-
Ubuteko Bwaluba Ubwaseebenye Bakalengulula ba BaiboloUlupungu—1993 | June 1
-
-
KALEMBA wa lyashi lya kale umwina Greece Diodorus Siculus aikeleko imyaka 2,000 iyapitapo. Ninebe, e fintu atungile, wali musumba wa fifutu fine; imbali shine shakwete ubwingi bonse ubwa ba stadia 480 ukulepa. Ico cili cintengulusha ca bakilomita 96! Baibolo ipeele cikope capalako, ukulondolola Ninebe ngo musumba wakulisha “uwa lwendo lwa nshiku shitatu.”—Yona 3:3.
Bakalengulula ba Baibolo aba mu mwanda wa myaka uwalenga 19 balikeene ukusumina ukuti umusumba uushaishibikwa uwa calo ca pa kale pambi wali uwakule fyo. Na kabili batile nga ca kuti Ninebe e ko ali, afwile ali lubali lwa kutumpuluka kwa pa kale uko kwatangilile Babiloni.
-
-
Ubuteko Bwaluba Ubwaseebenye Bakalengulula ba BaiboloUlupungu—1993 | June 1
-
-
Pali iyo nshita, kashula wa fyashikama mu mushili na umbi, Austen Henry Layard, atampile ukwimba mu fitantaala pa cifulo icitwa Nimrud mupepi na makilomita 42 ku masamba ya kapinda ka ku kulyo aka Khorsabad. Ifitantaala fyashininkishe ukuba Kala—umo uwa misumba ya cina Ashuri ine iyalumbulwa pa Ukutendeka 10:11. Lyene, mu 1849, Layard ashulile ifitantaala fye sano lyakulisha pa cifulo apetwa Kuyunjik, pa kati ka Kala na Khorsabad. Isano lyashininkishe ukuba lubali lwa Ninebe. Pa kati ka Khorsabad na Kala palaala ifitantaala fya mekalo yambi, ukusanshako umupili uwitwa Karamles. “Nga ca kuti twasenda imipili ikalamba ine iya Nimrúd [Kala], Koyunjik [Ninebe], Khorsabad, na Karamles, nge fifutu fya cifulo ca mbali shine ishalingana,” e fyalandile Layard, “calasangwa ukuti imbali sha ciko shine shilalingana bwino sana na ba stadia 480 nelyo amailosi 60 [amakilomita 96] aya kwa kalondolola wa mpanga, ifipanga ulwendo lwa nshiku shitatu ulwa kwa kasesema [Yona].”
Mu kumonekesha, lyene, Yona asanshishemo aya mekalo yonse ngo “musumba ukalamba” umo, ukuyeta kwi shina lya musumba watantikwa uwa ntanshi pa Ukutendeka 10:11, ukuulumbula, Ninebe. Icintu cimo cine cilacitwa ilelo. Ku ca kumwenako, paliba ubupusano pa kati ka musumba wa kutendekelako uwa London ne fibambo fya uko, ifipanga icitwa inshita shimo “London Mukalamba.”
-