Ifyebo Ififumine mu Mpapulo Shili mu Katabo ka Mikalile no Mulimo Tubomba
JUNE 4-10
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | MARKO 15-16
“Yesu Alifikilishe Amasesemo”
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Marko 15:24, 29
pa kwakana ifya kufwala fyakwe: Pali Yoh. 19:23, 24 paliba ifyebo na fimbi ifishaba mu mabuuku ya kwa Mateo, Marko na Luka: Abashilika abena Roma balipendwile pa kwakana ica kufwala cakwe ica ku nse ne ca kufwala ca mu kati; abashilika balyakenye ifya kufwala fya ku nse pane, “babulapo na cimo cimo”; tabalefwaya ukwakanya ica kufwala ca mu kati kanshi balipendwile kabili ifi bacitile ku ca kufwala ca kwa Mesia kwafikilishe ifyaba pa Amalu. 22:18. Lwali lutambi ku baleipaya umuntu ukusenda ifya kufwala fyakwe, kanshi abapuupu ilyo bashilabepaya balebafuula ifya kufwala fyabo, kabili ifi balecita fyaleleta umuseebanya icine cine.
balepukunya imitwe yabo: Kale ukupukunya imitwe pa nshita imo ine no kulandapo amashiwi yamo kwalelangilila ukuti nabasuula umuntu. Filya abapitanshila balepukunya imitwe fyafikilishe ubusesemo bwaba pa Amalu. 22:7.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Marko 15:43
Yosefe: Ifyo bakalemba ba Mabuuku ya Mbila Nsuma balembele pali Yosefe fyaliba ifyapusanapusana pa mulandu wa nkulilo shabo ishalekanalekana. Kasonkesha wa musonko Mateo atile ali “umukankaala”; Marko, uwalelembela ku bena Roma atile ali ni “shimucindikwa wa mu Cilye” uwalelolela Ubufumu bwa kwa Lesa; Luka, uwali kondapa uwa cikuuku alembele ukuti ali “umuntu umusuma kabili umulungami” uushasuminisheko ukuti bepaye Yesu; Yohane fye eka e walembele ukuti ali “umusambi wa kwa Yesu lelo uwa mu bumfisolo pa mulandu wa kutiina abaYuda.”—Mat. 27:57-60; Marko 15:43-46; Luka 23:50-53; Yoh. 19:38-42.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Marko 15:25
pe awala ilyalenga butatu: Nalimo yali ni kuma 9 koloko ya lucelo. Bamo balanda ukuti palibako ubupusano pali aya mashiwi ku mashiwi yaba pali Yoh. 19:14-16, ayatila “cali nalimo iawala ilyalenga mutanda” ilyo Pilato apeele Yesu ku bakumwipaya. Nangu ca kuti Amalembo tayalandapo sana pali ubu bupusano, ifishinka fimo ifyo tulingile ukwishiba ni ifi: Amabuuku ya Mbila Nsuma yalalanda fimo fine ukulosha ku nshita ifintu fyalecitika pa bushiku bwa kulekeleshako ilyo Yesu ali pa calo. Amabuuku yonse aya Mbila Nsuma yalanga ukuti bashimapepo na bakalamba balilongene ulucelo no kutwala Yesu kuli Kateka wa bena Roma, Ponti Pilato. (Mat. 27:1, 2; Marko 15:1; Luka 22:66–23:1; Yoh. 18:28) Mateo, Marko, na Luka balembele ukuti ilyo Yesu ali pa cimuti, imfifi yakupile icalo conse “ukufuma pe awala lyalenga mutanda (6) . . . ukufika na pe awala lyalenga pabula (9).” (Mat. 27:45, 46; Marko 15:33, 34; Luka 23:44) Icishinka icingatwafwa ukwishiba inshita baipailepo Yesu ni ci: Bamo balemona ukuti ukufopaula nako kwine kwali lubali lwa kwipailamo umuntu. Limo limo balefopaula sana umuntu ica kuti no kufwa afwa. Ifyo bafopawile Yesu fyalengele umuntu umbi pa kubala amusendeleko icimuti lyena pa numa Yesu umwine aliisendele. (Luka 23:26; Yoh. 19:17) Nga ca kuti ukufopaula kwalelenga baipaya umuntu, ninshi nalimo pali no kupita inshita pa kuti Yesu bamupoopele pa cimuti ca kucushiwilwapo. Pali Mat. 27:26 na pali Marko 15:15 na po pene balilanda pa kuuma Yesu ifikoti nelyo ukumufopaula e lyo no kumwipaya pa cimuti kabili ici cilangilila fye ukuti palipitileko inshita ukutula apo batendeke ukumufopaula e lyo na pa kuti bamwipaye. Kanshi abantu abapusana kuti balanda ukuti bamwipeye pa nshita iyapusanapusana ukulingana ne nshita balependelapo ukuti e lyo batendeke ukumwipaya. Nalimo uyu e mulandu wine Pilato apapile ukuti tapakokwele ukutula apo bapoopele Yesu pa cimuti na po afwilile. (Marko 15:44) Na kabili, bakalemba ba Baibolo ilingi line pa kulemba baleyakanya inshita ya kacelo e lyo ne ya kasuba mu fiputulwa fine ifya maawala yatatu yatatu kabili balecita cimo cine na ku bushiku. Ukwakanya inshita muli iyi nshila nalimo e kwalengele ukuti mu malembo yamo balembe ukuti pe awala lyalenga butatu, iawala lyalenga mutanda (6), e lyo na pe awala lyalenga pabula (9), ukutendekela pa 6 koloko ya lucelo. (Mat. 20:1-5; Yoh. 4:6; Imil. 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30) Na kabili, abantu ku kale tabalepunda inshita nga filya fine yaleba lelo balebikako “nalimo,” nga filya balemba pali Yoh. 19:14. (Mat. 27:46; Luka 23:44; Yoh. 4:6; Imil. 10:3, 9) Kanshi kuti twatila: Marko nalimo alilandile pa kufopaula Yesu e lyo na pa kumupoopela pa cimuti lelo Yohane ena alandile fye pa kumupoopela pa cimuti. Bakalemba bonse babili bafwile balembele ukulingana ne ciputulwa ca maawala yatatu icapalamishe kabili Yohane abomfeshe ne shiwi lya kuti “nalimo”. Nalimo ifi twalandapo e fyalengele ukuti inshita balembele ipusaneko. Kabili filya Yohane alembele ibuuku lyakwe imyaka iingi pa numa e lyo inshita alembele yapusanako ne yalembele Marko filangilila fye ukuti Yohane takopolwele fye ifyalembele Marko lelo ailembele fye umwine.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Marko 16:8
pantu bali no mwenso: Ukulingana ne fimfungwa fya kubalilapo ifya ku mpela ye buuku lya kwa Marko, ili ibuuku lyalekeleshako na mashiwi yaba mu cikomo 8. Bamo batila ukusondwelela ibuuku muli iyi nshila kwaliba sana ukwakupumikisha kanshi te fyo balingile ukulisondwelela pa kulilemba. Nomba ukulingana ne fyo Marko alembele ili ibuuku, ifi bamo balanda nalimo te kuti fibe ifya cine. Na kabili, Jerome na Eusebius abali abasambilila sana mu myaka ya ba 500 balandile ukuti amashiwi ya kulekeleshako mu fimfungwa fya cine ya kuti, “pantu bali no mwenso.”
Kwaliba ifimfungwa fya ciGriki ifingi e lyo na maBaibolo bapilibula mu ndimi shimo umo babika ukusondwelela ukwalepa e lyo no kusondwelela ukwipi pa numa ya cikomo 8. Ukusondwelela ukwalepa (ukwakwata ifikomo 12) kwaba muli bamanyuskripti bamo pamo nga Codex Alexandrinus, Codex Ephraemi Syri rescriptus, na Codex Bezae Cantabrigiensis ayaliko muli ba 600 C.E. Na kabili emo yaba mu mamanyuskripti ya Latin Vulgate, aya Curetonian Syriac, e lyo na aya Syriac Peshitta. Nomba uku kusondwelela takwalimo mu mamanyuskripti yabili aya mu kutendeka kwaba ba 500 C.E. aya ciGriki aya Codex Sinaiticus na Codex Vaticanus, nelyo manyuskripti ya Codex Sinaiticus Syriacus iyaliko nalimo muli ba 500 C.E. nelyo muli ba 600 C.E., nelyo muli manyuskripti iyabalilepo sana iya Sahidic Coptic iya kwa Marko iyaliko muli ba 600 C.E. Na kabili amamanyuskripti aya kale sana aya kwa Marko mu ciArmenian ne ciGeorgian yapelela fye mu cikomo 8.
Amamanyuskripti yamo aya kale aya ciGriki e lyo na mabupilibulo yamo ayo bapilibwila mu ndimi shimbi mwaliba ukusondwelela ukwipi (umwaba fye amasentensi yamo yamo). Muli manyuskripti ya Codex Regius iya muli ba 900 C.E. mwali ukusondwelela konse kubili, kabili babalishepo ukusondwelela ukwipi. Iyi manyuskripti yalikwata amashiwi yaba pa kutendeka pa kusondwelela konse kubili ayatila abantu bamo abasambilile sana mu myaka ya ba 900 balisumiine nelyo balebomfya uku ukusondwelela konse kubili nangu ca kuti balishibe ukuti aya amashiwi tayaputwamo.
UKUSONDWELELA UKWIPI
Ukusondwelela ukwipi pa numa ya Marko 16:8 takwabamo mu Malembo yaputwamo. Kabili kutila:
Lelo fyonse ifyo abebele, bashimike patali patali ku bali na Petro. Kabili pa numa ya ifi fintu, Yesu umwine atumine abasambi ukuyabila imbila ya mushilo kabili iye pusukilo ilya muyayaya, ukufuma ku kabanga ukufika ku masamba.
UKUSONDWELELA UKWALEPA
Ukusondwelela ukwalepa pa numa ya Marko 16:8 takwabamo mu Malembo ayaputwamo. Kabili kutila:
9 Ilyo abuukile ku maca pa bushiku bwa ntanshi ubwa mu mulungu, amoneke intanshi kuli Maria umwina Magadala, uo afumishemo ifibanda cinelubali (7). 10 Na o aileshimikila abali na Yesu, ilyo baleloosha no kulila. 11 Lelo ilyo baumfwile ukuti ali uwa mweo na kabili no kuti alimoneke kuli ena, tabasumine. 12 Kabili pa numa ya ifi fintu, amoneke mu musango umbi ku basambi babili ilyo bale-enda, baleya mu mishi;13 kabili balibwelele no kushimikilako abashala. Nangu ni balya bene tababasumine. 14 Lelo pa numa amoneke ku basambi ikumi na umo (11) ilyo bali pa tebulo, kabili alibakalipile pa kukanatetekela no kukosa imitima, pantu tabasumine abamumwene nabuuka ku bafwa. 15 Kabili abebele ati: “Kabiyeni pano calo ponse no kubila imbila nsuma ku bantu bonse. 16 Uwasumina no kubatishiwa akapusuka, lelo uushakasumine, akapingulwa. 17 Kabili abasumina bakalacita ifipesha amano ifi: Mwi shina lyandi, bakafumya ifibanda, bakalandila mu ndimi, 18 bakekata ne nsoka ku minwe, kabili nga banwa conse icingepaya umuntu, tacakabacite nangu cimo nakalya. Bakabika iminwe yabo pa balwele, na bo bakapola.”
19 Awe ilyo Shikulu Yesu apwishishe ukulanda na bo, asendelwe ku muulu no kwikala ku kulyo kwa kwa Lesa 20 E lyo na bo bailebila konse, na Shikulu alebombela pamo na bo no kutungilila ubukombe ku fipesha amano ifyo balecita.
JUNE 11-17
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | LUKA 1
“Mulepashanya Maria Uwali Uwaicefya”
“Moneni! Ndi Musha Mwanakashi Uwa Kwa Yehova!”
12 Na muno nshiku, amashiwi alandile mu kuicefya ne cumfwila, yalishibikwa ku bengi abakwata icitetekelo. Aebele Gabriele ukuti: “Moneni! Ndi musha mwanakashi uwa kwa Yehova! Nacibe ifyo fine umwabela icebo cenu.” (Luka 1:38) Umusha mwanakashi ali uwa pa nshi sana pa basha bonse; aleikalila fye ukucita ifyo shikulu wakwe alanda. Ifi e fyo Maria aleimona ukuti e fyo aali mu menso ya kwa Shikulu wakwe, Yehova. Alishibe ukuti Yehova ali no kumucingilila, no kuti wa cishinka ku ba cishinka, e lyo kabili alishibe ukuti akamupaala nga abikako amano ku mulimo wakosa uo amupeele.—Amalu. 18:25.
ia amabu. 150-151 amapara. 15-16
“Moneni! Ndi Musha Mwanakashi Uwa Kwa Yehova!”
15 Maria na o asukile alanda amashiwi ayalembwa mu Cebo ca kwa Lesa. (Belengeni Luka 1:46-55.) E fyebo fyafulisha ifyo Maria alandile ifyo balemba mu Baibolo, kabili filatweba ifingi pali ena. Filanga ukuti Maria aletasha pantu alilumbenye Yehova pe shuko amupeele ilya kuba nyina wa kwa Mesia. Ifi fyebo filalanga ne fyo icitetekelo cakwe cakulile, pantu alilandile ukuti Yehova alaceefya aba matutumuko na ba maka lelo abaicefya na balanda abafwaya ukumubombela, alabafwa. Kabili ifyo alandile filalanga no kuti alishibe ifintu ifingi pali Lesa. Kuti twatila alandile pa fyaba mu Malembo ya ciHebere imiku ukucila pali 20!
16 Nga fintu twamona, Maria aletontonkanyapo sana pa Cebo ca kwa Lesa. Na lyo line atwalilile fye ukuba uwaicefya, no kuleka Amalembo yalande ukucila ukuti alelanda ifya mu mutwe wakwe. Umwana uwalekula mu nda yakwe, na o ku ntanshi calimoneke ukuti ali-icefeshe. Inshita imo atile: “Ifyo nsambilisha te fyandi iyo, lelo fya wantumine.” (Yoh. 7:16) Kanshi kuti cawama ukuipusha ukuti: ‘Bushe na ine e fyo nacindika Icebo ca kwa Lesa no kucimona ukuti ca mushilo? Nangu bushe nacindika ifya mu mutwe wandi?’ Maria alicindike Icebo ca kwa Lesa nge fyo tumwene.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Luka 1:69
ulusengo lwe pusukilo: Nelyo “umupusushi wa maka.” Mu Baibolo, insengo sha nama shimininako amaka, ubulwi e lyo no kucimfya. (1 Sam. 2:1; Amalu. 75:4, 5, 10; 148:14) Na kabili, insengo shilemininako na mabuteko e lyo na bakateka te mulandu balungami nelyo ni mbifi kabili ukucimfya kwabo balekupashanya ku kusunkila ne nsengo. (Amala. 33:17; Dan. 7:24; 8:2-10, 20-24) Kanshi amashiwi ya kuti “ulusengo lwe pusukilo” muli ici cikomo yalosha kuli Mesia nga uwakwata amaka ya kupususha, e kutila umupusushi wa maka.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Luka 1:76
Yehova: Amashiwi ya kulekeleshako aya busesemo aya kwa Sekaria muli ici cikomo yalipalana na mashiwi yaba pali Esa. 40:3 e lyo na pali Mal. 3:1, umo ishina lya kwa Lesa balilemba mu filembo fine ifya ciHebere fine (YHWH) kabili fyaliba na mu fyo balembele pa kubalilapo mu ciHebere. Nangu ca kuti ishina lya kwa Lesa balilibikamo mu malembo ya ciHebere aya kubalilapo, mu fimfungwa fya ciGriki ifyabapo pali ino nshita mwena mwaba Kyʹri·os (Shikulu).
ukatangilila ku cinso ca kwa Yehova: Amashiwi ya kuti Yohane Kabatisha ali no kutangilila “ku cinso ca kwa Yehova” yalolele mu kuti ali no kutangilila Yesu, uwaleimininako Wishi kabili uwaishiile mwi shina lya kwa Wishi.—Yoh. 5:43; 8:29; moneni ifingamwafwa ukusambilila pali Yehova pali ici cine icikomo.
JUNE 18-24
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | LUKA 2-3
“Mwe Bacaice, Bushe Mulalunduluka mu fya kwa Lesa?”
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Luka 2:41
cila mwaka abafyashi bakwe: Amafunde tayalandile ukuti abanakashi balingile fye ukulaya mu kusefya umutebeto wa Ca Kucilila. Na lyo line, Maria alitemenwe ukuya na Yosefe cila mwaka ku mutebeto ku Yerusalemu. (Ukufu. 23:17; 34:23) Cila mwaka baleenda ubulendo ukuya no kubwela ubwalepele amakilomita mupepi 300 pamo no lupwa lwabo ulwalekulilako fye.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Luka 2:46, 47
no kubepusha: Filya abalekutika kuli Yesu bapapile fyalelangilila fye ukuti ifipusho aleipusha tafyali kwati fya mwaice ulefwaya fye ukwishibapo fimo. (Luka 2: 47) Ishiwi lya ciGriki ilyo bapilibula ‘ukwipusha’ limo kuti lyalosha ku kwipusha kulya bepusha umuntu nga ali mu cilye. (Mat. 27:11; Marko 14:60, 61; 15:2, 4; Imil. 5:27) Abalemba ilyashi lya kale bamo batila intungulushi shamapepo shimo inshita shaleshala pa numa ya mitebeto kabili shalesambilisha mu lubansa pe tempele. Abantu baleikala balekutika kuli balya baume no kulabepusha amepusho.
balipapile: Ishiwi lya ciGriki ilyo babomfeshe muli ici cikomo kuti lyapilibula no kuti, ukutwalilila ukupapa.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Luka 2:51, 52
alebanakila: Nelyo “alitwalilile ukubanakila; alitwalilile ukubomfwila.” Ishiwi lya ciGriki ilyo babomfya lilangilila ukuti pa numa ya kupapusha bakasambilisha ifyo aishibishe Icebo ca kwa Lesa, Yesu aliile ku ng’anda kabili alitwalilile ukunakila abafyashi bakwe. Icumfwila ico Yesu akwete te cumfwila ico abana bambi bakwatako, lelo ifyo alecita alefikilisha Amafunde ya kwa Mose yonse.—Ukufu. 20:12; Gal. 4:4.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Luka 2:14
na pe sonde pabe umutende pa bantu abo atemwa: Mu mamanyuskripti yamo aya amashiwi kuti yalembwa no kuti ‘pano calo, umutende ku bantu’ kabili aya amashiwi emo yaba mu maBaibolo yamo yamo. Nomba amashiwi yaba muli Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya yena yafuma mu mamanyuskripti. Amashiwi ayo bamalaika babilishe aya kuti umutende pa bantu abo atemwa tayalelosha ku bantu abali bonse te mulandu ne fyo baba e lyo ne fyo bacita. Lelo yalelosha ku bantu abo ali no kutemwa pantu bali no kulanga icitetekelo cakosa mu Mwana wakwe kabili abali no kuba abasambi bakwe.—Moneni ifingamwafwa ukusambilila pali abantu abo atemwa pali ici cikomo.
abantu abo atemwa: Ishiwi lya kuti “atemwa” ilyo bamalaika babomfeshe lilosha ku kutemwa kwa kwa Lesa te kwa bantu iyo. Ishiwi lya ciGriki eu·do·kiʹa kuti lyapilibula ukuti “uo nsenkelamo.” Ishiwi ilyapalako ilya kuti eu·do·keʹo e lyo babomfya pali Mat. 3:17; Marko 1:11; Luka 3:22 (moneni ifingamwafwa ukusambilila pali Mat. 3:17; Marko 1:11), apo Lesa alelanda no Mwana wakwe pa numa fye ya kubatishiwa. Kanshi ili ishiwi kuti lyapilibula, “ukusekelamo nelyo ukutemwa pa fyo umuntu acitile.” Ukulingana ne fyo balibomfya ili ishiwi lya kuti “abantu abo atemwa” (an·throʹpois eu·do·kiʹas) lilosha ku bantu abo Lesa asekelamo kabili abo atemwa. Kanshi amashiwi bamalaika babilishe yalelosha ku bantu abo Lesa atemwa te ku bantu bonse fye, yalelosha ku bantu abo ali no kutemwa pantu bali no kulanga icitetekelo cakosa mu Mwana wakwe kabili abali no kuba abasambi bakwe. Nangu ca kuti ishiwi lya ciGriki eu·do·kiʹa mumo lilosha ku kufwaya kwa bantu (Rom. 10:1; Fil. 1:15), nomba apengi apo balibomfya lilosha ku kufwaya kwa kwa Lesa nelyo ku fintu ifyo asekelamo (Mat. 11:26; Luka 10:21; Efes. 1:5, 9; Fil. 2:13; 2 Tes. 1:11). Muli Septuagint pa Amalu. 51:18. [50:20, LXX], babomfya ishiwi lya kuti ‘ukutemwa’ kwa kwa Lesa.
Bushe Kuti Mwayasuka Ifi Fipusho?
Bushe wishi wa kwa Yosefe ali ni nani?
Yosefe, kabasa uwaleikala ku Nasarete, ali ni wishi wa kwa Yesu pantu e wamukushishe. Nomba bushe wishi wa kwa Yosefe ali ni nani? Intuntuko ya kwa Yesu mwi buuku lya Mbila Nsuma ilya kwa Mateo litila, wishi aali ni Yakobo, e lyo ibuuku lya kwa Luka lyena litila Yosefe aali ni “mwana Heli.” Mulandu nshi ifyo aya amalembo yalanda fyapusanina?—Luka 3:23; Mateo 1:16.
Muli Mateo, Baibolo yatila: “Yakobo afyele Yosefe.” Ishiwi lya ciGriki ilyo bapilibula ati “afyele” lilanga fye ukuti Yakobo e wafyele Yosefe. Kanshi kuti twatila Mateo alelanda ukuti Yosefe afyalilwe mu lupwa lwa kwa Davidi, ne ci calengele ukuti Yesu akwate insambu sha kwikala pa cipuna ca kwa Davidi.
Mwi buuku lya kwa Luka mwena Baibolo yalanda ukuti Yosefe ali ni: “mwana Heli.” Ishiwi lya kuti “mwana,” kuti lyapilibula no kuti “umupongoshi.” Ifi fine e fyo babomfya ili ishiwi na pali Luka 3:27. Shealtiele, uwali umwana wa kwa Yekonia, bamulondolola ukuti ali ni “mwana Neri.” (1Imilandu 3:17; Mateo 1:12) Shealtiele afwile aupile umwana wa kwa Neri, kanshi kuti twatila ali mupongoshi wa kwa Neri. Kanshi icalenga ukuti Baibolo ilande ukuti Yosefe ali ni “mwana” Heli, ni co aupile Maria umwana wa kwa Heli. E ico, Luka alanda pa lupwa lwa kwa Maria, uwali nyina wa kwa Yesu. (Abena Roma 1:3) Kanshi Baibolo yalilanda pa ndupwa shonse shibili umo Yesu afumine, e kutila ku lubali lwa bawishi na ku lubali lwa banyina.
JUNE 25–JULY 1
ICUMA ICABA MU CEBO KWA LESA | LUKA 4-5
“Mulekaana Amatunko nga Filya Yesu Acitile”
Muletontonkanya pa Musango wa Muntu Uo Mufwile Ukuba
8 Satana abomfeshe imicenjelo imo ine pa kutunka Yesu mu matololo. Ilyo Yesu alekele ukulya pa nshiku 40 akasuba no bushiku, Satana alimutunkile ukubomfya ulunkumbwa lwa fya kulya. Aebele Yesu ukuti: “Nga uli mwana wa kwa Lesa, eba ilibwe ili libe umukate.” (Luka 4:1-3) Yesu alingile ukusalapo pa fintu fibili: Ukupanga ifya kulya mu cisungusho pa kuti alye, nelyo ukukanapanga. Yesu alishibe ukuti talingile ukubomfya amaka yakwe ku kuisekesha. Nangu ca kuti ali ne nsala, alicindamike sana bucibusa bwakwe na Yehova ukucila ifya kulya. Yesu aebele Satana ukuti: “Calilembwa ati, ‘Te ku fya kulya fyeka umuntu engekalila uwa mweo.’”—Luka 4:4.
Muletontonkanya pa Musango wa Muntu Uo Mufwile Ukuba
10 Bushe Satana abomfeshe shani “ulunkumbwa lwa menso” pa kutunka Yesu? ‘Alangile Yesu mu kashita akanono fye amabufumu yonse aya bantu ba pe sonde; kabili Satana Kaseebanya atile: “Ndekupeela amaka pa mabufumu yonse aya no bucindami bwa yako.”’ (Luka 4:5, 6) Yesu tamwene amabufumu yonse aya pano calo mu kashita akanono fye, lelo Satana alemona ukuti Yesu nga amona ubucindami bwa aya mabufumu mu cimonwa kuti ayakumbwa. Ukwabula no kumfwako insoni, Satana atile: “Nga wampepako fye umuku umo, ndekupeela amaka pali ifi fyonse.” (Luka 4:7) Yesu alikeene ukuba umusango wa muntu uo Satana alefwaya ukuti abe. Ilyo line fye, Yesu amwaswike ati: “Calilembwa ati, ‘Yehova Lesa obe e o ulepepa, kabili eka fye e o ulebombela.’”—Luka 4:8.
nwtsty ifya kutamba
Pa Muulu wa Cibumba ce Tempele
Satana nalimo alitwele Yesu “pa muulu wa cibumba ce tempele [nelyo “pa muulu sana”] pe tempele” kabili amwebele ukutolokela pa nshi, lelo incende apo Yesu nalimo aiminine tayaishibikwa. Apo ishiwi lya kuti “itempele” kuti lyalosha kwi tempele lyonse, Yesu nalimo aiminine ku lubali lwa ku kapinda ka ku kulyo ake tempele (1). Nelyo aiminine ku lubali lumbi ulwe tempele. Nga ca kuti Yesu alitolweke pa cibumba icili conse ice tempele, ali no kufwa nga ca kuti Yehova tamwafwile.
Muletontonkanya pa Musango wa Muntu Uo Mufwile Ukuba
12 Yesu tali nga Efa, ena ali uwaicefya! Satana alyeseshe Yesu na kabili, lelo Yesu alikeene ukucita icintu icali no kulenga bambi ukupapa kabili icali no kulenga aesha Lesa. Acita ifi, nga alangile ukuti aali ne cilumba! Lelo Yesu ayaswike Satana ukwabula ukupita mu mbali ati: “Calisoswa ukuti, ‘Wilaesha Yehova Lesa obe.’”—Belengeni Luka 4:9-12.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Luka 4:17
ibuuku lya kwa kasesema Esaya: Icimfungwa ca kwa Esaya ico basangile muli Bemba Wafwa cakwete ifipepala 17 ifyo babilile pamo kabili calepele amamita 7.3 ne mikolwa 54. Nalimo ne cimfungwa ca kwa Esaya cilya Yesu abelengelemo ilyo ali mwi sunagoge lya mu Nasarete na co e fyo calepele. Pali ilya nshita mu cimfungwa tamwali ifipandwa e lyo ne fikomo, kanshi Yesu alingile ukufwaya amashiwi alefwaya ukubelenga. Ifi Yesu asangile amashiwi alefwaya ukwabula no bwafya calangilile ukuti alishibe sana Icebo ca kwa Lesa.
nwtsty ifingamwafwa ukusambilila pali Luka 4:25
pa myaka itatu ne myeshi mutanda (6): Ukulingana na 1 Isha. 18:1, Eliya abilishe ukuti icilala cali no kupwa mu mwaka “walenga butatu.” Ici calenga abantu bamo ukulalanda ukuti Yesu alepilika amashiwi yaba mwi buuku lya 1 Ishamfumu. Na lyo line, Amalembo ya ciHebere tayalanda ukuti icilala capwile ilyo umwaka wa butatu taulapwa. Amashiwi ya kuti “mu mwaka walenga butatu” yalangilila inshita Eliya abalilepo ukubila pa cilala kuli Ahabu. (1 Isha. 17:1) Eliya nalimo alandile aya mashiwi mu lusuba, ulubako pa myeshi 6 lelo pali iyi nshita nalimo lwalicilile imyeshi 6. Na kabili, icilala tacapwile lilya line fye Eliya atendeke ukumonekela kuli Ahabu “mu mwaka walenga butatu,” lelo capwile ilyo umulilo wafumine ku muulu pa Lupili lwa Karmele. (1 Isha. 18:18-45) Kanshi amashiwi ya kwa Yesu ayaba pali ici cikomo pamo na mashiwi ayo ndume ya kwa Kristu alembele pali Yako. 5:17, tayaipilika na mashiwi yaba pali 1 Isha. 18:1.