Ulubali 1—Ukusaama kwa Lubuuto—Ukukalamba no Kunono
“Inshila ya balungami yaba ngo lubuuto ulwabalika, ululeya no kubuuta kasuka akasuba kasaama.”—AMAPINDA 4:18.
1. Mulandu nshi icine casokolwelwa panono panono?
CABA bushininkisho bwa mano ya bulesa ukuti, mu kumfwana na Amapinda 4:18, ukusokolole cine ca ku mupashi kwacitika panono panono ukupitila mu kusaama kwa lubuuto. Mu cipande citangilileko, twamwene ifyo ili lembo lyafikilishiwe mu nshita sha batumwa. Nga ca kuti icine conse ica mu Malembo casokolwelwe conse pa muku umo, nga cali ica kupofwisha ne ca kupelenganya—ukupala icingacitika ukufuma mu lucengo mwafiita ukwisa mu lubuuto lwabengeshima. Mu kulundapo, icine icisokololwa panono panono cilakosha icitetekelo ca Bena Kristu mu nshila yatwalilila. Cilaya cilelenga isubilo lyabo ukubengeshima kabili cilaya cilebuutusha inshila intu bali no kwendamo.
“Umusha wa Cishinka Kabili Uwashilimuka”
2. Yesu alangilile ukuti aali no kubomfya bani ku kuleta ulubuuto lwa ku mupashi ku bakonshi bakwe, kabili ni bani bapanga cilya cibombelo?
2 Mu nshita sha batumwa Yesu Kristu acimwene icalinga ukubomfya inshila yacila pa cifyalilwa ukupeela abakonshi bakwe ukusaama kwa lubuuto ukwa mu kubangilila. Twalikwata ifya kumwenapo fibili ifya ici: Pentekoste 33 C.E. no kwaluka kwa kwa Korneli mu 36 C.E. Mu kukonkapo, Kristu alicimona ukube calinga ukubomfya icibombelo ca buntunse, pamo nga fintu asobele ati: “Nga kanshi n’ ani umusha wa cishinka kabili uwashilimuka, uo shikulu wakwe alaashile pa ba mu ŋanda yakwe, ku kubapeela ifya kulya mu nshita iyene? Alishuka umusha ulya, uo shikulu wakwe pa kwisa akamusanga alecite fi! Ndemwebe cine cine, nati, akamulaasa pali fyonse ifyo akwata.” (Mateo 24:45-47) Uyu musha te kuti abe fye muntu umo pa mulandu wa kuti ali no kupayanya ica kulya ca ku mupashi ukutula pantu icilonganino ca Bwina Kristu catendekele pa Pentekoste ukufikila Shikulu, Yesu Kristu, aishile ku kulubulwisha. Ifishinka filanga ukuti ili bumba lya musha wa cishinka kabili uwashilimuka lipangwa na Abena Kristu bonse abasubwa pamo nge bumba pe sonde abaliko pali ico ciputulwa ca nshita.
3. Ni bani basanshiwe pa filundwa fya kubalilapo ifye bumba lya musha?
3 Ni bani basanshiwemo pa kati ka filundwa fya kubalilapo ifye bumba lya musha wa cishinka kabili uwashilimuka? Umo aali mutumwa Petro, uwaumfwilile ukukambisha kwa kwa Yesu ukwa kuti: “Lishe mpaanga shandi.” (Yohane 21:18) Ifilundwa fya mu kubangilila fimbi fyasanshishemo Mateo, uwalembele Ilandwe ilyakwate shina lyakwe, na Paulo, Yakobo, na Yuda, abalembele bakalata bapuutwamo. Umutumwa Yohane, uwalembele ibuuku lya Ukusokolola, Ilandwe lyakwe, na bakalata bakwe, na o aali cilundwa ce bumba lya musha wa cishinka kabili uwashilimuka. Aba baume balembele mu kumfwana ne fintu batuminwe na Yesu.
4. Ni bani baba “aba mu ŋanda”?
4 Nga ca kuti abasubwa bonse nge bumba, te mulandu na kuntu bekala pe sonde, baba filundwa fye bumba lya musha, ni bani baba “ba mu ŋanda”? Ni aba abasubwa bamo bene lelo ukulangulukwa ku mimwene yapusanako—pamo ngo muntu umo umo. Ee, pamo ngo muntu umo umo kuti baba “musha” ilyo balepeela ica kulya ca ku mupashi nelyo kuti baba “ba mu ŋanda,” lintu balelya cene. Ku kulangilila: Nga fintu calembwa pali 2 Petro 3:15, 16, umutumwa Petro alosha kuli bakalata ba kwa Paulo. Lintu aleyabelenga, Petro kuti aba nga umo uwa ba mu ŋanda uulelya ica kulya ca ku mupashi icipayanishiwe na Paulo ngo mwiminishi wa lilye bumba lya musha.
5. (a) Cinshi cacitike ku musha mu kati ka myanda ya myaka pa numa ya batumwa? (b) Fya kucitika nshi fyabeleko mu ciputulwa ca kulekelesha ica mwanda wa myaka uwalenga 19?
5 Muli kuno kuloshako, icitabo ca God’s Kingdom of a Thousand Years Has Approached calondolwele ukuti: “Ifyo ibumba lya ‘musha wa cishinka kabili uwashilimuka’ lyabako ne fyo lyabomba ukupulinkana imyanda ya myaka pa numa ya mfwa ya batumwa ba kwa Shikulu Yesu Kristu, tatwakwate calembwa calengama ica lyashi lya kale. Mu kumonekesha inkulo imo iye bumba lya musha yaleliisha inkulo ya musha iyakonkelepo. (2 Timote 2:2) Lelo mu ciputulwa ca kulekelesha ica mwanda wa myaka uwalenga ikumi na pabula kwaliko abantu baletiina Lesa abatemenwe ica kulya ca ku mupashi ica Baibolo wa Mushilo kabili abafwaishe ukulya cene . . . Amakalasi ye sambililo lya Baibolo . . . yalipangilwe kabili yalilundulwike mu kumfwikisha kwa cine ca citendekelo ica Malembo Yashila. Abantu babula akaso kabili abafumaluka pa kati ka aba basambi ba Baibolo baali abafwaisha ukwakana ifi fiputulwa fyakatama ifya ca kulya ca ku mupashi na bambi. Balikwete umupashi wa bucishinka uwa ‘musha’ uwalaaswa ku kupeela ‘aba mu ŋanda’ ‘ica kulya’ ca ku mupashi icakabilwa ‘mu nshita iiyene.’ Baali ‘abashilimuka’ mu kwiluka ukuti iyo yali e nshita yalinga kabili iyayana no kumona icali e nshila yawamisha iya kupayanishishamo ico ca kulya. Balitukwishe ukupeela cene.”—Amabula 344-5.a
Ukusaama kwa Lubuuto Ukwa mu Kubangilila mu Nshita sha Muno Nshiku
6. Cishinka nshi icapulamo ukukuma ku kusokolola kwa panono panono ukwa cine?
6 Icishinka cimo icapulishamo ukukuma kuli abo Yehova abomfeshe ku kuleta uku kwingilishiwako kwa panono panono ukwa lubuuto lwa ku mupashi caba ca kuti tabaifwaile umucinshi. Imibele ya mutima iya kwa C. T. Russell, presidenti wa kubalilapo uwa Watch Tower Society, yali ya kuti Shikulu alisekelele mu kubomfya ukulamuka kwabo ukwacepesha. Ukukuma ku mashina ya kwishibikilwako yantu abalwani bakwe bakongamine ku kubomfya, Munyina Russell mu kukosa acilengele ukwishibikwa ukuti tatalile amonapo “umwina Russell” no kuti takwaliko icintu ca musango yo pamo nga “ubwina Russell.” Umucinshi onse waleya kuli Lesa.
7. Bushinino nshi buntu Munyina Russell na bakabomba banankwe bapeele ubwa kuti mu cituntulu balyampene no musha wa cishinka kabili uwashilimuka?
7 Ukupingwila ku fya kufumamo, takwingabako ukutwishika kwa kuti umupashi wa mushilo uwa kwa Yehova waletungulula ukubombesha kwa kwa Munyina Russell na babishenye na wene. Bapeele ubushinino bwa kuba pamo no musha wa cishinka kabili uwashilimuka. Nangu cingati bashimapepo abengi aba pali iyo nshita baitungile ukusumina ukuti Baibolo yali Cebo ca kwa Lesa icapuutwamo no kuti Yesu aali Mwana wa kwa Lesa, basuminishe ififundisho fya bufi, ifya cina Babiloni, pamo nga Bulesa Butatu, bumunshifwa bwa mweo wa muntu, no kulunguluka kwa ciyayaya. Mu kumfwana no kulaya kwa kwa Yesu, cine cine cali pa mulandu wa mupashi wa mushilo e po ukubombesha kwacepesha ukwa kwa Munyina Russell na balebishanya nankwe kwalengeele icine ukubalika ukucila kale lyonse. (Yohane 16:13) Abo Basambi basubwa aba Baibolo balikwete ubushininkisho bwa kuti mu cine cine baali lubali lwe bumba lya musha wa cishinka kabili uwashilimuka, abo umulimo wabo waba kupayanya ica kulya ca ku mupashi ku ba mu ŋanda ya kwa Shikulu. Ukubombesha kwabo kwali ca kwaafwa cikalamba mu kulonganika abasubwa.
8. Fishinka nshi ifya citendekelo ukukuma kuli Yehova, Baibolo, Yesu Kristu, no mupashi wa mushilo fintu Abasambi ba Baibolo baumfwikishe mu kulengama?
8 Caba ica kusungusha ukumona fintu mu kukosa Yehova, ukupitila mu mupashi wa mushilo, asenamine aba Basambi ba Baibolo aba mu kubangilila mu kuba no kusaama kwa lubuuto. Pa kutendeka fye, balishininkishe mu kukosa ukuti Kabumba e ko aba no kuti alikwata ishina lyaibela ilya Yehova. (Ilumbo 83:18; Abena Roma 1:20) Bamwene ukuti Yehova akwata imibele yapulamo ine, amaka, ubulungi, amano, no kutemwa. (Ukutendeka 17:1; Amalango 32:4; Abena Roma 11:33; 1 Yohane 4:8) Aba Bena Kristu basubwa mu kumfwika balondolwele ukuti Baibolo Cebo ca kwa Lesa icapuutwamo kabili e cine. (Yohane 17:17; 2 Timote 3:16, 17) Mu kulundapo, baikatilile ku kuti Umwana wa kwa Lesa, Yesu Kristu, alibumbilwe no kuti apeele ubumi bwakwe nge cilubula ca mutundu wa muntu onse. (Mateo 20:28; Abena Kolose 1:15) Umupashi wa mushilo, pa kuti tawingaba umuntu walenga butatu uwa muli Bulesa Butatu, wamwenwe ukuba maka yabomba aya kwa Lesa.—Imilimo 2:17.
9. (a) Cine nshi cintu Abasambi ba Baibolo baumfwikishe ukukuma ku mibele ya muntu na mabuyo ayatambikwa muli Baibolo? (b) Cine nshi cimbi cintu ababomfi ba kwa Yehova bamwene mu kulengama?
9 Abasambi ba Baibolo mu kumfwika bamwene ukuti umuntu takwata umweo uushifwa lelo aba umweo uufwa. Bailwike ukuti “icilambu ca lubembu ni mfwa,” te kulunguluka kwa ciyayaya, apo takwabako icifulo ca musango yo pamo nga helo wa mulilo. (Abena Roma 5:12; 6:23; Ukutendeka 2:7; Esekiele 18:4) Mu kulundapo, bamwene mu kulengama ukuti icisambilisho ca kusanguka tacaba fye cishili ca mu malembo lelo tacakwata nangu panono ishintililo lyashininkishiwa. (Ukutendeka, ifipandwa 1 na 2) Na kabili bakutulwike ukuti Baibolo yalitambika amabuyo yabili—ubwa ku muulu kuli ba 144,000 abakonshi basubwa aba mu nkasa sha kwa Kristu ne sonde lya paradise kwi “bumba likalamba” ilishapendwa ilya “mpaanga shimbi.” (Ukusokolola 7:9; 14:1; Yohane 10:16) Balya Basambi ba Baibolo aba mu kubangilila baishibe ukuti isonde likekalilila kuli pe na pe kabili talyakocewe, nga fintu cisambilishiwa ne mipepele iingi. (Lukala Milandu 1:4; Luka 23:43) Basambilile na kabili ukuti ukubweluluka kwa kwa Kristu kukaba ukwabulo kumoneka no kuti pali iyo nshita akaputunkanya ubupingushi pa nko no kuletako paradise wa pe sonde.—Imilimo 10:42; Abena Roma 8:19-21; 1 Petro 3:18.
10. Cine nshi cintu Abasambi ba Baibolo basambilile ukukuma ku lubatisho, ukulekanya bashimapepo na bantuuntu fye, ne Cibukisho ca mfwa ya kwa Kristu?
10 Abasambi ba Baibolo basambilile ukuti ulubatisho lwa mu Malembo talwaba fye kusansa utunya amenshi lelo mu kumfwana no kufunda kwa kwa Yesu pali Mateo 28:19, 20, kwaba kwibishiwa kwa basumina abasambilishiwa. Baishilemona ukuti takwaliko ishintililo lya mu Malembo ilya kulekanya bashimapepo na bantuuntu fye. (Mateo 23:8-10) Mu kupusanako, Abena Kristu bonse bali no kuba bakashimikila ba mbila nsuma. (Imilimo 1:8) Abasambi ba Baibolo balitesekeshe ukuti Icibukisho ca mfwa ya kwa Kristu cili no kusefiwa fye umuku umo umwaka umo na umo, pa Nisani 14. Mu kulundapo, bamwene ukuti Isita bwaba bushiku bwa mwikalwe ubwa cisenshi. Mu kulundapo, abo basubwa bali abaicetekela nga nshi ukuti Lesa aletungilila umulimo wabo ica kuti tabalelombelesha imisangulo. (Mateo 10:8) Ukufuma ku nshita sha mu kubangilila nga nshi, baumfwikishe ukuti Abena Kristu bafwile ukwikalila ku fishinte fya Baibolo, icisanshamo ukulundulula ifisabo fya mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa.—Abena Galatia 5:22, 23.
Ukusaama kwa Lubuuto Ukwaingilishiwako
11. Lubuuto nshi lwasanikile pa mulimo wa Bena Kristu na pa mulumbe wa kwa Yesu uwa mpaanga ne mbushi?
11 Ukucilisha ukutula 1919 ababomfi ba kwa Yehova balipaalwa no kusaama kwa lubuuto ukwaingilishiwako. Mwandi kusaama kwacelebuka ukwa lubuuto ukwasanike pe bungano lya pa Cedar Point ilya 1922 ilyo J. F. Rutherford, presidenti wa cibili uwa Watch Tower Society, akomaile pa kukakililwako kukalamba ukwa babomfi ba kwa Yehova ukwa ‘kusabankanya, ukusabankanya, ukusabankanya, Imfumu no bufumu bwakwe’! Umwaka wakonkelepo fye, ulubuuto lwacelebuka lwasanikile pa mulumbe wa mpaanga ne mbushi. Calimwenwe ukuti ubu busesemo bwali no kufikilishiwa mu bushiku bwa kwa Shikulu ubulipo, te ku nshita ya ku ntanshi mu kati ka Myaka Ikana Limo nga fintu batontonkenye kale. Mu kati ka Myaka Ikana, bamunyina ba kwa Kristu tabengalwala, nelyo ukupooswa mu cifungo. Pa mbali ya ico, pa mpela ya Myaka Ikana Limo, Yehova Lesa, e ukapingula, te Yesu Kristu.—Mateo 25:31-46.
12. Kusaama nshi ukwa lubuuto ukwaliko ukukuma kuli Armagedone?
12 Mu 1926 ukusaama na kumbi ukwacelebuka ukwa lubuuto kwasokolwele ukuti inkondo ya Armagedone tayali na kuba ni bumwaluka bwa mu fya kwangalila capamo, nga fintu Abasambi ba Baibolo batontonkenye inshita imo. Ukucila, ikaba ni nkondo intu Yehova akalangishamo amaka yakwe mu kumonekesha nga nshi ica kuti abantu bonse bakashininwa ukuti wene e Lesa.—Ukusokolola 16:14-16; 19:17-21.
Krisimasi—Ubushiku bwa Mwikalwe Ubwa Cisenshi
13. (a) Lubuuto nshi lwasanikwe pa kusefya Krisimasi? (b) Mulandu nshi ukusefya inshiku sha kufyalwa kushatwalilile na kabili? (Sansheniko utulembo twa mwi samba.)
13 Mu kwangufyanya pa numa ya ico, ukusaama kwa lubuuto kwalengele Abasambi ba Baibolo ukuleka ukusefya Krisimasi. Pa ntanshi ya ico Krisimasi lyonse alesefiwa ku Basambi ba Baibolo mu kusaalala kwa calo, kabili ukusefiwa kwa iko pa maofesi yakalamba pa Brooklyn kwaleba kashita ka kusekelela nga nshi. Lelo balikutulwike ukuti ukusefya kwa pa December 25 kwali mu cituntulu kwa cisenshi kabili kwasalilwe na Kristendomu wa busangu pa kwangushako ukwalula abasenshi. Mu kulundapo, casangilwe ukuti Yesu tafyelwe mu mupepo, apantu pa nshita ya kufyalwa kwakwe, bakacema baleliishe mikuni yabo mu mabala—icintu bashali na kucita ubushiku mu kusululuka kwa December. (Luka 2:8) Mu cifulo ca ico, Amalembo yalanga ukuti Yesu afyelwe mupepi na October 1. Abasambi ba Baibolo na kabili baishibe ukuti abaume baleitwa aba mano abatandalile Yesu mupepi ne myaka ibili pa numa ya kufyalwa kwakwe bali ba buŋanga ba cisenshi.b
Ishina Lipya
14. Mulandu nshi ishina lya Abasambi ba Baibolo talyaleimininako bwino abantu ba kwa Yehova?
14 Mu 1931 ukusaama kwacelebuka ukwa cine kwasokolwele kuli abo Basambi ba Baibolo ishina lya mu Malembo ilyalingisha. Abantu ba kwa Yehova bali nabomfwikisha ukuti tabengapokelela amashina ya kupeelwa fye yantu bambi babapeele, pamo nga abena Russell, Aba Myaka Ikana, na “ba takwaba helo.”c Lelo na kabili batendeke ukutesekesha ukuti ishina lintu abene baibuulile—Abasambi ba Baibolo Aba pa Kati ka Nko—talyalebemininako bwino. Balicilile pa kuba fye abasambi ba Baibolo. Mu kulundapo, kwaliko bambi abengi nga nshi abaali abasambi ba Baibolo lelo abashayampene na aba Basambi ba Baibolo.
15. Lishina nshi Abasambi ba Baibolo bapokelele mu 1931, kabili mulandu nshi lyalingila?
15 Ni shani fintu Abasambi ba Baibolo baishilekwata ishina lipya? Pa myaka iingi Ulupungu lwa kwa Kalinda lwalelenga ishina lya kwa Yehova ukulumbuka. E ico, cali icalingisha ukuti Abasambi ba Baibolo bapokelele ishina ilisangwa pali Esaya 43:10 apatila: “Imwe muli nte shandi, cisemo ca kwa Yehova, kabili muli babomfi bandi abo nasala, ku kuleka munjishibe, no kuntetekela, kwiluko kuti ni ’ne wine; pa kuntangilila takwabumbilwe mulungu kabili pa kunkonkapo takwakabe.”
Ukwebelwa ne “Bumba Likalamba”
16. Mulandu nshi amasesemo ya kubweshiwa yashabombeele ku kubwelela kwa baYuda ba cifyalilwa ku Palestine, lelo ni kuli bani kuntu yabomba?
16 Muli volyumu wa cibili uwa Vindication, uwasabankanishiwe na Watch Tower Society mu 1932, ukusaama kwa lubuuto kwasokolwele ukuti amasesemo ya kubweshiwa ayalembelwe na Esaya, Yeremia, Esekiele, na bakasesema bambi tayabombele ku baYuda ba ku mubili (nga fintu inshita imo catontonkanishiwe), abalebwelela ku Palestine mu kubulwo busumino kabili mu kuba no kukuntwa kwa bupolitiki. Ukucila, aya masesemo ya kubweshiwa, ayakwete ukufikilishiwa kunono lintu abaYuda babwelele ukufuma ku kuululwa ku Babiloni mu 537 B.C.E., yakwete ukufikilishiwa kwa yako kukalamba mu kulubulwa kwa kwa Israele wa ku mupashi no kubweshiwa ukwatendeke mu 1919 no lubanda lwafuminemo ulwa paradise wa ku mupashi uo ababomfi ba kwa Yehova baipakisha ilelo.
17, 18. (a) Mu kupita kwa nshita, ukupitila mu kusaama kwa lubuuto, cinshi calangililwe ukuba e mifwaile ikalamba iya kwa Yehova? (b) Kusaama nshi ukwa lubuuto ukwaishile mu 1935 ukukuma ku Ukusokolola 7:9-17?
17 Mu kupita kwa nshita, ukusaama kwa lubuuto kwasokolwele ukuti imifwaile ikalamba iya kwa Yehova tayali lipusukilo lya fibumbwa, lelo ukwebelwa kwa bumulopwe bwakwe. Umutwe ukalamba uwa lyashi uwa Baibolo wamwenwe ukuba, te cilubula, lelo Ubufumu, pantu e bukebela bumulopwe bwa kwa Yehova. Mwandi uko kwali kusaama kwa lubuuto! Abena Kristu baipeela tabali na kabili abayangwa apakalamba ku kuya kwabo ku muulu.
18 Mu 1935 ukusaama kwacelebuka ukwa lubuuto kwasokolwele ukuti ibumba likalamba ilyalumbulwa pa Ukusokolola 7:9-17 talyali libumba lyalenga bubili ilya ku muulu. Caletontonkanishiwa ukuti abalumbulwa muli ifyo fikomo bali ni bamo pa basubwa abashali aba busumino ukufikapo na muli fyo baiminine pa ntanshi ya cipuna ca bufumu mu cifulo ca kwikala pa fipuna ukulateka nge shamfumu na bashimapepo na Yesu Kristu. Lelo takwingaba icintu ca musango yo pamo nga ukuba uwa busumino lubali. Umo afwile atemwa aba uwa busumino nelyo uwabulo busumino. E co camwenwe ukuti ubu busesemo bwaloseshe kwi bumba likalamba lishingapendwa ilyafuma mu nko shonse abo nomba balelonganikwa kabili abo amasubilo yabo yaba ya pe sonde. Baba ni “mpaanga” isha muli Mateo 25:31-46 ne “mpaanga shimbi” isha pali Yohane 10:16.
Umusalaba—Te Cishibilo ca Bwina Kristu
19, 20. Mulandu nshi umusalaba ushingabela cishibilo ca BuKristu bwa cine?
19 Pa myake ingi Abasambi ba Baibolo baishibishe mu kupulamo umusalaba nge cishibilo ca BuKristu. Balikwete fye ne ca kumanika pa ca kufwala ica “musalaba ne cilongwe.” Ukulingana na King James Version, Yesu alombele abakonshi bakwe ukusenda “umusalaba,” kabili abengi baishilesumina ukuti aputunkanishiwe pa musalaba. (Mateo 16:24; 27:32) Pa makumi ayengi aya myaka ici cishibilo na kabili calemoneka pa nkupo ya magazini wa Watch Tower.
20 Icitabo ca Riches, icasabankanishiwe na Sosaite mu 1936, cacilengele ukumfwiko kuti Yesu Kristu aputunkanishiwe, te pa musalaba, lelo pa cimuti caololoka, nelyo itaabwa. Ukulingana na balemba ifitabo bamo, ishiwi lya ciGreek (stau·rosʹ) ilyapilibulwa “umusalaba” muli King James Version “lilangilila, maka maka, icimuti caololoka nelyo itaabwa. [Cili] no kulekanishiwa ukufuma ku mibele ye calici iya musalaba wa myalo ibili. . . . Umusalaba wa myalo ibili watuntwike ku Kaldi wa pa kale, kabili walebomfiwa nge cishibilo ca kwa lesa Tammuz.” Pa kuba icishingapepwa, icibombelo apo Yesu apoopeelwe cilingile ukumonwa na makankamike.
21. Cinshi cili no kulangulukwapo mu cipande cikonkelepo?
21 Kwalibako ifya kumwenako fyalundwapo ifya kusaama kwa lubuuto ukukalamba no ko pambi kwingalangulukwa ngo kunono. Ku kulanshanya kwene, twapaapaata moneni icipande cikonkelepo.
[Amafutunoti]
a Casabankanishiwe na Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
b Mu kupita kwa nshita, camwenwe ukuti nga ca kuti ukufyalwa kwacindamisha ukwabala akubako takwingasefiwa, kanshi tatulingile ukusefya ubushiku bwa kufyalwa ubuli bonse. Pa mbali ya ico, atemwa abena Israele nelyo Abena Kristu ba mu kubangilila tabalesefya inshiku sha kufyalwa. Baibolo yalumbulapo fye inshiku sha kufyalwa shibili, bumo ubwa kwa Farao na bumbi ubwa kwa Herode Antipa. Uku kusefya kumo kumo kwakantaikwe no kuputunkanya. Inte sha kwa Yehova tabasefya inshiku sha kufyalwa pa mulandu wa kuti uku kusefya kwatula ku busenshi kabili kukongamina ku kusumbula abene ba ubo bushiku bwa kufyalwa.—Ukutendeka 40:20-22; Marko 6:21-28.
c Ici cali cilubo icacitilwe ne fyakaniko ifingi ifya mu Kristendomu. Lutheran lyali lishina lya kupeelwa fye lintu abalwani ba kwa Martin Luther bapeele abakonshi bakwe, abo pa numa balipokelele. Mu kupalako, baBaptist bapokelele ishina lya kupeelwa fye ilyo aba ku nse babapeele pa mulandu wa kuti baleshimikila ulubatisho lwa kwibisha. Mu nshila yapalako, baMethodist bapokelele ishina ilyo bapeelwe ku muntu umo uwa ku nse. Ukukuma ku fintu Society of Friends yaishile mu kwitwa baQuaker, The World Book Encyclopedia itila: “Ishiwi Quaker mu kutendekelako fye lyapangilwe ukuba ca kusebanishishako Fox [katendeka wa aka kabungwe], uwaebele kapingula umwina England ‘ukututuma pa Cebo ca kwa Shikulu.’ Kapingula ainike Fox ‘quaker.’”
Bushe Uleibukisha?
◻ “Umusha wa cishinka kabili uwashilimuka” nani, kabili ni bani baba “aba mu ŋanda”?
◻ Finshi fyali kumo ukwa kusaama kwa lubuuto ukwa mu kubangilila mu nshita sha muno nshiku?
◻ Mulandu nshi ishina lipya, Inte sha kwa Yehova, lyabelele ilyalinga?
◻ Fintu nshi ifyali icine camonekesha ifyasokolwelwe mu 1935?
[Icikope pe bula 17]
C. T. Russell na balebishanya nankwe basalangenye ulubuuto lwa ku mupashi, lelo umucinshi onse wapeelwe kuli Yehova