“Ikakeni Mu Musana aka Kufwala ka Bupete”
“Lesa acincintila aba miya, lelo ku bapetama apeelo kusenamina.”—1 PETRO 5:5.
1, 2. Mibele nshi ibili iya muntontonkanya iyapusana iyambukila sana ifyo abantu bacita?
PA MIBELE ya muntontonkanya iyo Icebo ca kwa Lesa citusambilisha paba ibili iyapusana. Yonse ine ilambukila nga nshi ifyo abantu bacita. Imo pali iyi yalondololwa nga ‘ubupete.’ (1 Petro 5:5) Dikishonari umo alondolola “ubupete” nga “ukuba ne mibele nelyo umutima uwafuka: ukukanaba ne cilumba ca kuituntumba.” Ubupete bwalipalana no kuicefya, kabili ukulingana na Lesa, ubupete mibele iikabilwa sana.
2 Iyapusana kuli iyi mibele cilumba. Icilumba calondololwa nga “ukuikatamika,” ukuba ne “misuula.” Iyi mibele ya bukaitemwe, kabili ilenga umo ukufwaya ukuba ne fikwatwa, ukuitemwa, no kuti fyonse fimuwamine nangu cingati kuti fyapunwisha bambi. Na cimo icatumbukamo Baibolo itila: “Abantu bacito lukambo ku bantu ku kubabifya.” Kabili ilanda pa “kufinukana kwa muntu no mubiye” ukuti “kufuluko mupu” pantu pa mfwa umuntu “takasende nangu cimo.” Ukulingana na Lesa icilumba ca musango yo tacikabilwa nangu fye panono.—Lukala Milandu 4:4; 5:15; 8:9.
Imibele Iyanene mu Calo
3. Mibele nshi iyanene mu calo?
3 Pali iyi mibele ya muntontonkanya ibili ni ili kwi iiseekele mu calo ilelo? Mibele nshi iyanene mu calo? Icitabo ca World Military and Social Expenditures 1996 cashimika ukuti: “Mu myanda ya myaka yonse iyabako, takwatala akuba ulukaakala lwa kutiinya nga luno ulwaba muli uno mwanda wa myaka uwalenga 20.” Ukulwila ukuteka no bunonshi, ukusanshako no kukansana kwa fyalo, ukwa mipepele, imishobo, no kwa mitundu, kwalipaya abantu ukucila pa mamilioni 100 muli uno mwanda wa myaka. Bukaitemwe bwa muntu umo umo na bo nabufulilako. Inyunshipepala ya Chicago Tribune yatile: “Pa ficusha abantu mu bwikashi paba na ulukaakala, ukucenda abana, ukulekana, bucakolwa, AIDS, ukuipaya kwa baice, imiti ikola, ba mukuukulu ba mu misebo, ukuulungana no mwanakashi ukwa kupatikisha, abana ba mu bucende, ukuponya amafumo, ifikope filangisha ubwamba, . . . ubufi, ukufinsha, amafisakanwa mu mapolitiki . . . Abantu tabalekanya imibele yalungama ne yalubana.” Muli fyo, icitabo ca UN Chronicle casokele aciti: “Ubwikashi bwa bantu bulebongoloka.”
4, 5. Ni shani fintu imibele ili mu calo yalondololwa mu kulungika mu kusesema kwa Baibolo pa lwa nshiku shesu?
4 Iyi mibele ili fye mwi sonde lyonse. Cili fye nga fintu ukusesema kwa Baibolo kwasobele pa lwa nshita twikelemo ukuti: “Mu nshiku sha kulekelesha mukesaba inshita ishayafya. Pantu abantu bakaba abaitemwa, abatemwe ndalama, aba mataki, aba miiya, aba miponto, aba bucintomfwa ku bafyashi, abashitootela, abashashila, abaumalala, abatalama, aba lwambo, ababulo kuiteka, abankalwe; bakaba abashatemwa busuma, bashikamfutu, bacintalika, abatuumikwa.”—2 Timote 3:1-4.
5 Ubu buli bulondoloshi ubwalungika ubwa mibele yanene mu calo, iya kuituumika. Ukukansana kwa fyalo kumonekela mu kukansana kuba pa bantu abene. Ku ca kumwenako, mu fyangalo fya kucimfyanya, abengi abalecimfyanya bafwaisha ukuba aba ntanshi, tabasakamana ku fyo bengakalifya bambi mu nkuntu nangu lwa ku mubili. Abaice balasambilishiwa iyi mibele ya bukaitemwe, kabili na lintu bakula batwalilila ukulanga bwene na mu nshila shimbi. Muli bukaitemwe mufumo “lupato, ifikansa, akalumwa, icipyu, akafindwe, akapaatulula.”—Abena Galatia 5:19-21.
6. Nani alundulula bukaitemwe, kabili ni shani Yehova amona iyi mibele?
6 Baibolo ilangisho kuti bukaitemwe ubwa muli cino calo bwalipalana na bulya ubwa ‘wiitwa Kaseebanya kabili Satana, uulufya bonse abaikala mu calo conse.’ Baibolo yasobele ukukuma ku fyo Satana alesonga abantu abaleikala muli shino nshiku sha kulekelesha ishayafya ukuti: “Kalanda kuli imwe, mwe calo . . . pa kuti Kaseebanya naikila pali imwe, ali ne cipyu cikalamba, pa kwishibo kuti ali ne nshita inono fye.” (Ukusokolola 12:9-12) Kanshi alebombesha pamo ne fibanda fyakwe mu kulenga abantunse ukukwata imibele ya bukaitemwe. Kabili ni shani Yehova amona imibele ya musango yo? Icebo cakwe citila: “Onse uwatakalalo mutima [uwa cilumba] wa muselu kuli Yehova.”—Amapinda 16:5.
Yehova aba na Bapetama
7. Ni shani Yehova amona abapetama, kabili cinshi abasambilisha?
7 Lubali lumbi, Yehova alapaala abapetama. Mu lwimbo Davidi aimbile Yehova, atile: “Abantu balanda [“abaicefya,” NW] mulabatuula; lelo amenso yenu yali pa ba matutumuko, mulebawisha.” (2 Samwele 22:1, 28) E co, Icebo ca kwa Lesa cifundo kuti: “Fwayeni Yehova, mwe bafuuka ba mu calo bonse . . . fwayeni ubulungami, fwayeni ubufuuke; napamo kuti mwabelama mu bushiku bwa bukali bwa kwa Yehova.” (Sefania 2:3) Abafwaya Yehova mu kuicefya alabasambilisha ukulundulula imibele iyapusanininako nga nshi ku yaba muli cino calo. ‘Akasambilisha abalanda [abafuuka] imibele yakwe.’ (Amalumbo 25:9; Esaya 54:13) Iyo mibele yaba kutemwa. Yashimpwa pa kucita icalungama ukulingana ne fipimo fya kwa Lesa. Ukulingana na Baibolo, uku kutemwa kwa cishinte “takucita mataki, takutuumikwa, . . . takuifwaila ifya kuko.” (1 Abena Korinti 13:1-8) Kabili kumonekela na mu bupete.
8, 9. (a) Ni kwi kwafumine ukutemwa kwa cishinte? (b) Cacindama shani ukupashanya ukutemwa no kuicefya ifyo Yesu alangiishe?
8 Paulo na Bena Kristu bambi aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo basambilile uyu musango wa kutemwa ku fisambilisho fya kwa Yesu. Yesu na o asambilile ukutemwa kuli Wishi, Yehova, untu Baibolo itila: “Lesa kutemwa.” (1 Yohane 4:8) Yesu alishibe ukuti cali kufwaya kwa kwa Lesa ukuti alekonka ifunde lya kutemwa, kabili e fyo acitile. (Yohane 6:38) E mulandu wine aleikatilwe nkumbu abanyanyantilwa, abapiina, na babembu. (Mateo 9:36) Abebele ukuti: “Iseni kuli ine, bonse mwe bacucutika kabili abafinwa, na ine nalamupeelo kutusha. Sendeni ikoli lyandi no kusambilila kuli ine, pa kuti ndi wafuuka kabili uwapetama umutima.”—Mateo 11:28, 29.
9 Yesu alangile abasambi bakwe ubucindami bwa kupashanya ukutemwa no kuicefya kwakwe lintu abebele ati: “Muli ici e mo bonse bakeshibilo kuti muli basambi bandi, nga mwaba no kutemwana.” (Yohane 13:35) Bali no kupusanako ne ci calo ca bukaitemwe. E mulandu wine Yesu alandile pa lwa basambi bakwe ukuti: “Tabali ba pano isonde.” (Yohane 17:14) Cine cine, tabapashanya imibele ya cilumba, iya kuitemwa iya muli cino calo ca kwa Satana. Lelo, bapashanya imibele ya kutemwa no kuicefya intu Yesu alangiishe.
10. Cinshi Yehova alecita ku bapetama mu nshiku shesu?
10 Icebo ca kwa Lesa casobele ukuti muli shino nshiku sha kulekelesha, abafuuka bali no kulonganikwa pamo ukupanga ubwikashi bwa mwi sonde lyonse ubwashimpwa pa kutemwa no kuicefya. E co, mu kati ka calo icileya cilebipilako mu cilumba, abantu ba kwa Yehova balalanga imibele yapusanako, iya bupete. Bena aba basosa abati: “Endeni, natunine tuye ku lupili lwa kwa Yehova [ukupepa kwakwe ukwa cine ukwasumbukisha], . . . ukuti atulange imibele yakwe, no kuleka twende mu nshila shakwe.” (Esaya 2:2, 3) Inte sha kwa Yehova e shapanga ubwikashi bwa musango yo ubwa bantu abenda mu nshila sha kwa Lesa. Shisanshamo “ibumba likalamba ilishingapendwa ku muntu nangu umo, abafuma ku luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na bantu na ba ndimi,” ililekulilako. (Ukusokolola 7:9) Ili bumba likalamba pali nomba lyapangwa na mamilioni ya bantu. Bushe Yehova alebasambilisha shani ukuba abafuuka?
Ukusambilila Ukuba Abapetama
11, 12. Ni shani ababomfi ba kwa Yehova balangisha ubupete?
11 Umupashi wa kwa Lesa uulebombela pa bantu bakwe abaitemenwa ubalenga ukusambilila ukucimfya imibele yabipa iya mu calo kabili lyene ubalenga ukulangisha ifisabo fya mupashi wa kwa Lesa. Ifi fimonekela mu “kutemwa, ukusekelela, umutende, ukutekanya, icongwe, ubusuma, icishinka, ukunakilila, ukuteko mutima.” (Abena Galatia 5:22, 23) Pa kuti bengalundulula iyi mibele, ababomfi ba kwa Lesa balafundwa ukuti twiba na “matutumuko, twikalifyanya, twikwatilana akalumwa.” (Abena Galatia 5:26) E fyo no mutumwa Paulo asosele, atile: “Ndetila ku muntu onse uwa muli imwe, eitontonkanishisho kucila ifyo afwile ukutontonkanya; lelo atontonkanye no kutekanya.”—Abena Roma 12:3.
12 Icebo ca kwa Lesa cisambilisha Abena Kristu ukuti “mwicita cintu mu kuisakamana nangu ni ku matutumuko, lelo mu kupetama mutunge abanenu [aba pa babomfi ba kwa Lesa] ukuba abacila imwe bene; mwiba abalolekesha ifya imwe bene, lelo abalolekesha ne fya banenu.” (Abena Filipi 2:3, 4) “Umuntu eifwaila icakwe, lelo onse afwaile umunankwe.” (1 Abena Korinti 10:24) Cine cine, “ukutemwa kulakuula” bambi ukupitila mu nsoselo ne ncitilo shabulwa bukaitemwe. (1 Abena Korinti 8:1) Ukutemwa kulundulula ukubombela pamo, te kucimfyanya. Pa babomfi ba kwa Yehova tapafwile kusangwa imibele ya kuituumika.
13. Mulandu nshi tulingile ukusambilila ubupete, kabili ni shani umo engabusambilila?
13 Nangu cibe fyo, pa mulandu wa kukanapwililika twapyana, tatufyalwa no bupete. (Amalumbo 51:5) Tufwile ukusambilila fye iyi mibele. Kabili ici kuti cakosela abo abashasambilishiwa inshila sha kwa Yehova ukufuma ku bwaice lelo abesa mu kushisambilila mu bukalamba. Pantu kale kale ubuntu bwabo bwamumungwa ne mibele ya muli ici calo cikote. E co balingile ukusambilila ‘ukufuula ubuntu bwa kale, ubwa mibele [yabo] iya ntanshi’ no “kufwalo buntu bupya, ubwalengelwe mu cipasho ca kwa Lesa mu kulungama no kushila kwa Cine.” (Abena Efese 4:22, 24) Ukupitila mu kwafwa kwa kwa Lesa abafumaluka kuti bacita ifyo abeba ukuti bacite: “Fwaleni umutima wa nkumbu, icongwe, ubupete, ukunakilila, ukutekanya; mube abashipikishanya.”—Abena Kolose 3:12.
14. Ni shani Yesu akenye abantu ukufwaya ukuisansabika?
14 Abasambi ba kwa Yesu balisambilile iyo mibele. Bali abakalamba ilyo baishileba abasambi kabili bali bacili ne mibele ya ku calo iya kucimfyanya. Lintu nyina wa basambi babili pali aba alombele ukuti abana bakwe bakwate ififulo fyasumbuka, Yesu atile: “Bakateka ba Bena fyalo baumya bukateka [pa bantu], na bakalamba babo baumyo lupaka pali bene: te kuti cibe ifi muli imwe. Lelo uwa muli imwe uufwayo kubo mukalamba, abe kapyunga wenu, no wa muli imwe uufwayo kubo wa ntanshi abe umusha wenu; ifyo Umwana wa muntu [Yesu] taishile ku kupyungilwa, lelo ku kupyungila, no kupeelo mweo wakwe icilubula ca pa bengi.” (Mateo 20:20-28) Lintu Yesu aebele abasambi bakwe ukukanabomfya amalumbo ku kwesha ukuisansabika abene, alundilepo kuti: “Imwe muli ba bwananyina.”—Mateo 23:8.
15. Mibele nshi abaletinamina bucilolo balingile ukukwata?
15 Umukonshi wa cine cine uwa kwa Yesu mubomfi, e kuti, musha wa Bena Kristu banankwe. (Abena Galatia 5:13) Ifi e fyo maka maka abalefwaya ukuti balinge ukuba mu bwangalishi mu cilonganino bafwile ukuba. Tabafwile nangu panono ukulwila ukulumbuka nelyo ubulashi; tabafwile ‘kuumyo lupaka pa baseekeshiwa kuli bene, kano ukube ca kumwenako kuli bene.’ (1 Petro 5:3) Cine cine, umuntu uuleifwaila ifyakwe alangisha ukuti talingile ukuba mu bwangalishi. Umuntu wa musango yo kuti aonaule cilonganino. Cishinka, ‘ukutinamina bucilolo’ kwaliba fye bwino, lelo kufwile kwaba pa mulandu wa kufwaya ukubombela Abena Kristu bambi. Bucilolo te cifulo ca kufwaya ukulumbuka nelyo amaka, pantu ababa mu bwangalishi e bafwile ukuba pali balya abapetama icine cine mu cilonganino.—1 Timote 3:1, 6.
16. Mulandu nshi Diotrefe asenukilwe mu Cebo ca kwa Lesa?
16 Umutumwa Yohane ashimika pa lwa muntu umo uwali no kutontonkanya kwalubana, atila: “Nalembele kalata ku lukuta; lelo Diotrefe, uwatemwo kubo wa ntanshi pali bene, tatupokelela [mu mucinshi, NW].” Uyu mwaume talecindika bambi pa kuti fye engaisumbula. Lelo, umupashi wa kwa Lesa walengele Yohane ukulemba muli Baibolo amashiwi ya kusenuka Diotrefe pa mulandu wa mibele yakwe iya kuituumika.—3 Yohane 9, 10.
Imibele Yalinga
17. Ni shani Petro, Paulo, na Barnaba balangiishe ubupete?
17 Mu Baibolo mwaliba ifya kumwenako fya bantu abali ne mibele yalinga, iya bupete. Lintu Petro aingile mu ng’anda ya kwa Korneli, uyu mwaume “awile pa makasa [ya kwa Petro], no kumupepa.” Lelo mu cifulo ca kupokelela lilye lumbo, “Petro alimwimishe, ati, Ima, na ine wine ndi muntunse.” (Imilimo 10:25, 26) Lintu Paulo na Barnaba bali mu Lustra, Paulo aundepe umwaume uwafyelwe uwalemana. Amabumba pa kumone ci, batile aba batumwa milungu. Nangu cibe fyo, Paulo na Barnaba “balepwile amalaya yabo, bacilukile mwi bumba, balebilikisha, abati, Mukwai, nga cinshi mulecitile fi? Na ifwe tuli bantunse aba myumfwile imo iine na imwe.” (Imilimo 14:8-15) Aba Bena Kristu baicefya balikeene ukupokelela ilumbo ukufuma ku bantunse.
18. Cinshi malaika uwakwatisha amaka aebele Yohane mu kuicefya?
18 Lintu umutumwa Yohane apokelele “ukusokolola kwa kwa Yesu Kristu,” kwapitiile muli malaika. (Ukusokolola 1:1) Pa mulandu wa maka ya kwa malaika, kuti twaumfwikisha umulandu Yohane atiinine, pantu mu bushiku bumo malaika umo aipeye abena Ashuri 185,000. (2 Ishamfumu 19:35) Yohane ashimiko kuti: “Ilyo naumfwile no kuumfwa nawile ku kupepa ku makasa ya kwa malaika uwalelanga ifi fyonse kuli ine. Lelo atile kuli ine, Awe ico te co. Ine ndi musha mubiyo, kabili umunabo wa bamunonko . . . Pepa Lesa.” (Ukusokolola 22:8, 9) Mwandi bwali bupete buntu uyu malaika wakwatisha amaka alangile!
19, 20. Linganyeni amatutumuko ya bamushika ba ciRoma abalecimfya no bupete bwa kwa Yesu.
19 Yesu ali e ca kumwenako cishaiwamina ica muntu uwali uwapetama. Ali Mwana wa kwa Lesa uwafyalwa eka, Imfumu ya Bufumu bwa kwa Lesa ubwa mu muulu ubuleisa. Lintu aleilondolola ku bantu ukuti ni Mfumu, talecita nga filya bamushika ba ciRoma abalecimfya balecita. Bena balebatantamina imilongo, pa kusefya, kabili baleenda mu maceleta ayayemfiwa kuli golde na meno ya nsofu kabili yaaletintwa na bakabalwe babuuta, ukubikako fye ne nsofu, inkalamo, nelyo bataiga. Pali uku kusefya paaleba bakemba abaleimba inyimbo sha kucimfya, ninshi uku bali ne fikocikala ne fimbayambaya ifikalamba kwati bali pa bulwi balongelemo ne fipe fyatapwa mu nkondo. Pali uku kusefya paaleba ne mfumu baikete ubusha, bacilolo, na bamushika, kumo ne ndupwa shabo, abo balesho bwamba ilingi line pa kuti babaseebanye. Pali uku kusefya konse icilumba na matutumuko e fyapulilemo.
20 Cilanyeni ica musango yu ku fyo Yesu aipeele. Aliitemenwe ukuti afikilishe ukusesema mu kuicefya ukwalembelwe pali wene ukwaleti: “Mona, imfumu yobe ileisa kuli iwe, iyalungama kabili iya kucimfya, iyafuuka kabili iyatentema pa mpunda.” Mu kuicefya aendele pa cinama icalebomfiwa ku kusende fipe, ukucila ukwenda mwi celeta ilyaletintwa ne longo lya finama ifyapuulama. (Sekaria 9:9; Mateo 21:4, 5) Mwandi abaicefya baliba aba nsansa ukuti Yesu e ukaba Imfumu yasontwa iya kwa Yehova iikateke sonde lyonse mu calo cipya, iyapetama icine cine, iyaicefya, iya kutemwa, iya cililishi ne nkumbu!—Esaya 9:6, 7; Abena Filipi 2:5-8.
21. Cinshi ubupete bushipilibula?
21 Icishinka ca kuti Yesu, Petro, na Paulo, na baume bambi na banakashi ba busumino abalembwa mu Baibolo bali abapetama, cilelangilila ukuti ukuicefya te bunake. Lelo, ukuicefya cilangililo ca kuti umuntu alishipa, pantu aba bantu bali abashipa kabili abapimpa. Bali abashipa mu muntontonkanya na mu mibele pa kuti bashipikishe amesho yatapata. (AbaHebere, icipandwa 11) Na lelo line, lintu ababomfi ba kwa Yehova bapetama, balaba no bukose bumo bwine pantu Lesa alatungilila abapetama ukubomfya umupashi wakwe uwa mushilo uwa maka. Muli fyo, tulacincishiwa ukuti: “Imwe bonse, ikakeni mu musana aka kufwala ka bupete ku kupyungilana; pa kuti Lesa acincintila aba miiya, lelo ku bapetama apeelo kusenamina. E ico ipetamikeni mwi samba lya kuboko kwa maka kwa kwa Lesa, ukuti amusansabike mu nshita iyene.”—1 Petro 5:5, 6; 2 Abena Korinti 4:7.
22. Cinshi tukalandapo mu cipande cikonkelepo?
22 Kuliko ulubali na lumbi ulwa bupete luntu ababomfi ba kwa Lesa balingile ukukwata. Ni lulya ululenga ukuti ukutemwana no kubombela pamo mu filonganino kulundululwe. Cine cine, ulu lubali lumo ulwacindama ulwendela pamo no bupete. Tuli no kululandapo mu cipande cikonkelepo.
Ukupitulukamo
◻ Londololeni imibele yanene muli cino calo.
◻ Bushe Yehova asenamina shani abapetama?
◻ Mulandu nshi tulingile ukusambilila ubupete?
◻ Fya kumwenako nshi fimo ifya bantu abalembwa mu Baibolo abalangishe ubupete?
[Icikope pe bula 15]
Malaika aebele Yohane ukuti: “Awe ico te co. Ine ndi musha mubiyo”