Yehova—Untu Wakwata Amaka Ayengi

“Pa kuti afulisho kukosa na maka ayengi, takubulapo nangu lumo.”—ESAYA 40:26.

1, 2. (a) Ni pa ntulo nshi iya maka yashili ya bulesa apo bonse twashintilila? (b) Londololeni umulandu Yehova abela e Kamfukumfuku kene kene aka maka.

AMAKA cintu cimo ico fwe bengi tushipoosako na mano. Ku ca kumwenako, tatutontonkanyapo no kutontonkanya pa maka ya malaiti ayatupeela ulubuuto ne cikabilila nelyo pa kukwika ku malaiti icipe ca malaiti ico napamo twakwata. Kano fye amalaiti nga yaya e lyo twiluka ukuti ukwabula amalaiti, imisumba yesu ni cikanga ileke ukubomba yonse. Amalaiti ayengi tubomfya yesa mu manshoko ukufuma ku ntulo ya maka iishifilwa—e kuti akasuba.a Cila sekondi iyi ntulo ya maka iya mwi ulu pa kubomba ibomfya amaka ukufika ku matani amamilioni yasano, ku kuleta amaka yatungilila ubumi pe sonde.

² Bushe aya maka yonse aya kasuba yafuma kwi? Nani wapangile iyi ntulo ya maka iya mwi ulu? Ni Yehova Lesa. Pa kulanda pa lwa wene, Amalumbo 74:16 yatila: “Mwateyenye umweshi na kasuba.” Cine cine, Yehova e Kamfukumfuku kene kene aka maka yonse, nga fintu fye aba e Kamfukumfuku ka myeo yonse. (Amalumbo 36:9) Tatufwile ukwikala fye ukwabula ukupoosako na mano ku maka yakwe. Yehova ukupitila muli kasesema Esaya atucinkwileko ukulolesha mu muulu no kumona ifyabamo, pamo nga kasuba ne ntanda, no kutontonkanya pa fyo fyaishileko. “Inwineni amenso yenu mu muulu, moneni; nani uwalengele intanda ishi? Untu afumya umulalo wa shiko mu mpendwa, shonse shiine eta mwi shina ne shina. Pa kuti afulisho kukosa na maka ayengi, takubulapo nangu lumo.”—Esaya 40:26; Yeremia 32:17.

3. Tumwenamo shani mu fyo Yehova alangisha amaka yakwe?

³ Apantu Yehova akwata amaka ayengi, kuti twacetekela ukuti akasuba kakatwalilila ukutupeela ulubuuto ne cikabilila apashintilila imyeo yesu. Lelo tushintilila pa maka ya kwa Lesa ku fintu na fimbi ukucila pa fiwamina fye imibili yesu. Ukulubulwa kwesu ku lubembu ne mfwa, isubilo lyesu ilya ku ntanshi, no kucetekela Yehova, kwalisuntinkana icine cine na fintu Lesa abomfya amaka. (Amalumbo 28:6-9; Esaya 50:2) Mu Baibolo mwalifula ifilangililo ifingekalilako ubunte ku maka ya kwa Yehova aya kubumba no kulubula, aya kupususha abantu bakwe no konaula abalwani bakwe.

Amaka ya kwa Lesa Yamonekela mu Fibumbwa

4. (a) Bushe Davidi camulengele ukumfwa shani ilyo abebetele umuulu ubushiku? (b) Cinshi ifya mu muulu fisokolola pa lwa maka ya bulesa?

⁴ Umutumwa Paulo alondolwele ukuti ‘amaka [ya kwa Kabumba] aya pe na pe yelukilwa ku fibumbwa.’ (Abena Roma 1:20) Ku numa sana ilyo Paulo ashilasose fi, kemba wa malumbo Davidi uwali mucemi, afwile ilingi line alelolesha mu muulu ubushiku, no kumona ifyo umuulu wakula no kwiluka amaka ya kwa Kabumba wa uko. Alembele ati: “Ilyo nalolesho muulu, umulimo wa minwe yenu, umweshi ne ntanda ifyo mwabumbile, ntila, Wa nshi umuntunse, apo mumwibukisha, no mwana wa muntu, apo mumupempula?” (Amalumbo 8:3, 4) Te mulandu no kwishiba fye utunono pa fya mu muulu, Davidi alyumfwikishe ukuti alicepesha sana kuli Kabumba we ulu lyakulisha. Abasambilila ifya maplaneti muno nshiku balishibilapo ifingi pa fintu iulu lyakulisha no bwingi bwa maka yalitungilila. Ku ca kumwenako, batweba ukuti cila sekondi akasuba kafumya amaka yalingana no kupuulika kwe bomba ilya ba megaton amamilioni 100,000 aya TNT.b Muli ayo maka mufuma fye ayanono sana ayafika pe sonde; lelo yaba ayakumanina ku kutungilila ubumi bonse pe sonde. Lelo akasuba aka tumona te lutanda lwakwatisha amaka mu muulu. Intanda shimo muli sekondi fye umo, shifumya amaka yalingana na maka akasuba kafumya pa bushiku bumo. Nomba elenganyeni amaka ubwingi ayakwata Uwabumbile ifi fya mu muulu! Elihu alilungike ilyo abilikishe ati: “Wa maka yonse, te kuti tumwiluke; Mukulu ku maka.”—Yobo 37:23.

5. Bushininkisho nshi ubwa bulamba bwa kwa Yehova ubo tumona mu milimo yakwe?

⁵ Nga ‘twafwayafwaya imilimo ya kwa Lesa’ nge fyacitile Davidi, tuli no kumona ubushinino bwa maka yakwe konse konse—mu mwela na matamba, mu kubulukuta kwa mfula na mu nkuba, mu mimana ikalamba ne mpili shikalamba. (Amalumbo 111:2; Yobo 26:12-14) Ukulunda pali fyo, inama na sho shilekalila ubunte ku bulamba bwa kwa Yehova, nga fintu umwine acinkwileko Yobo. Pali ishi nama paba imfubu. Yehova aebele Yobo ati: “Amaka ya iko [yaba] mu musana wa iko, . . . Imbafu sha iko ni mbulo sha cela.” (Yobo 40:15-18) Amaka ya kutiinya aya mboo na yo yalishibikwe bwino bwino mu nshita sha Baibolo, kabili Davidi apepele ukuti engapusushiwa “ku kanwa ka nkalamo, na ku nsengo sha mboo.”—Amalumbo 22:21; Yobo 39:9-11.

6. Cinshi cilume wa ng’ombe emininako mu Malembo, kabili mulandu nshi? (Moneni utulembo twa pe samba.)

⁶ Ku mulandu wa maka cilume wa ng’ombe akwata, alibomfiwa mu Baibolo ukulangilila amaka ya kwa Yehova.c Icimonwa ca mutumwa Yohane ica cipuna ca bufumu ica kwa Yehova cilanda ulwa fya mweo fine, cimo cakwete icinso ca kwa cilume wa ng’ombe. (Ukusokolola 4:6, 7) Takuli kutwishika ukuti imibele iikalamba imo iya kwa Yehova iilangililwa na ba bakerubi yaba maka. Imbi yaba kutemwa, amano, no bulungi. Apo amaka yaba lubali lwacindama sana ulwa mibele ya kwa Lesa, ukumfwikisha amaka yakwe na fintu ayabomfya kuti kwatupalamika kuli wene no kutulenga ukupashanya imicitile yakwe ukupitila mu kubomfya bwino amaka yesu.—Abena Efese 5:1.

“Yehova wa Milalo, Impalume”

7. Kuti twashininkisha shani ukuti ubusuma buli no kucimfya ububifi?

⁷ Mu Malembo, Yehova etwa “Lesa Uwa maka yonse,” ilumbo ilitucinkulako ukuti tatufwile ukusuula amaka yakwe nelyo ukutwishika ati nalimo kuti afilwa ukukanda abalwani bakwe. (Ukutendeka 17:1; Ukufuma 6:3) Ubwikashi bwabipa ubwa kwa Satana kuti bwamoneka ubwashikimana bwino, lelo mu menso ya kwa Yehova “inko shili nge toni ilipona ku ca kutapilamo, kabili shitungwa ngo bunguluulu bwa pa ca kulingilo kufina.” (Esaya 40:15) Ku mulandu wa maka ya bulesa aya musango yo, tatuletwishika ukuti ubusuma buli no kucimfya ububifi. Pa nshita ububifi bufulishe, kuti twasansamushiwa pa kwishiba ukuti “Yehova wa milalo, Impalume ya kwa Israele,” ali no kubufumyapo, ukubufumishapo umuku wa limo.—Esaya 1:24; Amalumbo 37:9, 10.

8. Milalo nshi iya mu muulu Yehova akwata, kabili cinshi citulangilila ukuti yalikwata amaka?

⁸ Amashiwi ya kuti “Yehova wa milalo,” ayamoneka mupepi ne miku 285 mu Baibolo mu lulimi yalembelwemo, yaba kucinkulako na kumbi ukwa maka ya kwa Lesa. “Imilalo” ilandwapo pano fibumbwa fya ku mupashi ifingi ifyo Yehova angalila. (Amalumbo 103:20, 21; 148:2) Mu bushiku bumo, umo fye pali aba bamalaika aipeye abashilika abena Ashuri 185,000 abalefwaya ukusansa Yerusalemu. (2 Ishamfumu 19:35) Nga ca kuti twaishiba amaka yakwata imilalo ya kwa Yehova iya mu muulu, tacakanguke ukututiinya ku batulwisha. Kasesema Elisha tasakamikwe ilyo ashingilwe ku mulalo ukalamba uwalemufwaya, lelo abomfeshe amenso ya citetekelo no kumona umulalo ukalamba uwa mu muulu uwali ku lubali lwakwe, tali nga kalume wakwe.—2 Ishamfumu 6:15-17.

9. Mulandu nshi twingacetekela ukuti Lesa akatucingilila, filya na Yesu acetekele?

⁹ Yesu na o alishibe ukuti bamalaika bali ku lubali lwakwe ilyo alolenkene ne bumba ilyakwete impanga ne nkonto mwi bala lya Getsemane. Pa numa ya kweba Petro ukubwesesha ulupanga lwakwe umo lwikala, Yesu amwebele ati, nga alefwaya, nga alipaapeete kuli Wishi ukumutumina “bamalaika amatulwe ayacila ikumi na yabili.” (Mateo 26:47, 52, 53) Nga ca kuti na ifwe e fyo tuletesekesha imilalo ya ku muulu iya kwa Lesa, kuti twacetekela ukwabula no kushako ukuti Lesa akaba ku lubali lwesu. Umutumwa Paulo alembele ati: “Nga kanshi tuletila shani ifi fintu? Lesa nga aba mwina mwesu, nani engapinkana na ifwe?”—Abena Roma 8:31.

10. Bushe Yehova abomfya amaka yakwe ku kucitila bani ifisuma?

¹⁰ Kwaba imilandu iingi kanshi iya kucetekela ubucingo bwa kwa Yehova. Lyonse abomfya amaka yakwe ukuti ifintu fiwame kabili ayabomfya mu kumfwana ne mibele yakwe imbi iyaba bulungi, amano, no kutemwa. (Yobo 37:23; Yeremia 10:12) Ilintu abantunse ba maka ilingi line balanyanyantila ababusu na balanda ukuti bainonshe abene, Yehova wena “emyo mulanda mu lukungu” kabili aba “uwa bulamba ku kupususha.” (Amalumbo 113:5-7; Esaya 63:1) Nga fintu Maria, nyina wafuuka kabili uwaicefya uwa kwa Yesu aumfwikishe, “Uwa maka” ukwabula bukaitemwe abomfya amaka yakwe ukucitila abamutiina ifisuma, ukupetamika aba miiya no kusansabika abalanda.—Luka 1:46-53.

Yehova Asokolwela Ababomfi Bakwe Amaka Yakwe

11. Bunte nshi ubwa maka ya kwa Lesa buntu abena Israele bamwene mu mwaka wa 1513 B.C.E.?

¹¹ Yehova pa nshita shafulilako, alilangishe ababomfi bakwe ubulamba bwakwe. Inshita imo cali ni pa Lupili lwa Sinai mu 1513 B.C.E. Muli ulya mwaka, abena Israele bali nabamona kale ubushinino bukalamba ubwa maka ya kwa Lesa. Ifinkunka 10 ifyabipisha fyalangishe ubukose bwa kuboko kwa kwa Yehova no kulangisha ukuti balesa ba Egupti ba cabe cabe. Tapalepele sana ukufuma apo, ubushininkisho bwa maka ya bulesa bwalimoneke na kabili pa kwabuka Bemba Wakashika mu cipesha amano no konaula imilalo ya kwa Farao. Ilyo papitile imyeshi itatu, Yehova aitile abena Israele mwi samba lya Lupili lwa Sinai ukuti babe kuli wene “icikwatwa icaibela mu bantu na bantu bonse.” Abena Israele na bo balaile abati: “Conse ico Yehova asosele, twakulacita.” (Ukufuma 19:5, 8) Lyene, Yehova alangishe amaka yakwe mu kumonekesha. Ulupili lwa Sinai lwafutumwine icushi no kututuma ninshi uku kuleumfwika ukupanta ne nkuba no kulila kwapongomoka ukwa ntandala. Aba bantu abaiminine akatalamukila, balitiinine. Lelo Mose abebele ukuti ici bapitilemo cilingile ukubasambilisha umwenso wa bukapepa, umwenso ulingile ukubalenga ukuba na katiina kuli Lesa wabo uwa maka yonse kabili Lesa wine wine eka, Yehova.—Ukufuma 19:16-19; 20:18-20.

12, 13. Finshi fyalengele Eliya ukufyuka umulimo wakwe, lelo ni shani fintu Yehova amukoseshe?

¹² Ilyo papitile imyaka iingi, mu nshita ya kwa Eliya, Ulupili lwa Sinai na kabili lwaikalile ubunte ku kulangisha kwa maka ya bulesa na kumbi. Uyu kasesema ali namonapo kale amaka ya kwa Lesa yalebomba. Pa myaka itatu na hafu, Lesa ‘aisele ku muulu’ pa mulandu wa busangu bwa luko lwa Israele. (2 Imilandu 7:13) Mu cilala caishile, bamwankole baleliisha Eliya ku mumana wa mukuku Keriti, kabili pa numa ubunga bwa kwa mukamfwilwa ubunono no tumafuta mu cipesha amano fyalikokwele pa kuti akwate ica kulya. Yehova apeele na Eliya amaka ya kubuusha umwana wa kwa uyu mukamfwilwa. Na kwi pele pele, mu kushokana kwine kwine ukwa pali buLesa pa Lupili lwa Karmele, umulilo waponene mu muulu no koca ilambo lya kwa Eliya. (1 Ishamfumu 17:4-24; 18:36-40) Lelo, pa numa ya ifi fintu, Eliya alitiinine no kufuupulwa lintu Yesebele apangile ukumwipaya. (1 Ishamfumu 19:1-4) Alifulumwike mu calo, aleti umulimo wakwe uwa bukasesema naupwa. Pa kumulenga ukuicetekela no kumukosha, Yehova umwine mu cikuuku cakwe amulangile amaka ya bulesa.

¹³ Ilyo Eliya asokeme mu ninga, amwene ifintu fya kutiinya fitatu ifya maka ifyo Yehova alama: umwela ukalamba, icinkukuma, na mu kupelako umulilo. Lelo ilyo Yehova alandile na Eliya, alandile mwi “shiwi lya kantepentepe ilyayanguka.” Atumine Eliya ukuyabomba umulimo na umbi no kumwishibisha ukuti kwali kucili bakapepa ba kwa Yehova aba busumino 7,000 muli cilya calo. (1 Ishamfumu 19:9-18) Nga ca kuti twafuupulwa nga Eliya, ku mulandu wa kukanasanga abalefwaya ukukutika mu butumikishi, kuti twalomba Yehova ukutupa “ukucishamo kwa maka,” amaka ayengatukosha ukutwalilila ukushimikila imbila nsuma ukwabula ukuleka.—2 Abena Korinti 4:7.

Amaka ya kwa Yehova E Ciikatilo ca Kuti Akacita Ifyo Alaya

14. Cinshi ishina lya pa lwakwe ilya kwa Yehova lisokolola, kabili amaka yakwe yayampana shani ne shina lyakwe?

¹⁴ Amaka ya kwa Yehova yalyampana sana ne shina lyakwe no kucita ukufwaya kwakwe. Ishina lyaibela ilya kuti Yehova, ilyalola mu kuti “Alenga Ukubako,” lisokolola ukuti ailenga ukuba Kafikilisha wa fintu alaya. Tapali icili conse nelyo uuli onse uwingalesha Lesa ukufishapo imifwaile yakwe, nangu abatwishika bengatila imifwaile yakwe ya kutali, taingacitika. Nga fintu Yesu aebele abatumwa bakwe inshita imo, “kuli Lesa fyonse fingacitwa.”—Mateo 19:26.

15. Ni shani ifyo Abrahamu na Sara bacinkwilweko ukuti takwingaba icingapesha Yehova amano?

¹⁵ Ku ca kumwenako, inshita imo Yehova alaile Abrahamu na Sara ukuti ali no kulenga intuntuko shabo ukuba uluko lukalamba. Lelo pa myaka iingi bali imbulwa mwana. Ilyo Yehova abebele ukuti icilayo cakwe cali apepi no kucitika, bali bakote sana kabili Sara alisekele no kuseka. Pa kwasuka malaika atile: “Bushe kuli cintu icingapesha Yehova amano?” (Ukutendeka 12:1-3; 17:4-8; 18:10-14) Ilyo papitile imyanda ya myaka ine, lintu Mose mu kupelako alongenye intuntuko sha kwa Abrahamu pa Malungu ya Moabu, abo nomba abali uluko lukalamba, abacinkwileko ukuti Lesa alifikilishe icilayo cakwe. Mose atile: “Atemenwe bashinwe, no kusala ubufyashi bwabo ubwakonkapo, e co amufumisha na mu Egupti ku kubapo kwakwe, ku maka yakwe yakalamba, ku kutamfya ku cinso cenu inko ishikalamba kabili isha maka ukucila imwe, ku kwingisha imwe, ku kumupeele calo icikwatwa, umo cabelo bwa lelo.”—Amalango 4:37, 38.

16. Mulandu nshi abaSaduke balubile no kulakaana ukubuuka kwa bafwa?

¹⁶ Ilyo papitile imyaka iingi, Yesu ashimawile abaSaduke, abashatetekele mu kubuuka. Mulandu nshi bakaanine ukutetekela icilayo ca kwa Lesa ica kuti ali no kubwesha abafwa? Yesu abebele ati: “[Tamwaishiba] amalembo, nangu maka ya kwa Lesa.” (Mateo 22:29) Amalembo yatwebekesha ukuti ‘bonse aba mu nshishi bakomfwamo ishiwi lya Mwana wa muntu, no kufumamo.’ (Yohane 5:27-29) Nga twaishiba ifyo Baibolo ilandapo pa lwa kubuuka, ukucetekela twacetekela amaka ya kwa Lesa kukatushinina ukuti abafwa bakema. Lesa “akamine mfwa ukumina kwa pe. . . . pantu Yehova asosa.”—Esaya 25:8.

17. Ni pa bushiku nshi ubwa ku ntanshi apo ukucetekela Yehova kukaba ukwakabilwa sana mu nshila yaibela?

¹⁷ Pa ntanshi fye apa, kuli no kuba inshita ilyo ifwe bonse tukakabila ukucetekela amaka ya kwa Lesa aya kupususha mu nshila yaibela. Satana Kaseebanya akasansa abantu ba kwa Lesa, abakamoneka kwati tabacingililwa. (Esekiele 38:14-16) Lesa lyene ali no kulangisha amaka yakwe ayakalamba ukutulwilako, na bonse bakeshiba ukuti ni Yehova. (Esekiele 38:21-23) Nomba, ino e nshita ya kukosha icitetekelo muli Lesa Wa maka yonse no kumucetekela pa kuti twikapungaila pali ilya nshita yakakala.

18. (a) Tumwenamo shani mu kwetetula pa maka ya kwa Yehova? (b) Cipusho nshi cili no kulandwapo mu cipande cikonkelepo?

¹⁸ Takuli ukutwishika ukuti kwaliba imilandu iingi iya kwetetwila pa maka ya kwa Yehova. Ilyo tuletontonkanya pa milimo yakwe, mu kupetama tulalengwa ukulumbanya Kabumba wesu Uwakulisha no kumutasha pa kuti abomfya amaka yakwe mano mano nge fyo, kabili mu kutemwa. Nga twacetekela Yehova wa milalo, tatwakatale atutentuka ku mwenso. Icitetekelo cesu mu filayo fyakwe tacakapungaile. Lelo ibukisheni ukuti twalengwa mu cipasho ca kwa Lesa. E ico, na ifwe twalikwata amaka, nangu ca kuti tatwaba aba maka yonse. Kuti twapashanya shani Kabumba wesu mu nshila tubomfeshamo amaka? Ici e cili no kulandwapo mu cipande cikonkelepo.

[Amafutunoti]

Bushe Kuti Mwayasuka Aya Mepusho?

• Ni shani fintu ifibumbwa filangisha amaka ya kwa Yehova?

• Milalo nshi Yehova engabomfya ku kwafwa abantu bakwe?

• Ni pa nshita nshi shimo apo Yehova alangishe amaka yakwe?

• Ciikatilo nshi twakwata ica kuti Yehova akafikilisha ifyo alaya?

[Ifikope pe bula 10]

“Inwineni amenso yenu mu muulu, moneni; nani uwalengele intanda ishi?”

[Abatusuminishe]

Icikope cakopele ba Malin, © IAC/RGO 1991

[Ifikope pe bula 13]

Ukwetetula pa fyo Yehova alelangisha amaka kulalenga icitetekelo cesu mu filayo fyakwe ukukulilako