Ubwite Bwabamo Kutemwa ku Bafunshika

“Iseni kuli ine, bonse mwe bacucutika kabili abafinwa, na ine nalamupeelo kutusha.”—MATEO 11:28.

1. Cinshi cintu Yesu amwene mu Galili pa lwendo lwakwe ulwa kushimikila ulwalenga shitatu?

MUPEPI na ku kwamba kwa mwaka wa 32 C.E., Yesu aali pa lwendo lwakwe ulwa kushimikila ulwalenga shitatu mu musumba wa Galili. Aendawike mu mishi iikalamba ne inono, “alesambilisha mu masunagoge yabo, alebila ne mbila nsuma ya bufumu no kuposho bulwele bonse no kunakuka konse.” Ilyo alecite ci, amwene amabumba, kabili “abekatilwe inkumbu; pa kuti bali abalulunkaniwa kabili abapaswa, nge mpaanga ishishaba na kacema.”—Mateo 9:35, 36.

2. Ni mu nshila nshi Yesu ayafwililemo abantu?

² Nangu cibe fyo, Yesu acitile icacila pa kwikatilwa fye amabumba inkumbu. Pa numa ya kukambisha abasambi bakwe ukupepa ku “Mwine wa kulobolola,” Yehova Lesa, abatumine baye ku kwaafwa abantu. (Mateo 9:38; 10:1) Lyene umwine wine aebekeshe abantu inshila ya kusangilamo ukwiluluka kwa cine cine ne cisansamushi. Atambulwile kuli bene ubu bwite bwa kukafyo mutima: “Iseni kuli ine, bonse mwe bacucutika kabili abafinwa, na ine nalamupeelo kutusha. Sendeni ikoli lyandi no kusambilila kuli ine, pa kuti ndi wafuuka kabili uwapetama umutima; e lyo mwalasango kutusha ku mitima yenu.”—Mateo 11:28, 29.

3. Mulandu nshi ubwite bwa kwa Yesu bwabela ubwa kucebusha ilelo nga fintu fye bwali ku numa kulya?

³ Ilelo tuleikala mu nshita lintu abengi baleyumfwa abalemenenwa mu kucishamo kabili abafinininwa nga nshi. (Abena Roma 8:22; 2 Timote 3:1) Kuli bamo, ukusanga fye umwa kuliila kulabasendela inshita yabo iikalamba nga nshi na maka ica kuti tabakwata inshita ya kuba no lupwa lwabo, ifibusa, nelyo icili conse cimbi. Abengi balemenenwa na malwele yabipisha, ukucululuka, ukupopomenwa, ne mpika shimbi isha ku mubili ne sha mu nkuntu. Pa mulandu wa kutitikishiwa, bamo besha ukusanga ukwilulukwa ukupitila mu kuyobeka abene mu musamwe, ukulya, ukunwa, nelyo fye ukubomfya bubi bubi imiti ikola. Ici, kwena, cibaletela fye impika shafulilako no kutitikisha. (Abena Roma 8:6) Mu kulengama, ubwite bwa kwa Yesu ubwabamo kutemwa bumfwika ubwa kucebusha nga fintu fye bwali ku numa kulya.

4. Fipusho nshi tulingile ukulangulukapo pa kuti twinganonkelamo mu bwite bwabamo kutemwa ubwa kwa Yesu?

⁴ Nangu ni fyo, ni kuli cinshi abantu ba mu kasuba ka kwa Yesu basansalikweko, ica kuti bamoneke “abalulunkaniwa kabili abapaswa,” ukusesha Yesu ukubekatilwe nkumbu? Finshi fyali ifisendo ne fipe baali no kusenda, kabili ni shani fintu ubwite bwa kwa Yesu bwali no kubaafwa? Ifyasuko kuli ifi fipusho kuti fyaba ifya kwaafwa nga nshi kuli ifwe pa kunonkelamo mu bwite bwa kwa Yesu ubwabamo kutemwa ku bafunshika.

“Abacucutika Kabili Abafinwa”

5. Mulandu nshi cabelele icalinga ukuti umutumwa Mateo e o alande pa lwa ici ca kucitika ca mu butumikishi bwa kwa Yesu?

⁵ Ica buseko ca kuti ni Mateo fye eka e walandapo pa lwa ici ca kucitika mu butumikishi bwa kwa Yesu. Apantu aali musangushi, Mateo, uwaishibikwe na kabili nga Lebi, alishibe bwino icisendo cimo icaibela ico abantu basendele. (Mateo 9:9; Marko 2:14) Icitabo Daily Life in the Time of Jesus cisoso kuti: “Imisonko iyo [abaYuda baali] no kusonka pamo nga indalama ne fipe yali iyafina mu kucishamo, kabili yalicililenapo kufina pa mulandu wa kuti imisango ibili iya misonko yalefwaikwa kuli bene, imisonko ya mu bwikashi ne misonko ya fya mipepele; kabili tapali uwaangwikeko pali iyi ibili.”

6. (a) Misonkeseshe nshi yalebomfiwa mu nshita ya kwa Yesu? (b) Mulandu nshi abasangushi bakwatile ukushimikwa kwalubane fyo? (c) Ni ku lwa cinshi kuntu Paulo amwene ukube cakabilwa ukucinkulako Abena Kristu banankwe?

⁶ Icalengele ici conse ukucilanapo kube cisendo cali musango wa misonko uwaliko pali ilya nshita. Abalashi ba ciRoma baingishe ncito ya kusonkesha imisonko mu fitungu abantu abalefwaya ukufola ishingi. Aba na bo, mu kukonkapo, baingishe abantu mu mekalo ya cikaya ku kwangalila umulimo onse uwa kusonkesha imisonko. Uuli onse muli iyi mitantikile aleyumfwe fyo cali fye bwino ukulundapo pa malipilo yakwe yene, nelyo iciputulwa. Ku ca kumwenako, Luka ashimike ukuti ‘kwali umuntu uwainikwa Sakeo; wene ali musangushi mukalamba, kabili ali wa fyuma.’ (Luka 19:2) “Umusangushi mukalamba” Sakeo na abo aleangalila mu kumonekesha baishileba abakankaala ukupitila mu kuliila abantu amasuku pa mutwe. Umutitikisha na mafisakanwa ifyafumine muli ilya micitile fyalengele abantu ukumona abasangushi pamo fye nga ababembu na bacilende, kabili napamo balilungike mu milandu iingi. (Mateo 9:10; 21:31, 32; Marko 2:15; Luka 7:34) Apantu abantu bayumfwile abafinininwa nga nshi, uli e mulandu wine kanshi umutumwa Paulo acimwenene icakabilwa ukucinkulako Abena Kristu banankwe ukukanakalifiwa kwi koli lya ciRoma lelo ‘ukupeela bonse ifyo bafwile ukupeelwa: umutuulo ku ufwile umutuulo; umusangulo ku ufwile umusangulo.’—Abena Roma 13:7a; linganyako Luka 23:2.

7. Ni shani fintu amafunde ya ciRoma aya kukandilamo yalundileko icisendo na cimbi ku bantu?

⁷ Paulo na kabili acinkwileko Abena Kristu ‘ukutiina uufwile ukutiinwa; ukupeelo mucinshi ku ufwile ukupeelwo mucinshi.’ (Abena Roma 13:7b) Abena Roma bakwete amafunde ya kukanda ababifi ayakaluka kabili ayashaibipila. Ukufopaula, ukuuma, ukupingwilwa ukupooswa mu cifungo, no kuputunkanya fyalebomfiwa libili libili pa kulenga abantu ukunakila. (Luka 23:32, 33; Imilimo 22:24, 25) Nangu fye ni ntungulushi sha ciYuda shalipeelwe amaka ya kukanda muli iyo nshila ukulingana ne fyo abene balefwaya. (Mateo 10:17; Imilimo 5:40) Imitekele ya musango yo mu cine cine yali iya kululunkanya, kabili iya mutitikisha mu kulungatika, ku uli onse uwaletekwa na yene.

8. Ni shani fintu intungulushi sha mapepo shatwikile abantu icisendo?

⁸ Nangu cibe fyo, icabipishe ukucila fye ne misonko ya ciRoma na mafunde, cali cisendo cabikilwe pa bantu yaweyawe ku ntungulushi sha mapepo isha muli kalya kasuba. Na kuba, ici camoneke kwati e casakamike Yesu nga nshi lintu alondolwele abantu pamo nga “bacucutika kabili abafinwa.” Yesu asosele ukuti mu cifulo ca kupeela abantu banyanyantilwa isubilo ne cisansamushi, intungulushi sha mapepo ‘shakakile fisendo ifyafina, no kufitwika pa mabeya ya bantu, lelo tabalefwaya kubikako umunwe wabo ku kufisesha.’ (Mateo 23:4; Luka 11:46) Caliba icayanguka ukumona mu Malandwe imibele ine ine iya ntungulushi sha mapepo—ukucilisha bakalemba na baFarise—pamo nge bumba lya bantu ba miya, ababulwa uluse, kabili aba bumbimunda. Bamwene abantu yaweyawe nga bashasambilila kabili abashasanguluka, kabili basuulile abantu bambi bambi abo baleikala na bo. Ukulandapo pa mibele yabo kutila: “Umuntu uwafusha ifipe pali kabalwe nomba alalubulwishiwa mwi funde. Ni shani pa lwa muntu uwatwikile amafunde 613 pa ‘bantu yaweyawe’ abashakanshiwe mu fya mipepele; kabili lyene, ukwabulo kucitapo nangu cimo ku kubaafwako, abasenuka pamo nga abashili ba bukapepa?” Kwena, icisendo cikalamba cali mwiina wa fishilano ifyabikilwe pa bantu te Funde lya kwa Mose iyo.

Icikalamba Calengele Ubwafya

9. Ni shani fintu imibele pa kati ka bantu ba mu nshita ya kwa Yesu yapalile ilya iya mu kasuba ka Mfumu Solomone?

⁹ Pa nshita shimo icisendo ca fya ndalama pa bantu cali icafina, ica kuti kwaliko ubupiina bushaikulila. Abena Israele baali no kusonka imisonko yalinga iyalondolwelwe mwi Funde lya kwa Mose. Lyene mu kuteka kwa kwa Solomone, abantu basakamene imilimo ya luko iya mutengo nga nshi, pamo nga ukukuula itempele na makuule yambi. (1 Ishamfumu 7:1-8; 9:17-19) Nalyo line, Baibolo itwebo kuti abantu “[balelya] no kunwa no kusamwa. . . . Kabili abena Yuda na ’bena Israele baikele umutelelwe, umuntu onse mwi samba lya mwangashi wakwe kabili mwi samba lya mukunyu wakwe, ukufuma kuli Dani no kufika ku Beere-sheba, inshiku shonse sha kwa Solomone.” (1 Ishamfumu 4:20, 25) Cinshi calengele ukuti kubeko ubupusano?

10. Cinshi calengele Israele ukuba muli ilya mibele aalimo mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo?

¹⁰ Ilyo lyonse lintu uluko lwatwalilile ukuba ulwashangila ku kupepa kwa cine, baipakishe ububile bwa kwa Yehova kabili balipaalilwe mu kuba no mutelelwe no lubanda te mulandu ne fipooswa fyafina ifya luko. Nangu cibe fyo, Yehova asokele ukuti ‘ukubwela nga babwela mu kumukonka no kukanabaka amafunde yakwe,’ baali no kucula icabipisha. Na kuba, “Israele [aali no kube] pinda kabili icilandilo ca lyashi mu bantu na ’bantu bonse.” (1 Ishamfumu 9:6, 7) Ifyo e fintu fye caishileba. Israele atekelwe na bantu bambi bambi, kabili ubufumu ubo pa nshita imo bwali ubwa bukata bwaishiletekwa fye na bamwisa. Mwandi ca kufumamo cabipa ica kulekelesha ukukakililwako kwabo ukwa ku mupashi!

11. Mulandu nshi Yesu ayumfwilile ukuti abantu “bali abalulunkaniwa kabili abapaswa, nge mpaanga ishishaba na kacema”?

¹¹ Ici conse citwaafwa ukumfwikisha umulandu Yesu ayumfwilile ifyo abantu amwene baali “abalulunkaniwa kabili abapaswa.” Aba baali bena Israele, abantu ba kwa Yehova, abo mu cinkumbawile baleesha ukwikala mu kumfwana na mafunde ya kwa Lesa no kutwalilila ukupepa kwabo mu nshila yapokelelwa. Nangu ni fyo, balifyengeleshiwe no kunyanyantilwa te ku maka ya bupolitiki na ya fya makwebo fye kweka lelo na kabili na ku ntungulushi sha mapepo isha bucisanguka isho bakwete. Baali “nge mpaanga ishishaba na kacema” pantu tabakwete uwa kubasakamana nelyo uwa kubacingilila. Bakabile ukwaafwa pa fya kubomba ne mibele yabo iyakaluka. Fintu ubwite bwa kwa Yesu ubwabamo kutemwa kabili ubwanakilila bwalingene fye ne nshita!

Ubwite bwa kwa Yesu Ilelo

12. Kutitikisha nshi uko ababomfi ba kwa Lesa na bantu bafumaluka bambi batitikishiwako ilelo?

¹² Mu nshile shingi ifintu fyalipalako ilelo. Abantu bafumaluka abaleesha ukwikala imikalile ya bufumacumi basango kutitikisha no kupinda ukufuma ku micitile ya fintu iyabola ukubo kwakosa ukubomba na ko. Uku kutitikisha takutuna nangu ni muli abo bapeela ubumi bwabo kuli Yehova. Amalipoti yalelango kuti ababomfi ba kwa Yehova bamo balecisango kube cayafya nga nshi ukusunse fishingamo fyabo fyonse, nangu cingati balafwayo kucite co. Bayumfwa abafinininwa, abafunshika icine cine. Bamo bayumfwa fye no kuti kuti bailulukwako nga bengatuula fye fyonse no kuyapo kumo pa kuti bengapupwako mwela. Bushe walibala auyumfwapo muli iyo nshila? Bushe walishibapo umo uwapalamisha kuli iwe uli muli iyi mibele? Ee, ubwite bwa kukafyo mutima ubwa kwa Yesu bwalikwata ubupilibulo ubukalamba kuli ifwe ilelo.

13. Mulandu nshi twingabela abashininkisha ukuti Yesu kuti atwaafwa ukusanga icisansamushi no kutuusha?

¹³ Ilyo Yesu talatambulula ubwite bwakwe ubwabamo kutemwa, alondolwele ukuti: “Ifintu fyonse napeelwa kuli Tata: kabili takuli uwaishibo Mwana, kano Wishi; nangu uwaishiba Wishi, kano Mwana, no yo Umwana atemwa ukumusokolwela.” (Mateo 11:27) Pa mulandu wa uku kwampana kwabamo isenge pa kati ka kwa Yesu na Wishi, twalyebekeshiwa ukuti pa kupokelela ubwite bwa kwa Yesu no kusanguka abasambi bakwe, kuti twakwata ukwampana kwapalamisha, ukwa pa lwesu na Yehova, “Lesa wa cisansamushi conse.” (2 Abena Korinti 1:3; linganyako Yohane 14:6.) Mu kulundapo, apantu ‘ifintu fyonse fyalipeelwa kuli wene,’ Yesu Kristu eka fye e wakwata amaka no bulashi ku kwangushako ifisendo fyesu. Ifisendo nshi? Ifitutwika imicitile yabola iya bupolitiki, iya fya makwebo, ne ya fya mipepele, pamo pene ne cisendo twatwikwa no lubembu lwesu ulwapyanwa no kukanapwililika. Mwandi ilyo lyaba litontonkanyo lya kukoselesha kabili ilya kwebekesha ukutula fye lintu twalyumfwa!

14. Ni ku kufinininwa nshi Yesu aali no kupeela ukutuusha?

¹⁴ Yesu atwalilile ukusoso kuti: “Iseni kuli ine, bonse mwe bacucutika kabili abafinwa, na ine nalamupeelo kutusha.” (Mateo 11:28) Mu cine cine Yesu talesuusha ukubombesha, pantu ilingi line alefunda abasambi bakwe ukupilikita abene mu mulimo balebomba. (Luka 13:24) Lelo ‘ukucucutika’ (“ukushomboka,” Kingdom Interlinear) kulangilila umulimo watwalilila kabili uwa kulengo kufunshika, ilingi line ukwabula ne ca kufumamo cine cine. Kabili ‘ukufininwa’ kwakwata itontonkanyo lya kutitikishiwa ukucila mu cifyalilwa. Ubupusano kuti bwapashanishiwa ku muntu uuleimba icuma cashikama na ulya uuleimbe mpembwe mu nkambi ya kucushiwilwamo. Balebomba umulimo wakosa uwapalana. Kuli umo, umulimo ulebombwa mu kuswatuka, lelo kuli umbi, ni ncito ya mutatakuya. Icapusanyako cili mifwaile ya mulimo nelyo ukukanakwata imifwaile.

15. (a) Fipusho nshi tulingile ukuipusha nga ca kuti tuleyumfwe fyo twalisenda icisendo cafina pa mabeya yesu? (b) Cinshi cingasoswa pa lwa ntulo ya fisendo fyesu?

¹⁵ Bushe uleyumfwe fyo ‘ulecucutika kabili naufinininwa,’ ica kuti kuliko ifya kucita ifyacishamo kufula ifilefwaya inshita yobe na maka? Bushe ifisendo usendele filemoneka ukuba ifyafinisha ukukucila? Nga ni fyo, kuti caafwa ukuipusha we mwine auti, ‘Cinshi ndeculila? Musango nshi uwa cipe nsendele?’ Muli kuno kuloshako, kabebeta wa Baibolo alandilepo imyaka ukucila pali 80 iyapitapo ukuti: “Nga twalanguluka ifisendo fya mu bumi tulesango kuti fyaba mu mabumba yabili; kuti twatila ifya kuitwika fye ne fishingasengaukwa: ifyo tuleiletelela fye ne fyo tushiiletelela fwe bene.” Lyene alundileko kuti: “Ubwingi bwesu kuti twasunguka, pa numa ya kuibebeta mu kusakamanishisha, ukusanga ubukulu bwa cipimo ca fisendo ifya kuitwika fye fwe bene.”

16. Fisendo nshi ifyo twingaitwika fye fwe bene?

¹⁶ Fisendo nshi fimo ifyo twingaitwika fye fwe bene? Ilelo tuleikala mu calo catemwe fya ku mubili, icatemwa umusamwe, kabili ica bucisenene. (2 Timote 3:1-5) Nangu fye Bena Kristu baipeela baletitikishiwa mu kutwalilila ukunakila ku mafashoni ne mikalile ya mu calo. Umutumwa Yohane alembele pa lwa “lunkumbwa lwa mubili, no lwinso lwa menso, na ’mataki ya miikalile ino.” (1 Yohane 2:16) Ifi fyaba kusonga kwa maka ukwingatwambukila mu kwanguka. Calishibikwa ukuti bamo balaitemenwa ukukongola sana pa kuti bengaipakisha umusamwe wa ku calo uwafulilako nelyo ukusungilila umusango umo uwa mikalile. Lyene basango kuti balakabila ukupoosa iciputulwa cikalamba ica nshita pa ncito, nelyo ukukwata incito shafulilako, pa kusanga fye indalama sha kubwesha inkongole shabo.

17. Mibele nshi iingacilenga ukuba icakoselako ukusenda icipe, kabili ni shani fintu ici cingabombwapo?

¹⁷ Ilintu umuntu kuti apelulula ukuti tacalubana ukukwatako ifintu fimo ifyo bambi bakwatako nelyo ukucitako ifintu fimo ifyo bambi balecita, cili icacindama ukubebeta nampo nga alelunda ku cipe cakwe mu kukanafwaikwa. (1 Abena Korinti 10:23) Apantu umuntu kuti asenda ukufika fye ku cipimo cimo, alingile ukutuulako fimo pa kuti asende cimbi. Ilingi line, caba fintu fikabilwa ku butuntulu bwesu ubwa ku mupashi—isambililo lya Baibolo ilya pa lwesu, ukusangwa ku kulongana, no butumikishi bwa mwi bala—e fifumishiwapo mu kubalilapo fye. Icifumamo ciba kubulisha ubukose bwa ku mupashi, ico, mu kukonkapo, cilenga cene ukuba icakoselanako ukusenda icipe. Yesu Kristu asokele pa lwa busanso bwa musango yo lintu atile: “Muyangwe, epali imitima yenu yalemenenwa ku buliili no kukolwakolwa na ’masakamika ya bwikashi buno, no bushiku bulya bwaisa pali imwe no kupumikisha kwati citeyo.” (Luka 21:34, 35; AbaHebere 12:1) Cintu cakosa ukumona iciteyo no kucisengauka nga ca kuti umuntu nafinininwa kabili ali uwafunshika.

Ukwilulukwa no Kutuusha

18. Cinshi cintu Yesu atambike kuli abo abesa kuli wene?

¹⁸ Mu kubamo kutemwa, kanshi, Yesu apeele umuti ati: “Iseni kuli ine, . . . na ine nalamupeelo kutusha.” (Mateo 11:28) Ishiwi lya “ukutusha” ililesangwa mu fikomo 28 na 29 lyafuma ku mashiwi ya ciGreek ayalingana ne shiwi ilyo Septuagint yabomfya pa kupilibula ishiwi lya ciHebere ilye “sabata” nelyo “ukubaka isabata.” (Ukufuma 16:23, NW) Muli ifyo, Yesu talaile ukuti abaali no kwisa kuli wene tabaali nakulabomba na kabili, lelo alaile ukuti aali no kubapeelo kutuusha pa kuti bengaba abapembesulwa ku mulimo bali no kubomba mu kumfwana ne mifwaile ya kwa Lesa.

19. Ni shani fintu umo ‘esa kuli Yesu’?

¹⁹ Ni shani, lyene, fintu umo ‘esa kuli Yesu’? Yesu asosele ku basambi bakwe ukuti: “Umuntu nga afwayo kunkonka pa numa, aikaanye, asende ne [cimuti cakwe ica kucushiwilwapo, NW], no kunkonka.” (Mateo 16:24) E ico, ukwisa kuli Yesu kulelangilila ukunashisha ukufwaya kwa umo kuli kulya ukwa kwa Lesa no kwa kwa Kristu, ukupokelela icipe cimo ica cishingamo, ukucite co mu kutwalilila. Bushe ici conse cintu cayafya? Bushe icilefwaikwa nacikulisha sana? Natulanguluke cintu Yesu asosele pa numa ya kutambulula ubwite bwabamo kutemwa ku bafunshika.

Bushe Kuti Waibukisha?

◻ Ni mu nshila nshi abantu ba mu kasuba ka kwa Yesu bafinininwemo?

◻ Cinshi mu cine cine calengele amafya ya bantu?

◻ Ni nshila nshi twingaibebetelamo nga ca kuti twayumfwa abafinininwa apakalamba?

◻ Fisendo nshi ifyo twingaitwika fye fwe bene fweka?

◻ Ni shani fintu twingasanga ukutuusha uko Yesu alaile?

[Icikope pe bula 15]

Fisendo nshi fimo ifyo twingaitwika fye fwe bene?

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 15]

Mu kuba no kusuminisha kwa Ministry of Tourism iya ku Bahamas