Ifipusho Ukufuma ku Babelenga

Pali 1 Petro 2:9, “King James Version” ita Abena Kristu basubwa “inkulo yasalwa.” Bushe ici cilingile ukwambukila imimwene yesu iya fintu Yesu abomfeshe ishiwi “inkulo” nga fintu calembwa pali Mateo 24:34?

Ishiwi “inkulo” lyalibomfiwa mu kupilibula kwa mikululo yonse ibili mu mabupilibulo yamo. Ukulingana na King James Version, umutumwa Petro alembele ukuti: “Lelo imwe muli nkulo yasalwa, bushimapepo bwa bufumu, uluko lwa mushilo, abantu baibela; pa kuti mubilishe amalumbo ya wamwitile ukufuma mu mfifi ukwingila mu lubuuto lwakwe ulwapesha amano.” Kabili Yesu asobele ukuti: “Ndemwebe cine cine, ndeti, Inkulo ino tayakapite, fikasuke ifi fyonse afifikilishiwa.”—1 Petro 2:9; Mateo 24:34.

Mu mukululo ubalilepo, umutumwa Petro abomfeshe ishiwi lya ciGreek geʹnos, ilintu mu mashiwi ya kwa Yesu, tusangamo ishiwi ge·ne·aʹ. Aya mashiwi ya ciGreek yabili kuti pambi yamoneka ayapalana, kabili ya ku ntulo imo ine; lelo, mashiwi yapusana, kabili yalipusana mu fintu yapilibula. New World Translation of the Holy Scriptures—With References mu tumashiwi twa pe samba ukulondolola 1 Petro 2:9 itila: “‘Umushobo.’ [IciGreek], geʹnos; yapusanako kuli ge·ne·aʹ, ‘inkulo,’ nga fintu yaba muli [Mateo] 24:34.” Utulembo twa pe samba utwapalako twaba pali Mateo 24:34.

Nga fintu utu tulembo twa pe samba tulelangilila, geʹnos mu kulinga lipilibulwa kwi shiwi lya Cibemba “umushobo,” nga fintu limoneka mu maBaibolo ya Cibemba yamo. Pali 1 Petro 2:9, Petro abomfeshe ubusesemo busangwa pali Esaya 61:6 ku Bena Kristu basubwa abakwate subilo lya ku muulu. Aba bafuma ku nko ishingi ne mikowa, lelo uluko bafyalilwamo talupendelwako ilyo basanguka ulubali lwa kwa Israele wa ku mupashi. (Abena Roma 10:12; Abena Galatia 3:28, 29; 6:16; Ukusokolola 5:9, 10) Petro abeshibishe nga basanguka ibumba lyaibela, mu mano ya ku mpashi—“lupwa [umushobo, NW] ulwasalwa, bushimapepo bwa bufumu, uluko lwa mushilo, abantu abo aikwatila.”

Lelo mwi lembo lya ciGreek amashiwi ya kwa Yesu ayasangwa pali Mateo 24:34, tusangapo ishiwi ge·ne·aʹ. Calishibikwa mu kusaalala ukuti Yesu alelosha, te ku “mushobo” uuli onse uwa bantu, lelo ku bantu abaliko aba mweo pa ciputulwa cimo ica nshita.

Mupepi ne myaka 100 iyapitapo, Charles T. Russell, presidenti wa kubalilapo uwa Watch Tower Society, alilengele ici ukumfwika, alembele ati: “Nangu ca kuti amashiwi ‘inkulo’ na ‘umushobo’ kuti casoswa ukuti yafuma ku ntulo imo ine nelyo apa kutendekela pamo pene, nalyo line tayaba yamo yene; kabili nga fintu yabomfiwa mu Malembo aya mashiwi yabili yalipusana nga nshi. . . . Mu fyalembwa fyapusanapusana fitatu ifya ubu busesemo casoswa ukuti Shikulwifwe abomfeshe ishiwi lya ciGreek ilyapusanako (genea) ilishipilibula umushobo, lelo lyakwata ubupilibulo bumo bwine ne shiwi lya Cibemba inkulo. Imibomfeshe imbi iye shiwi lya ciGreek (genea) ishininkisha ukuti talibomfiwa ku kupilibula umushobo, lelo mu kulosha ku bantu abaleikala mu nshita imo ine.”—The Day of Vengeance, amabula 602-3.

Mu nshita sha nomba line nga nshi, A Handbook on the Gospel of Matthew (1988), icapangilwa bakapilibula ba Baibolo, casosele ukuti: “[New International Version] ipilibula inkulo ino mu kukonke shiwi lelo ikonkeshapo utulembo twa pe samba ati, ‘Nelyo umushobo.’ Kabili uwasoma ifya pa Cipingo Cipya umo asumino kuti ‘Mateo talepilibula fye inkulo ya kubalilapo pa numa ya kwa Yesu lelo inkulo shonse isha buYuda ishamukaana.’ Nangu cibe fyo, takwaba ubushininkisho bwa mu fya ndimi ubwa kwafwilisha ishi nsondwelelo, kabili shilingile ukusuulwako pamo nga ishesha ukusengauka ubupilibulo bwamonekesha. Ukulingana ne nshita yalandilwepo yalelosha fye ku baikeleko mu nshita imo ine na Yesu.”

Nga fintu cilandilwepo pa mabula 10 ukufika ku 15, Yesu asenwike inkulo ya baYuda ba mu nshita yakwe, abaikeleko pa nshita imo ine na wene abamukeene. (Luka 9:41; 11:32; 17:25) Ilingi line mu kulondolola inkulo alelundako amashiwi ya kulondolola pamo nga “ibifi kabili iya bucende,” “iyabule citetekelo kabili iya mampuulu,” na “iya bucende ne ya lubembu.” (Mateo 12:39; 17:17; Marko 8:38) Lintu Yesu abomfeshe inumbwilo “inkulo” pa muku wa kulekelesha, aali pa lupili lwa Miolife na batumwa bakwe bane. (Marko 13:3) Balya baume, abaali tabalasubwa no mupashi kabili baali tabalaba ulubali lwa cilonganino ca Bwina Kristu, mu kushininkisha tabapangile atemwa “inkulo” nelyo umushobo wa bantu. Nangu ni fyo, baali ababeleshanya nga nshi no kubomfya kwa kwa Yesu ukwa numbwilo “inkulo” mu kulosha ku baikeleko pa nshita imo ine na o. E co mu kubamo ukupelulula kuti baumfwa cintu akwete mu muntontonkanya lintu alumbwile “inkulo ino” pa muku wa kulekeleshako.a Umutumwa Petro uwasangilwepo, pa numa ya ico acincishe abaYuda ukuti: “Muituule ku nkulo iyi iyapondama.”—Imilimo 2:40.

Ilingi line twalisabankanya ubushininkisho bwa kuti ifintu ifingi ifyo Yesu asobele muli ili lyashi limo line (ifintu pamo nge nkondo, ifinkukuma, ne fipowe) fyalifikilishiwe pa kati ka nshita lintu afiseseme no bonaushi bwa Yerusalemu mu 70 C.E. Ifingi fyalifikilishiwe, lelo te fyonse. Ku ca kumwenako, takwaba ubushininkisho bwa kuti, pa numa abena Roma basanshile Yerusalemu (66-70 C.E.) “icishibilo ca Mwana wa muntu” calimoneke, ukulenge “nko shonse sha pano isonde” ukupumapo imisowa. (Mateo 24:30) E co, kulya kufikilishiwa ukwa pa kati ka 33 C.E. na 70 C.E. kufwile kwali fye kwa kubalilapo, te kufikilishiwa kwakumanina ukwa pa cipimo cikalamba uko Yesu na kabili alesonta.

Mu mashiwi yakwe aya kwiswila mu citabo ca kwa Josephus ico apilibwile ica kuti The Jewish War, G. A. Williamson alembo kuti: “Mateo atwebo kuti, abasambi baipwishe [Yesu] icipusho ca minkubili—pa lwa konaulwa kwe Tempele na pa lwa kwisa Kwakwe umwine ukwa kulekelesha—kabili na o Abapeele icasuko ca minkubili, ulubali lwa kubalilapo ulwasobele mu kumonekesha ifya kucitika ifyali no kulondololwa mu kukumanina kuli Josephus.”

Ee, mu kufikilishiwa kwa kubalilapo, “inkulo ino” mu kushininkisha yapilibwile icintu cimo cine nga cintu yapilibwile pa tushita tumbi—inkulo ya bantu baikeleko pa nshita imo ine iya baYuda bashasumina. Ilya “nkulo” tayali no kupita ukwabula ukumona fintu Yesu asobele. Nga fintu Williamson alandilepo, ubu busesemo bwashinine ukuba ubwa cine mu makumi ya myaka ayatangilile ubonaushi bwa Yerusalemu, nga fintu kalemba wa lyashi lya kale uwasangilwepo, Josephus, alondolwele.

Mu kufikilishiwa kwa cibili nelyo ukwakulilako, “inkulo ino” mu kubamo ukupelulula na kabili yali no kuba bantu abaikeleko pa nshita imo ine. Nga fintu icipande citendekele pe bula 16 cimike, tatulekabila ukusondwelela ukuti Yesu alelosha ku mpendwa yapampamikwa iya myaka iya bantu balepanga “inkulo.”

Mu kupusanako, ifintu fibili ifya mpikwe kuti fyasoswa pa lwa nshita iili yonse iyatubululwa ku “inkulo.” (1) Inkulo ya bantu te kuti imonwe nge ciputulwa ca bantu icakwata impendwa yapampamikwa iya myaka, nga fintu fye tushingamona inshita yasontwa ukuba impendwa yapampamikwa iya myaka (10 nelyo imyaka 100). (2) Abantu ba mu nkulo bekalako pa ciputulwa cinono mu kulinganyako, te pa ciputulwa calepa.

Kanshi, lintu abatumwa baumfwile Yesu alelosha ku “nkulo ino,” cinshi bengatontonkanyapo? Ilintu ifwe, fwe bashuka pa kumfwikisha ifi fintu ifyacitika kale, twalishiba ukuti ubonaushi bwa Yerusalemu mu “bucushi bukalamba” bwaishile imyaka 37 pa numa, abatumwa abaleumfwa Yesu tabali na maka ya kwishibe co. Ukucila, ukulumbula kwakwe ukwa “nkulo” kulingile kwabalengele ukutontonkanya, te pa lwa ciputulwa ca nshita icalepa, lelo pa bantu abaliko aba mweo pa ciputulwa capimwa ica nshita mu kulinganyako. E fyo caba na kuli ifwe. Fintu amashiwi ya kwa Yesu ayo akonkeshepo, kanshi yali ayalinga aya kuti: “Lelo ulwa bushiku bulya na ’kashita kalya takuli uwaishiba, nangu ni bamalaika ba mu muulu, nangu Mwana, kano Tata. . . . E ico na imwe mube abaiteyanya; pa kuti Umwana wa muntu akesa mu kashita mushikashile.”—Mateo 24:36, 44.

[Futunoti]