Cinshi Cikabilwa ku Kukulenga uwa Nsansa?
BAPOLITISHANI abasalwa ku bantu bacilenga ukuba ubuyo bwabo ukwesha ukulenga abantu ba musango yo aba nsansa. Na kuba, incito shabo shashintilila pali cene. Lelo magazini we lyashi alanda pa lwa “bakasala bafiitwa kabili abapumbulwa” mu Poland. Kalemba wa lyashi alondolola ukuti United States ni sosaite “aisulamo ukubulwo kucetekela ukwa mapolitiki ya lyonse.” Kalemba na umbi atweba pa lwa “kukanayangwako kulekulilako ukwa bupolitiki mu France.” Ukukanayangwako kwaanana mu kusaalala ukwa musango yo no kukanaikushiwa—ukushapeleshiwa fye kuli ifi fyalo fitatu nangu panono—kuletubulula ukuti bapolitishani balefilwa mu kutukuta kwabo ku kulenga abantu aba nsansa.
Intungulushi sha butotelo na sho shilaya insansa, nga te muli buno bumi, lyene mu kucefyako mu bwa ku nshita ya ku ntanshi. Bashimpe ci pa mfundo ya kuti abantunse bakwata umweo uumunshifwa nelyo uululumba, imfundo iyo abengi bakaana pa milandu yalekanalekana kabili iyo Baibolo mu kulengamisha ikaana. Amacalici yabulwamo abantu ne mitande ya filundwa fya macalici iilebwelela pa nshi filangililo kuti amamilioni nomba tabalanguluka ubutotelo ngo bwakatama ku nsansa.—Linganyako Ukutendeka 2:7, 17; Esekiele 18:4, 20.
Abatemwa Silfere Abashaikushiwa
Nga ca kuti te mu mapolitiki nelyo mu butotelo, ni kwi kuntu insansa shili no kusangwa? Nakalimo mu mibombele ya fya makwebo? Nayo yene yalatunga ukuba na maka ku kupayanya insansa. Yatambika ukuiwaminisha kwa yako ukupitila mu kusabankanya, ukusosa mu kulengama nga nshi ukuti: Insansa shisa ukufuma ku kukwata ifikwatwa fyonse ifya ku mubili ne milimo iyo indalama shingashita.
Impendwa ya bantu balefwaya insansa muli iyi nshila ilemoneka ukwingilishiwako. Calicitilwe lipoti imyaka iingi iyapitapo ukuti 50 peresenti uwa mayanda mu Germany yali mu misha yabipisha. Te ca kupapa, lyene, ukuti inyunshipepala yalumbuka iya mu Germany Die Zeit yasobele ukuti “icinabwingi [ca aya] tayakwata ishuko nangu fye linono ilya kubala ayafuma mu misha.” Yalondolwele ukuti: “Caliba icayanguka nga nshi ku kufumya indalama ukufika ku cipimo cacishamo cintu ibanki likutambika pa cipimo ca lyonse—lelo caliba icakosa ukuikobolola muli co citeyo ca misha.”
Imibele mu nko shacilapo kulunduluka mu fya maindastri ili iyapalako. Imyaka inono iyapitapo, David Caplovitz, uwasambilila ifya kwangalila capamo pa City Universiti iya ku New York, atungenye ukuti mu United States, pa kati ka mayanda amamilioni 20 na 25 yali mu misha yabipisha. “Abantu bali mu misha ine ine,” e fyo asosele, “kabili ileonaula ubumi bwabo.”
Ico tacileumfwika nge nsansa! Lelo bushe tulingile ukwenekela icalo ca fya bukwebo ukuba na maka ya kupwishishisha cintu fimbi fibili (amapolitiki no butotelo) mu kushininkisha fishingapwishishisha? Imfumu iikankaala Solomone inshita imo alembele ukuti: “Uwatemwa silfere takaangile silfere, no watemwe fyuma takaangile cibwesha. (Ici na co mupu).”—Lukala Milandu 5:10.
Ukufwaya insansa mu fikwatwa fya ku mubili caba kwati kupangila mukolwe ku lusoso. Kuti pambi caba ica kucincimusha ukumupangila, lelo ukasanga impika nga waelenganya ukumwipika kano nga numukwata.
Insansa Kuti Shafikwapo, Lelo Shani?
Umutumwa Paulo eta Yehova “Lesa wa nsansa.” (1 Timote 1:11, NW) Pa kubumba abantunse mu cata cakwe cine, Lesa wa nsansa na kabili abapeele amaka ya kuba aba nsansa. (Ukutendeka 1:26) Lelo insansa shabo shali no kushintilila pa kubombela kwabo Lesa, nga fintu kemba wa malumbo alangile ukuti: “[Ba nsansa, NW] abantu abo Yehova e Lesa wabo.” (Ilumbo 144:15b) Cintu umulimo wesu kuli Lesa usanshamo na fintu ukumubombela kwesu kutungulula ku nsansa sha cine kuti caumfwikishiwa mu kuwaminako nga ca kuti twalanguluka ifinono ifya fifulo 110 muli New World Translation umo inumbwilo “uwa nsansa” ne “nsansa” shimoneka.
Ukwishiba Ukukabila kwa ku Mupashi
Yesu Kristu, Umwana wa kwa Lesa, asosele mu Lyashi lyakwe ilyalumbuka ilya pa Lupili ukuti: “Ba nsansa abo abaibukila ulwa kukabila kwabo ukwa ku mupashi.” (Mateo 5:3, NW) Icalo ca fya bukwebo cilesha ukutulufya mu kutontonkanya ukuti ukushita kwa fya maliila kuli ukwakumanina ku nsansa. Citwebo kuti insansa cili kukwata kompyuta wa pa ŋanda, kamera wa kukopelako ifikope fya pali video, lamya, motoka, ifisolobelo fipya ifya fyangalo, nelyo ifya kufwala fya misango misango. Cintu cishitweba cili ca kuti amakumi ya mamilioni ya bantu mu calo tabakwata ifi fintu kabili nalyo line tabali nangu cibe fyo abashakwata insansa. Ilintu nakalimo filenga fye ubumi ubwawaminako kabili ubwalinga, ifi fintu tafili ifyacindama ku nsansa.
Nge fyacitile Paulo, abo abali abaibukila ulwa kukabila kwabo ukwa ku mupashi basoso kuti: “Pa kuba ne fya kulya ne fya kufwala, tuteke imitima kuli ifyo fine.” (1 Timote 6:8) Mulandu nshi? Pa mulandu wa kuti ukwikusha kwa kukabila kwa ku mupashi e kutungulula ku bumi bwa muyayaya.—Yohane 17:3.
Bushe kwalibako icili conse icalubana mu kuipakisha ifintu fisuma nga ca kuti natukwata indalama sha kushita fyene? Napamo iyo. Nalyo line, cilakosha bumupashi bwesu ukusambilila ukukanayobeka mwi tontonkanyo ili lyonse nelyo ukushita icintu cimo pa mulandu fye wa kuti kuti twacishita. Muli ifyo tusambilila ukwikushiwa no kusungilila insansa, nge fyacitile Yesu, nangu ca kuti imibele yakwe iya fya bunonshi tayali e yawamisha ukulingana ne fipimo fya ku calo. (Mateo 8:20) Kabili Paulo talelumbulula ukubulwe insansa lintu alembele ukuti: “Ninsambililo kubo wateko mutima mu miikalile iyo ndimo. Naishibilo kucendwa; naishibila no kusangalala. Mu fintu fyonse ne misango yonse nasambilishiwe nkama iya kwikuta no kuba ne nsala, kabili iya kufulilwa no kubulwa.”—Abena Filipi 4:11, 12.
Ukutetekela Muli Yehova
Ukwibukila ulwa kukabila kwa umo ukwa ku mupashi kulangilila ukuitemenwa ku kucetekela muli Lesa. Ici ciletako insansa, nga fintu Imfumu Solomone yalondolwele ati: “Utetekela Yehova [wa nsansa, NW].”—Amapinda 16:20.
Bushe tacili cishinka, nangu ni fyo, ukuti abantu abengi babika ukucetekela kwabo ukwakulilako mu ndalama shabo ne fikwatwa fyabo ukucila fintu bacita muli Lesa? Ukumonwa ukufuma kuli iyi mimwene, takwingabako icifulo cacilapo ku kukanalinga ukwa kubomfya umucincisho “In God We Trust” (Ni Muli Lesa Twacetekela) ukucila pa ndalama, nangu ca kuti uko kulumbulula kulamoneka pa ndalama sha ku United States.
Imfumu Solomone, uushabulishe icili conse ica fintu fisuma ifyo indalama shingashita, aishibe ukuti ukucetekela mu fikwatwa fya ku mubili takutungulula ku nsansa shibelelela. (Lukala Milandu 5:12-15) Indalama sha mwi banki kuti shalufiwa ukupitila mu kubongoloka kwe banki nelyo ukunina kwa mitengo. Icikwatwa ca mpanga ne fikuulwa kuti fyaonaulwa ku fikuuku fyabipisha. Ifishinte fya inshuwalansi, ilintu mu lubali filapyanikapo kulufya kwa ku mubili, te kuti fifuute ukulufya kwa mu nkuntu. Indalama shashimishiwa ku buteko nelyo ku kampani mu kuba ne cibwesha kuti shasanguka isha fye mu bushiku fye bumo mu kubongoloka kwa kupumikisha pa mushiika wa fya ndalama. Nelyo fye ni ncito ya malipilo yasuma kuti—pa mpendwa ya milandu—yabapo ilelo no kuya mailo.
Pali iyi milandu uyo ucetekela muli Yehova alamona amano ya kukutika ku kusoka kwa kwa Yesu: “Mwiilonganikila fyuma pano isonde, apo icipelebesha ca bushiku ne ndalawa filonaula, apo abapupu batulamo no kwiba: lelo ilonganikileni ifyuma mu muulu, umo icipelebesha nangu ni ndalawa tafyonaula, umo abapupu tabatulamo nangu kwiba.”—Mateo 6:19, 20.
Kuyumfwa kwa mutelelwe nshi no kwa nsansa ukwakulilako ukwingabako ukucila pa kwishiba ukuti umo abika ukucetekela muli Lesa Wa maka yonse, uyo uupayanya lyonse?—Ilumbo 94:14; AbaHebere 13:5, 6.
Ukupokelela Ukwebaula kwa Bulesa
Ukufunda, nelyo fye ukwebaula, kulapokelelwa lintu kwapeelwa mu mupashi wa kutemwa kuli cibusa wa cine. Cibusa waitungile uwa mubomfi wa kwa Lesa Yobo inshita imo mu kuilungamika umwine aebele Yobo ukuti: “[Wa nsansa, NW] umuntu uo Lesa ebaula.” Nangu ca kuti cili ca cine, cintu Elifasi atubulwile kuli aya mashiwi—ukuti Yobo aali no mulandu wa kulufyanya kwabipisha—tacali ca cine. Mwandi ni ‘kasansamusha wa kutendusha’! Nangu ni fyo, lintu Yehova pa numa aebawile Yobo mu nshila ya kutemwa, Yobo mu kuicefya apokelele ukwebaulwa no kuibika mu nshila ya nsansa shakulilako.—Yobo 5:17; 16:2; 42:6, 10-17.
Ilelo, Lesa talanda ku babomfi bakwe mu kulungatika nga fintu acitile kuli Yobo. Mu cifulo ca ico, alabebaula ukupitila mu Cebo cakwe no kuteyanya kwakwe ukutungululwa no mupashi. Abena Kristu abo bakonkelela amabuseko ya kutemwe fimoneka, nangu cibe fyo, ilingi line tabakwata atemwa inshita, amaka, nelyo ukukongamina ku kusambilila Baibolo lyonse no kusangwa ku kulongana konse ukuteyanya kwa kwa Yehova kupayanya.
Umuntu uo Lesa ebaula, mu kumfwana na Amapinda 3:11-18, aleshiba amano yaba mu kupokelela ukwebaula kwa musango yo: “[Wa nsansa, NW] umuntu uusanga amano, no muntu uumono mucetekanya; pantu ukusanduluka kwa yako kwawamo kucilo kwa silfere, ne cibwesha ca yako cawamo kucila golde; yene yalyumo mutengo ukucila bakorali, ifibekelwa fyonse tafingapalako; mwabo kutantalila kwa nshiku mu kwa kulyo kwa yako, na mu kwa kuso kwa yako mwabo bucindami no bukata; inshila sha yako ni nshila sha kusekelela, na bakumba ba yako bonse mutende; yene muti wa mweo ku baikatako, na bakonenako [ba nsansa, NW].”
Ukuba Abasanguluka Kabili Abatemwa Umutende
Yesu alondolwele abantu ba nsansa nga “basanguluke mitima” na “bacito mutende.” (Mateo 5:8, 9) Lelo mu calo icikoselesha umusango wa bumi uwa kutemwe fimoneka, fintu caba icayanguka ku kufwaisha kwa kaso, mu kupalishako nelyo fye ukushasanguluka, ku kulimbe mishila mu mitima yesu! Nga ca kuti tatutungulwilwe ku mano ya bulesa, fintu cili icayanguka kuli ifwe nelyo fye ukulufiwa mu kufwaya icubo ca mu fya ndalama ukupitila mu nshila shatwishikwa isho ishingonaula ukwampana kwa mutende na bambi! Ni mu kubamo mulandu, Baibolo isokelo kuti: “Ukutemwe ndalama e shinte lya bubi bonse; bamo pa kushitinamina balufiwa ukufuma ku citetekelo, no kuilasamo abene amalangulusha ayengi.”—1 Timote 6:10.
Ukutemwa indalama kusumbula imimwene ya cilumba iyo iluminisha ukukanaikushiwa, ukukanatasha, no kufunuka. Pa kucingilila umupashi wa musango yo walubana ku kulunduluka, Abena Kristu bamo, pa ntanshi ya kucito kupingulapo kukalamba ukwa fya ndalama, balaipusha abene amepusho ya musango yo pamo nga ya kuti: Bushe mu cituntulu ndecikabila? Bushe ndekabila ici cipe caumo mutengo nelyo incito ya malipilo yasuma, iilya inshita ukucila amamilioni ya bantu bambi abaleikala ukwabula fyene? Bushe nakalimo kuti napoosa indalama shandi nelyo inshita yandi bwino ku kulundulula ukwakanamo kwandi mu kupepa kwa cine pa kwafwilisha umulimo wa kushimikila uwa mu kusaalala kwa calo nelyo mu kwaafwa abantu bapusulwa ukuncila?
Ukulangisha Ukushipikisha
Kumo ukwa mesho yantu Yobo apatikishiwe ukushipikishako kwali kupusulwa kwa fya bunonshi. (Yobo 1:14-17) Nga fintu ica kumwenako cakwe cilangilila, ukushipikisha kulafwaikwa mu mbali shonse isha bumi. Abena Kristu bamo bafwile ukushipikisha ukupakasa; bambi, itunko; bambi nabo, imibele ya fya bunonshi iyabipa. Lelo ukushipikisha ukwa musango onse kukalambulwa kuli Yehova, nga fintu umusambi wa Bwina Kristu Yakobo alembele mu kulosha kuli Yobo ukuti: “Tuletila [ba nsansa, NW] abashipikisha.”—Yakobo 5:11.
Ukulekelesha amabuseko ya ku mupashi pa kuti twingawamyako imibele yesu iya fya bunonshi kuti pambi kwaletako ukwilulukwa kwa pa kashita akanono, lelo bushe cili no kwaafwa ukusunga icimonwa cesu icabembela ica kwilulukwa kubelelela ukwa fya bunonshi pe samba lya Bufumu bwa kwa Lesa? Bushe busanso bwawaminwa ukwesha?—2 Abena Korinti 4:18.
Ukusanga Insansa Pali Nomba na Kuli Pe na Pe
Abantu bamo ukwabulo kutwishika balakaanya imimwene ya kwa Yehova iya cikabilwa ku kulenga abantunse aba nsansa. Ukusuulako ukumwenamo kwacindama ukwa ciputulwa ca nshita icalepa, tabamona ubusuma bwa pa lwabo ubwa apo pene mu kucita cintu Lesa atubulula. Bafilwa ukukutuluka ukuti ukucetekela mu fintu fya ku mubili mupu kabili kutungulula ku kufulunganishiwa. Kalemba wa Baibolo mu kulungika epusho kuti: “Ifisuma pa kufula, bafula na ba kufilya; kwaba nshi kuli cibinda, kano ukumona kwa menso yakwe.” (Lukala Milandu 5:11; mona na kabili Lukala Milandu 2:4-11; 7:12.) Fintu mu kwangufyanya ubuseko bushiminina kabili ifintu twatontonkenye ukuti twalingile fye ukufikwata fisa mu kuba fye pa shelufu ukwabula icili conse ica kucita kano fye ukulapwisha incende no kukungwo lukungu!
Umwina Kristu wa cine takatale aisuminisha ku kutitikishiwa mu ‘kuba nga bakampanda’ mu fintu fya ku mubili. Alishiba ukuti ubusuma bwa cine bupiminwa, te ku fintu umo akwata, lelo ku cintu umo aba. Takuli ukutwishika mu muntontonkanya wakwe pa lwa cintu cikabila ku kulenga umuntu uwa nsansa—uwa nsansa mu cine cine: ukuipakisha ukwampana kusuma na Yehova no kuisunga uwapamfiwa mu mulimo Wakwe.
[Icikope pe bula 20]
Ifintu fya ku mubili fyeka te kuti filete insansa shibelelela
[Icikope pe bula 22]
Baibolo isoso kuti: “Ba nsansa abo abaibukila ulwa kukabila kwabo ukwa ku mupashi”