Icipandwa 25
Ipepo lya Kulapila
1, 2. (a) Mulandu nshi ukufunda kwa bulesa kubelapo? (b) Cinshi abaYuda bakakabila ukusalapo pa numa ya kufundwa kuli Yehova?
UKONAULWA kwa Yerusalemu ne tempele lya uko mu 607 B.C.E. kwali kufunda ukufuma kuli Yehova, ukwalangilile ifyo abasenwike icabipisha. Ulu luko lwa bucintomfwa ulwa kwa Yuda lwawamine ukukandwa kwabipisha. Lelo, takwali kufwaya kwa kwa Yehova ukuti abaYuda balofiwe. Umutumwa Paulo alikumishe ku mulandu ukufunda kwa kwa Yehova kubelapo ilyo atile: “Ukufunda konse ilyo kubapo kwena takumoneka kwa kusekelela, kuba fye ukwa bucushi, lelo abafundwako, apo inshita yapita, kutwalako icisabo ca mutende, ica bulungami.”—AbaHebere 12:11.
2 Bushe abaYuda bakankulako shani kuli uku kulimunwa kwatapata balimunwa? Bushe bakapata ukufunda kwa kwa Yehova? (Amalumbo 50:16, 17) Nelyo bushe bakakupokelela? Bushe bakalapila no kuundapwa? (Esaya 57:18; Esekiele 18:23) Ukusesema kwa kwa Esaya kwatubulula ukuti kukabako bamo nangu fye abanono abaleikala mu Yuda kale abakaankulako bwino kuli uku kufunda. Ukutendekela mu fikomo fya kulekelesha ifya mu cipandwa 63:15-19 ukutwalilila ukuyapwisha ne Esa cipandwa 64, uluko lya kwa Yuda lwashimikwa ukubo luko lwa bantu abaalapila kabili abapaapaata kuli Yehova mwi pepo lya kufuma pa nshi ya mutima. Kasesema Esaya apepelako abekala calo banankwe, ipepo lya kulapila, pa nshita bakaba muli bunkole ku ntanshi. Pa kupepa, alumbula ifili no kucitika kwati nalimo filecitika alemona na ko.
Shibo wa Cililishi
3. (a) Bushe Esaya atoonda shani Yehova mwi pepo lyakwe ilya mu kusesema? (b) Bushe ipepo lya kwa Daniele lyalanga shani ukuti ipepo lya kwa Esaya ilya mu kusesema lyaiminineko ifyo abaYuda balapila abaali mu Babele baletontonkanya? (Moneni umukululo pe bula 362.)
3 Esaya apepa kuli Yehova ati: “Lolesheni ukufuma mu muulu, no kumona ukufuma mu bwikalo bwenu bwa mushilo ubwalumbuka.” Uyu kasesema alelanda pa myulu ya ku mupashi, umo Yehova ne fibumbwa fyakwe ifya mupashi ifishimoneka bekala. Esaya atwalilila ukusosa ifyo abaYuda abali muli bunkole baletontonkanya, atila: “Fili kwi ukucincila kwenu ne fya bumpalume fyenu, ukufuluka kwa mu nda yenu ne nkumbu shenu ifyo mwakaanya kuli ine?” (Esaya 63:15) Yehova nalama amaka yakwe ne fya mu mutima wakwe—e kuti “ukufuluka kwa mu nda [yakwe] ne nkumbu [shakwe]”—ku bantu bakwe. Lelo kwena, Yehova e ‘Shibo’ wa luko lwa ciYuda. Abaali ifikolwe fyabo ni Abrahamu na Israele (Yakobo), lelo aba nga babuushiwe, pambi kuti balemenena ku kukaana ishi nsangu isha mu bufyashi bwabo. Yehova aba ne cililishi icacilapo. (Amalumbo 27:10) Esaya amutasha atila: “Imwe, mwe Yehova, muli [Shifwe], umulubushi wesu ukufuma ku kale.”—Esaya 63:16.
4, 5. (a) Ni mu nshila Yehova alenga abantu bakwe ukulubanta ukufuma mu mibele yakwe? (b) Kupepa kwa musango nshi Yehova afwaya?
4 Esaya atwalilila ukusose fyebo fya pa mutima atila: “Mwe Yehova, cinshi ico mutulubanshisho kufuma mu mibele yenu? Cinshi ico mututalamikile mitima ifume mu kumutiina? Bweleni, pa mulandu wa babomfi benu, imikowa ya cikwatwa cenu.” (Esaya 63:17) Kanshi, Esaya apepa ukuti Yehova akangwa ku babomfi bakwe na kabili. Lelo, ni shani Yehova alenga abaYuda ukulubanta ukufuma mu mibele yakwe? Bushe ni Yehova ulengele ukuti batalamike mitima iibalengele ukuti baleke ukumutiina? Iyo, lelo nasuminisha ico ukucitika, kabili ilyo bapeleelwa abaYuda balila akalanda ukuti kanshi Yehova nga tabapeele ubo buntungwa. (Ukufuma 4:21; Nehemia 9:16) Bafuluko kuti kanshi Yehova nga alicilikile ico ukuti ababake ku kucite calubana.
5 Kwena, Lesa te fyo asunga abantu ifyo. Tuli bantungwa ukuisalila, na Yehova alatusuminisha ukusalapo fwe bene nampo nga kumumfwila nelyo ukukanamumfwila. (Amalango 30:15-19) Ukupepa uko Yehova afwaya ni kulya ukufuma mu mutima no muntontonkanya ukwa pa mulandu wa kutemwa kwa cine cine. E co nasuminisha abaYuda ukuisalila, nangu ca kuti ici cabalenga ukumupondokela. Ni muli iyi nshila alengela imitima yabo ukutalama.—2 Imilandu 36:14-21.
6, 7. (a) Cinshi catumbukamo ifi abaYuda basha imibele ya kwa Yehova? (b) Finshi ifyo abantu bafuluke busha ukuti kanshi nga e fyacitike, lelo finshi abaYuda bashikwatilepo nsambu ukwenekela?
6 Cinshi catumbukamo? Esaya asesema ati: “Abantu benu aba mushilo bakwete apashila penu inshita inono; ifibambe fyesu nafinyantaulapo. Twaba nga abo mushatala amubateka, nga abo abashainikwako ishina lyenu.” (Esaya 63:18, 19) Abantu ba kwa Yehova bakwete apashila pakwe inshita inono. Pa numa Yehova asuminishe apashila ukonaulwa no luko lwakwe ukusendwa bunkole. Ilyo ico cacitike, cali kwati tapali cipingo pali wene no bufyashi bwa kwa Abrahamu kabili kwati tabainikwako ishina lyakwe. Nomba pa nshita bali bankole mu Babele, kabili pa kupelelwa abaYuda babilikisha abati: “Iye, nga mwalepule myulu, nga mwaika, shasuke mpili shatenta ku cinso cenu—ifyo umulilo upya mu lububa, ifyo umulilo ufulumya amenshi, ku kulenge shina lyenu liishibwe ku fibambe fyenu, shikasuke inko ashitenkana ku cinso cenu!” (Esaya 64:1, 2) Cine cine Yehova alikwata amaka ya kupususha. Ukwabulo kutwishika nga alikiile no kulwila abantu bakwe, no kulepule imitekele yapale myulu no kutobaula amabufumu yapale mpili. Yehova nga alilengele ishina lyakwe ukwishibwa ukupitila mu kwafwilisha abantu mu kucincila kwaba ngo mulilo.
7 Yehova alicitileko ifya musango yo ku numa. Esaya ashimiko kuti: “Pa kucita kwenu ifya kutiinya ifyo tushalelolela, mwaliikile, impili shatentele ku cinso cenu.” (Esaya 64:3) Imilimo ikalamba iya musango yo yalangile amaka Yehova akwata no kuti e Lesa. Lelo, abaYuda babulwa bucishinka aba mu nshiku sha kwa Esaya tabakwete nsambu sha kwenekela Yehova ukucite fya musango yo ukuti bamwenemo.
Ni Yehova fye e Wingapususha
8. (a) Ni mu nshila nshi imo umo Yehova apusana na tulesa twa bufi utwa nko? (b) Mulandu nshi Yehova ashicitiilepo cimo ku kupususha abantu bakwe nangu ca kuti nakwata amaka ya kucite co? (c) Ni shani Paulo ayambula amashiwi ya pali Esaya 64:4 kabili ayabomfya shani? (Moneni umukululo pe bula 366.)
8 Tulesa twa bufi tatucitile imilimo ya maka iya kupususha abatupepa. Esaya alemba ati: “Ukufuma ku kale kene abantu tabaumfwa, nangu kukutika, nangu ilinso talyamona mulungu pamo na imwe, uubombela abamulindila. Mukumanya abacito bulungami no kubasekelela, abo abamwibukisha mu mibele yenu!” (Esaya 64:4, 5a) Ni Yehova fye e “kalambula wa bamufwayafwaya.” (AbaHebere 11:6) Alacitapo fimo ku kupususha abacito bulungami na bamwibukisha. (Esaya 30:18) Bushe abaYuda balacita ifi fintu? Iyo. Esaya atila kuli Yehova: “Moneni, mwakalipa ilyo twabembuka; atubamo umuyayaya bushe nga twapusuka?” (Esaya 64:5b) Tapali icingalenga Yehova ukukanaleta ubukali bwakwe no kupususha abantu bakwe, pantu abantu ba kwa Lesa balitwalilila ukucito lubembu pa myaka iingi.
9. Finshi abaYuda abalapila bengasubila, kabili cinshi twingasambililako?
9 AbaYuda te kuti balungike ifyacitika kale, lelo nga balapila no kubwelela ku kupepa kwasanguluka, kuti basubila ukulekelelwa no kupokelela amapaalo ku ntanshi. Yehova akalambula abalapila mu nshita yakwe iyalinga pa kubalubula muli bunkole bwa ku Babele. Nalyo line, balekabila ukulolela. Nangu ca kuti balapila, Yehova takaalule inshita atantika. Lelo, nga batwalilila ukuba abalola no kwankula ku kufwaya kwa kwa Yehova, ukwabulo kutwishika bakalubulwa kuli pele pele. Mu nshila imo ine, Abena Kristu ba lelo balolela pali Yehova mu kutekanya. (2 Petro 3:11, 12) Tulomfwila amashiwi ya mutumwa Paulo, uwatile: “Twinenuka mu kucite cawama; pantu ku nshita iiyene tukalobolola, nga tatutompweke.”—Abena Galatia 6:9.
10. Mwi pepo lya kwa Esaya maka nshi abantu mu bufumacumi basumina ukuti tabakwata?
10 Ipepo lya kwa Esaya ilya mu kusesema talili nge cibelesho fye ca kuyebelela imembu. Lilelangilila mu bufumacumi ukuti ulu luko nalwiluka ukuti talukwete maka ya kuipususha. Uyu kasesema atila: “Bonse twaba ngo wakowela, [ne milimo ya bulungami bwesu nge laya lya pa nshita ya makombela, NW], bonse tulokota ngo lulembelya, na mampuulu yesu yatusenda ngo mwela.” (Esaya 64:6) Pa nshita bunkole bwalepwa, abaYuda abalapila bafwile balilekele ubusangu. Bafwile bayalukile kuli Yehova ne milimo ya bulungami. Lelo bacili tabapwililika. Imilimo yabo iisuma, nangu ingatashiwa shani, ili fye nge laya ilyakowela, taingakonsolwela imembu shabo. Ukulekelela kwa kwa Yehova ca bupe ico tushawamina kupeelwa ico apeela pa mulandu wa nkumbu shakwe. Te cintu cimo ico twingalipilwa.—Abena Roma 3:23, 24.
11. (a) Bushe imibele ya ku mupashi iya baYuda abengi abali muli bunkole ibipile shani, kabili cinshi nalimo cilengele fyo? (b) Ni bani bali ifya kumwenako fishaiwamina ifya bantu ba citetekelo pa nshita ya bunkole?
11 Cinshi Esaya amona ilyo aletontonkanya pa fya ku ntanshi? Uyu kasesema apepa ati: “Tapali uulilila kwi shina lyenu, uuibuusha ku kwikata muli imwe; pantu mwafise cinso cenu kuli ifwe, no kutupoosa mu maka ya mampuulu yesu.” (Esaya 64:7) Ulu luko nalubwelela pa nshi icabipa lwa ku mupashi. Abantu balileka ukulilila kwi shina lya kwa Lesa mwi pepo. Nangu kwena bashikwete lubembu lwabipisha ulwa kupepo tulubi, cilemoneka kwati balilekelesha ukupepa kwabo, kabili tapali “uubuusha ku kwikata” muli Yehova. Naciilanga apabuuta ukuti tababa fibusa na Kabumba. Nalimo bamo batontonkanya ukuti tabalinga ukulanda na Yehova mwi pepo. Bambi babomba imilimo yabo iya cila bushiku ukwabula no kumutontonkanyapo. Lelo kwena, muli aba bankole mwaba ifya kumwenako fisuma ifya bantu ba citetekelo pamo nga Daniele, Hanania, Mishaele, Asaria na Esekiele. (AbaHebere 11:33, 34) Ilyo imyaka 70 iya bunkole ilepalama ku kupwa, aba baume pamo nga Hagai, Sekaria, Serubabele, na Shimapepo Mukalamba Yoshua nabaipekanya bwino nga nshi ukutungulula abantu mu kwita pe shina lya kwa Yehova. Nangu cili fyo, cilemoneka kwati ipepo lya kwa Esaya ilya mu kusesema lilelondolola ifili imibele ya bengi muli aba bankole.
“Ukunakila Kwawamo Kucile Lambo”
12. Ni shani Esaya alondolola ifyo abaYuda abalapila balefwaisha ukwalule mibele yabo?
12 AbaYuda abalapila balefwaisha ukwalule mibele yabo. Esaya abemininako, no kupepa kuli Yehova ati: ‘Lelo kwena ni mwe shifwe, mwe Yehova, bonse tuli mulimo wa minwe yenu; ifwe tuli ibumba, na imwe muli mubumfi.’ (Esaya 64:8) Aya mashiwi na kabili yalangilila ukuti Yehova e wakwata insambu sha kuba Shifwe, nelyo Kapeela wa Bumi. (Yobo 10:9) AbaYuda abalapila bapashanishiwa kwi loba ilyanaka ilyo mwingabumbamo cimo. Abankula ku kufunda kwa kwa Yehova, mu mampalanya kuti bamumungwa, nelyo ukubumbwa ukulingana ne fipimo fya kwa Lesa. Lelo ici kuti cacitwa fye nga ca kuti Yehova, Umubumfi, alekelela abantu. E co, imiku ibili Esaya amupaapaata ukuti ebukishe ukuti abaYuda bantu bakwe, atila: “Mwitukalipile cibi, mwe Yehova, kabili mwiibukisha pe amampuulu; moneni, shi tulolesheni, bonse tuli bantu benu.”—Esaya 64:9.
13. Bushe icalo ca Israele cili shani pa nshita abantu ba kwa Lesa bali muli bunkole?
13 Pa nshita ya bunkole, fingi abaYuda bashipikisha te kuba fye bankole mu calo ca basenshi. Ukupomonwa kwa Yerusalemu ne tempele lya uko filaleta umuseebanya pali bene na Lesa wabo. Mwi pepo lya kwa Esaya ilya kulapila mwalumbulwa ifintu fimo ifilenga uyu museebanya: “Imishi yenu ya mushilo yasanguka amatololo, Sione asanguka amatololo, Yerusalemu asanguke cibolya; ing’anda yesu ya mushilo iyayemba, umo bashifwe balemutashisha, yabe cipyapya ku mulilo, ne fintu fyesu fyonse ifyawama fyaba amapopa.”—Esaya 64:10, 11.
14. (a) Ni shani Yehova asokele pa lwa filecitika pali iyi nshita? (b) Nangu ca kuti Yehova alibekelwe mwi tempele lyakwe na malambo ayalepeelwa mulya, cinshi cacindamisha?
14 Kwena, Yehova naishiba bwino ifilecitika muli ici calo ca fikolwe fya baYuda. Imyaka nalimo 420 ilyo Yerusalemu talaonaulwa, asokele abantu bakwe ukuti nga bakafuma ku mafunde yakwe no kuyabombele milungu imbi, aali no ‘kubafita ukufuma pa calo,’ ne tempele lyayemba lyali no ‘kubo mwina wa fitantala.’ (1 Ishamfumu 9:6-9) Ca cine, Yehova alibekelwe muli cilya calo ico apeele ku bantu bakwe, itempele lya lulumbi ilyakuulilwe ku kuleto mucinshi kuli wene, na malambo ayalepeelwa kuli wene. Lelo bucishinka ne cumfwila fyalicindama ukucile fikwatwa, nangu fye amalambo. Kasesema Samwele asosele bwino ku Mfumu Shauli ati: “Bushe Yehova abekelwa mu fya kuninika na malambo, nga mu kuumfwa kwi shiwi lya kwa Yehova? Mona, ukunakila kwawamo kucile lambo, kabili ukuumfwa kwawamo kucila amafuta ya basukusuku.”—1 Samwele 15:22.
15. (a) Kupaapaata nshi Esaya apaapaata Yehova mu kusesema, kabili kwayasukwa shani? (b) Fintu nshi fyalengele ukuti Yehova asuke akaane uluko lonse ulwa kwa Israele?
15 Lelo, bushe Lesa wa kwa Israele kuti amona ukumanama kwa bantu bakwe abalapila no kukanabekatilwa inkumbu? Ici e cipusho Esaya aipusha pa kusondwelela ili pepo lyakwe ilya mu kusesema. Apaapaatilako abaYuda bankole ati: “Bushe muikaanye pali ici, mwe Yehova? Bushe mufinde, no kutulengesho bulanda?” (Esaya 64:12) Kuli pele pele, Yehova cine cine alekelela abantu bakwe, kabili mu 537 B.C.E., abaleta ku calo cabo pa kuti babuukulule ukupepa kwasanguluka mulya. (Yoele 2:13) Lelo ilyo papitile imyaka, Yerusalemu ne tempele lya uko na kabili fyalyonawilwe, na pa kulekelesha Lesa asukile akaana uluko ulo apingene na lo icipingo. Cinshi calengele? Pantu abantu ba kwa Yehova balishiile amafunde yakwe kabili balikeene Mesia. (Yohane 1:11; 3:19, 20) Ilyo ico cacitike, Yehova abikile uluko lupya, ulwa ku mupashi, “Israele wa kwa Lesa” pe punda lya kwa Israele.—Abena Galatia 6:16; 1 Petro 2:9.
Yehova, ‘Komfwa we Pepo’
16. Cinshi Baibolo isambilisha pa lwa kulekelela kwa kwa Yehova?
16 Kuti twasambililako amasambililo yacindama ku fyacitikile Israele. Twamona ukuti Yehova ‘musuma, alalekelela.’ (Amalumbo 86:5) Apo tuli fibumbwa fishapwililika, twashintilila pa nkumbu shakwe no kulekelela pa kuti tukapusuke. Imilimo yonse iyo twingabomba taingatwafwa ukunonka aya mapaalo. Lelo, Yehova talekelela fye cikulu kulekelela. Ni abo fye abalapila ku membu shabo no kupilibuka e bengalekelelwa kuli Lesa.—Imilimo 3:19.
17, 18. (a) Twaishiba shani ukuti Yehova alyangwa icine cine ku matontonkanyo yesu na ku fya mu mitima yesu? (b) Mulandu nshi Yehova atekanishisha abantunse ababembu?
17 Na kabili tusambililako ukuti Yehova alyangwa sana ku matontonkanyo yesu na ku fya mu mitima yesu ilyo twafilumbula kuli wene mwi pepo. Ni ‘komfwa we pepo.’ (Amalumbo 65:2, 3) Umutumwa Petro atulaya ati: “Amenso ya kwa Shikulu yalola pa balungami, na matwi yakwe yomfwo kupaapaata kwabo.” (1 Petro 3:12) Kabinge, tusambililo kuti mwi pepo lya kulapila mulingile mwasanshiwa no kutumbula imembu mu kuicefya. (Amapinda 28:13) Lelo, ici tacilolele mu kuti tulingile ukulya umundemwa pa nkumbu sha kwa Lesa. Baibolo isoka Abena Kristu ukuti “mwipokelela ibusha ukusenamina kwa kwa Lesa.”—2 Abena Korinti 6:1.
18 Na mu kulekelesha, tulasambililako umulandu Lesa atekanishisha abantu bakwe ababembu. Umutumwa Petro alondolwele ukuti Yehova alitekanya “pa kukanafwayo muntu ukonaika, lelo onse ukulola ku kulapila.” (2 Petro 3:9) Lelo, abo abatwalilila ukulyo mundemwa pa kutekanya kwa kwa Lesa kuli pele pele bakakandwa. Pa lwa ici tubelengo kuti: “[Yehova] akapeelo muntu no muntu ifyo imilimo yakwe yaba; umweo wa muyayaya kuli abo abafwayo bucindami no bukata no kukanafwa, abafwaila mu kubombo busuma no mukoosha; lelo ubukali ne cipyu ku ba lubuli, abashinakile cine, lelo banakilo kuulungana.”—Abena Roma 2:6-8.
19. Mibele nshi iishaluka Yehova akatwalilila ukulanga lyonse?
19 Ifi e fyo Lesa acitile kuli Israele wa pa kale. Bucibusa bwesu na Yehova butungululwa ne fishinte fimo fine pantu taaluka. Ilintu kwena tafilwa kukanda abo cawamina ukukanda, lyonse akatwalilila ukuba “Yehova, Lesa wa nkumbu kabili uusenamina, uukokolo kukalipa, kabili uwafulisho luse ne cishinka; uusungila aba makana uluse, uulekelela amampuulu no bupulumushi no lubembu.”—Ukufuma 34:6, 7.
[Akabokoshi ne Cikope pe bula 362]
Ipepo lya kwa Daniele Ilya Kulapila
Kasesema Daniele aikele mu Babele imyaka 70 yonse iya bunkole bwa baYuda. Inshita imo mu mwaka walenga 68 uwa kuba muli bunkole, Daniele akutulwike ukufuma ku kusesema kwa kwa Yeremia ukuti ukulebela kwa bena Israele mulya kwali mupepi no kupwa. (Yeremia 25:11; 29:10; Daniele 9:1,2) Daniele apepele kuli Yehova, ipepo lya kulapila ilyo apepeleko uluko lonse fye ulwa baYuda. Daniele ashimika ukuti: “Naloseshe icinso candi kuli Shikulu Lesa, ku [kumufwaila] mwi pepo na mu kupaapaata, ndi mu kuleko kulya, na mu lusamu, ne mito. Napepele kuli Yehova Lesa wandi, natootele.”—Daniele 9:3, 4.
Daniele apepele ili pepo imyaka nalimo 200 pa numa Esaya alembele ipepo lya mu kusesema ilisangwa mu fipandwa 63 na 64 ifya mwi buuku lyakwe. Ukwabulo kutwishika, abaYuda abengi abafumaluka balepepa kuli Yehova muli ilya myaka yaafya ilyo bali muli bunkole. Lelo, Baibolo, yakomaila pe pepo lya kwa Daniele, ilyo cimoneka kwati lyalandile pa fintu ifyo abaYuda abengi aba busumino baletontonkanya. Kanshi, ipepo lyakwe lilangilila ukuti ifyalandwa mwi pepo lya mu kusesema ilya kwa Esaya cine cine e fyo na baYuda ba busumino abali mu Babele baletontonkanyapo.
Moneni ukupalana kumo kumo ukwaba pe pepo lya kwa Daniele na Esaya.
Esaya 64:10, 11 Daniele 9:16-18
[Akabokoshi pe bula 366]
“Ifyo Ilinso Talyafimwene”
Muli kalata alembeele abena Korinti, umutumwa Paulo ayambwile ibuuku lya kwa Esaya ilyo alembele ukuti: “Filya calembwa, aciti, Ifyo ilinso talyafimwene, no kutwi takwafyumfwile, na mu mutima wa muntunse tafyaiminemo, fyonse ifyo Lesa apekanishisha abamutemwa.” (1 Abena Korinti 2:9)a Ifi fyebo fya kwa Paulo nangu ifya kwa Esaya tafilelosha ku fintu Yehova apekanishisha abantu bakwe aba mu bupyani bwa mu muulu nelyo aba muli paradise wa pe sonde. Uko Paulo alungatika ifyebo fya kwa Esaya ni ku mapaalo ayo kale kale Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo baleipakisha, pamo nga ukutesekesha ifyashika ifya kwa Lesa no kusanikilwa na Yehova lwa ku mupashi.
Kuti twaumfwikisha ifyashika ifya ku mupashi lyeka fye ilyo inshita ya kwa Yehova iyalinga yafika ukuti afisokolole—kabili nalyo line, kano nga twalitemwa ifya ku mupashi kabili tuli bacibusa bapalamisha na Yehova. Amashiwi ya kwa Paulo yalanda pa bantu abashaishibisha ifintu fya ku mupashi nelyo abashaishibapo nangu fimo. Ilinso lyabo te kuti limone, nelyo ukwiluka icine ca ku mupashi, no kutwi kwabo te kuti kumfwe, nelyo ukutesekesha, ifintu fya musango yo. Abantu ba musango yo tabatontonkanyanapo mu mitima yabo ukwishiba pa lwa fintu Lesa apekanishisha abamutemwa. Lelo ku baipeela kuli Lesa, nga filya Paulo aipeele, Lesa alisokolola ifi fintu ukupitila mu mupashi wakwe.—1 Abena Korinti 2:1-16.
[Futunoti]
a Paulo tayambula amashiwi yaba mu Malembo ya ciHebere mu kulungatika filya fine yaba. Cimoneka kwati aabika pamo ifyalandwa muli Esaya 52:15; 64:4; na Esa 65:17.
[Icikope pe bula 367]
Abantu ba kwa Lesa bakwete Yerusalemu ne tempele lya uko “inshita inono”