano isonde, Ishmaele alifyelwe ninshi Abrahamu ali ne myaka 86. (Ukute. 16:3, 15, 16) Mu 1919 ninshi Yesu talaisa pano isonde ninshi Abrahamu ali ne myaka 99 Yehova amwebele ukusembulula abaume bonse abali mu ng’anda yakwe, ici cali cishibilo ca cipangano apangene nankwe. Pali ilya ine nshita, Yehova alyalwile ishina lya kwa Abramu, nomba amwinike ati Abrahamu, atile: “Pantu nkakulenga ukuba wishi wa nko ishingi.” (Ukute. 17:5, 9-27; Rom. 4:11) Tapakokwele, bamalaika batatu baile kuli Abrahamu, kabili Abrahamu alibapokelele mwi shina lya kwa Yehova. Bamalaika balaile Sara ukuti akemita no kufyala umwana umwaume umwaka ukakonkapo!—Ukute. 18:1-15.
Bushe Ishina Lyenu Lyalola Mwi?
Na Lesa wine alyalwilepo amashina ya bantu bamo abakalamba pa kusobela ifyali no kucitika ku ntanshi. Ku ca kumwenako, Lesa alyalwile ishina lya kwa Abramu, ilyalola mu kuti “Wishi Nacindikwa,” no kumupeela ishina lya kuti Abrahamu ilyalola mu kuti “Wishi we Bumba Likalamba.” Na cine, ukulingana ne shina bamupeele, Abrahamu aishileba wishi wa nko ishingi. (Ukutendeka 17:5, 6) Natulande na pa mukashi wa kwa Abrahamu, Sarai uo ishina lyakwe napamo lyalepilibula ati “Uwa Fikansa.” Afwile alitemenwe lintu Lesa ayalwile ishina lyakwe lyaba ati “Sara,” ilyalola mu kuti “Namfumu,” pa mulandu wa kuti ali no kuba nacikolwe wa shamfumu.—Ukutendeka 17:15, 16.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
it-1-E amabu. 460-461
Ukupenda Inshita
Yehova aebele Abramu (uo ainike no kuti Abrahamu) ati: “Ukwishiba wishibe ukuti abana bobe bakayaikala mu calo ca bene, kabili bakabombela abo bantu, na bo bakabacusha pa myaka imyanda ine (400).” (Ukute. 15:13; moneni na Imil. 7:6, 7.) Yehova alandile aya mashiwi ninshi ‘umwana’ e kutila Isaki talafyalwa. Ishmaele uo Abrahamu afyele muli Hagari afyelwe mu 1932 ninshi Yesu talaisa pano isonde, e lyo Isaki afyelwe mu 1918. (Ukute. 16:16; 21:5) Imyaka 400 iyo Lesa asobele ukuti e yo abana ba kwa Abrahamu bali no kwikala mu calo ca bene kabili e yo bali no kulabacusha, yatendeke mu 1913 ninshi Isaki ali ne myaka nalimo 5 kabili yapwile ilyo abena Israele bafumiine mu Egupti umo balebacusha. (Ukute. 15:14) Cimoneka kwati Isaki asumwike muli uyu wine mwaka, kabili aleikala “mu calo ca bene.” Na kabili Isaki balemucusha kuli Ishmaele nga fintu ubusesemo bwalandile pantu ‘balemupumya’ kuli Ishmaele wali ne myaka nalimo 19. (Ukute. 21:8, 9) Nangu ca kuti pali ino nshita ifyo Ishmaele alecita kuti fyamoneka kwati tafyabipile sana, mu nshiku sha ku kale te fyo cali. Twalishiba ifi pantu Sara alikoselepo ukuti Abrahamu atamfye Hagari no mwana wakwe kabili Lesa alisuminisheko. (Ukute. 21:10-13) Ifi balemba ili lyashi bwino bwino mu Baibolo cilanga ukuti ifi fyacitike fyalelanga ilyo imyaka 400 iyo Lesa asobele ukuti e yali no kupitapo ukutula apo abana ba kwa Abrahamu batendekele ukubacusha ukufika ilyo bafumine mu Egupti.—Gal. 4:29.
it-1-E ibu. 778 para. 4
Ukufuma
“Mu nkulo yalenga shine.” Tulingile ukwibukisha ukuti Yehova aebele Abrahamu ukuti mu nkulo yalenga shine abana bakwe bali no kubwelela ku Kaanani. (Ukute. 15:16) Imyaka 430 yatendeke ukutula ilyo icipangano Lesa apangene na Abrahamu catendeke ukubomba ukufika ilyo abena Israele bafumine mu Egupti. Muli iyi myaka abana ba kwa Abrahamu balicilile pa nkulo shine na kuba pali ilya nshita abantu baleikala imyaka iingi. Na lyo line abena Israele baikele mu Egupti imyaka 215. Inkulo yalenga shine ukutendekela ilyo baingile mu Egupti kuti twaipenda muli iyi nshila, twalabomfya ica kumwenako ca mukowa wa bena Lebi: (1) Lebi, (2) Kohati, (3) Amramu, na (4) Mose.—Ukufu. 6:16, 18, 20.
FEBRUARY 17-23
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | UKUTENDEKA 18-19
“‘Kapingula wa Pano Isonde Ponse’ Alyonawile Imisumba ya Sodomu na Gomora”
“Kapingula wa Pano Isonde Ponse” Lyonse Alacita Icalungama
“BUSHE Kapingula wa pano isonde ponse takacite icalungama?” (Ukute. 18:25) Ici icipusho Abrahamu aipwishe cilanga ukuti alicetekele ukuti Yehova ali no kupingula imisumba ya Sodomu na Gomora mu mulinganya. Abrahamu alishininkishe ukuti Yehova tali na “kwipaila umulungami kumo no mubifi.” Alishibe ukuti Yehova ‘te kuti acite’ ica musango uyu. Pa numa ya myaka nalimo 400, Yehova umwine ailondolwele ukuti: “Cilibwe, imilimo yakwe yalifikapo, pantu inshila shakwe shonse mulinganya. Lesa uwa cishinka, uushaba na lufyengo; alilungama kabili alitambalala.”—Amala. 31:19; 32:4.
Ukushishimisha—Kulenga Tuleshipikisha Kabili Tulesubila Ukuti Ifintu Fikawama ku Ntanshi
Kwena takwaba uushishimisha nelyo uwatekanya nga Yehova. (2 Pet. 3:15) Mu Cebo ca kwa Lesa mwaliba amalyashi ayengi ayalanga ukuti alitekanya nga nshi. (Nehe. 9:30; Esa. 30:18) Ku ca kumwenako, bushe Yehova acitile shani ilyo Abrahamu alemwipusha pa fyo alefwaya ukonaula Sodomu? Yehova tacilime Abrahamu. Lelo alimutekanishishe kabili alekutika ifyo alemwipusha e lyo ne fyamusakamike. Lyena Yehova alilangile ukuti alekutika ilyo abwekeshepo ukulanda ifyasakamike Abrahamu no kumweba ukuti tali no konaula Sodomu nangu muli uyu musumba mwali no kusangwa fye abaume ba cishinka 10. (Ukute. 18:22-33) Ili lyashi lilanga ukuti Yehova alitekanya kabili tabubuka mu bukali!
Yehova E Shikulwifwe Mulopwe!
12 Twalishiba ukuti Yehova nomba line fye akonaula abakaana bumulopwe bwakwe. Takaleke ububifi ukutwalilila, e lyo twalishiba no kuti tuli mu nshiku sha kulekelesha. Yehova alyonawile ababifi ilyo aletele Ilyeshi. Alyonawile Sodomu na Gomora na Farao na bashilika bakwe. Sisera na bashilika bakwe na Sankeribu na bashilika bakwe abena Asiria balifililwe ukulwisha Uwapulamo. (Ukute. 7:1, 23; 19:24, 25; Ukufu. 14:30, 31; Abapi. 4:15, 16; 2 Isha. 19:35, 36) Kanshi tufwile ukucetekela ukuti Yehova Lesa takaleke abasaalula ishina lyakwe no kucusha Inte shakwe ukutwalilila ukucita ifyo. E lyo kabili ino nshita tulamona ubushininkisho bwa kuti Yesu alitendeka ukuteka no bushininkisho bulanga ukuti cino calo cabipa cili mupepi no kupwa.—Mat. 24:3.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
w88 5/15 ibu. 23 amapara. 5-6
Bushe Uuli Onse Alimona Lesa?
Nomba kuti cacitikako ukumfwikisha umulandu Abrahamu asosele ukuti amwene uwakulandilamo wa bumalaika uwasangwike uwa kwa Lesa kwati alelanda kuli Yehova Lesa umwine. Apantu uyu malaika alandile mukulungatika amashiwi Lesa afwaile ukusosa kuli Abrahamu kabili aleimininako Lesa, eco Baibolo isosela ukuti “Yehova amoneke kuli wene.”—Ukutendeka 18:1.
Ibukisheni ukuti uwakulandilako wa bumalaika uwa kwa Lesa kuti apisha ubukombe bwakwe mukulungatika fye nga fintu telefoni nelyo radio ingafisha amashiwi yesu ku muntu umbi. E ico, kuti caumfwika bwino umulandu Abrahamu, Mose, na Noa, na bambi bengasosela ukuti balimwene malaika waisangula kwati balelanda kuli Lesa. Ilintu abantu ba musango uyu umo umo bali na maka yakumona aba bamalaika no bukata bwa kwa Yehova bwabelebeshiwe kuli bene, tabali na maka ya kumona Lesa. E ico, iyi taili ni nshila ya kuipilika ku bulondoloshi ubwa mutumwa Yohane ubwa kuti “umuntu nangu umo tatala amona Lesa.” (Yohane 1:18) Ico aba baume bamwene cali beminishi ba bumalaika kabili te Lesa umwine.
Muleafwa Abali na Masakamika pa Kuti Baleshipikisha
3 Ifyo Lote asalilepo ukucita fyalibipile. Asalilepo ukulaikala mu Sodomu umwali abantu abalecita ifyabipa sana. (Belengeni 2 Petro 2:7, 8.) Umusumba wa Sodomu wali uukankaala, lelo Lote alikwete amafya ilyo aile mu kwikala muli uyu musumba. (Ukute. 13:8-13; 14:12) Muka Lote afwile alitemenwe sana uyu musumba nelyo afwile alitemenwe sana abantu bamo abaleikalamo ica kuti alifililwe ukumfwila Yehova. E ico alifwile ilyo Lesa aloseshe imfula ya mulilo na mabwe ya mulimo muli uyu musumba. Tontonkanyeni na pa bana banakashi ba kwa Lote babili. Abaume ababakobekele balifwile mu Sodomu. Ing’anda ne fyuma fya kwa Lote fyalyonaike, kabili icabipishe ca kuti umwina mwakwe alifwile. (Ukute. 19:12-14, 17, 26) Ilyo Lote akwete aya amafya, bushe Yehova alilekele ukumutekanishisha? Awe.
FEBRUARY 24–MARCH 1
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | UKUTENDEKA 20-21
“Yehova Lyonse Alafikilisha Ifyo Alaya”
Lesa Amwitile Ukuti “Namfumu”
Bushe filya Sara asekele fyalelanga ukuti tali ne citetekelo? Iyo. Baibolo itila: “Citetekelo calengele ukuti Sara apokelele amaka ya kwimita, nangu ca kuti alicilile pa mushinku wa kufyala, apo alishibe ukuti wa cishinka uwalaile.” (AbaHebere 11:11) Sara alishibe Yehova kabili alishibe ukutila alikwata amaka ya kucita fyonse ifyo alaya ukucita. Bonse fye tulingile ukuba ne citetekelo ca musango uyu. Pa kuba ne citetekelo ca musango uyu, tulingile ukwishiba bwino, Lesa wa mu Baibolo. Nga tulecita ifi, tukamona ukuti Sara alicitile bwino pa kuba ne citetekelo. Yehova wa cishinka icine cine, kabili alacita fyonse ifyo alaya, inshita shimo aficita mu nshila ya kuti twapapa nelyo ukuseka nga fintu cali kuli Sara.
“UMFWA ISHIWI LYAKWE”
Ilyo Sara aali ne myaka 90, alikwete umwana uo alefwaisha pa nshita iitali. Pali iyi inshita umwina mwakwe ninshi ali ne myaka 100. Abrahamu ainike umwana ukuti Isaki, ishina ilipilibula ukuti “Ukusekelela,” nga fintu Lesa alandile. Elenganyeni uko Sara alemwentula pa kulanda ukuti: “Lesa nancitila ica kunenga ukusekelela, onse uwaumfwa pali ici akasekelela pamo na ine.” (Ukutendeka 21:6) Sara afwile alitwalilile ukuba ne nsansa mpaka ne mfwa pali ubu ubupe Lesa amupeele. Na lyo line, ali no kukwata umulimo uukalamba uwa kusakamana uyu umwana.
Ilyo Isaki ali ne myaka 5, balipekenye umutebeto ku kusefya ubushiku alesumuka. Nomba kwali ifyacitike pali ubu ubushiku ifishali bwino. Baibolo ilanda ukutila Sara “alemona uko” Ishmaele alecusha Isaki. Pali iyi inshita Ishmaele umwana wa kwa Hagari ali ne myaka 19. Kabili talemucenya fye pa mulandu wa bwaice. Yehova alengele umutumwa Paulo ukulemba pa fyo Ishmaele alecita ukuti kwali kupakasa. Sara alimwene ukuti ifi Ishmaele alecita fyalibipile kabili fyalebika umwana wakwe mu bwafya. Sara alishibe ukuti Yehova alefwaya umwana wakwe Isaki akabombe umulimo uukalamba. E ico alishipile no kweba Abrahamu ifyalecitika. Amwebele ukutamfya Hagari no mwana wakwe Ishmaele.—Ukutendeka 21:8-10; Abena Galatia 4:22, 23, 29.
Bushe Abrahamu acitile shani pali ifi bamwebele? Baibolo itila: “Ico cintu calibipile nga nshi kuli Abrahamu pa mulandu wa mwana wakwe.” Alitemenwe sana Ishmaele ica kuti alifililwe ukumutamfya nangu ca kuti e fyo alingile ukucita. Na lyo line, Yehova alimwene ifyalecitika, e ico alilandile nankwe. Baibolo itila: “E lyo Lesa atile kuli Abrahamu ‘Wimona ifyo Sara alekweba pa mwana na pa mubomfi obe umwanakashi ukuti fibi. Umfwa ishiwi lyakwe, pantu muli Isaki e mukafuma uuketwa umwana obe. Lelo umwana obe umwaume uwafyalwa mu mubomfi mwanakashi, ena nkamulenga ukuba uluko, pantu na o mwana obe.’” Yehova aebele Abrahamu ukuti ali no kulasunga Hagari no mwana wakwe. Apo Abrahamu ali ne citetekelo cakosa alyumfwile ifyo Yehova amwebele.—Ukutendeka 21:11-14.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
“Uli Mwanakashi Uwayemba”
Sara ali ni nkashi ya kwa Abrahamu. Tera e wali wishi wa aba babili, lelo bakwete banyina abapusana. (Ukutendeka 20:12) Nangu ca kuti ifyupo fya musango uyu tafyaba bwino muno nshiku, tufwile ukwishiba ukuti ifintu pali ilya nshita fyalipusene sana ne fyo fyaba pali ino nshita. Pali ilya nshita, abantu balipaleme sana ku kupwililika nga filya Adamu na Efa baali ilyo bashilabembuka. E ico nangu baupana na lupwa wabo tabalekwata abana abalelwalilila nelyo abalefyalwa no bulema. Na lyo line, ilyo papitile imyaka 400, imyaka abantu batendeke ukwikala tayapusene sana ne myaka twikala pali ino nshita. Pali ilya inshita, Amafunde ya kwa Mose yalikenye abantu ukulalaala na balupwa wabo.—Ubwina Lebi 18:6.
w89 7/1 ibu. 20 para. 9
Abrahamu—Ica Kumwenako Kuli Bonse Abafwaya Bucibusa bwa kwa Lesa
9 Abramu ayankwileko ne ncitilo imbi iya citetekelo. Nge fyo icalembwa cisosa ukuti: “Akuulile iciipailo palya pene kuli Yehova.” (Ukutendeka 12:7) Mu kupalako, ici casanshishemo ukupeela ilambo lya nama, pantu ishiwi lya ciHebere ilya “iciipailo” lipilibula “apo baletuulila amalambo.” Pa numa, Abramu abwekeshepo ishi incitilo sha citetekelo mu mbali shimbi isha calo. Mu kulundapo, ‘alelilila kwi shina lya kwa Yehova.’ (Ukutendeka 12:8; 13:18; 21:33) Inumbwilo ya ciHebere “ukulilila kwi shina” na kabili ipilibula “bilisha (shimikila) ishina.” Ing’anda ya kwa Abramu pamo pene na bena Kaanani bafwile balyumfwile wene alebilisha mu kushipa ishina lya kwa Lesa wakwe, Yehova. (Ukutendeka 14:22-24) Mu nshila yapalako, bonse abafwaya bucibusa bwa kwa Lesa ilelo balingile ukulilila kwi shina lya kwa Lesa mu citetekelo. Ici kuti casanshamo ukwakanamo mu kushimikila kwa pabuuta, e kutila ‘ukutuula ilambo lya kulumbanya Lesa, e kutila, icisabo ca milomo iilumbula apabuuta ishina lyakwe.’—AbaHebere 13:15; Abena Roma 10:10.