Konkeleleni Umutende wa Bukapepa mu Bumi bwa Lupwa

“Tuutubuleni Yehova, mwe ndupwa sha bantu na bantu bonse, tuutubwileni Yehova ubukata no bukose!”—ILUMBO 96:7.

1. Ubumi bwa lupwa buntu Yehova aimike bwatendeke mu nshila nshi?

YEHOVA aimike ubumi bwa lupwa ubwa mutende kabili ubwa nsansa lintu alundenye umwaume wa kubalilapo no mwanakashi wa kubalilapo mu cupo. Na kuba, Adamu alisansamwike nga nshi ica kuti alumbulwile ukusekelela kwakwe mu mashiwi yakokwesha aya nshintu ayalembwa aya kuti: “Pali nomba uyu e fupa lya mu mafupa yandi, kabili munofu wa mu munofu wandi: uyu alainikwa Umwanakashi; ico mu mwaume e mo wene abuulilwe!”—Ukutendeka 2:23.

2. Cinshi cintu Lesa aalefwayo ukuti abakaba mu cupo bakalecita ukulunda ku kuletele nsansa abana bakwe aba buntunse?

² Lintu Lesa aimike icupo no kutantika kwa lupwa, aalefwaya ifyafula ukucila pa kuletela fye abana ba buntunse insansa. Aalefwaya ukuti bakalecito kufwaya kwakwe. Lesa aebele abaupana ba kubalilapo ukuti: “Fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde no kupanasha; kabili mube na bukateka kwi sabi lya muli bemba, na ku fyuni fya mu lwelele, na ku fya mweo fyonse ifyenda pe sonde.” (Ukutendeka 1:28) Wali mulimo wa kulambula mu cine cine. Fintu Adamu, Efa, na bana babo abaali no kufyalwa ku ntanshi baali no kuba aba nsansa nga ca kuti aba baupana babili mu cumfwila bacitile ukufwaya kwa kwa Yehova!

3. Cinshi cifwaikwa pa kuti indupwa shingekala no kuipeelesha kwa bukapepa?

³ Kwena, nangu fye ni lelo line, indupwa shilacilapo kube sha nsansa lintu shabombela capamo ku kucito kufwaya kwa kwa Lesa. Kabili we filolelo fyabembela fintu indupwa sha cumfwila isha musango yo shakwata! Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Bukapepa bwafwa ku fintu fyonse, pa kuba ne cilayo ku bwikashi bwa nomba no bukesa.” (1 Timote 4:8) Indupwa ishikala no kuipeelesha kwa cine cine ukwa bukapepa shilakonka ifishinte fya Cebo ca kwa Yehova no kucito kufwaya kwakwe. Shilakonkelela umutende wa bukapepa na muli fyo shilasange nsansa mu “bwikashi bwa nomba.”

Ubumi bwa Lupwa Bwabikwa mu Busanso

4, 5. Mulandu nshi cingasoselwe fyo ubumi bwa lupwa nomba nabusanswa icalo fye conse?

⁴ Kwena, te mu ndupwa shonse tusanga umutende ne nsansa. Ukulanda pa kufwailisha ukwafwailishe icipani cimona pa kufula kwa bantu iciitwa Population Council, The New York Times yalondolwele ukuti: “Mu fyalo ifikankala ne fipiina fiine, icimpangilile ca bumi bwa lupwa cilepita mu kwaluka kukalamba.” Cashimikwe fyo kalemba wa uku kufwailisha asosele ati: “Imfundo ya kuti ulupwa lwaba cintu cimo icaikatana muli co wishi abomba nga uupayanye ndalama na nyina ukubomba nga uupeela ukusakamana kwa mu nkuntu caba lushimi lwa kwelenganya fye. Icishinka caba ca kuti kuntu ifintu filemenene pamo nga ku kuba na bana ukwabulo kuupwa, ukunininako fye ukwa fipendo fya kulekana, [ne] finshingwa-ŋanda ifyacepako . . . filemoneka mu kusaalala kwa calo.” Pa mulandu wa kukongama kwa musango yo, amamilioni ya ndupwa yalibulisha ukushikatala, umutende, ne nsansa, kabili indupwa ishingi shilebongoloka. Mu Spain icipimo ca kulekana caliile pa muulu ukufika ku cupo cimo mu fyupo 8 ku kutendeka kwa ba 1990—uko kwali kwingilishiwako kukalamba ukwa kupumikisha ukufuma ku cipimo ca kulekana kumo mu fyupo 100 imyaka fye 25 iyatangilileko. England ashimikwa ukuti akwata cimo ica fipimo fyabesha pa muulu ifya kulekana mu Bulaya—ifyupo 4 mu fyupo 10 filapwa. Muli cilya calo na kabili mwaliba ukwingilishiwako kukalamba ukwa ndupwa sha bafyashi abashimbe.

⁵ Cilemoneko kuti abantu bamo balafwaisha sana ukulekana. Abengi balekonkomokela ku “Lufuba Ukwa Kuputwila Ifikakilo” mupepi na ku Tokyo, Japan. Ili tempele lya ciShinto lilapokelela abalelomba ukulekana no kutoba ukwampana kumbi ukushilefwaikwa. Kapepa umo umo alalemba cintu alelomba pa cipampa capeepuka, ukucikobeka mu kati na nkati ka lufuba, no kupepa ukuti bamwasuke. Inyunshipepala imo iya mu Tokyo itila lintu ulu lufuba lwaimikwe mupepi ne myaka 100 iyapitapo, “abakashi ba bashimakwebo abakankala baalembele amapepo aya kulombo kuti abalume babo bashe abanakashi bapumbukiileko no kubwelela kuli bene.” Ilelo, nangu cibe fyo, ukulomba ukwingi kuba kwa kufwayo kulekana, te kwa kubweshanya. Ukwabulo kutwishika, ubumi bwa lupwa buli mu busanso ukushinguluke calo. Bushe ici cilingile ukupapusha Abena Kristu? Iyo, pantu Baibolo ilatweba umulandu indupwa sha muno nshiku shibelele mu bwafya.

Mulandu Nshi Kubelele Ubwafya mu Ndupwa?

6. Bushe 1 Yohane 5:19 akumineko shani ku bwafya bwa pali lelo ubwa mu ndupwa?

⁶ Umulandu umo uo ilelo kubelele ubwafya mu ndupwa wa kuti: “Pano isonde ponse palaala mu maka ya Mubifi.” (1 Yohane 5:19) Cinshi cintu twingenekela ukufuma ku Mubifi, Satana Kaseebanya? Aba ni kabepa wabipa, impulumushi. (Yohane 8:44) E mulandu wine icalo cakwe cileikunkushisha mu kufutika na muli bucisenene, ifyabe fya konaula nga nshi ku bumi bwa lupwa! Ku nse ya kuteyanya kwa kwa Lesa, ukusonga kwa busatana kulatiinya ukonaula icupo ico Yehova aimika no kupesha ubumi bwa lupwa ubwa mutende.

7. Ni shani fintu indupwa shingambukilwako ku mibele intu abantu abengi balangisha muli shino nshiku sha kulekelesha?

⁷ Umulandu umbi untu kubelele amafya ya mu ndupwa ayo nomba yalepama abantunse walangililwa pali 2 Timote 3:1-5. Ubusesemo bwa kwa Paulo ubwalembwa palya bulango kuti tuleikala mu “nshiku sha kulekelesha.” Indupwa tashingaba isha mutende ne nsansa nga ca kuti ababamo baba “abaitemwa, abatemwe ndalama, aba mataki, aba miiya, aba miponto, aba bucintomfwa ku bafyashi, abashitootela, abashashila, abaumalala, abatalama, aba lwambo, ababulo kuiteka, abankalwe; [abashatemwa busuma, NW], bashikamfutu, bacintalika, abatuumikwa, abatemwo kwangala ukucisho kutemwa Lesa; abantu abakwate mimonekele ya bukapepa, lelo abakaana amaka ya buko.” Ulupwa talwingaba mu cituntulu ulwa nsansa nga ca kuti nangu fye ni umo uwa mu lupwa aba uwaumalala nelyo uwabula bucishinka. Ubumi bwa lupwa kuti bwaba shani ubwa mutende nga umo mu ŋanda aba umunkalwe kabili uwatalama? Icacilanapo kubipa ca kuti, ni shani kwingabo mutende ne nsansa lintu aba mu lupwa baba abatemwo kwangala ukucisho kutemwa Lesa? Iyi yaba e mibele ya kwishibilako abantu muli ici calo icitekwa na Satana. E mulandu wine umutende wa lupwa ne nsansa fishilesangilwa muli shino nshiku sha kulekelesha!

8, 9. Ni shani fintu imisango ya bana ingambukila insansa sha lupwa?

⁸ Umulandu na umbi uo indupwa ishingi shishakwatilo mutende ne nsansa caba myendele yabipa iya bana. Lintu Paulo asobele imibele iya mu nshiku sha kulekelesha, aseseme ukuti abana abengi baali no kuba aba bucintomfwa ku bafyashi. Nga uli wacaice, bushe inshila wikalilamo ilafwilisha ukulenga ulupwa lobe ulwa mutende kabili ulwa nsansa?

⁹ Abana bamo tababa ne ca kumwenako cisuma mu mikalile yabo. Ku ca kumwenako, kalume umo alembeele wishi uno kalata ashaibipila ati: “Nga tamwakansende ku Alexandria nshakamulembeleko kalata, nelyo ukulanda kuli imwe, nelyo ukuti kafikenipo, kabili nga mwaya ku Alexandria nshakamwikateko mu minwe nelyo ukumuposhapo na kabili. Ici e cikacitika nga tamwakansende . . . Lelo ntumineniko [iseese], namupaapaata. Nga tamwakatume, nshalelya kabili nshalenwa. Ifyo fine ninsosa!” Bushe ico caumfwika kwati ca muno nshiku shesu? Kwena, uyo kalata ukufuma kuli kalume uwatuminwe kuli wishi, alembelwe mu Egupti wa pa kale ukucila pa myaka 2,000 iyapitapo.

10. Ni shani fintu abacaice bengafwilisha indupwa shabo ukukonkelela umutende wa bukapepa?

¹⁰ Imibele ya mutima iya ulya mwina Egupti wacaice tayalesumbula umutende wa mu lupwa. Kwena, ifintu fyabipisha ukucilapo filacitika mu ndupwa muli shino nshiku sha kulekelesha. Nalyo line, imwe mwe bacaice kuti mwayafwa ulupwa lwenu ukukonkelelo mutende wa bukapepa. Mu nshila nshi? Ukupitila mu kumfwila ukufunda kwa mu Baibolo ukwa kuti: “Mwe bana, nakileni abafyashi benu muli fyonse, pantu ici e citemuna Shikulu.”—Abena Kolose 3:20.

11. Ni shani fintu abafyashi bengafwilisha abana babo ukusanguka ababomfi ba busumino aba kwa Yehova?

¹¹ Ni shani kuli imwe mwe bafyashi? Mu kutemwa afweni abana benu ukusanguka ababomfi ba busumino aba kwa Yehova. “Kanshisho mwaice umo afwile ukubela,” e fisosa Amapinda 22:6. “Ilyo akakota takafumemo.” Mu kuba no kusambilisha kushaiwamina ukwa mu Malembo ne fya kumwenapo fisuma ifya bafyashi, abalumendo abengi na bakashana tabafuma mu nshila yalinga lintu bakula. Lelo ifingi fishintilila pa musango wa kukansha na kuntu ukukansha kwa muli Baibolo kufika e lyo na fintu umutima wa mwaice waba.

12. Mulandu nshi ing’anda ya Bwina Kristu ilingile ukubela iya mutende?

¹² Nga ca kuti bonse ababa mu lupwa lwesu baleeshako ukucito kufwaya kwa kwa Yehova, tufwile ukulaipakisho mutende wa bukapepa. Ing’anda ya Bena Kristu ilingile ukwisulamo ‘abana ba mutende.’ Luka 10:1-6 alangililo kuti abantu ba musango yo e bo Yesu aletontonkanyapo lintu atumine abasambi 70 ukuba abatumikishi no kubeba ati: “Na mu ng’anda monse umo mukengila, mubale mutile, Umutende ube muli ino ng’anda. Nga mwabamo umwana wa mutende, umutende wenu ukekala pali wene.” Ilyo ababomfi ba kwa Yehova mu mutende baya ku ng’anda ne ng’anda ne “mbila nsuma ya mutende,” balafwayamo abana ba mutende. (Imilimo 10:34-36; Abena Efese 2:13-18) Mu kushininkisha, icinshingwa-ng’anda ca Bwina Kristu icapangwa na bana ba mutende cilingile ukubamo umutende.

13, 14. (a) Cinshi cintu Naomi afwaishe ukuti Ruti na Orpa bengakwata? (b) Ing’anda ya Bwina Kristu ilingile ukuba ca kutushamo ca musango nshi?

¹³ Ing’anda ilingile ukuba cifulo umwaba umutende no kutuusha. Mukamfwilwa mukoloci Naomi asubile ukuti Lesa aali no kupeela kuli banafyala bacaice, Ruti na Orpa abafwililwe, ukutuusha ne cisansamushi ififuma mu kukwata umulume musuma ne ng’anda. Naomi atile: “Yehova amupeele ukusango kutusha umuntu no muntu mu ng’anda ya mulume wakwe.” (Ruti 1:9) Ukukuma ku co Naomi aalefwaya, uwasoma umo alembele ati mu mayanda ya musango yo Ruti na Orpa “baali no kusanga ukutuulwa ku kukalifiwa ne sakamika. Baali no kusango kutuusha. Cali no kuba cifulo umo baali no kwikala, kabili umo ukuyumfwa kwabo ukwabondokesha no kufwaisha kwabo ukwa mucinshi fyali no kusango kwikushiwa ne cibote. Amaka yaibela aya ciHebere . . . yalilangililwa mu nshila yawamisha ku mashiwi yayampanako ayapikulwa muli [Esaya 32:17, 18].”

¹⁴ Shi moneni uku kuloshako kuli Esaya 32:17, 18. Palya tubelengapo kuti: “Umulimo wa bulungami ukabo mutende, ne cifuma mu bulungami, ukuba tondolo no kusuubikila umuyayaya; na bantu bandi bakekala mu bwikalo bwa mutende, mu mekalo ya mutelelwe, mu fya kutushamo fya cibote.” Ing’anda ya Bwina Kristu ilingile ukuba ca kutuushamo ica bulungami, ukuba tondolo, ukusuubikila, no mutende wa bukapepa. Lelo ni shani nga ca kuti ifya kwesha, ukupusana, nelyo amafya yambi fyaimako? Lyene tulakabila nga nshi ukwishiba icaba inkaama ku nsansa sha lupwa.

Ifishinte Fyacindama Fine

15. Kuti mwalondolola shani icaba inkaama ku nsansa sha mu lupwa?

¹⁵ Ulupwa ululi lonse pe sonde lwainikwa ishina kuli Yehova Lesa, Kalenga wa ndupwa. (Abena Efese 3:14, 15) E co abo bafwaya insansa sha mu lupwa balingile ukufwaya ubutungulushi bwakwe no kumulumbanya, nge fyacitile kemba wa malumbo uwatile: “Tuutubuleni Yehova, mwe ndupwa sha bantu na bantu bonse, tuutubwileni Yehova ubukata no bukose!” (Ilumbo 96:7) Inkaama ku nsansa sha cine isha lupwa yaba muli Baibolo na mu kubomfya ifishinte fya iko. Ulupwa ulubomfya ifi fishinte luli no kuba ulwa nsansa kabili luli no kuipakisha umutende wa bukapepa. E co kanshi natulanguluke fine ifya muli ifi fishinte fyacindama.

16. Bushe ukuilama kulingile ukubomba lubali nshi mu bumi bwa lupwa?

¹⁶ Cimo ica ifi fishinte apo caiminina ni pali ci: Ukuilama kwalikatama pa kukwato mutende wa bukapepa mu bumi bwa lupwa. Imfumu Solomone yatile: “Umuntu uushaba no kukaanyo mutima aba ngo mushi uwapumpuntwa apashabe linga.” (Amapinda 25:28) Ukukaanyo mutima wesu—ukubelesho kuilama—kwalikatama nga tulafwaisha ukukwata ulupwa lwa mutende kabili ulwa nsansa. Nangu ca kuti tatwapwililika, tulakabila ukubelesha ukuilama, icaba cisabo ca mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa. (Abena Roma 7:21, 22; Abena Galatia 5:22, 23) Umupashi ukaletako ukuilama muli ifwe nga twapepela iyi mibele, twabomfya ukufunda kwa Baibolo pa lwa iyi mibele, no kubishanya na bambi abalangisha yene. Iyi nshila ikatwaafwa ‘ukufulumuko bulalelale.’ (1 Abena Korinti 6:18) Ukuilama na kabili kukatwaafwa ukukaana ulukaakala, ukusengauka nelyo ukucimfya ukukunkuma ku bwalwa, no kubomba mu mutima nteka ne mibele yayafya.

17, 18. (a) Ni mu nshila nshi 1 Abena Korinti 11:3 abombelamo ku bumi bwa lupwa ubwa Bena Kristu? (b) Ni shani fintu ukwishiba bumutwe kulundulula umutende wa bukapepa mu lupwa?

¹⁷ Icishinte na cimbi icakatama kuti calondololwa muli iyi nshila: Ukwishiba bumutwe kukatwaafwa ukukonkelela umutende wa bukapepa mu ndupwa shesu. Paulo alembele ati: “Ndefwayo kuti mwishibe ukuti umutwe wa mwaume onse ni Kristu, no mutwe wa mwanakashi mwaume, no mutwe wa kwa Kristu ni Lesa.” (1 Abena Korinti 11:3) Ici cilepilibulo kuti umwaume e utungulula mu lupwa, ukuti umukashi wakwe alamutungilila muli bucishinka, no kuti abana balaba ne cumfwila. (Abena Efese 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Imikalile ya musango yo ili no kulundulula umutende wa bukapepa mu bumi bwa lupwa.

¹⁸ Umulume wa Bwina Kristu alekabilo kulaibukisho kuti bumutwe bwa mu Malembo tabwaba ni bukateka bwa lucu. Afwile ukupashanya Yesu, Umutwe wakwe. Nangu ca kuti aali no kubo “mutwe wa pa muulu wa fyonse,” Yesu “taishile ku kupyungilwa, lelo ku kupyungila.” (Abena Efese 1:22; Mateo 20:28) Mu nshila yapalako, umwaume wa Bwina Kristu abomfya bumutwe mu nshila yabamo kutemwa iilenga wene ukusakamana bwino amabuseko ya lupwa lwakwe. Kabili mu kushininkisha umukashi wa Bwina Kristu alaba uwa nsansa ukubombela pamo no mulume wakwe. Apo aba “wa kumwafwa” kabili “kasailisha wakwe,” (NW) alabikamo imibele intu umulume wakwe abulisha na muli fyo ukumupeela ukutungilila uko akabila. (Ukutendeka 2:20; Amapinda 31:10-31) Ukubomfya bwino bumutwe kwafwilisha abalume na bakashi ukulapeelana umucinshi no kulenga abana ukuba aba cumfwila. Ee, ukwishiba bumutwe kulalundulula umutende wa bukapepa mu bumi bwa lupwa.

19. Mulandu nshi untu ukulanshanya kusuma kwabela ukwakatama ku kukwata umutende wa mu lupwa ne nsansa?

¹⁹ Icishinte cacindama ica butatu kuti calumbululwa muli aya mashiwi: Ukulanshanya kusuma kulafwaikwa pa kuti mu lupwa mube umutende ne nsansa. Yakobo 1:19 atwebo kuti: “Umuntu onse abe uwayanguka ku kuumfwa, uwakokola ku kulanda, uwakokola ku kukalipa.” Aba mu lupwa balakabila ukukutika no kulanda kuli umo no munankwe pantu ukulanshanya kwa lupwa kwaba kulanda no kukutika. Nangu ni lintu cintu tulesosa kwena nacilungama, napamo kuti cacena mu cifulo ca kuletako ubusuma nga calumbululwa mu nshila yakaluka, iya cilumba, nelyo iyabulo kulangulukilako. Imilandile yesu ilingile ukuba iyalowa, ‘iyalungwamo umucele.’ (Abena Kolose 4:6) Indupwa ishikonka ifishinte fya mu Malembo no kumfwana bwino e balekonkelela umutende wa bukapepa.

20. Mulandu nshi mwingasoselo kuti ukutemwa kwalikatama ku kukwato mutende mu lupwa?

²⁰ Icishinte calenga fine ni ci: Ukutemwa kwalikatama ku mutende wa lupwa ne nsansa. Icintemwa kuti pambi cabombo lubali lwacindama mu cupo, kabili icitemwishi cashika kuti calundululwa pa kati ka ba mu lupwa. Nangu cibe fyo, icacilanapo kucindama caba kutemwa ukwaimininwako ne shiwi lya ciGriki ilya a·gaʹpe. Uku e kutemwa uko tukusha ukulola kuli Yehova, kuli Yesu, na ku munensu. (Mateo 22:37-39) Lesa alangilile uku kutemwa ku mutundu wa muntu pa kupeela ‘Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela ekonaika, lelo akabe no mweo wa muyayaya.’ (Yohane 3:16) Fintu cabe cisuma ukuti kuti twalanga umusango umo wine uwa kutemwa ku ba mu lupwa lwesu! Uku kutemwa kwasumbuka kwaba “e kukakila fyonse pamo mu kwitabana.” (Abena Kolose 3:14) Kulakakilila abaupana capamo no kubalenga ukufwaya ukucitila umo no munankwe icawama ne cingawamina bana babo. Lintu imibele yayafya yaimako, ukutemwa kulabaafwa ukubomba pa fintu mu kwikatana. Kuti twaba abashininkisho lwa ici pantu “ukutemwa . . . takuifwaila ifya kuko . . . kushipikisha fyonse, kutetekela fyonse, kucetekela fyonse, kushishimisha fyonse. Ukutemwa takupwa.” (1 Abena Korinti 13:4-8) Mu cituntulu sha nsansa indupwa umo ukutemwana kukakatikwa no kutemwa kwa kuli Yehova!

Twalilileni Ukukonkelela Umutende wa Bukapepa

21. Cinshi mu kumonekesha cikengilishako umutende ne nsansa mu lupwa lwenu?

²¹ Ifi fishinte fyalandwapo fyonse ne fishinte fimbi ifisangwa muli Baibolo fyalitantikwa mu mpapulo shintu Yehova mu kubamo icikuuku aatupayanishisha ukupitila mu “musha wa cishinka kabili uwashilimuka.” (Mateo 24:45) Ku ca kumwenako, ifyebo fya musango yo filasangwa mu citabo ca mabula 192 Icaba Inkaama ku Nsansa sha Lupwa, icafumine pe Bungano lya Citungu Ilya Nte sha kwa Yehova ilya “Inkombe sha Mutende wa Bukapepa” ilyaliko ukushinguluke calo mu 1996/97. Ukusambilila Amalembo pa lwenu kabili ngo lupwa ukwafwilishiwa no lupapulo lwa musango yu kuti mwafuma ukumwenamo ukwingi. (Esaya 48:17, 18) Ee, ukubomfya ukufunda kwa mu Malembo mu kumonekesha kukengilishako umutende ne nsansa ifya lupwa lwenu.

22. Ni pali cinshi tulingile ukushimpa ubumi bwesu ubwa lupwa?

²² Yehova alibakila indupwa ishilecito kufwaya kwakwe ifintu ifishaiwamina, kabili aliwamina ukumulumbanya no kumubombela. (Ukusokolola 21:1-4) Shi ulupwa lwenu kanshi nalushimpe ubumi bwa luko pa kupepa Lesa wa cine. Kabili shi Yehova, Shifwe wa mu muulu wakwato kutemwa, amupaale mu kuba ne nsansa ilyo mulekonkelela umutende wa bukapepa mu bumi bwenu ubwa lupwa!

Kuti Mwaasuka Shani?

Cinshi cikabilwa pa kuti indupwa shikonkelele ukuipeelesha kwa bukapepa?

Mulandu nshi kubelele ubwafya mu ndupwa ilelo?

Cinshi caba inkaama ku nsansa sha lupwa?

Fishinte nshi fimo fimo ifingatwaafwa ukulundulula umutende ne nsansa mu bumi bwa lupwa?

[Icikope pe bula 24]

Ukulanshanya kusuma kulatwaafwa ukukonkelela umutende wa bukapepa mu bumi bwa lupwa