Ifipusho Ukufuma ku Babelenga

Nalyumfwo kuti ishiwi lya ciGriki “toʹte” (e lyo) libomfiwa ku kulangilila icalakonkapo. Lelo mulandu nshi untu Mateo 24:9 abelengelwo kuti: “E lyo [“toʹte”] bakamupeela ku bucushi,” ilintu ubulondoloshi bwalinganako pali Luka 21:12 butila: “Lelo ilyo ficili tafilabako fyonse ifi, e lyo bakamwikata, no kumupakasa”?

Cili ca cine ukuti toʹte kuti abomfiwa ukulangilila icintu cimo icalakonkapo, icili mu mutande, ukulandila muli yo nshila. Lelo tatulekabila ukucumfwila mu kuti iyi e nshila fye yeka iyo Baibolo ibomfeshamo ili shiwi.

A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature, iyalembelwe na Bauer, Arndt, na Gingrich, ilango kuti ishiwi toʹte libomfiwa mu mano ya kutendekelako yabili mu Malembo.

Inshila imo ni “lilya.” Ici kuti caba ni “e lyo wa ku nshita ya ku numa.” Ica kumwenako muli ici ni Mateo 2:17 apatila: “E lyo cafishiwe icasosele kasesema Yeremia.” Ici tacilelosha ku cintu cimo mu fikonkene lelo cilelanga inshita imo ku numa, pali ilya nshita. Mu kupalako, toʹte kuti abomfiwa “nga e lyo wa ku nshita ya ku ntanshi.” Ica kumwenako cimo cisangwa pali 1 Abena Korinti 13:12 apatila: “Pantu pali nomba tumwena nga mu cilola ifilubwalubwa, lelo lilya tukamonana mu menso; pali nomba naishibako fye lubali, lelo lilya nkeshiba filya na ine naishibwa.” Paulo pano abomfeshe toʹte mu mano ya ‘pa nshita ya ku ntanshi.’

Ukulingana no yu dikishonari, ukubomfya kumbi ukwa toʹte kwaba “kulangilila icili no kukonkapo mu nshita.” Uyu dikishonari apeela ifya kumwenako ifingi ifisangwa mu bulondoloshi butatu ubwa casuko ca kwa Yesu ku cipusho ca batumwa pa lwa cishibilo ca kubapo kwakwe.a Pamo nge fya kumwenako fya mibomfeshe ya toʹte ku “kulangilila icili no kukonkapo mu kupita kwa nshita,” dikishonari aloseshe kuli Mateo 24:10, 14, 16, 30; Marko 13:14, 21; na Luka 21:20, 27. Ukulanguluka amashiwi yashingulukako kulelangililo mulandu icintu icili no kukonkapo mu nshita ukuti e kumfwikisha kwalungama. Kabili ici cili ica kwaafwa mu kwiluka ubusesemo bwa kwa Yesu ubwalimo ifyali no kucitika ku nshita ya ku ntanshi.

Nangu cibe fyo, tatulekabila ukusondwelelo kuti ukumoneka kwa toʹte muli ubu bulondoloshi kufwile fye ukulangilila icili no kukonkapo. Ku ca kumwenako, pali Mateo 24:7, 8 tubelengapo kuti Yesu asobele ukuti uluko lukemino luko no kuti kuli no kubako ifipowe ne finkukuma. Icikomo 9 citwalililo kuti: “E lyo bakamupeela ku bucushi, no kumwipaya; kabili mukaba abapatwa ku nko shonse pa mulandu we shina lyandi.” Bushe kuti cabamo kupelulula ukucumfwila mu kuti inkondo shasobelwe, ukucepelwa kwa fya kulya, ne finkukuma fifwile fyonse ukwisa, kabili nakalimo ukuleka, ilyo ukupakasa takulatendeka?

Mu mano yatuntulu te fyo cili, kabili ico tacileafwilishiwa na cintu twaishiba pa lwa kufikilishiwa kwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Ubulondoloshi mwi buuku lya Imilimo busokololo kuti ni cikanga fye pa nshita ine lintu icilonganino ca Bwina Kristu catendeke ukushimikila, balikumenye ukukaanya kwabipisha. (Imilimo 4:5-21; 5:17-40) Cine cine tatwingasoso kuti inkondo shonse, ifipowe, ne finkukuma fintu Yesu asobele fyalicitike ukutangilila kulya kupakasa kwa mu kubangilila. Mu kupusanako, kulya kukaanya kwaishile “ilyo” kushilaba ifintu ifingi fimbi ifyasobelwe, icileumfwana ne nshila Luka alandilemo imilandu ukuti: “Lelo ilyo ficili tafilabako fyonse ifi, e lyo bakamwikata, no kumupakasa.” (Luka 21:12) Ico kuti catubululo kuti pali Mateo 24:9, toʹte aabomfiwa ukucilisha mu mano ya “lilya.” Mu kati ka ciputulwa ca nshita ica nkondo, ifipowe, ne finkukuma, nelyo pali iyo nshita, abakonshi ba kwa Yesu bali no kupakaswa.

[Futunoti]