Bushe Kwena Kukaba Uukawamya Ifintu mu Calo?

“Abapiina batila, ico bafwaisha, pali fyonse, kuba no mutende no mutelelwe—kabili bafwaya no kucitapo fimo ifingalenga imikalile yabo ukuwama. Bafwaya no kuti kukabe amafunde ya mulinganya aya mu calo cabo, e lyo na pa kati ka fyalo fyalekanalekana pa kutila belafyengwa ku fyalo ifikankaala e lyo no twampani twakwata icuma.”

UMUKALAMBA wa kabungwe kamo akafwilisha abapiina mu fyalo fyalekanalekana, e walandile aya mashiwi ilyo alelondolola ifyo abapiina basuubila kabili ifyo bafwaisha mu bumi. Na kuba, aya mashiwi alandile, yalanga bwino bwino ifyo abantu bonse bafwaisha, sana sana balya abaponenwa na masanso mu calo, e lyo na bafyengwa. Bonse fye bafwaisha ukwikala mu calo ca mutende wine wine kabili ica mutelelwe. Bushe kwena icalo ca musango yo cikabako? Bushe kwena kwaliba uwaba na maka ya kuwamya cino calo ca lufyengo?

Bamo Balyeshako Ukuwamya Ifintu

Abengi balyeshako ukuwamya ifintu. Umo uwacitileko ifisuma ni Florence Nightingale, nasi Umungeleshi uwaliko mu myaka yaba 1800, alibombeshe ukusakamana bwino abalwele no kubondapa busaka busaka. Pali iyo nshita, takwali ne miti ya kusambila ifilonda e lyo ne miti ya maka iya kuposha amalwele. Kanshi nangu fye ni mu fipatala mwine, abalwele tabalesakamanwa busaka busaka nga fintu caba pali nomba. Icitabo cimo calandile ukuti: “Banasi, bali abatuutu, abasali, bacakolwa kabili aba mibele yabipa.” Lelo bushe Florence Nightingale alicitileko fimo ifya kuwamya imibombele ya banasi? Ee, aliwemyeko ifintu. Abantu na bambi abengi abashakwata kaso, balyeshako ukwafwa abantu banabo mu fintu ifingi ifya mu mikalile. Balasambilisha abantu ukulemba no kubelenga no kubasambilisha amasambililo ya pa muulu, balapeela abantu imiti, balakuulila abantu amayanda kabili balasambilisha abantu imilile isuma, no kubasambilisha imilimo na imbi iyashala. Ne cacitika ca kutila, imikalile ya bapiina abengi nga nshi, yalibako eyefilya.

Lelo ukulanda fye icishinka, abantu bena bacili balacula: Na nomba, imintapendwa balacula ku nkondo, na kuli bantalamisoka, ku malwele, ku fipowe, na ku fintu fimbi ifyabipa nga nshi. Akabungwe kamo akakumbusuka abapiina aka ku Ireland katile: “Abantu 30,000 balafwa cila bushiku pa mulandu wa bupiina.” Nangu fye busha, na bo bwine e ko bucili, te mulandu ne fyo abantu abengi baesha ukubupwisha pa myaka iingi iyapita. Ulupapulo lulanda pa busha bwa muno nshiku ulwa Disposable People—New Slavery in the Global Economy lwatile, “Pano isonde paba abasha abengi nga nshi muno nshiku ukucila na pali balya abasendelwe lintu kwali ukusenda abasha ukufuma mu Afrika ukubatwala ku fyalo fya basungu.”

Cinshi calenga ukuti ukubombesha kwa bantu ukwa kufwaya ukuwamya ifintu umupwilapo kufilwe ukubomba? Bushe mulandu wa mutitikisha wa bakankaala kabili abakwatisha amaka, nelyo kwaliba na fimbi ifyalenga?

Icalenga Ifintu Ukukanawama

Icebo ca kwa Lesa cilondolola ukutila Satana Kaseebanya e walenga sana sana ukuti ifintu fikaane ukuwama te mulandu no kubombesha kwa bantunse ukwa kufwaya ukupwisha ulufyengo mu calo. Umutumwa Yohane atweba ukuti, “icalo conse calaala mu maka ya mubifi.” (1 Yohane 5:19) Na kuba, pali ino nshita, Satana ‘alelufya aba pano isonde bonse.’ (Ukusokolola 12:9) Kanshi abantunse bakalafyengwa kabili bakalacula na ku fyabipa fimbi, mpaka amaka ya kwa Satana yakapwe. Cinshi calengele ukuti ifintu fibipe muli uyu musango?

Abafyashi besu aba kubalilapo, Adamu na Efa, bapeelwe isonde lya paradaise umusuma nga nshi, ukuti e mo baleikala pamo no lupwa lwabo lonse ulwali no kufyalwa. Kabili ico calo cali ‘icawamisha.’ (Ukutendeka 1:31) Lelo, nani wafulungenye ifintu? Ni Satana. Atile Lesa takwata insambu sha kupanga amafunde ayo abantu bonse balingile ukukonka. Alundilepo no kuti Lesa ni kateeka wa lufyengo. Atunkile Adamu na Efa ukuti bafwile ukulaicitila ifyabo no kuisalila abene icisuma ne cabipa. (Ukutendeka 3:1-6) Ico bacitile caletele umulandu wa bubili uwalenga ukuti abantunse bafilwe ukupwisha ulufyengo mu calo, no yo mulandu waba lubembu no kukanapwililika.—Abena Roma 5:12.

Mulandu Nshi Lesa Afisuminishisha?

Bamo kuti baipusha abati: ‘Mulandu nshi Lesa alekeele ulubembu no kukanapwililika ukutwalilila? Nga cinshi ashabomfeshe amaka yakwe ayakalamba ukonaula balya bacipondoka no kupanga abantu bambi?’ Ukucita ica musango yo kuleumfwika ukwanguka. Lelo, ishibeni no kuti ukubomfya amaka kulalenga bambi ukuilishanya. Bushe tamwamona ukuti ukubomfya amaka bubi bubi e kwalenga ukuti abapiina na batitikishiwa baleilishanya muno calo? Bushe abantu ba mitima isuma tabailishanya lintu kateeka umunkalwe atendeka ukubomfya amaka yakwe bubi bubi ku kwipaya abalekaana ukukonka ifyo alefwaya?

Lesa alekele Satana na bantu bacipondoka ukuisalila ifyo abene balefwaya ukucita ukwabula ukukonka amafunde ne fishinte fyakwe. Alibalekele bacite co, pa nshita iinono fye, pa kuti abantu ba cumfwila bamone ukuti te kateka umunkalwe, uubomfya bubi bubi amaka yakwe. Mu kuya kwa nshita, bonse bali no kumona ukuti ni Lesa fye eka, e wingateeka bwino abantu. Na kabili, mu kuya kwa nshita, cali no kuilanga ukuti Lesa nga atulesha ukucita fimo, ninshi naishiba ukuti fikatuwamina. Ico cishinka sana, pantu ukufika pali ino nshita, bonse twalimona ifyabipa ififuma mu kupondokela Lesa. Kanshi Lesa nga atulesha ukucita fimo, te kutila ninshi alefwaya ifintu ukutubipila awe. Na kabili, apo ububi nabufula pano calo, tapali nangu umo uwingailishanya ukuti Lesa wa lufyengo ilyo akabomfya amaka yakwe ayakalamba ukupwisha ububifi bonse inshita ya kucite co nga yafika. Kabili, nomba line akafumyapo ububi bonse.—Ukutendeka 18:23-32; Amalango 32:4; Amalumbo 37:9, 10, 38.

Ukufika ilyo Lesa umwine akacitapo cimo, fwe bantu tukaba muli cino cine calo ca lufyengo, ‘twakulatetela capamo no kucululukila capamo.’ (Abena Roma 8:22) Nangu tubombeshe shani ukuwamya ifintu, Satana ena te kuti tumufumyepo kabili te kuti tupwishe no kukanapwililika ukwalenga ukuti bonse tulecula. Tatwakwata amaka ya kupwisha ulubembu twapyana ukufuma kuli Adamu.—Amalumbo 49:7-9.

Yesu Kristu E Ukawamya Ifintu Umupwilapo

Bushe cilepilibula ukuti calipwa ifintu tafyakatale afiwama? Awe iyo. Kwaliba umo uwakwata amaka nga nshi ukucila abantu, uwapeelwa umulimo wa kuwamya ifintu umupwilapo. Nani uyo wine? Ni Yesu Kristu. Baibolo yamulondolola ukuti, e Mwiminishi Mukalamba uukapususha abantu bonse.—Imilimo 5:31.

Pali nomba alolelafye “inshita yasontwa” iya kwa Lesa, pa kuti akacitepo fimo. (Ukusokolola 11:18) Finshi ifyo fine akacita? ‘Akabweseshamo fyonse ifyo Lesa alandile mu kanwa ka bakasesema bakwe aba mushilo aba ku kale.’ (Imilimo 3:21) Cimo ico Yesu akacita, ‘akapokololo mubusu uwakuuta, no mulanda, no ushikwete wa kumwafwa . . . akalubule myeo yabo mu kunyanyantilwa na mu kufyengwa.’ (Amalumbo 72:12-16) Lesa alaya no kuti akabomfya Yesu Kristu ‘ukuputulo bulwi ukufika ku mpela ya calo.’ (Amalumbo 46:9) Kabili alaya no kuti, “Umwikashi wa [muli ico calo ico Yesu akawamya] takasose, ati, Nindwala.” Impofu, bacibulu, na balemana, e kutila bonse abalwala, bakapola no kuba no bumi ubwakosa. (Esaya 33:24; 35:5, 6; Ukusokolola 21:3, 4) Nangu bantu bafwile kale sana, na bo bene bakasekelamo. Lesa alaya ukuti bonse abafwile imfwa sha lufyengo na bafwile pa mulandu wa mutitikisha, bakabushiwa.—Yohane 5:28, 29.

Ifyo Yesu Kristu akacita tafyakabe fya lubali lumo fye kabili tafyakabe fya pa kashita fye akanono iyo. Lelo akapwisha fyonse ifilenga abantu ukufilwa ukuwamya ifintu muno calo nangu babombeshe shani. Akafumyapo ulubembu no kukanapwililika, kabili akonaula Satana Kaseebanya na bonse abamukonkelesha mu matukuto yakwe aya bucipondoka. (Ukusokolola 19:19, 20; 20:1-3, 10) Ubulanda no kucula ifyo Lesa asuminisha ukubako pa nshita inono, tafyakabeko “umuku uwalenga ibili.” (Nahumu 1:9) Na Yesu wine, e fyo aletontonkanyapo lintu atusambilishe ukupepela Ubufumu bwa kwa Lesa ukuti bwise no kutila ukufwaya kwa kwa Lesa “kucitwe pano isonde nga mu muulu.”—Mateo 6:10.

Nomba, limbi kuti mwatila ‘Bushe Yesu talandile ukuti “abapiina twakulaba na bo pe”? Bushe ayo mashiwi kwena tayalelanga ukuti ulufyengo no bupiina fikatwalilila?’ (Mateo 26:11) Ca cine, Yesu alilandile ukuti muno calo abapiina bena bakabamo. Lelo, ilyashi alelandapo ilyo alandile aya mashiwi, pamo no bulayo bwa mu Cebo ca kwa Lesa, filanga ukuti Yesu aloseshe mu kuti abapiina tukaba na bo pantu icalo twabamo calyonaika. Alishibe ukuti takwakabe umuntunse nangu umo uukapwisha ubupiina no lufyengo mu calo conse. Kabili alishibe no kuti ena akawamya ifintu fyonse. Nomba line fye, akaleta ubwikashi bupya, e kutila “imyulu ipya ne sonde lipya” umushakabe ukukalipwa, amalwele, ubupiina, ne mfwa.—2 Petro 3:13; Ukusokolola 21:1.

“Mwilaba Ukucita Icisuma”

Lelo bushe ico, cilepilibula ukuti nga twayafwako abantu bambi pali ino nshita ninshi twaicusha fye? Awe iyo. Pantu Baibolo itukoselesha ukwafwilisha bambi abali no bwesho bwalekanalekana kabili abali no bulanda. Nangu fye ni Solomone Imfumu ya kale, yalembele ati: “Witana busuma ku munobe, ilyo cili mu maka ya kuboko kobe ukubucita.” (Amapinda 3:27) Umutumwa Paulo na o akoseleshe ukuti: “Mwilaba ukucita icisuma no kupeelana ifintu.”—AbaHebere 13:16.

Na Yesu Kristu wine atukoseleshe ukubomba ukufika apo twingapesha ukwafwilisha bambi. Ashimike icilangililo ca mwina Samaria uwasangile umuntu napumwa kabili nabamwibila. Yesu atile ulya umwina Samaria “aiketwe nkumbu” kabili abuulile insalu shakwe no kukaka pa filonda fya wapuminwe kabili alimwafwile ukuti ifilonda bamucenene fipole. (Luka 10:29-37) Umwina Samaria wa cikuuku, tayafwile abantu bonse mu calo, lelo umulimo abombele uwa kwafwilisha umuntu wapuminwe, wali uukalamba nga nshi. Na ifwe kuti twacita cimo cine.

Nomba Yesu Kristu ena kuti acita ifyacila pa kwafwa fye umuntu umo muli fimo. Ena kuti awamya fyonse mu calo, kabili akacita ico nomba line. Lintu akawamya ifintu fyonse, bonse abafyengwa muli cino calo, bakekala bwino, mu mutende no mutelelwe.—Amalumbo 4:8; 37:10, 11.

Ilyo tulelolela ico ukucitika, twishingashinga ukubombesha na maka yesu yonse ukusambilishako abantu ifya mu Baibolo no kubafwako na mu fintu ifyo bakabila.“Tubombe icisuma kuli bonse” abacula muli cino calo ca lufyengo.—Abena Galatia 6:10.

[Ifikope pe bula 5]

Florence Nightingale, uwabombeshe ukuwamya imibombele ya banasi

[Abatusuminishe]

Courtesy National Library of Medicine

[Ifikope pe bula 7]

Abakonshi ba kwa Kristu balacitila bambi ifisuma

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 4]

The Star, Johannesburg, S.A.