Ukwikalila mu Kutetekela Amalayo ya kwa Lesa
“Ine ndi Lesa, takuli na umbi, ni ne Lesa, takuli no waba nga ine; nongole mpelekesho ukutula pa kutendeka, ukutula ku kale ifishilacitwa.”—Esaya 46:9, 10.
1, 2. Fintu nshi ifyalekanalekana abantu balanda pa lwa kubimbwamo kwa kwa Lesa mu milandu ya pano isonde?
BUSHE Lesa abimbwamo shani mu milandu ya pano isonde? Ifyasuko fyalilekanalekana. Kwaliba bamo abatila Lesa taibimbamo nangu panono. Batila pa numa ya kubumba abantunse, tafwaya nelyo tengatucitila icili conse. Abasose fi batila Lesa aba nga wishi uuninika umwana mwaume pa ncinga iipya, iyo ekatilile, kabili lyene ukuisunka ku kuleka umwana aye alekunkuluka na yo mu musebo. Pa numa ya ico, wishi afumapo. Ulya mulumendo ca mushalila; limbi kuti apona, nelyo te kuti apone. Te mulandu ne cingacitika, ulya mulandu naufuma mu maboko ya kwa wishi.
2 Bambi na bo batila Lesa alatungulula imikalile yesu yonse no kuti alaibimbamo mu kulungatika muli fyonse ificitikila ububumbo bwakwe bonse. Lelo, nga e fyo caba, bamo kuti basondwelelo kuti kanshi ifisuma ificitika, na bumpulamafunde, na masanso ifiponena abantunse ni Lesa e ulenga. Ukwishiba icine pa lwa mibombele ya kwa Lesa kukatwafwa ukwishiba ifyo twingenekela kuli wene. Kabili cilakosha ukutetekela kwesu ukuti amalayo yakwe yakafikilishiwa.—AbaHebere 11:1.
3. (a) Twaishiba shani ukuti Yehova ni Lesa wa mifwaile? (b) Mulandu nshi cisoselwa ukuti Yehova ‘alalenga’ nelyo ukumumunga imifwaile yakwe?
3 Icacindamisha pa lwa kubimbwamo kwa kwa Lesa mu milandu ya bantunse cishinka ca kuti Yehova aba ni Lesa wa mifwaile. Ico calangililwa kwi shina lyakwe line. “Yehova” cipilibula “E Ulenga Ukubako.” Ilyo aleya alecita fimo, Yehova alailenga ukuba Kafikilisha wa malayo yakwe yonse. E ico, cisoswo kuti Yehova ‘alalenga,’ nelyo ukumumunga, imifwaile yakwe ukulosha ku fikacitika ku ntanshi. (2 Ishamfumu 19:25; Esaya 46:11) Aya mashiwi yafuma kwi shiwi lya ciHebere ya·tsarʹ, ilyapalana ne shiwi ilipilibula “umubumfi.” (Yeremia 18:4) Nga fintu umubumfi wakampuka amumunga ibumba ukuba icipe cayemba, Yehova na o kuti amumunga nelyo ukutungulula ifintu pa kufikilisha ukufwaya kwakwe.—Abena Efese 1:11.
4. Bushe Lesa apekenye shani isonde ku kwikalwamo na bantunse?
4 Ku ca kumwenako, Lesa afwaile ukuti isonde likabe cifulo icayemba nga nshi ku kwikalwamo na bantunse ba cumfwila abapwililika. (Esaya 45:18) Kale ilyo ashilabumba umwaume wa ntanshi no mwanakashi, Yehova mu kutemwa alibapekanishishe isonde. Ifipandwa fya kwiswila ifya mwi buuku lya Ukutendeka filondolola fintu Yehova apangile akasuba no bushiku, umulundu na bemba. Icakonkelepo abumbile ifimenwa ne nama. Uku kupekanya isonde ku kwikalwamo na bantunse kwasendele imintapendwa ya myaka. Uyu mulimo walipwishishiwe bwino. Umwaume wa ntanshi no mwanakashi batendeke ukwikala mu Edene, mu paradise wayemba umo fyonse fyapayanishiwe pa kuti bengalaipakisha ubumi. (Ukutendeka 1:31) E ico, Yehova aliibimbilemo mu kulungatika mu milandu ya pano isonde, ukulamumunga imilimo yakwe ku kufikilisha imifwaile yakwe iyasumbuka. Bushe ilyo abantunse bafulile Alilekele ukuibimbamo?
Yehova Acefyako Imibombele Yakwe ku Bantunse
5, 6. Mulandu nshi Lesa acefeshako imibombele yakwe ku bantunse?
5 Nangu ca kuti alikwata amaka ya kucite co, Yehova tatungulula kabili talama fyonse ifyo abantunse bacita. Kwaliba ifyalengo kuti elacite fyo. Cimo icalenga ca kuti abantunse babumbilwe mu cata ca kwa Lesa, no buntungwa bwa kuisalila. Yehova tatupatikisha ukucita ico alefwaya; kabili tatuli maroboti. (Amalango 30:19, 20; Yoshua 24:15) Nangu cingati kuti atulubulwisha pa micitile yesu, Lesa mu kutemwa alitupeela ubuntungwa bumo ku kuipingwila ifyo twingatungulula imikalile yesu.—Abena Roma 14:12; AbaHebere 4:13.
6 Cimbi icalenga Lesa ukuti elatungulula fyonse ificitika calyampana no mulandu untu Satana aimishe mu Edene. Satana asonsombele bumulopwe bwa kwa Lesa. Atambike kuli Efa icamoneke nge shuko lya kulubuka, ico Efa na pa numa umulume wakwe, Adamu bapokelele. (Ukutendeka 3:1-6) Mu kwankulako, Lesa alisuminisha abantunse ukuti baleiteka pa ciputulwa cimo ica nshita ku kushininkisha nampo nga ukusonsomba kwa kwa Satana kwali ukwalungama. E ico, tatwingapeela Lesa umulandu pa filubo ifyo abantu bacita ilelo. Mose alembele ulwa bantu abapondoka ati: “Bayonaula—tabali bana [ba kwa Lesa], e kalema kabo.”—Amalango 32:5.
7. Mifwaile nshi Yehova akwatila isonde na bantunse?
7 Lelo, nangu cingati alisuminisha abantunse ukuisalila no kuiteka, tacilepilibula ukuti Yehova alifutukamo mu milandu ya pano isonde, ica kuti atusha ababule subilo lya kuti akafikilisha amalayo yakwe. Nangu cingati Adamu na Efa bapondokele bumulopwe bwa kwa Lesa, Yehova taalwile imifwaile yakwe iya kutemwa iyo akwatila isonde na bantunse. Takafilwe ukusangule sonde ukuba paradise uwaikalwamo na bantu abapwililika, aba cumfwila, kabili aba nsansa. (Luka 23:42, 43) Baibolo ukufuma mu Ukutendeka ukufika ku Ukusokolola ilondolola ifyo Yehova aleya alefikilisha ubo buyo.
Lesa Acitapo Fimo ku Kufikilisha Ukufwaya Kwakwe
8. Cinshi cabimbilwemo mu kutwala abena Israele ku Calo Icalaiwe?
8 Ifyo abombele no luko lwa Israele, Lesa alangilile ukuti akafikilisha imifwaile yakwe. Ku ca kumwenako, Yehova alaile Mose ukuti Ali no kulubula abena Israele mu Egupti no kubatwala ku Calo Icalaiwe, icalefumfumune ishiba no buci. (Ukufuma 3:8) Uku kwali kubilisha kukalamba kabili ukwa cilayo. Kwali no kubimbamo ukulubula abena Israele, pamo ne fibusa fyabo abali impendwa nalimo amamilioni yatatu, ukufuma mu luko lwa maka ulwabakeenye ukuya. (Ukufuma 3:19) Icalo uko ali no kubatwala kwaleikala inko sha maka ishali no kulwisha ukwisa kwabo. (Amalango 7:1) Mu nshila mwali amatololo umo abena Israele bali no kusanga ifilyo na menshi. Iyi yali mibele iyasuminishe Yehova ukulanga amaka yakwe ayapulamo na Bulesa bwakwe.—Ubwina Lebi 25:38.
9, 10. (a) Mulandu nshi Yoshua alandile ukuti amalayo ya kwa Lesa yalishintililwapo? (b) Bushe kwacindama shani ukucetekelo kuti Lesa kuti alambula aba busumino kuli wene?
9 Lesa acitile ifya maka ifyakonkana pa kutungulula abena Israele ukufuma mu Egupti. Intanshi, aletele ifinkunka 10 ifya boni ku luko lwa Egupti. Icakonkelepo, ayakenye Bemba Wakashika, no kupususha abena Israele ilintu umulalo wa bena Egupti uwalebasupila walobele. (Amalumbo 78:12 , 13, 43-51) Pa numa ya ico, alisakamene abena Israele pa myaka 40 ilyo bali mu matololo, abaliishishe mana, abapayanishishe amenshi, no kumono kuti ifya kufwala fyabo tafilepwike na makasa yabo tayafimbile. (Amalango 8:3, 4) Pa numa abena Israele baingile mu Calo Icalaiwe, Yehova alengele bacimfye abalwani babo. Yoshua, uwatetekele sana amalayo ya kwa Yehova, alimweneko ilyo ifi fyonse fyalecitika. E ico, mu kucetekela aebele abakalamba aba nkulo yakwe ati: “Mwaishiba mu mitima yenu yonse na mu myeo yenu yonse ukuti takwashala nangu cimo ca mu fintu fyonse fisuma ifyo Yehova Lesa wenu asosele ulwa imwe; fyonse fyalimoneke kuli imwe.”—Yoshua 23:14.
10 Ukupala Yoshua wa pa kale, Abena Kristu ilelo balicetekela sana ukuti Lesa alafwaya kabili kuti acita ifingawamina abamubombela. Ukucetekela kwa musango yu kwalicindama ku citetekelo cesu. Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Ukwabulo kutetekela te kuti kube ukutemuna, pantu uupalamina kuli Lesa ali no kutetekelo kuti . . . aba kalambula wa bamufwayafwaya.”—AbaHebere 11:6.
Lesa Alamwena Libela Ifya ku Ntanshi
11. Finshi filenga Lesa ukufikilisha amalayo yakwe?
11 Nomba, twamono kuti nangu ca kuti Lesa alisuminisha abantunse ukuisalila no kuiteka, aba na maka kabili alafwaya ukucitapo fimo ku kufikilisha imifwaile yakwe. Nalyo line, kwaliba na cimbi icilenga amalayo ya kwa Lesa ukufikilishiwa. Yehova kuti amwena libela ifya ku ntanshi. (Esaya 42:9) Ukupitila muli kasesema wakwe, Lesa asosele ukuti: “Ibukisheni ifya ntanshi ifyafumine umuyayaya; pantu ine ndi Lesa, takuli na umbi, ni ne Lesa, takuli no waba nga ine; nongole mpelekesho ukutula pa kutendeka, ukutula ku kale ifishilacitwa, nati, Ukupanda amano kwandi kukeminina, conse ico mpanga ndacita.” (Esaya 46:9, 10) Umulimi wabelesha aleshiba inshita ne cifulo apa kubyala imbuto, lelo teshiba ifyo shikesamena. Nangu cibe fyo, “Imfumu ya muyayaya” yalishiba bwino ukumwena libela mu kulungika inshita ne cifulo ilingile ukucitapo fimo ku kufikilisha imifwaile ya iko.—1 Timote 1:17.
12. Ni mu nshila nshi Yehova alangishe ukwishibila libela mu nshiku sha kwa Noa?
12 Moneni fintu Lesa alangishe ukwishibila libela mu nshiku sha kwa Noa. Pa mulandu wa bubifi ubwingi ubwaiswile pe sonde, Lesa apampamine pa kufumyapo abantunse ababule cumfwila. Aimike inshita lintu ali no kucite co, imyaka 120 ku ntanshi. (Ukutendeka 6:3) Mu kwimika iyo nshita, Yehova tatontonkenye fye pa konaula ababifi, icintu ico ali no kucita inshita iili yonse. Na kabili inshita intu Yehova atantike yali no kupayanishisha abalungami ipusukilo. (Linganyeniko Ukutendeka 5:29.) Mu mano yakwe, Lesa alishibile libela lintu ali no kukambisha umulimo uwali no kutungulula kuli iyo mpela. Aebele Noa fyonse ifyalekabilwa. Noa ali no kukuula icibwato “ku kupusukilamo aba mu ng’anda yakwe,” kabili ababifi bali no konaulwa ku lyeshi lya mwi sonde lyonse.—AbaHebere 11:7; Ukutendeka 6:13, 14, 18, 19.
Umulimo wa Bukuule Uukalamba
13, 14. Mulandu nshi ubukuule bwa cibwato bwabelele mulimo wayafya?
13 Tontonkanyeni pa fyo Noa amwene uyu mulimo. Pa mulandu wa kuti Noa ali muntu wa kwa Lesa, alishibe ukuti Yehova ali no konaula abashipepa. Lelo, ilyo ico tacilacitika, umulimo umo uwalekabila icitetekelo wali no kubombwa. Ubukuule bwa cibwato bwali no kuba mulimo ukalamba. Lesa alondolwele ubukulu bwa ciko. Ici cibwato cali no kuleepa ukucila ifibansa fimo ifya mangalo ifya muno nshiku no kusansama nge cikuulwa ca ntunti shisano. (Ukutendeka 6:15) Bakakuula bali abashabelesha kabili abanono. Tabali ne fisolobelo ne fibombelo fyapikana ifyabako ilelo. Ukulundapo, apantu tali na maka nga Yehova aya kwishibila libela ifya ku ntanshi, Noa taishibe ifyali no kucitika mu kupita kwa myaka nga fyali no kwafwilisha atemwa ukucilikila umulimo wa bukuule. Noa afwile alitontonkenye pa fipusho ifingi. Bushe ali no kulonganika shani ifibombelo fya bukuule? Bushe ali no kulonganika shani inama? Fya kulya nshi fyalekabilwa kabili ubwingi bwaba shani? Ni lilali ilyeshi lyasobelwe lyali no kubako?
14 Lyene kwali imibele ya bantu. Ububifi bwalifulile. AbaNefili amapaka, abana abo bamalaika babifi bafyele mu banakashi, baiswishe ulukaakala pe sonde. (Ukutendeka 6:1-4, 13) Ukulundapo, ubukuule bwa cibwato tabwali no kuba mulimo wa mu bumfisolo. Ifyo Noa alecita fyali no kusungusha abantu, kabili ali no kubeba. (2 Petro 2:5) Bushe bali no kusumina? Awe nakalya! Imyaka imo mu kubangilila, Enoke wa busumino abilishe ubonaushi bwa babifi. Abantu tabatemenwe ubukombe bwakwe ica kuti Lesa “alimusendele,” nelyo ukwipifya ubumi bwakwe, napamo pa kumucingilila ku kwipaiwa ku balwani ba kwa Lesa. (Ukutendeka 5:24; AbaHebere 11:5; Yuda 14, 15) Noa ali no kubilisha ubukombe ubo abantu bashatemenwe e lyo no kukuula icibwato. Ilintu ico cibwato calekuulwa, cali no kuba cishibilo ca maka ica busumino bwa kwa Noa ku bantu babifi aba nkulo yakwe!
15. Mulandu nshi Noa acetekele ukuti ali no kubomba umulimo apeelwe?
15 Noa alishibe ukuti Lesa Wa maka yonse e waletungilila no kupaala uyu mulimo. Bushe te Lesa umwine amupeele uyu mulimo? Yehova alaile Noa no lupwa lwakwe ukuti bali no kwingila mu cibwato no kubakwa aba mweo muli Mulamba wa calo conse. Lesa alangilile na bucine bwa ico ukupitila mu kupampamika icipingo. (Ukutendeka 6:18, 19) Noa afwile alimwene ukuti Yehova alishibe kabili alipimunwine fyonse ifyabimbilwemo ilyo ashilamupeela umulimo. Ukulundapo, Noa alishibe ukuti Yehova ali na maka ya kuibimbamo mu kumwafwa apalekabilwa. E co icitetekelo ca kwa Noa camulengele ukucitapo fimo. Ukupala ubufyashi bwakwe Abrahamu, Noa ali “no kushininkisho kuti [Lesa] wa maka ku kucite co alaile.”—Abena Roma 4:21.
16. Ilintu umulimo wa kukuula icibwato walundulwike, icitetekelo ca kwa Noa cakoshiwe shani?
16 Ilyo imyaka yapitilepo ne cibwato catendeke ukwima, icitetekelo ca kwa Noa calikoshiwe. Amafya ya bukuule no kutunta ifibombelo yalipwile. Amesho yalicimfiwe. Takwali icali no kulesha umulimo. Yehova alitungilile no kucingilila ulupwa lwa kwa Noa. Ilyo Noa atwalilile, ‘ukulabulwa kwa citetekelo cakwe kwacitile ukushipikisha.’ (Yakobo 1:2-4) Asukile apwisha ukukuula icibwato, ne Lyeshi lyalishile, e lyo Noa no lupwa lwakwe balipuswike. Noa alimweneko ukufikilishiwa kwa malayo ya kwa Lesa, nga fintu Yoshua aishilemonako pa numa. Noa alilambwilwe pa citetekelo cakwe.
Yehova Alatungililo Mulimo
17. Ni mu nshila nshi inshiku shesu shaba nge nshiku sha kwa Noa?
17 Yesu asobele ukuti inshiku shesu shikaba nge nshiku sha kwa Noa. Lesa na kabili alipampamina pa konaula ababifi kabili alimika inshita ya kucita ici. (Mateo 24:36-39) Na kabili alipekanishisha abalungami ipusukilo. Ilintu Noa ali no kukuula icibwato, ababomfi ba kwa Lesa ilelo babilisha imifwaile ya kwa Yehova, ukusambilisha Icebo cakwe, no kupanga abasambi.—Mateo 28:19.
18, 19. Twaishiba shani ukuti Yehova alatungilila ukushimikila kwa mbila nsuma?
18 Yehova akanatungilila no kwafwa Noa, icibwato nga tacakuulilwe. (Linganyeniko Amalumbo 127:1.) No buKristu bwa cine na bo, te kuti bupusuke no kusanduluka ukwabula Yehova ukubutungilila. E fyo na Gamaliele, umuFarise walumbuka kabili kasambilisha wa Malango akutulwike mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Lintu icilye ca baYuda ica Sanhedrin cafwaile ukwipaya abatumwa, Gamaliele asokele icilye ati: “Talukeni kuli aba bantu, no kubaleka babe; ico uku kupanga atemwa uyu mulimo nga cafuma ku bantu, cikawa; lelo nga ca kwa Lesa, mukafilwo kubawisha.”—Imilimo 5:38, 39.
19 Apo umulimo wa kushimikila walibombelwe bwino mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo kabili ulebombwa bwino na mu nshita yesu, bushininkisho bwa kuti uyu mulimo tawafuma ku bantu, lelo wa kwa Lesa. Icipande cikonkelepo cikalanda pali fimo ifya kucincimusha ifyacitike ifyalenga uyu mulimo ukubombwa bwino mu kusaalala.
Te Kwesha Ukunenuka!
20. Ni bani batutungilila ilintu tuleshimikila imbila nsuma?
20 Nangu cingati twikala mu “nshita ishayafya,” kuti twashininkisha ukuti Yehova acili alelama ifintu. Alatungilila no kusungilila abantu bakwe ilintu balepwishishisho mulimo wa kushimikila imbila nsuma ilyo tailafika inshita yasontwa iya kwa Lesa iya kufumyapo ubwikashi buno ubwabipa. (2 Timote 3:1; Mateo 24:14) Yehova aletulaalika ‘ukubombela pamo’ nankwe. (1 Abena Korinti 3:9) Na kabili Kristu Yesu alitulaya ukuti akulaba pamo na ifwe muli uyu mulimo kabili kuti twashintilila pa bwafwilisho no butungulushi bwa bamalaika.—Mateo 28:20; Ukusokolola 14:6.
21. Ni mu kucetekela nshi tushilingile ukunenuka?
21 Pa mulandu wa kuti Noa no lupwa lwakwe balitetekele amalayo ya kwa Yehova, balipuswike mulamba. Abalangisha icitetekelo capalako ilelo bakapusuka “Ubucushi bukalamba” ubuleisa. (Ukusokolola 7:14) Twikala mu nshita sha kucincimusha icine cine. Ifintu ifyacindama fili no kucitika nomba line! Nomba line, Lesa akacitapo fimo ku kuletako imyulu ipya ne calo cipya umukekalo bulungami. (2 Petro 3:13) Te kwesha ukunenuka mu kucetekela ukuti Lesa ali no kucita fyonse ifyo alaya.—Abena Roma 4:21.
Ifishinka fya Kwibukisha
◻ Mulandu nshi Yehova talamina imicitile yonse iya bantunse?
◻ Bushe amaka ya kwa Yehova ku kufikilisha imifwaile yakwe yalangililwe shani mu mibombele yakwe kuli Israele?
◻ Bushe mu nshiku sha kwa Noa, amaka ya kwa Yehova ku kumona ifya ku ntanshi yalangililwe shani?
◻ Kucetekela nshi twingakwata mu malayo ya kwa Lesa?