Ifya Kukosha Ifikakilo fya Cupo

“BUSHE casuminishiwo muntu ukuleko mukashi wakwe pa mulandu onse?” e fyaipwishe abaFarise abaleesha ukwikata Kasambilisha Mukalamba, Yesu Kristu. Abaswike pa kubalosha ku cupo ca buntunse ica kubalilapo no kwimika icipimo pali uyu mulandu: “Ico Lesa alundenye, umuntu elundulula.”

AbaFarise bapaashishe ukuti Mose acitile ukupayanya ku kulekana pa kupeela “kalata wa kulekana.” Yesu abaswike ati: “Ni pa bwafya bwa mitima yenu Mose amusuminishishe ukuleka abakashi benu; lelo tacali ifyo ukufuma pa kutendeka. Lelo ndemweba, nati, onse uwaleko mukashi wakwe, no kuupa umbi, acito bucende, kano pa mulandu wa bulalelale.”—Mateo 19:3-9.

Mu kutendekelako, icupo cali no kuba cikakilo cibelelela. Nelyo fye imfwa nga tayali na kulekanya abaupana babili aba kubalilapo, pantu babumbilwe nga bantunse bapwililika mu kuba no bumi bwa muyayaya mu cilolwa. Nangu cibe fyo, balibembwike. Ulubembu lwabo lwaonawile icupo ca buntunse. Umulwani imfwa atendeke ukupaatukanya abaupana. Lesa amone mfwa nge mpela ya cupo, nga fintu tubelenga muli Baibolo ukuti: “Umukashi nakakwa pa nshita yonse umulume wakwe ali no mweo; lelo umulume wakwe nga alifwa, muntungwa ku kupwa ku o atemenwe; ni muli Shikulu epela.” (1 Abena Korinti 7:39) Ici caliba icapusanininako ku mfundo sha butotelo ishapala isha suttee, umo umukashi pa nshita ya mfwa ya mulume wakwe anashanashiwa nelyo ukupatikishiwa ukuyocela imfwila mu cisumino ca kuti icikakilo ca cupo cilatwalilila kumo pa numa ya mfwa.

Ukupayanya kwe Funde lya kwa Mose

Pa nshita Ifunde lya kwa Mose lyapeelwe, ukwampana kwa mu cupo kwalibotelele ukufika ku cipimo ca kuti Yehova, pa bwafya bwa mitima ya bena Israele, acitile ukupayanya kwa kulekana. (Amalango 24:1) Tayali mifwaile ya kwa Lesa ukuti abena Israele balebomfya bubi bubi ili funde ku kuleka abakashi babo pa tumilandu tunono, nga fintu cingamonwa kwi kambisho lyakwe ukuti baali no kutemwa abanabo nga fintu baitemenwe abene. (Ubwina Lebi 19:18) Nelyo fye ukupeela kwa kalata wa kulekana kwabombele nge ca kucilima pantu, ngo lubali lwa mibombele ya kulemba kalata, umulume uulefwaya ukulekana aali no kwipusha abaume abapeelwa ubulashi mu kukumanina, abo abalingile batukwite ukuletako ukuwikishanya. Iyo, Lesa tapeele ili funde ku kupampamika insambu iili yonse iya kuleka umukashi wa umo “pa mulandu onse.”—Mateo 19:3.

Nangu cibe fyo, abena Israele mu kupelako balisuulile ubupilibulo bwine bwine ubwe funde kabili balibomfeshe bubi bubi ili longo lya mashiwi ku kulekanina pa cishinte icili conse icalingile ukufwaya kwabo ukwasuswa. Ukufika mu mwanda wa myaka uwalenga isano B.C.E., balefutika ku bakashi ba bulumendo bwabo, ukubaleka pa milandu iili yonse. Yehova mu kushangila abebele ukuti apata ukulekana. (Malaki 2:14-16) Iyi yali e mibele yashingulukako lintu Yesu asenwike ukulekana nga fintu abena Israele balebelesha kwene mu kasuba kakwe.

Icishinte ca mwi Funde Ceka fye Ica Kulekaninapo

Nangula ni fyo, Yesu alilumbwile icishinte cimo ica mwi funde ica kulekana: ubulalelale. (Mateo 5:31, 32; 19:8, 9) Ishiwi pano ilyapilibulwa “ubulalelale” lisanshamo ukwampana kwa bwamba ukwa misango yonse ukushili kwa mwi funde ukwa ku nse ya cupo ca mu Malembo, atemwa ni mu kuba no muntu wa bwamba bumo bwine nelyo uwa bwamba bwapusana nelyo mu kuba ne cinama.

Nalyo line, Yesu taletasha ukulekana ukufuma ku bena mwabo bashili ba bucishinka. Cili ku mwina mwakwe wa kaele ukupimunune fya kufumamo fibimbilwemo no kupingula nampo nga wene alefwaya ukulekana. Abakashi abalelanguluka ukulekana pali ici cishinte ca mu Malembo na kabili kuti pambi bafwaya ukulanguluka amashiwi ya kwa Lesa lintu alepingula umwanakashi wa ntanshi pa lubembu lwakwe. Ukulunda ku bupingushi bwa mfwa, Lesa aebele Efa mu kulungatika ukuti: “Kuli balo e kukalalolo kufuluka kobe, na o akulakuteka.” (Ukutendeka 3:16) Commentary on the Old Testament, kuli C. F. Keil na F. Delitzsch, ilondolola uku “kufuluka” ngo “kufwaisha kwaba ngo bulwele.” Ca cine, uku kufuluka takwaba ukwakosa mu mukashi onse, lelo lintu umukashi wa kaele alelanguluka ukulekana, kuti caba ica mano ukulanguluka ukukabila kwa mu nkuntu uko abanakashi bapyana ukufuma kuli Efa. Nangu cibe fyo, apantu ukwampana kwa bwamba ukwa ku nse ya cupo ku mwina mwakwe wa mulandu kuti kwatungulula ku mwina mwakwe wa kaele ukwambukilwa na malwele yapishiwa mu kwampana kwa bwamba, ukusanshako AIDS, bamo balipingulapo ukwalukila ku kulekana nga fintu Yesu alondolwele.

Ifyo Imbuto sha Mpika sha Lupwa Shatandilwe

Ubwafya bwa mitima ya bantu bwatuntuka ku lubembu ulo abaupana babili aba kubalilapo bacitile kuli Lesa. (Abena Roma 5:12) Imbuto sha kukansana kwa mu lupwa shatandilwe lintu abantunse babili aba kubalilapo babembukile Shibo wa ku muulu. Ni shani cali ifyo? Lintu umwanakashi wa kubalilapo, Efa, atunkilwe ku nsoka ukulya ukufuma ku cimuti cabindwa, aliliile icisabo. Ni pa numa fye aali napanga kulya kupingulapo kwakatama e lintu alandile ku mulume wakwe pa lwa fintu insoka yali naimweba. (Ukutendeka 3:6) Ee, abombele ukwabulo kwipusha umulume wakwe. Pano pali icimpashanya ca mpika ishilolenkana ne ndupwa ishingi ilelo—ukubulwa ukumfwana kwa kufuma ku mutima.

Pa numa, lintu balolenkene ne fya kufumamo fya lubembu lwabo, bonse babili Adamu na Efa bayalukile ku mucenjelo umo wine uo abaupana abengi babomfya ilelo lintu bali mu mpika, ukuulumbula, ukupeela bambi umulandu. Umuntu wa kubalilapo, Adamu, apeele umulandu umukashi wakwe na Yehova pa cintu acitile, ukusoso kuti: “Umwanakashi uo mwampeele ukuti tube nankwe, wene e wampako ifya ku muti, na ine nalya.” Umwanakashi mu kukonkapo atile: “Insoka e yambeleleka, na ine nalya.”—Ukutendeka 3:12, 13.

Ubupingushi bwa kwa Yehova pali Adamu na Efa bulangilila ica kusangwilako na cimbi mu mpika ishali no kulunduluka. Ukukuma ku kwampana kwakwe no mulume wakwe, Yehova aebele Efa ukuti: “Akulakuteka.” Abalume abengi ilelo, ukupala Isao uwacilumbulwa mu cipande cesu ica kubalilapo, balateka abakashi babo mu nshila ya bunkalwe ukwabula ukulangulukilako ukuyumfwa kwa bakashi. Nalyo line, abakashi abengi batwalilila ukufuluka ukusakamana kwa balume babo. Lintu ukufuluka takwikushiwe, abakashi kuti pambi bapinda uko kusakamana no kubomba mu kaso. Mu kuba na balume abengi ukuteka abakashi babo na bakashi abengi ukufuluka, akaso kalanana, kabili umutende ulalompokapo. Mu nyunshipepala iyakwete umutwe wa kuti “Ifya Kupimununa Ukulekana kwa Lelo,” Shunsuke Serizawa atile: “Nga ca kuti twasuulako ku kukongama kwa ‘kuifwaila ifyakwe’ ukwaba pe shinte lya mulandu, ukuulumbula, ukupeela amabuseko ya umo icifulo ca ntanshi, mu kupumikisha te kuti cicitikeko ukupimununa ukulekana ilelo.”

Yehova, nangu cibe fyo, alipayanya ubutungulushi mu Cebo cakwe pa kuti abaupana aba cumfwila bengaipakisha icipimo ca nsansa sha mu cupo nelyo fye ni mu mibele yabo iya kukanapwililika. Isao akonkele ukutungulula kwa kwa Lesa kabili nomba aleipakisha ubumi bwa lupwa ubwa nsansa. Natumone ifyo ifishinte fya Baibolo fyafwa abantu ukukosha icikakilo ca cupo.

Lanshanyenipo

Mu fyupo ifingi, ukubulisha kwa kumfwana, ukulemenena ku kupeela bambi imilandu, ne mibele ya mutima iya kaso ficilenga ukukosa ku mulume no mukashi ukumfwikisha inkuntu sha umo no munankwe. “Apantu ukulanshanya pa nkuntu caliba icafwaikwa, icitemwishi cikabila ukucetekela kwa mupwilapo. Kabili ilelo ukucetekela kwalicepesha,” e fisosa kasapika Caryl S. Avery. Ukutuulama kwa kwakana ukuyumfwa kwa lwa nkati kulakuula ukucetekela kwa musango yo. Ici cifwaya ukulanshanya kwa kufuma ku mutima pa kati ka mulume no mukashi.

Amapinda yabomfya icilangililo ku kukoselesha ukwakana kwa matontonkanyo ya citemwishi, ukusoso kuti: “Ukupanda amano kwa mu mutima wa muntu menshi ayashika, lelo umuntu wa mucetekanya alatapulamo.” (Amapinda 20:5) Abaupana bafwile ukwiluka no kutapula amatontonkanyo ayashika ukufuma mu mitima ya bena mwabo. Elenganya ukuti umunobe nakalifiwa. Mu cifulo ca kwankulako ati: “Na ine wine nshacibomba bwino ilelo,” mulandu nshi te kwipushisha mu cikuuku ati: “Bushe tawacibomba bwino ilelo? Cinshi cacicitika?” Kuti pambi casendako inshita no kubombesha ku kukutika ku mwina mobe, lelo ilingi line caliba icisuma, ica kwikusha, kabili ica kupususha inshita ku kupoosa inshita muli iyo nshila ukucila ukusuulako umwina mobe no kubomba ne nkuntu shabilima isho shingapuuka pa numa.

Ku kunonka ukucetekela, umo umo afwile ukuba umufumacumi no kwesha ukulumbulula ukuyumfwa kwakwe mu nshila iyo umunankwe engomfwikisha. “Lanshanyeni icine,” e ficincisha Icebo ca kwa Lesa “pantu tuli filundwa fya banensu.” (Abena Efese 4:25) Ukulanshanya icine kufwaya ukwiluka. Tutile umukashi aleyumfwa ukuti taulemukutika. Ilyo ashilalanda, kuti alanguluka ipinda litila: “Uukaanye fyebo fyakwe, ukwishiba aliishiba; kabili uwatekanyo mutima muntu wa mucetekanya.” (Amapinda 17:27) Ukucila ukupeela umulume wakwe umulandu wa kuti, “Tamukutika kuli ine!” kuti cacilapo ukuwamisha ukulumbulula ukuyumfwa kwakwe mu mutekatima ilyo ukukalifiwa no kulengwe nsoni fishilabungana mu kati. Nakalimo kuti asokolola ifyo aleyumfwa pa kusosa ifyapale fi, “Nalishiba ukuti mwalipamfiwa, lelo ukukwata inshita yafulilako na imwe kuti kwanenga ukuba uwa nsansa icibi.”

Mu cituntulu, “ukushaba kupanda amano amapange yafulunganiwa.” (Amapinda 15:22) Umwina mobe alikutemwa, lelo ico tacipilibula ifyo kuti aishiba ico uletontonkanya. Mu nshila yacenjela ufwile ukuleka umwina mobe ukwishiba ifyo uyumfwa. Ici cikamwaafwa, nga baupana ba Bwina Kristu, ukucita ukuteuluka kwabamo ukutemwa nga mwingabaka “buumo bwa [mupashi] mu cikakilo ca mutende.”—Abena Efese 4:2, 3.

Buula Kazuo, nge ca kumwenako, uwali mulume wa cilulo uwa kufwaisha kwa kukunta ukwa kuteye njuka. Aisangile umwine nafinininwa mu nkongole ishalefika ku myanda ya makana ya madola ayengi. Ilyo alekongola ku kulipila imisha yakwe, atikile mu kushikilako mu lutikiti. Lyene atampile ukusambilila Baibolo kabili mu kupelako akwete ubukose bwa kweba umukashi wakwe pa lwa mpika shakwe. Aali uwaipekanya ukulolenkana no kupeele milandu kwa mukashi. Nangu cibe fyo, alipapushiwe lintu umukashi wakwe, uwali alesambilila Baibolo apalepako, mu mutekatima amwaswike ati: “Natweshe ukumona ifyo twingalipila iyo misha.”

Ukutampa ubushiku bwakonkelepo, batandalile abo bakongweleko indalama no kutendeka ukulipila imisha yabo, ukushitisha fye ne ŋanda yabo. Casendeleko mupepi no mwaka umo ukupwisha imisha yabo. Cinshi cayalwile Kimie, umukashi wakwe? Atila: “Amashiwi yasangwa pa Abena Filipi icipandwa 4, ifikomo 6 na 7, mu cituntulu ya cine. ‘Mwisakamikwa nangu kamo, lelo mu fintu fyonse lekeni ifya kulomba fyenu fiishibikwe kuli Lesa mu kupepa no kupaapaata pamo no kutootela; no mutende wa kwa Lesa uwapulamo mu kwiluka konse, wakulalinde mitima yenu na ‘mapange yenu muli Kristu Yesu.’” Alundilepo ukuti: “Cibusa wandi, uwapapushiwa pa kumona ifyo nali uwa nsansa te mulandu na mafya, atampile ukusambilila Baibolo na ine.” Kazuo no mukashi wakwe ukutula pali iyo nshita balibatishiwa kabili nomba baleipakisha ubumi bwa lupwa ubwa nsansa.

Mu kulunda ku kucetekelana pa kulanshanye cine, abalume na bakashi abakwete ica kukumanya cili pa muulu bacitile icintu cimo icaafwa abaupana ukupikulula impika shabo isha mu cupo. Balanshenye na Katendeka wa mitantikile ya cupo, Yehova Lesa. Te mulandu no kutitikisha na mafya ifyo abaupana balolenkana na fyo, akabapaala mu kuba no mutende wa kwa Lesa uwapulamo mu kwiluka konse nga ca kuti bacita apo bengapesha mu kubomfya ifishinte fyakwe no kushiila ifyashala mu maboko yakwe. Maka maka ukupepela capamo kwaliba ukwa kwaafwa. Umulume alingile ukutungulula no ‘kupongolola ifya mu mutima wakwe’ pa cinso ca kwa Lesa, ukufwaya ukulangilila kwakwe no butungulushi pa mpika iili yonse intu wene no mukashi wakwe balolenkene nayo. (Ilumbo 62:8) Yehova Lesa ukwabulo kutwishika akomfwa amapepo ya musango yo.

Ee, kuti cacitika ukukosha icikakilo ca cupo. Nelyo fye ni nomba, mu kuba no kukanapwililika kwesu konse muli sosaite walulunkana, abaupana kuti basanga ubuseko bukalamba mu kwampana kwabo. Kuti mwasanga imitubululo yalundwapo iibomba no kufunda kwa bukapepa mu citabo Ukulenga Ubumi bwa Lupwa Lobe ubwa Nsansa, icasabankanishiwe na Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. Mu kulundapo, abaupana ababombesha mu mukoosha ku kubomfya ifishinte fya Baibolo balikwata isubilo lya kuba abakakililwa capamo mu kutemwa mu calo cipya icili mupepi no kwisa icapangwa na Lesa.