‘Ukufwaya Ifyebo fya Kutemuna, Ifyebo Fyalungikwa’
‘KALONGANIKA afwaile ukusange fyebo fya kutemuna, no kulembo kwalondoloka ifyebo fya cine.’ (Lukala Milandu 12:10) Ifyo fingaba ifya mutengo ‘ifyebo fya kutemuna, ifyalungikwa’ ifyashimpwa pa Malembo! Fyalinganishiwa ku “maapele ya golde mu fipe ifyacekwa fya silfere,” ifyaisulamo amano no mucinshi pa kashita akali konse kabili ifyaumo mutengo mu tushita twa kukanshika.—Amapinda 25:11.
Mu kasuba kesu Kalonganika Mukalamba, Yesu Kristu, alipayanya ubukumu bwa ku mupashi ukucila ubo ubwapakishiwe na bantu ba kwa Lesa pe samba lya mfumu sha pa kale isha bena Israele. (Mateo 12:42) Ukucila pa mwanda wa myaka, ifyebo fya kutemuna, ifyalungikwa ifya cine ifyafimba ulubali ululi lonse ulwa bumi fyalipeelwa mu mpapulo sha Watch Tower Society kabili fyalyananishiwa mu ndimi ishingi. Indupwa ishingi na bantu umo umo muli ifyo balikwata amaka ya kulonganika mu mayanda yabo laibrari ya fitabo fyashintililwapo ifya kuloshako ifyo ifitonta pali Baibolo. Mu kulundapo, ifilonganino ifingi ifya Nte sha kwa Yehova balikwata amalaibrari ayasuma aya kubomfya pa Mayanda yabo aya Bufumu.
Nalyo line, ukusanga ifyebo fya kutemuna, ifyalungikwa ifikabilwa ku mibele imo kucili kufwaya ukusapika. Ukwishiba ici, ukutula mu kubangilila kwa lyashi lya kale lya iko, Watch Tower Society yalisabankanya ifisontelelo ku mpapulo sha iko.—Moneni umukululo pa mabula 28 na 29.
Imibombele Ipya Iyapampamikwa
Umwaka wa 1985 watendeke icipande icipya mu lyashi lya kale ilya Watch Tower Publications Indexes. Ama Index pabula aya mu kubangilila yalikumbinkanishiwe no kubikwa pamo muli volyumu umo ukufimba 1930 ukupulinkana ukufika 1985, umulimo uwakabile imyaka 14 iya kubombesha kwa muntu umo. Ukumwenamo ukwa volyumu imo iya Index ukwa musango yo ukufimba imyaka iingi kwatungulwile ku mibombele ipya iyapampamikwa mu 1986, iyo iya kusabankanya ama Index yalonganikwa ukufuma nomba no kuya ku ntanshi. Cila mwaka, ilingi line mu kati ka myaka ine iyakonkana, broshuwa yalonganikwa iya Index ikalafimba umwaka umo, ibili, itatu, kabili lyene ine. Cila myaka yonse isano Index ya nkupo yakosa ikakumbinkanya ama Index yonse ukufuma 1986 ukuya ku ntanshi, ukupala 1986-90, 1986-95, ifyo fine. Muli ifyo, tacili icakabilwa ukufwaya ukucila pa ma Index yatatu: 1930-1985 Index, Index yakose nkupo iya nomba line, na broshuwa ya nomba line.
Index Yapekanishiwa mu Kuba na Iwe mu Muntontonkanya
Ulubali lwa kubalilapo muli Index imo imo cisontelelo ca mitwe ya malyashi. Mu kupekanya icisontelelo ca mitwe ya malyashi, amepusho yabili yalasungwa mu muntontonkanya: (1) Fyebo nshi filingile ukubikwa mu cisontelelo? (2) Ni kwi uko umo engafwaya ifyo fyebo?
Pamo nga kabelenga, limo limo fye ukaba uwasekelela mu kufwaya ukulandapo ukuli konse ukunono pa lyashi. Apantu ilingi line ufwaya ifyebo ifili ifyacindama nelyo ifingaba ifya kwaafwa mu cine cine, ifi e fisalwa ku kubikwa mu cisontelelo. Lelo ifyebo fya musango yo tafikabilwa ukuba ifyalepelako. Ukutantika kwa Index kuti kwalosha fye kwi sentensi limo ilipi, ukupala ubulondoloshi bwa mibombele yapampamikwa iya Sosaite pa mulandu. Nelyo kuti yafimba icipande conse, nelyo fye ulupapulo lonse. Ilingi line, nangu cibe fyo, ukutantika kutungulula ku maparagrafu yafulilako aya kulanshanyapo.
Icipusho uko ifya kuloshako filingile ukumoneka muli Index caliba icacindama mu kulinganako, apantu bakabelenga batontonkanya mu kupusanako kabili bakafwaya pe samba lya mitwe yapusanapusana. Ku ca kumwenako, ifyebo pa lwa Tower of Babel (Ulupungu lwa Babele) fimoneka pe samba lya TOWER OF BABEL. Lelo bakabelenga bamo kuti bafwaya pe samba lya BABYLON, ARCHAELOGY, nelyo LANGUAGE(S) (BABILONI, UKUSHULE FYASHIKAMA, ULULIMI [NDIMI]), ukushintilila pa lubali lwa lyashi ilili ilya kusekesha kuli bene. E ico, ukubombesha kulacitwa ku kubwekeshapo ifya kuloshako pe samba lya mitwe yalekanalekana iyalinga, ukusungilila mu muntontonkanya ukuti bakabelenga baba ba mishinku yalekanalekana ne fikulilo, kabili balikwata imifwaile yapusana.
Ifyo Index Ingakwaafwa
Ukupala mapu Index kuti ya kubombela lyeka fye nga waibomfya. Cinshi ulingile ukwenekela ukusanga napamo mu lubali lwa cisontelelo ca mitwe ya malyashi nelyo mu cisontelelo ca Malembo iikonka pali yene?
Ifya kuloshako mu lubali lwa cisontelelo ca Malembo fyebo ifyo ifilondolola ifikomo cimo cimo. Kuti pambi wasanga ubulondoloshi ubwa milembele umo amashiwi ye lembo yalumbulwilwe, umulandu yalembelwe, uko yabombele, nelyo ubupilibulo bwa mashiwi limo limo nelyo inumbwilo. Ica kumwenako kuti caba kulomba mwi pepo lya kwa Yesu ilya cilangililo ukuti: “Mwitutwala mu kweshiwa.” (Mateo 6:13) Mulandu nshi lyalembelwe muli iyo nshila? Icisontelelo ca Malembo kuti ca kwaafwa ukusanga.
Icisontelelo ca mitwe ya malyashi, nge fyo ishina lya ciko litubulula, cisontelelo ico ukucilisha caba mitwe ya malyashi ukucila amashiwi nelyo inumbwilo. Lintu baleesha ukusanga icipande ku mutwe wa lyashi uwa ciko, bakabelenga bamo balakwata ubwafya mu kusanga wene. Iyi mpika kuti yalunduluka lintu takuli ishiwi mu cipande ililelondolola mu cituntulu umutwe. Ica kumwenako kuti caba cipande “How Much Is Too Much?,” ico icalandile pa lwa fya kumwenamo fya kunwa fikola. Ukwibukisha ifyalimo mu cipande, kuti waalukila kuli ALCOHOLIC BEVERAGES nelyo DRINKING (IFYA KUNWA FIKOLA nelyo UKUNWA) muli Index, kabili ukasanga nacilangililwa mulya.
Index kuti yaba ya mutengo waibela mu kusanga ifyebo pa mpika wingalolenkana na sho. Ku ca kumwenako, nga uli mufyashi, bushe inshita shimo ulayumfwa uwakalifiwa mu kubombesha kobe ku kusalapula no kutungulula abana bobe? Pe samba lya CHILDREN (ABANA) kuti wasanga ifya kuloshako ifyo ifingapayanya ukushilimuka kwabo, ukuyumfwa, no kukabila. Nalyo line, pe samba lya mutwe CHILD TRAINING (UKUKANSHA ABANA), e po wingasanga ifya kuloshako ku kusambilisha no kukansha mu mbali shabo shonse.
Watch Tower Society inshita shimo ilapokelela ukulomba ukwaafwa ukupitila mu kulemba mu kupikulula impika sha mu cupo nelyo ifipusho ukukuma ku kulinga kwa fya mu cupo fimo. Ilintu Sosaite kuti yaba na maka ya kwankulako, ukufunda kumo kwine ukwakosa, ukubomba kuti kwasangwa pa kwalukila ku mutwe wa MARRIAGE (ICUPO), mu kuba ne mitwe ya uko inono “problems” (impika) na “sex” (ubwamba) nelyo “sexual relations” (ukwampana kwa bwamba), kufwaya mu fya kuloshako fitantikwe.
Amakalata na kabili yalapokelelwa ukufuma kuli abo abacula ku kupopomenwa nelyo ukupelenganishiwa kwa muntontonkanya. Ukwebekesha no kwaafwa ukupayanishiwa mu melu kuti mu kwangufyanya kwasangwa muli laibrari obe wine nelyo iyo yaba pa Ŋanda ya Bufumu iya pa mwenu pa kubebeta imitwe DEPRESSION (UKUPOPOMENWA) na MENTAL ILLNESS (UKULWALA KWA MUNTONTONKANYA) muli Index. Ifipande ifilondolola ifya kubomba no kulwala kwa muntontonkanya, ukuposha kwabapo, ne fyakukumanya fya kukumbamo ifya abo abapopomenwa filaloshiwako.
Bushe uli musepela? Kuti pambi walikwata ukusakamikwa pa lwa cupo, ubumi bwa lupwa, isukulu, ukwampana kobe na bafyashi bobe, na fimbipo. Umutwe ukalamba YOUTHS (IMISEPELA) walikwata ifya kuloshako pe samba lya iyi yonse imitwe inono ne yafulilako. Mu kulundapo, imitwe pamo nga RELATIONSHIPS, SCHOOLS, CAREER, na COURTSHIP (UKWAMPANA, AMASUKULU, INCITO, na UKWISHISHANYA) yalikwata ifya kutambika ifingi. Ukulosha ku malipoti ya ku sukulu, Index kuti ya kutungulula ku fyebo ifisuma pa lwa bubumbo, sayansi, imiti ikola, ubukwebo, ne mpendwa iingi iya mitwe imbi.
Ukumwenamo Ukwa Mabumba ya Mishinku Yonse
Umwanakashi umo uwa myaka ya bukulu 81 alembele ukuti: “Ifitabo na bamagazini fyaba mukoti wa golde ya fyebo no bukose bwa ku mupashi—kabili Index ileta golde pa bwelu.” Nyina uo abana bakwe bali ne myaka ya bukulu cinekonsekonse na pabula asosele ukuti: “Nomba ndapapa ifyo nabalile momba ukwabula yene. Yalintungulula ku masuko ya fipusho ifingi ifyo napapushiweko pa nshita ntali kabili yalicita ukusapika mu kati ka kupekanisha ukulongana ukuba ukwacilapo ukwanguka. . . . Kuti natemwa na kabili ukumweba ifyo ulu lupapulo lwaafwa isambililo lya Baibolo ilya lupwa lwesu. . . . Ilyo umulume wandi atambika abakashana ukusalapo pa co bengatemwa ukucita, ilingi line bafwaya ukusapika mu kubomfya iyi Index. Baipakisha ukusala umutwe uo baba abasekelelamo, ukupala inama shabo ishatemwikwa nelyo ifyalo fyapusanapusana, kabili baba na maka ya kufwaya ifyebo mu kuba no kwaafwa kunono nga nshi. Ici na kabili cabafunda ukuti isambililo lya Baibolo lyaliba ilya kusekesha.”
Ukusapika ifyebo fya kutemuna ne fyebo fyalungikwa ifya cine kwalikwata ifilambu fyaumo mutengo. Ukubombesha kwa kwa Kalonganika kwapayenye ukumwenamo ukwacila pa mifwaile yakwe iya kutendekelako, apantu amashiwi ya musango yo yabomba ku kukoselesha no kutungulula ababomfi ba kwa Yehova ukufika ku kasuba ka lelo. Ukubombesha kwesu ukwaampanako na ko kwine kuleta ipaalo lya kwa Yehova, mu kuba ne fya kufumamo ifyo ifingabelelela.—Amapinda 3:13-18, 21-26.
[Akabokoshi ne Cikope pe bula 28, 29]
Ifisontelelo fya mu Kubangilila
Mu 1902 ukulembwa kwaibela ukwa Holman Parallel Edition Bible kwaliletelweko ukwa Watch Tower Society, kabili kwakwete ifya kwaafwa fyatanunuka ifyapekanishiwe na Sosaite. Ifyalundwako fya iko fyakwetemo capamo ifisontelelo fya mitwe ya malyashi na Malembo ku kukonkana kwa fitabo fya Millennial Dawn (pa numa ifyaishibikwe nga Studies in the Scriptures), ututabo tukalamba tubili, na Zion’s Watch Tower iya mu 1879-1901.
AmaBaibolo ya Berea aya mu 1907 na pa numa yapayenye ifisontelelo fyapalako. Ifi fyapyanikwepo mu 1922 ne fisontelelo fyatanunuka kuli shonse impapulo sha Sosaite. Ifi fisontelelo fyamoneke mu mavolyumu ya kulekeleshako cinelubali ayapulintilwe cipya cipya aya Watch Tower (1879-1919). Ukufika kuli kano kasuba ifyalekeleshako e fibombelo fikalamba ifya kusangilamo ifyebo ifyapeelwe mu mpapulo sha mu kubangilila isha Watch Tower Society.
Pa myaka yakonkelepo 40, nangu cibe fyo, ukusapika mu mpapulo shakakwilwe pa numa ya 1919 kwali no kucitwa pa kubomfya ifisontelelo fyasalangana ku numa ya fitabo na muli magazini yafumine mu kulekeleshako iya cila mwaka. Lelo mu 1959 Sosaite yabuulile umulimo ukalamba ku kupayanya ifisontelelo fya mitwe ya malyashi na Malembo muli volyumu umo ku mpapulo sha iko isha ciNgeleshi. Ibumba lyalilonganikwe ilyo ilyasanshishemo ifilundwa fya babomfi ba pa cishinte cikalamba, abapwishe sukulu lya bumishonari ilya Watchtower Bible School of Gilead, nelyo fye ni bakangalila benda ukufuma ku New York City. Pa numa ya mwaka umo na citika iya kubombesha kwaletwa pamo ukwa babomfi baipeela 18, Watch Tower Publications Index iya kubalilapo, mu kuba ne fiputulwa fya mitwe ukulandwapo na malembo ukulondololwa, ukufimba imyaka 31 ukufuma mu 1930 ukupulinkana 1960, yalikakwilwe. Iyo yakakwilwe mu kubalilapo kwi bumba lyasekelela pa Mabungano ya Bakapepa Baikatana mu 1961.
Ukutule lyo, Watch Tower Publications Index yalimoneka mu ciNgeleshi cila mwaka, mu kuba na Index yalonganikwa iya nkupo yakosa cila myaka yonse isano.