Watchtower LAIBRARE YA PA INTANETI
Watchtower
LAIBRARE YA PA INTANETI
Cibemba
  • BAIBOLO
  • IMPAPULO
  • UKULONGANA
  • w95 7/1 amabu. 20-25
  • Ukwikala Capamo mu “Calo” Cabweshiwa

Vidio mulefwaya tamuli

Mukwai yafilwa ukutambika

  • Ukwikala Capamo mu “Calo” Cabweshiwa
  • Ulupungu lwa kwa Kalinda—1995
  • Utumitwe utunono
  • Ifipalileko
  • “Icalo” ca ku Mupashi
  • Bambi Bambi Abacincila mu “Calo”
  • “Nga Sheik”
  • Bashimapepo na Balimi
  • “Icalo” Cikatwalilila Ukubako
  • “Israele wa kwa Lesa” ne “Bumba Likalamba”
    Ulupungu lwa kwa Kalinda—1995
  • Ubwangalishi bwa Teokrasi mu Nkulo ya Bwina Kristu
    Ulupungu lwa kwa Kalinda—1997
  • Bushe Mwalipokelela “Umupashi wa Cine”?
    Ulupungu lwa kwa Kalinda—2002
  • Balilinga Ukubatwala ku Tumfukumfuku twa Menshi ya Bumi
    Ulupungu lwa kwa Kalinda—2008
Moneni na Fimbi
Ulupungu lwa kwa Kalinda—1995
w95 7/1 amabu. 20-25

Ukwikala Capamo mu “Calo” Cabweshiwa

“Lelo imwe muketwa ni Bashimapepo ba kwa Yehova, bakasosela imwe, abati, ni Bakapyunga ba kwa Lesa wesu.”—ESAYA 61:6.

1, 2. (a) Bushe imibele ya nsangu yali shani mu Israele? (b) Mupashi nshi uo ifilundwa fye “bumba likalamba” balangisha mu nshita sha muno nshiku?

MU NSHITA sha ku kale, lintu Israele abele uwa busumino abombele ku calo nge nte ku bukata bwa kwa Yehova. (Esaya 41:8, 9; 43:10) Abantu bambi bambi abengi balyankwileko kabili baishile mu kupepa Yehova pa kubishanya na bantu Bakwe abasalwa. Mu cine cine, basosele kuli Israele cintu Ruti asosele kuli Naomi ati: “Abantu benu e bantu bandi, na Lesa wenu e Lesa wandi.” (Ruti 1:16) Banakile ku fifwaikwa fya cipingo ce Funde, ukusembulula abaume. (Ukufuma 12:43-48) Abanakashi bamo baupilwe ku bena Israele. Rahabu wa ku Yeriko na Ruti umwina Moabu babele ifikolwe fya kwa Yesu Kristu. (Mateo 1:5) Insangu sha musango yo baali ulubali lwa cilonganino ca bena Israele.—Amalango 23:7, 8.

2 Ukupala ku nsangu sha mu Israele, “ibumba likalamba” ilelo balisosa ku bashalapo basubwa ukuti: “Tuleya na imwe, pantu natuumfwo kuti muli na Lesa.” (Ukusokolola 7:9; Sekaria 8:23) Beshiba ukuti aba Bena Kristu basubwa baba “musha wa cishinka kabili uwashilimuka” uwa kwa Yehova, kabili babomba mu kupalamisha na bene ica kuti bonse abasubwa ne “mpaanga shimbi” baba “mukuni umo, umucemi umo.” (Mateo 24:45-47; Yohane 10:16) Cinshi cikacitika kwi bumba likalamba lintu bamunyinabo basubwa bonse bapokelela icilambu cabo ica ku muulu? Tabalekabila ukutiina. Ukupulinkana ishi “nshiku sha kulekelesha,” Yehova alipekanishisha ilya nshita.—2 Timote 3:1.

“Icalo” ca ku Mupashi

3. “Imyulu ipya” iyo Petro aseseme cinshi, kabili ni lilali yaimikwe?

3 Umutumwa Petro aliseseme pa lwa mitantikile ya kuteka iya ku muulu iili no kwakanamo Abena Kristu basubwa ba 144,000. Atile: “Imyulu ipya ne calo cipya e fyo tulolela, umwaikalo bulungami, umwabele cilayo cakwe.” (2 Petro 3:13) Iyi “myulu ipya” yaimikwe mu 1914, lintu Kristu abikilwe pa cipuna nge Mfumu mu Bufumu bwa mu muulu. Lelo ni shani pa lwa “calo cipya”?

4. (a) Ca kucitika nshi icishaenekelwe icaishileko mu 1919? (b) Uluko ‘ulwapaapilwe mu kashita akanininini’ cinshi, kabili ‘icalo icafyelwe’ cali cinshi?

4 Mu 1919, Yehova afumishe abashalapo basubwa muli bunkole bwa Babiloni Mukalamba. (Ukusokolola 18:4) Ku ntungulushi sha Kristendomu, ici ica kucitika cakulisha tacaenekelwe nakalya. Ukukuma kuli cene, Baibolo isoso kuti: “N’ ani uwatala omfwe caba nge ci? bushe n’ ani uwatala amone caba nge ci? Bushe icalo cingafyalwa mu bushiku bumo bwine? Napamo uluko lwingapaapwa mu kashita kanininini?” (Esaya 66:8) Lintu icilonganino ca basubwa mu kupumikisha camoneke ku nko nga abantu balubulwa, mu cine cine lwali luko ‘ulwapaapilwe mu kashita kanininini.’ Nangu ni fyo, cinshi cali e “calo”? Mu mano yamo, lwa ku mupashi kuti calingana na Israele wa pa kale. Cali cifulo ca mibombele yapeelwe ku “luko” lwafyelwe fye, icifulo ico amasesemo pa lwa Paradise aya mwi buuku lya kwa Esaya yafikilishiwamo lwa ku mupashi, pali ino nshita. (Esaya 32:16-20; 35:1-7; linganyako AbaHebere 12:12-14.) Uko konse Umwina Kristu engaba mu mubili, aliba muli ici “calo.”

5. Cifulo nshi ica pa kati icaishilebako mu 1919? Londolola.

5 Bushe ici campene shani ne “calo cipya” ico Petro aseseme? Cisuma, lulya “luko” lupya, ulwafyelwe mu 1919 mu “calo” cabweshiwa, lwali no kukula ukufika ku kuba ukuteyanya kwa mu kusaalala kwa calo ukwapangwa na bakalumbanya ba kwa Yehova abasubwa na bashasubwa. Uku kuteyanya kukapusunsuka Armagedone ukwingila mu calo cipya ica kwa Lesa. Muli iyi nshila lulya luko kuti lwamonwa nge cifulo ca pa kati ica sosaite walungama uwa buntunse, icalo cipya, icikabako pa numa ya bonaushi bwa calo ca kwa Satana.a Ukufika pa kati ka ba 1930, abasubwa, pamo nge bumba, balilonganikwe mu calo cabweshiwa. Ukutule lyo, ukusakamana kwaba pa kulonganika ibumba likalamba ilya mpaanga shimbi, ilyo ilelo lifikile ku mamilioni mupepi na yasano. (Ukusokolola 14:15, 16) Bushe “icalo” nacifulishamo abantu? Iyo, kuti kwabako ukutalukanye mipaka ukufika apalekabilwa. (Esaya 26:15) Mu cine cine, cilecincimusha ukumona ubwingi bwa bantu ba muli cilya calo ukufulilako ilyo abashalapo basubwa baleisushisha pano “nse” mu kuba ne “fisabo”—ica kulya ca ku mupashi icishaiwamina, icipeela amaka. (Esaya 27:6) Lelo mulimo nshi ishi mpaanga shimbi shibomba mu “calo” cabweshiwa ica bantu ba kwa Lesa?

Bambi Bambi Abacincila mu “Calo”

6. Ni mu nshila nshi bambi bambi babela abacincila mu “calo” ca bantu ba kwa Lesa?

6 Pamo fye nga fintu insangu mu calo ca bena Israele shanakile kwi Funde lya kwa Mose, ibumba likalamba ilelo mu “calo” cabweshiwa bomfwila amafunde ya kwa Yehova. Ukusambilishiwa na bamunyinabo basubwa, balataluka ku kupepa kwa bufi mu misango ya kuko yonse no kubaka ukushila kwa mulopa. (Imilimo 15:19, 20; Abena Galatia 5:19, 20; Abena Kolose 3:5) Balitemwa Yehova no mutima wabo onse, umuntontonkanya, umweo, no bukose kabili balitemwa abena mupalamano babo nga fintu baitemwa abene. (Mateo 22:37; Yakobo 2:8) Muli Israele wa pa kale insangu shalyafwileko ukukuula itempele lya kwa Solomone no kwafwilisha ukubwesha ukupepa kwa cine. (1 Imilandu 22:2; 2 Imilandu 15:8-14; 30:25) Ilelo, ibumba likalamba na lyo line lilakana mu milimo ya makuule. Ku ca kumwenako, balaafwa ukukuulilila ifilonganino ne miputule, ukulundako amakuule yene yene, pamo nga Amayanda ya Bufumu, Ifiyanda fya Kulonganinamo, ne fikuulwa fya misambo.

7. Cinshi cacitike mu Yerusalemu pa numa ya kubweluluka muli bunkole lintu kushali abena Lebi bakumanina ku kubomba imilimo ya pe tempele?

7 Mu 537 B.C.E., lintu Israele abwelulwike ukufuma muli bunkole ku Babiloni, batendeke ukuteyanya umulimo pa cifulo ce tempele. Nangu cibe fyo, abena Lebi ababwelulwike tabafulile sana. E ico, abena Netinimu—abalebeshi basembululwa abo kale baleafwilisha abena Lebi—balipeelwe amashuko yalundwako mu mulimo wa pe tempele. Nangu cibe fyo, tabalingene na bashimapepo basubwa aba mu mutande wa kwa Aarone.b—Esra 7:24; 8:15-20; Nehemia 3:22-26.

8, 9. Ni shani fintu impaanga shimbi baisa mu kubomba umulimo washila uwaingilishiwako muli shino nshiku sha kulekelesha?

8 Abena Kristu basubwa ilelo balikonka ici cipasho. Ilyo “inshita ya ku mpela” ilepitingana, abashalapo ba basubwa balicepelako mu “calo” ca bantu ba kwa Lesa. (Daniele 12:9; Ukusokolola 12:17) Mu cilolwa ca ici, ibumba likalamba nomba e lilepwishishisha ubukulu bwa “mulimo washila.” (Ukusokolola 7:15, NW) Pa kukonka ubutungulushi bwa bamunyinabo basubwa, ‘batuula ilambo lya malumbo kuli Lesa, e kutila, icisabo ca milomo iitotele shina lyakwe.’ ‘Tabalaba ukucite cisuma ne fye senge,’ ukwishibo kuti “amalambo ayabe fi e yo Lesa atemwinwamo.”—AbaHebere 13:15, 16.

9 Mu kulundapo, apo ibumba likalamba lileingilishiwako ukufika ku myanda ya makana cila mwaka, ubwangalishi bwakulilako na bo bulekabilwa. Pa nshita imo ici calebombwa fye na Bena Kristu basubwa. Nomba, ubwangalishi mu filonganino ifingi, pamo pene ne miputule, ifitungu, ne misambo, bwakabila ukuseekeshiwa ku mpaanga shimbi. Mu 1992 abanono pali bene balipeelwe ishuko lya kusangwa pa kukumana kwa bakomiti be Bumba Litungulula no kulabomba nga bakaafwa abashili na kupingulako ifya kucita. Nalyo line, impaanga shimbi batwalilila aba bucishinka ku Bena Kristu banabo abasubwa kabili bayumfwa abashuka pa kulaafwilisha bene ngo musha wa cishinka kabili uwashilimuka uwa kwa Yehova.—Mateo 25:34-40.

“Nga Sheik”

10, 11. Ukukonka icipasho ca baPelishiti bamo, ni shani fintu abaali kale abalwani ba kwa Lesa bayaluka? Cinshi cafuminemo?

10 Inshila umusha wa cishinka kabili uwashilimuka abomfeshamo impaanga shimbi mu fifulo fya fishingamo yalisobelwe pali Sekaria 9:6, 7. Palya tubelengapo ukuti: “E fyo nkaputulo kupulama kwa baPelishiti, e fyo nkapaatule milopa yabo ku tunwa twabo, ne fya makankamike fyabo pa kati ka meno yabo; na bo bakabe cashalako kuli Lesa wesu, no kuba [nga sheik, NW] wa muli Yuda, na ’bena Ekrone nga baYebusi.”c AbaPelishiti baali balwani bene bene aba bantu ba kwa Yehova, nga fintu fye icalo ca kwa Satana caba ilelo. (1 Yohane 5:19) Pamo fye nga fintu abaPelishiti mu kupelako balofiwe nga abantu, e fyo na cino calo, mu kuba ne mipepele ya ciko, amapolitiki, ne fya makwebo, mu kwangufyanya fikakumanya ubukali bwa konaula ubwa kwa Yehova.—Ukusokolola 18:21; 19:19-21.

11 Nangu cibe fyo, ukulingana na mashiwi ya kwa Sekaria, abaPelishiti bamo balyalwike, kabili ici cacitileko icikope ukuti aba ku calo bamo ilelo tabakatwalilile ukuba abalwani ba kwa Yehova. Bakaleka ukupepa utulubi ne mpupo shonse isha makankamike na malambo ya kuselausha no kusangululwa mu menso ya kwa Yehova. Mu bushiku bwesu “abaPelishiti” bayalulwa aba musango yo basangwa mwi bumba likalamba.

12. Mu nshita sha muno nshiku, ni shani fintu “Ekrone” aisaba ‘nga Yebusi’?

12 Ukulingana no bu busesemo, umusumba ukalamba uwa baPelishiti uwa Ekrone wali no kuba ‘nga Yebusi.’ Abena Yebusi na bo bene inshita imo balipo abalwani ba kwa Israele. E baleteka Yerusalemu ukufikila Davidi acandile wene. Nangu ni fyo, bamo pali abo bapusunswike imbuli balelwa na bena Israele mu kumonekesha babele insangu. Babombele mu calo ca bena Israele nga basha kabili balikwete fye ne shuko lya kukuulako itempele. (2 Samwele 5:4-9; 2 Imilandu 8:1-18) Ilelo, “abena Ekrone” abaalukila ku kupepa Yehova na bo bene balakwata amashuko ya mulimo mu “calo” pe samba lya kwangalilwa no musha wa cishinka kabili uwashilimuka.

13. Cinshi cali baSheikh ku kale?

13 Sekaria atila abaPelishiti bakaba nga sheikh wa kwa Yuda. Lintu ishiwi lya ciHebere ʼal·luphʹ, lyapilibulwa “sheikh,” lilosha ku “ntungulushi ye kana limo” (nelyo, “chiliarch”). Cali cifulo casumbuka nga nshi. Uluko lwa mu kubangilila ulwa Edomu mu kumonekesha lwakwete fye basheikh 13. (Ukutendeka 36:15-19) Ishiwi “sheikh” talibomfiwa ilingi line ukukuma kuli Israele, lelo inumbwilo “umutwe (nelyo, imfumu) we kana limo e libomfiwa sana.” Lintu Mose aitile abeminishi ba luko lwa Israele, alandile ku “mitwe ya makana ya kwa Israele.”d Kwaliko 12 aba bene, mu kumonekesha abalenakila fye kuli Mose. (Impendwa 1:4-16) Mu kupalako, mu kuteyanya kwa mulalo, bakasomo ba makana e baali aba cibili kuli mushika mukalamba nelyo imfumu.—2 Samwele 18:1, 2; 2 Imilandu 25:5.

14. Ni mu nshila nshi ilelo “abaPelishiti” babela nga sheikh?

14 Sekaria taseseme ukuti umuPelishiti walapila aali no kuba umusheikh wine wine mu Israele. Ico te kuti cilolemo, apantu taali mwina Israele wa cifyalilwa. Lelo aali no kuba ngo musheikh, ukukwata icifulo ca kuteka icalingana ne ca kwa sheikh. Kabili e fintu fye caba. Ilyo abashalapo ba Bena Kristu basubwa balecepelako kabili ubwingi bwa bashalapo nabatantalila mu myaka, impaanga shimbi abakanshiwa bwino balatoola amata, ukucilandila muli iyo nshila. Tabafwaya ukupokolola bamunyinabo basubwa. Lelo umusha wa cishinka kabili uwashilimuka alabapeela amaka ayakabilwa mu “calo” pa kuti ukuteyanya kwa kwa Lesa kuti kwatwalilila ukulunduluka mu nshila yateyanishiwa. Ukulunduluka kwa musango yo kulasangwa na mu busesemo bumbi.

Bashimapepo na Balimi

15. (a) Mu kufikilishiwa kwa Esaya 61:5, 6, “Bashimapepo ba kwa Yehova” ni bani, kabili ni lilali babomba muli ici cifulo mu mano yakumanina? (b) “Abeni” abalimo mushili mu Israele ni bani, kabili—mu mano ya ku mupashi—cinshi cintu uyu mulimo ubimbamo?

15 Esaya 61:5, 6 abelengwa ukuti: “Abeni bakema no kuceme mikuni yenu, na bambi bambi bakaba aba kumulimino mushili, kabili aba kumulimine myangashi; lelo imwe muketwa ni Bashimapepo ba kwa Yehova, bakasosela imwe, abati, ni Bakapyunga ba kwa Lesa wesu; mukalalye fyuma fya nko, no kuitakishisha mu bukata bwa shiko.” Ilelo, “bashimapepo ba kwa Yehova” Bena Kristu basubwa. Mu mano ya kupelako kabili ayakumanina, bakabomba nga “Bashimapepo ba kwa Yehova . . . , Bakapyunga ba kwa Lesa wesu,” mu Bufumu bwa mu muulu. (Ukusokolola 4:9-11) Ni bani bali “abeni” abashingamwa umulimo wa bulimi? Aba ni mpaanga shimbi, abekala mu “calo” ca Israele wa kwa Lesa. Ukucema, ukulimo mushili, no kulime myangashi ifyaseekeshiwa kuli bene e finshi? Mu mano yacindama aya ku mupashi, iyi milimo yaampana no kwaafwa, ukusakamana, no kulobolola abantu.—Esaya 5:7; Mateo 9:37, 38; 1 Abena Korinti 3:9; 1 Petro 5:2.

16. Ni bani mu kupelako abakabomba umulimo onse mu “calo” ca bantu ba kwa Lesa?

16 Pali ino nshita, abanono pa bena Israele ba ku mupashi bacili pe sonde baleakana mu bucemi bwa ku mupashi, ubulimi bwa mushili no bwa myangashi. Lintu icilonganino ca basubwa conse fye mu kupelako calundanishiwa kuli Kristu, uyu mulimo onse ukashiilwa impaanga shimbi. Nangu fye kwangalila “icalo” ukwa buntunse kukaba mu maboko ya mpaanga shimbi abafikapo, abo mwi buuku lya Esekiele bainikwa nge bumba lya bakankaala.—Esekiele, ifipandwa 45, 46.e

“Icalo” Cikatwalilila Ukubako

17. Mapekanyo nshi yantu Yehova acita ukupulinkana ishi nshiku sha kulekelesha?

17 Mu cine cine, ibumba likalamba tabalekabila ukutiina! Yehova alibapekanishisha ifingi. Ica kucitika cacindamisha pe sonde muli shino nshiku sha kulekelesha caba kulonganika no kukakatika kwa basubwa. (Ukusokolola 7:3) Mu nshita ici cilecitwa, nangu cibe fyo, Yehova alilenga ukuti impaanga shimbi shibombele capamo na basubwa mu calo cabweshiwa lwa ku mupashi. Mulya baliliishiwa lwa ku mupashi no kukanshiwa mu mikalile ya Bwina Kristu. Mu kulundapo, balisambilishiwa bwino ifya kubomba umulimo washila, ukusanshako ubwangalishi. Pali ici mu kushika baletasha Yehova na bamunyinabo abasubwa.

18. Ni pa kupula mu fya kucitika nshi impaanga shimbi bakatwalilila ukuba aba bucishinka mu “calo” ca Israele wa ku mupashi?

18 Lintu Goge wa ku Magoge asansa abantu ba kwa Lesa mu kupelako, impaanga shimbi shikaba ishashangila pamo pene na bashalapo aba abasubwa mu “calo ca mishi ya cansale.” Impaanga shimbi bakatwalilila ukuba muli cilya “calo” lintu bapusunsuka ubonaushi bwa nko no kwingila mu calo cipya ica kwa Lesa. (Esekiele 38:11; 39:12, 13; Daniele 12:1; Ukusokolola 7:9, 14) Nga batwalilila aba busumino, tabakatale abasha cilya cifulo cabembela.—Esaya 11:9.

19, 20. (a) Mu calo cipya, bwangalishi nshi ubwakulisha ubo abekashi ba mu “calo” bakaipakisha? (b) Cinshi tuleenekela mu kuswatuka nga nshi?

19 Israele wa pa kale atekelwe ne shamfumu sha buntunse kabili akwete bashimapepo ba cina Lebi. Mu calo cipya, Abena Kristu bakangalilwa na bafulilako. Pe samba lya kwa Yehova Lesa, bakaba abatekwa ba kwa Shimapepo Mukalamba kabili Imfumu, Yesu Kristu, na kuli ba 144,000 bashimapepo banankwe kabili ishamfumu—bamo pali bene bantu baishibe kale nga bamunyinabo ne nkashi aba Bwina Kristu pe sonde. (Ukusokolola 21:1) Abekashi ba busumino aba mu calo ca ku mupashi bakatwalilila ukwikala mwi sonde lyabweshiwa kuli paradise wa cine cine, ukucankilwa mu mapaalo ya kuposha ayakapongololwa ukupitila muli Yerusalemu Mupya.—Esaya 32:1; Ukusokolola 21:2; 22:1, 2.

20 Ilyo iceleta likalamba ilya ku muulu ilya kwa Yehova lilebutukisha ukwabulo kucilimwa ku kufika pa mifwaile yakwe, ifwe bonse tulelolesha ku ntanshi mu kuba no kwenekela kwaswatuka ku kufikilisha imbali shesu isho twapeelwa. (Esekiele 1:1-28) Lintu iyi mifwaile mu kupelako yaisushiwa, elenganya ubuseko bukabako pa kusefya ukushishiwa kwa kwa Yehova ukwacimfya! Ulwimbo lwa maka ulwalembwa pa Ukusokolola 5:13 lyene lukembwa ku fibumbwa fyonse ulwa kuti: “Ku waikala pa cipuna ca bufumu na ku Mwana wa mpaanga, kube ipaalo, no bukata, no mucinshi, no kuteka, umuyayaya umuyayaya”! Nampo nga icifulo cesu cikaba mu muulu nelyo pano isonde, bushe tatufuluka ukusangwako, ukusansha amashiwi yesu muli kulya kwankulana kwa kulumba ukwabamo lulumbi?

[Amafutunoti]

a Mona “New Heavens and a New Earth,” icasabankanishiwe mu 1953 kuli Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., amabula 322-3.

b Ku fyebo fyakumanina, mona icipande caleti “Ukupayanya kwa kwa Yehova, ‘Abapeelwa’” mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa April 15, 1992.

c Mona Paradise Restored to Mankind—By Theocracy!, icasabankanishiwe mu 1972 kuli Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., amabula 264-9.

d IciHebere: raʼ·shehʹ ʼal·phehʹ Yis·ra·ʼelʹ, yapilibulwa khi·liʹar·khoi Is·ra·elʹ “bachiliarch ba kwa Israele” muli Septuagint.

e Mona “The Nations Shall Know That I Am Jehovah”—How?, icasabankanishiwe mu 1971 kuli Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., amabula 401-7.

Kuti Wayasuka Shani?

◻ “Calo” nshi cabweshiwe mu 1919, kabili ni shani fintu caisushiwemo abekashi?

◻ Ni shani fintu impaanga shimbi bapeelwa ifishingamo fyalundwako mu “calo” ca bantu ba kwa Lesa ababweshiwa?

◻ Ni mu nshila nshi ifilundwa fye bumba likalamba ‘babela nga Yebusi’? ‘nga sheikh wa muli Yuda’??

◻ Ni pa butali bwaba shani impaanga shimbi aba busumino bakatwalilila ukwikala mu “calo”?

[Icikope pe bula 23]

UmuPelishiti wa muno nshiku akaba ‘nga sheikh wa muli Yuda’?

[Ifikope pe bula 24]

Abasubwa ne mpaanga shimbi babombela capamo mu calo ca ku mupashi

    Impapulo sha mu Cibemba (1982-2025)
    Isaleni
    Isuleni
    • Cibemba
    • Peleniko Bambi
    • Ifyo Mwingasala
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ifya Kubomfya
    • Amafunde Yesu
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Isuleni
    Peleniko Bambi