Insansa sha Cine mu Kubombela Yehova
“[Wa nsansa] uo Lesa wa kwa Yakobo e kwafwa kwakwe, uo icilolelo cakwe cili kuli Yehova Lesa wakwe.”—ILUMBO 146:5.
1, 2. Cinshi casoswa pa lwa bulondoloshi bwa nsansa, kabili cinshi insansa shipilibula ku bantu abengi ilelo?
INSANSA cinshi? Bakalemba ba madikishonari, aba mano ya buntunse, na basambilila ifya butotelo balyesha ukulondolola ilyo ishiwi pa myanda ya myaka. Lelo tabapayanya ubulondoloshi ubo bufika pa kusuminisha kwa cinkumbawile. Encyclopædia Britannica isumina ukuti: “‘Insansa’ ni limo ilya mashiwi yacilishapo ukwafya.” Insansa mu kumonekesha shipilibula ifintu fyapusanapusana ku bantu bapusanapusana, ukushintilila pa mimwene yabo pa bumi.
2 Ku bantu abengi insansa shishunda pa butuntulu busuma, ifikwatwa fya ku mubili, na bucibusa bwa nsansa. Nalyo line, kwalibako abantu abakwata ifyo fyonse lelo tababa aba nsansa. Ku baume na banakashi abaipeela kuli Yehova Lesa, Baibolo ipayanya icishinte ca nsansa ico mu nshila imo capusana ukufuma ku mimwene ya cinkumbawile.
Imimwene Yapusanako iya Nsansa
3, 4. (a) Ni bani bantu Yesu abilishe aba nsansa? (b) Cinshi cingamonwa ukulosha ku fya kusangwilako ku nsansa ifyo Yesu alumbwile?
3 Mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili, Yesu Kristu tasosele ukuti insansa shashintilila pa butuntulu busuma, ifikwatwa fya ku mubili, ne fyapalako. Abilishe aba nsansa mu cine cine abo “abaibukila ulwa kukabila kwabo ukwa ku mupashi” (NW) na abo “abali ne nsala ne cilaka ca bulungami.” Icayampana kuli ifi fya kusangwilako fibili ifikabilwa ku nsansa sha cine buli bulondoloshi bwa kwa Yesu ubumoneka ukuba ubwapusanako: “[Ba nsansa, NW] abaloosha; pantu bene bakasansamushiwa.” (Mateo 5:3-6) Ukwabulo kutwishika, Yesu talelanda ukuti abantu bali no kuba aba nsansa lintu fye balufishe umutemwikwa. Ukucila, alelosha kuli abo abalila ubulanda pa lwa mibele yabo iya lubembu ne fya kufumamo fya iko.
4 Umutumwa Paulo alandile ulwa fibumbwa bwa buntunse ukuteta ku lubembu pa cishinte ce subilo lya kuti fyali no “[kulubulwa] ku busha bwa kubola.” (Abena Roma 8:21, 22) Abantunse abo bapokelela ukupayanya kwa kukonsolwela imembu ukwa kwa Yehova ukupitila mwi lambo lya cilubula ilya kwa Kristu kabili abacita ukufwaya kwa kwa Lesa mu cine cine balasansamushiwa no kulengwa aba nsansa. (Abena Roma 4:6-8) Mu Lyashi lya pa Lupili, Yesu na kabili abilishe aba nsansa ukuba abo “abafuuka,” “aba luse,” “abasanguluke mitima,” na “bacito mutende.” Apeele ukwebekesha kwa kuti nangu cingati kuti bapakaswa, abalanda aba musango uyo te kuti balufye insansa shabo. (Mateo 5:5-11) Cili ica buseko ukwishiba ukuti ifi fya kusangwilako ku nsansa ifyasumbuka fibika abakankaala na bapiina mu cifulo calingana.
Icishinte ca Nsansa sha Cine Cine
5. Cishinte nshi ica nsansa ku babomfi baipeela aba kwa Lesa?
5 Intulo ya nsansa sha cine taisangwa mu cuma ca ku mubili. Imfumu ya mano Solomone asosele ukuti: “Ipaalo lya kwa Yehova lyene lilacindamika, kabili talundako ukulungulula.” (Amapinda 10:22) Ku fibumbwa ifyo fipokelela bumulopwe bwa mu kubumbwa konse ubwa kwa Yehova, insansa mu kukanapaatulwako shayampanishiwa kwi paalo lya kwa Lesa. Umuntu waipeela uwakwata kabili uumfwa ipaalo lya kwa Yehova pali wene mu cine cine aliba uwa nsansa. Ukumonwa mu nshila ya Baibolo, insansa shibimbamo itontonkanyo lya kuteko mutima, ukwikushiwa, no kukumanina mu mulimo wa kwa Yehova.
6. Cinshi cifwaikwa ku bantu ba kwa Lesa kuli bene ukuba aba nsansa mu cine cine?
6 Insansa sha cine shashintilila pa kwampana kwalungama na Yehova. Shashimpwa pa kutemwa kwa kuli Lesa no busumino kuli wene. Ababomfi baipeela aba kwa Yehova basuminishanya no mutima onse na mashiwi ya kwa Paulo aya kuti: “Pantu takuli wa muli ifwe uwiikalila no mweo . . . ni kuli [Yehova, NW] twabela no mweo . . . tuli ba kwa [Yehova, NW].” (Abena Roma 14:7, 8) E ico, insansa sha cine te kuti shinonkwe ukwabula icumfwila kuli Yehova no kunakila kwabamo buseko ku kufwaya kwakwe. Yesu asosele ukuti: “[Aba nsansa, NW] abacilamo ni abo abomfwe cebo ca kwa Lesa no kucilama.”—Luka 11:28.
Ifya Kusangwilako Fiteluka ku Nsansa
7, 8. (a) Ni shani fintu ifya kusangwilako ku nsansa fingatantikwa? (b) Cinshi cingasoswa pa lwa cupo no kufyala abana?
7 Ifya kusangwilako ku nsansa ifilumbwilwe kuti pambi fyaitwa “ifya kutendekelako,” nelyo “ifishiteluka,” pa mulandu wa kuti fyaimikilwa ababomfi baipeela aba kwa Yehova pa nshita shonse. Mu kulundapo, kuti kwabako ifingetwa ifiteluka, ifya kusangwilako ifyo pambi fingafumamo insansa pa nshita imo lelo ishinono nelyo ukwabula ishili shonse pa nshita imbi. Mu fiputulwa fya nshita ifya fikolwe ne fya pa ntanshi ya Bwina Kristu, icupo no kufyala abana fyalangulwikwe ifyacindamisha ku nsansa. Ici cibelebeshiwa mu kulomba kwabamo bulanda ukwa kwa Rakele ukwa kuti: “Umpeele abana; ico nga takuli ndefwa.” (Ukutendeka 30:1) Iyi mimwene ukulosha ku kufyala abana yalingile imifwaile ya kwa Yehova kuli cilya ciputulwa ca nshita.—Ukutendeka 13:14-16; 22:17.
8 Icupo no kufyala abana fyalangulwikwe ukuba amapaalo yapeelwa na Lesa pa kati ka bantu ba kwa Yehova aba nshita sha mu kubangilila. Nangu cibe fyo, ubulanda bwayampanishiwe ne yi mibele na imbi mu kati ka fiputulwa fya nshita ifya bucushi mu lyashi lyabo ilya kale. (Linganyeniko Amalumbo 127, 128 na Yeremia 6:12; 11:22; Inyimbo sha Bulanda 2:19; 4:4, 5.) E ico, kanshi, cili icamonekesha ukuti icupo no kufyala abana tafyaba fya kusangwilako ku nsansa shibelelela.
Insansa Ukwabula Icupo mu Nshita sha pa Kale
9. Mulandu nshi umwana mwanakashi wa kwa Yefta apokelele ukutashiwa kwa cila mwaka?
9 Abengi ababomfi ba kwa Lesa balisanga insansa sha cine ukwabula icupo. Pa mulandu wa mucinshi wa mulapo wa kwa wishi, umwana mwanakashi wa kwa Yefta atwalilile ukuba umushimbe. Pa nshita imo wene na banankwe baleloosha icisungu cakwe. Lelo mwandi buseko akwete ukubomba inshita yonse pa ŋanda ya kwa Yehova, nakalimo pa kati ka “banakashi bakapyunga abapyungile pa mwinshi we hema lya Kulaishanya”! (Ukufuma 38:8) Pali ici, apokelele ukutashiwa kwa cila mwaka.—Abapingushi 11:37-40.
10. Cinshi cintu Yehova afwaile kuli Yeremia, kabili bushe cimoneka ukuti atungulwile ubumi bwabula insansa pamo nga ica kufumamo?
10 Pa mulandu wa nshita shakakala isho kasesema Yeremia aikelemo, Lesa afwaile ukuti atalukeko ku kuupa no kufyala abana. (Yeremia 16:1-4) Lelo Yeremia akumenye bucine bwa mashiwi ya kwa Lesa aya kuti: “Alipaalwo muntu uutetekela Yehova, uo Yehova abe ca kutetekelako cakwe.” (Yeremia 17:7) Ukupulinkana ukucila pa myaka 40 iya mulimo wa bukasesema, Yeremia abombele Lesa mu busumino ngo muntu umushimbe. Ukufika apo twapela ukwishiba, tabalile opa no kukwata abana. Nalyo line, ni ani engatwishika ukuti Yeremia aali uwa nsansa, ukupala abashalapo ba citetekelo abaYuda, abo ‘basenaminwo busuma bwa kwa Yehova’?—Yeremia 31:12.
11. Fya kumwenako nshi fimo ifya mu Malembo ifya babomfi ba busumino aba kwa Yehova abali aba nsansa nangu cingati tabakwete umwina mwabo?
11 Abantu bambi abengi balibombela Yehova mu buseko ukwabula umwina mwabo. Atemwa baali abashimbe, nelyo bamukamfwilwa. Pa kati kabo pali kasesema mwanakashi Ana; nakalimo Dorka, nelyo Tabita; umutumwa Paulo; ne ca kumwenako cakulisha pali fyonse—Yesu Kristu.
Abashimbe Lelo aba Nsansa Ilelo
12. Cinshi cintu bamo ababomfi ba kwa Yehova aba nsansa, abaipeela bapokelela ilelo, kabili mulandu nshi?
12 Ilelo, amakana ya Nte sha kwa Yehova mu busumino balebombela Lesa ukwabula umunabo wa mu cupo. Bamo baliba na maka ya kupokelela ubwite bwa kwa Yesu ubwa kuti: ‘Uwakosa ukupokelela [ica bupe ca bushimbe] acipokelele.’ Balicita ici “pa mulandu wa bufumu bwa mu mulu.” (Mateo 19:11, 12) Uko e kuti, balibomfya bwino ubuntungwa bwabo ubwapeelwa na Lesa pa kupeelesha inshita ikalamba no lupikwe ku kutwala pa ntanshi amabuseko ya Bufumu. Abengi aba bene balebomba nga bapainiya, bamishonari, nelyo ifilundwa fya lupwa lwa Bethel pa cishinte cikalamba ica calo conse ica Watch Tower Society nelyo pali imo iya misambo ya iko.
13. Fya kumwenako nshi filanga ukuti Umwina Kristu kuti aba umushimbe kabili uwa nsansa?
13 Nkashi wa cikoloci umo uwatemwikwa apeele ilyashi lya bumi bwakwe umutwe wa kusokolola uwa kuti “Umushimbe Kabili uwa Nsansa nga Painiya.” (The Watchtower, May 1, 1985, amabula 23-6) Nkashi na umbi umushimbe uwapoosele ukucila pa myaka 50 ukubomba pa Bethel alondolwele ukuti: “Ndi uwaikushiwa mu kukumanina no bumi bwandi ne ncito yandi. Ndi uwacilapo kupamfiwa nomba ukucila kale lyonse mu mulimo uo natemwisha apakalamba. Nshiyumfwa kubipilwa. Kuti nacita ukupingulapo kumo kwine na kabili.”—Ulupungu lwa kwa Kalinda, December 15, 1982, ibula 18.
14, 15. (a) Ukulingana no mutumwa Paulo, cinshi cikabilwa ku kutwalilila ukuba umushimbe? (b) Mulandu nshi Paulo asosela ukuti umuntu umushimbe acite cisuma “ukucilamo” kabili ‘wa nsansa’?
14 Moneni ilyo ishiwi “ukupingulapo.” Paulo alembele ukuti: ‘Lelo uo mu mutima wakwe naiminina ndi, uushaba na kupatikishiwa, lelo ali na maka pa kufwaya kwakwe kwine, kabili napingule ci mu mutima wakwe, [ukusungilila umusangwela wakwe uwa bushimbe], acite cisuma. E ico no uleupa acite cisuma, no ushileupa acite cisuma ukucilamo.’ (1 Abena Korinti 7:37, 38) Mulandu nshi “ukucilamo”? Paulo alondolwele ukuti: “Awe ndefwaya imwe ukuba abashisakamikwa. Uushaupa asakamane fya kwa Shikulu, umo engatemwina Shikulu. . . . Uushaupwa no ushatala opwa na o asakamane fya kwa Shikulu . . . Awe ndesose ci ica kuti mumwenemo icisuma mwe bene. . . . Lelo ukuti kube busaka busaka, no [kupyungila Shikulu lyonse, NW] ukwabulo kupusaulwa.”—1 Abena Korinti 7:32-35.
15 Bushe “ukupyungila Shikulu lyonse ukwabulo kupusaulwa” mu kuba ne cilola ca ‘kunonka ukusuminisha kwa kwa Shikulu’ kwalyampanishiwa ku nsansa? Mu kumonekesha Paulo atontonkenye ifyo. Ukulanda ulwa kwa mukamfwilwa Umwina Kristu, asosele ukuti: “Muntungwa ku kuupwa ku o atemenwe; ni muli Shikulu epela. Lelo [wa nsansa, NW] ukucilamo nga aikala fye ifyo ali, e kupanda amano kwandi: awe ndetila na ine umupashi wa kwa Lesa ndi na o.”—1 Abena Korinti 7:39, 40.
Ukumwenamo kwa Mibele ya Kukanaba mu Cupo
16. Kumwenamo nshi kumo Inte sha kwa Yehova abashaba mu cupo baipakisha?
16 Nampo nga Umwina Kristu mushimbe ku kupingulapo kwa pa lwakwe nelyo ku kupatikishiwa kwa fya kuponako, imibele ya kukanaba mu cupo yendela pamo no kumwenamo kwa pa lwakwe ukwingi. Abantu bashimbe mu cinkumbawile balikwata inshita ikalamba iya kusambilila Icebo ca kwa Lesa no kwetetula pali cene. Nga ca kuti bashukila iyi mibele, bumupashi bwabo bulashikilako. Pa kukanakwata umwina mwabo uwa kwakana nankwe impika, abengi balasambilila ukushintilila apakalamba pali Yehova no kufwaya ubutungulushi bwakwe mu fintu fyonse. (Ilumbo 37:5) Ici cilaafwa ukuletako ukwampana kwapalamisha na Yehova.
17, 18. (a) Mashuko nshi aya mu nshita ku mulimo wa mwi bala uwatanununwa yabako ku babomfi ba kwa Yehova abashaba mu cupo? (b) Ni shani fintu ababomfi ba kwa Yehova bamo abashaba mu cupo balondolola insansa shabo?
17 Abena Kristu bashaba mu cupo balikwata ishuko lya mu nshita ilya mulimo wa mwi bala uwatanunuka kwi lumbo lya kwa Yehova. Ukukansha kwaibela nomba ukulepeelwa pe Sukulu lya Kukansha ilya Butumikishi kwapeeleshiwa kuli bamunyina bashimbe nelyo abaume bafwilwa. Bankashi bashimbe nabo baliba abantungwa ukutinamina amashuko mu mulimo wa kwa Lesa. Nkashi wa cikoloci ulumbwilwe mu kubangilila aitemenwe ukubomba mu calo ca mu Africa lintu, ukumwambula, aali “mu nshila imo umwanakashi wanaka ukucila pa mushinku wa myaka 50.” Kabili aikele kulya, nangu fye ni mu kati ka cibindo, lintu bamishonari bonse batamfiwe. Acili alebomba kulya nga painiya, nangu cingati nomba ali no mushinku wa myaka ukucila pali 80. Bushe ali uwa nsansa? Mu lyashi lyakwe ilya bumi alembele ukuti: “Naali na maka ya kubomfya ubuntungwa bwalundwako na maka ifyo ubushimbe bupeela ku kusungililwa uwapamfiwa mu butumikishi, kabili ici calindetela insansa shikalamba. . . . Mu kupita kwa myaka ukwampana kwandi na Yehova kwalishikilako. Pamo nga umwanakashi umushimbe mu calo ca mu Africa, nalimumona nga Kacingilila.”
18 Icawaminwo kumonwa, na kabili, mashiwi ya kwa munyina uwabombele pa cishinte cikalamba ica calo conse ica Watch Tower Society pa makumi ya myaka. Aali uwa nsansa, nangu cingati tabalile opa kabili nangu cingati akwete isubilo lya ku mulu mu kukanaba ne cilolelo ca kuupa. Pa mushinku wa myaka 79, alembele ukuti: “Cila bushiku ndepusha Shifwe wa mu mulu uwatemwikwa mwi pepo ku kwaafwa na mano ku kunsungilila umutuntulu lwa ku mupashi na lwa ku mubili no wakosa pa kuti ningatwalilila ukucita ukufwaya kwakwe ukwa mushilo. Mu kati ka iyi myaka 49 iyapitapo mu mulimo wa kwa Yehova mu cine cine naliipakisha inshila ya bumi iya nsansa, iya kulambula kabili iyapaalwa. Kabili mu kuba ne cikuuku ca pa fye ica kwa Yehova ndelolesha ku ntanshi ku mulimo watwalilila ku mucinshi wakwe no bukata na kwi paalo lya bantu bakwe. . . . Ubuseko bwa kwa Yehova bulangafwa ukusungilila ubulwi busuma ubwa citetekelo, ukulolesha ku ntanshi ku nshita lintu abalwani ba kwa Yehova tabakabepo ne sonde lyonse likesulamo ubukata bwakwe.”—Impendwa 14:21; Nehemia 8:10; The Watchtower, November 15, 1968, amabula 699-702.
Ni Pali Cinshi Insansa sha Cine Shashimpwa?
19. Ni pali cinshi insansa shesu lyonse shikashintilila?
19 Ukwampana kwesu ukwaumo mutengo na Yehova, ukusuminisha kwakwe, ne paalo lyakwe—ifi e fya kusangwilako ifyo fikatuletela insansa sha cine ukupulinkana iciyayaya conse. Mu kuba na iyi mimwene yalinga pa fileta insansa shine shine, nangu fye babomfi ba kwa Yehova ababa mu cupo balamwensekesha ukuti icupo cabo tacaba e cintu cacindamisha mu bumi bwabo. Bomfwila ukufunda kwa mutumwa Paulo ukwa kuti: “Awe, mwe ba bwananyina, ndetila, naipipe nshita iyashalako; abali na bakashi babe nga bashaba na bo.” (1 Abena Korinti 7:29) Ici tacilepilibula ukulekelesha abakashi babo. Abalume ba Bwina Kristu abakosoka babika umulimo wa kwa Yehova pa ntanshi, kabili e ficita na bakashi babo aba bukapepa, abakwato kutemwa, kabili aba kwafwilisha, bamo ukubomba fye ne nshita yonse nga bakabomba banabo aba balume babo.—Amapinda 31:10-12, 28; Mateo 6:33.
20. Mibele nshi iyalinga intu Abena Kristu abengi bakwata ukulola ku mashuko yabo aya mu cupo?
20 Bamunyina baupa abali ni bakangalila benda, aba kuitemenwa ba pa Bethel, baeluda ba cilonganino—mu cine cine, Abena Kristu bonse ababa mu cupo ababika amabuseko ya Bufumu pa ntanshi—‘tababomfya icalo mu kukumanina’; balabomba ku kulinga amashuko ya cupo cabo mu bumi bwabo ubwaipeela ubwa mulimo kuli Yehova. (1 Abena Korinti 7:31) Nalyo line, baliba aba nsansa. Mulandu nshi? Pantu umulandu wacindamisha uwa nsansa shabo tawaba cupo cabo lelo umulimo wabo kuli Yehova. Kabili abalume na bakashi aba busumino—ee, na bana babo nabo—baliba aba nsansa ukuti caba ifyo.
21, 22. (a) Pa cishinte ca kwa Yeremia 9:23, 24, cinshi cilingile ukutwisushamo ne nsansa? (b) Fya kusangwilako nshi ifya nsansa filumbulwilwe pa Amapinda 3:13-18?
21 Kasesema Yeremia alembele ukuti: “E fyo Yehova atila: Uwa mano etakishisha amano yakwe, ne mpalume iitakishisha bumpalume bwa iko, no wacindama etakishisha fyuma fyakwe: kano muli ici e mo atakishishe uuletakisha, mu kwiluka, no kwishiba ine, ukuti nine Yehova uucito luse no bupingushi no bulungami mu calo: pantu muli ifi e mo mbekelwa, cisemo ca kwa Yehova.”—Yeremia 9:23, 24.
22 Nampo nga tuli bashimbe nelyo twaliba mu cupo, intulo yesu yakulisha iya nsansa ilingile ukuba kwishiba kwesu ukwa kuli Yehova no kushininwa ukuti twalikwata amapaalo yakwe pa mulandu wa kuti tulecita ukufwaya kwakwe. Tuli aba nsansa na kabili ukwishiba icipanga icipimo ca cine ica fyakatamikwa, ifintu ifyo Yehova abekelwamo. Imfumu Solomone uwaupile abanakashi bafulisha talangulwike icupo ukuba ulufungulo ku nsansa. Asosele ukuti: “[Wa nsansa, NW] umuntu uusanga amano, no muntu uumono mucetekanya; pantu ukusanduluka kwa yako kwawamo kucilo kwa silfere, ne cibwesha ca yako cawamo kucila golde; yene yalyumo mutengo ukucila bakorali, ifibekelwa fyonse tafingapalako; mwabo kutantalila kwa nshiku mu kwa kulyo kwa yako, na mu kwa kuso kwa yako mwabo bucindami no bukata; inshila sha yako ni nshila sha kusekelela, na bakumba ba yako bonse mutende; yene muti wa mweo ku baikatako, na bakonenako [ba nsansa, NW].”—Amapinda 3:13-18.
23, 24. Mulandu nshi twingabela abashininkisha ukuti ababomfi ba kwa Yehova bonse bakaba aba nsansa mu micitile ya fintu iipya?
23 Shi ifwe bonse fwe baba mu cupo natusange ubuseko bwa ciyayaya mu kucita ukufwaya kwa bulesa. Kabili shi bamunyinefwe batemwikwa na bankashi abali abashimbe ku kusobolapo nelyo ku kupatikishiwa ne fya kuponako bashipikishe ifya kwesha fyabo fyonse no kusanga insansa no kuteko mutima mu kubombela Yehova nomba na kuli pe na pe. (Luka 18:29, 30; 2 Petro 3:11-13) Mu micitile ya fintu iipya iileisa iya kwa Lesa, “ifimfungwa” fikesulwa. (Ukusokolola 20:12, NW) Ifi fikakwatamo amafunde yapya aya kucincimusha ne fipope ukusangwilako ku nsansa sha mutundu wa buntunse uwa cumfwila.
24 Mu kushininkisha, kuti twayumfwa abacetekela ukuti ‘Lesa wesu uwa nsansa’ alitukwatila ifintu fya kusungusha ifisuma ifyo fikafumamo insansa shesu ishakumanina. (1 Timote 1:11) Lesa akatwalilila ‘ukufumbatule minwe yakwe no kwikusha ukufwaisha kwa ca mweo conse.’ (Ilumbo 145:16) Te ca kupapa ukuti kwabako kabili lyonse kukabako insansa sha cine mu kubombela Yehova.
Ni Shani Fintu Wingankulako?
◻ Cishinte nshi ica nsansa sha babomfi baipeela aba kwa Yehova?
◻ Mu nshita sha Baibolo, ni bani bali bamo ababomfi ba kwa Yehova aba nsansa?
◻ Mulandu nshi Paulo atashishe ubushimbe, kabili ni shani fintu Abena Kristu bamo basanga ici ukuba ubumi bwa nsansa?
◻ Ni pali cinshi apo insansa shesu lyonse shikashintilila?
◻ Mulandu nshi twingabela abacetekela ukuti bonse aba busumino mu micitile ya fintu iipya bakaba aba nsansa?
[Icikope pe bula 16]
Bankashi abashimbe abengi balebombela Yehova mu nsansa nga batumikishi ba nshita yonse
[Icikope pe bula 18]
Ukubombela amabuseko ya kwa Yehova yaba e ntulo ikalamba iya nsansa