Inshiku Nkulu ya Kupakata Maria—Bushe Cifundisho Casokololwa na Lesa?

INSHIKU Nkulu ya Kupakata Maria—icifundisho ca kuti Maria, nyina kwa Yesu, alininine ku muulu mu munofu—cilateeswa ku mamilioni ya baRoma Katolika. Kalemba we lyashi lya kale George William Douglas atila: “Inshiku Nkulu ya Kupakata Maria, nelyo ukusendwa mu muulu, ukwa kwa Maria Nacisungu kwalicindikishiwa [apalepa] pamo ngo kwapulishamo pa kusefya kwakwe kabili kumo ukwa kubaka kukalamba ukwa mu mwaka ukwe Calici.”

Abasambilila ifya butotelo aba ciKatolika balasumina, nangu ni fyo, ukuti Baibolo tailanda ulwa kwa Maria pamo ngo waninine ku muulu muli uyo musango. Mu cine cine, ni baKatolika banono fye e bailuka ukuti ici cifundisho catemwikwa caliba mutwe we lyashi uwa kukanganinapo no kukansaninapo kwalumisha pa myanda ya myaka iingi. E co ni shani fintu icalici lyaishile mu kupokelela Inshiku Nkulu ya Kupakata Maria pamo nge cisumino?a Bushe kuli umulandu uuli onse uwa kucimwena nge casokololwa na bulesa? Ifyasuko kuli ifi fipusho tafili fya kulenga fye ukwishiba. Filebimbamo mu kushika abali bonse abatemwa icine.

Ukwimako kwa Cifundisho

Kuti pambi cakusungusha ukwishiba ukuti mu myanda ya myaka iya kubalilapo pa numa ya mfwa ya kwa Yesu, imfundo ya Nshiku Nkulu ya Kupakata Maria uwasendwa ku muulu tayaishibikwe nangu panono mu mintontonkanya ya Bena Kristu. Uwasambilila ifya butotelo uwa ciKatolika Jean Galot alemba muli L’Osservatore Romano ukuti: “Mu kutendeka, takwali icibukisho ca mfwa ya kwa Maria icasuntinkanishiwe ku bwikashi bwa Bena Kristu.”

Pa numa icisambilisho ca Bulesa Butatu casangwike icifundisho ce calici ica mu bulashi, nangu cibe fyo, Maria atendekwe ukupeelwa ulubali lwacindama mu kwingilishiwako. Inumbwilo sha kulumbanya, pamo nga “Nyina wa kwa Lesa,” “uwaimitwe uwabulwo lubembu,” “Kawikishanya Mwanakashi,” na “Namfumu wa mu Muulu,” shalitendeke ukubomfiwa kuli wene. Mu kupita kwa nshita, uwasambilila ifya butotelo Galot apelulula ukuti, “umutalalila wa cishilano ca butuutu ukukuma ku mfwa ya kwa Maria tacali no kwikusha mu kukumanina abo Bena Kristu basumine ukuti Maria aali uwapwililika kabili abalefwaya ukumushinshimuna. Muli fyo, ubulondoloshi bwa Nshiku Nkulu iya Kupakata Maria, ubwafumine mu kwelenganya kwatemwikwa, bwalitendeke.”

Mupepi no mwanda wa myaka walenga bune C.E., icaitilwe ifyalembwa fya basumina mu kunina kwa kwa Maria ukuya ku muulu fyatendeke ukwanana. Ifi fyalembwa fyaleteleko ubulondoloshi bwalembwa ubwa kwelenganya ubwa catunganishiwe ukunina ku muulu ukwa kwa Maria. Buula, ku ca kumwenako, icalembwa icainikwe “Ukupona mu Tulo Ukwa kwa Nyina wa Mushilo uwa kwa Lesa.” Casoswa ukuti calembelwe no mutumwa Yohane, lelo mu kupalishako calembelwe mupepi ne myaka 400 pa numa ya mfwa ya kwa Yohane. Ukulingana no bu bulondolshi bwa bufi, abatumwa ba kwa Kristu balilonganikwe capamo mu cisungusho ukwali Maria, uko bamumwene ukundapa impofu, bankomamatwi, na balemana. Mu kupelako, nga fintu catungwa pano, abatumwa baumfwile Shikulu ukusosa kuli Maria ati: “Mona, ukufume lelo ukuya ku ntanshi umubili obe uwaumo mutengo uli no kwalwilwa muli paradise, no mweo obe uwa mushilo uli no kuba mu myulu mu fipao fya kwa Tata mu kubengeshima kwacilamo, ukwaba umutende no kwanga kwa bangeli ba mushilo, kabili ukatwalilila ukuba kulya.”

Ni shani fintu abasumina bayankwile ku kulemba kwa musango yo? Uwasumina muli Maria René Laurentin alondolola ukuti: “Ukwankulako kwali ukwapusanapusana nga nshi. Abacilishapo ukuba bacisuminesumine balakopekwa, ukwabula ukubelebesha kwalundwapo, ku kubalabata kwa lyashi lyayemba. Bambi balasuusha ubu bulondoloshi bwalembwa ubushakondenkana, ubo ilingi line bupilikana kabili ubwabula ubulashi.” Imfundo ya Nshiku Nkulu iya Kupakata Maria muli fyo yalikwete ukushomboka pa kupokelelwa kuli bonse. Ukulunda ku cimfulumfulu cali cishinka ca kuti babenye batunganishiwe ukuba mubili wa kwa Maria baleshinshimunwa mu fifulo fimo. Cali icaafya ukuwikishanya ici cisumino ca kuti umubili wakwe uwa munofu walisendelwe mu muulu.

Mu mwanda wa myaka walenga 13, Thomas Aquinas, ukupala abasambilila ifya butotelo bambi abengi, asumine ukuti tacali icingacitika ukulondolole Nshiku Nkulu ya Kupakata Maria nge cifundisho, apantu “Amalembo tayasambilisha cene.” Nalyo line, icisumino catwalilile ukulumbuka, kabili ifikope fya kunina mu muulu ukwatunganishiwe ukwa kwa Maria kuli bakabasa balumbuka pamo nga Raphael, Correggio, Titian, Carracci, na Rubens fyalifulileko.

Ifikansa fyatwalilile ukuba ifishapikululwa ukufikila mu nshiku sha nomba line nga nshi. Ukulingana no muJesuit Giuseppe Filograssi, ukufika na ku mpela fye ya citika wa kubalilapo uwa mwanda wesu uwa myaka, abasambilila aba ciKatolika batwalilile ukusabankanya “amasambililo ne fyebo ifyo fishali lyonse ifyayana” ne mfundo ya Nshiku Nkulu ya Kupakata Maria. Nelyo fye ni bapapa, pamo nga Leo XIII, Pius X, na Benedict XV, “tabalefwaya ukulandapo pali uyu mulandu.” Lelo pa November 1, 1950, icalici mu kupelako lyabuulile ukwiminina kwashininkishiwa. Papa Pius XII abilishe ukuti: “Twalondolola kwene ukuba icifundisho casokololwa na Lesa ukuti Nyina wa kwa Lesa Uwasanguluka, Maria uwali lyonse Nacisungu, lintu iciputulwa cakwe ica bumi bwa pe sonde capwile, alisendelwe mu mubili no mweo mu bukata bwa mu muulu.”—Munificentissimus Deus.

Ukusumina mu kusendwa kwa ku mubili ukwa kwa Maria mu muulu takwali na kabili kwa kusoobolapo pa kati ka baKatolika—lelo nomba cali cifundisho ce Calici. Papa Pius XII abilishe ukuti “nga ca kuti uuli onse . . . apama ukukaana nelyo mu kuitemenwa atwishika pa co Tulondolwele, alingile ukwishiba ukuti napelebela ku Citetekelo ca Bulesa ne ca ciKatolika.”

Ico Amalembo mu Cituntulu Yasosa

Lelo ni pa cishinte nshi icalici lyabuulile ici cifulo cakosa? Papa Pius XII atungile ukuti icifundisho ca Nshiku Nkulu ya Kupakata Maria “cakwata icitendekelo ca ciko ica kupelako mu Malembo ya Mushilo.” Pa kati ka malembo yaloshiwako ilingi line pamo ngo bushinino bwa kusendwa kwa kwa Maria mu muulu ni Luka 1:28, 42. Ifi fikomo fisosa ulwa kwa Maria afiti: “Nakucelela, we wafulishe nema, Shikulu aba nobe: walisenaminwa pa banakashi bonse . . . , kabili bwalisenaminwa ubufyashi bwa mwi fumo lyobe.” (Douay) Abasumina mu nshiku nkulu ya kupakata Maria bapelulula ukuti pa mulandu wa kuti Maria ali “uwafulishe nema,” afwile tabalile afwa. Kabili pa kuba ‘uwasenaminwa’ ukupala ‘ubufyashi bwa mwi fumo lyakwe,’ afwile ukukwata amashuko ayalingana na yo aya kwa Yesu—ukusanshako ukunina kwakwe mu muulu. Bushe uletontonkanya ukuti ici cili kupelulula kusuma?

Ica kubalilapo, abasambilila ululimi basoso kuti inumbwilo “uwafulishe nema” kupilibula kushili kwa kulungatika no kuti inumbwilo ya kubalilapo iya ciGreek iyabomfiwe kuli Luka yapilibulwa mu kucilapo kulungikwa nga “icipe ca kusenamina kwa kwa Lesa.” Jerusalem Bible wa ciKatolika muli fyo apilibula Luka 1:28 ukuti: “Sansamuka, we wasenaminwa nga nshi!” Takuliko umulandu wa kusondwelela ukuti Maria alisendelwe mu mubili ukuya ku muulu pa mulandu fye wa kuti aali “uwasenaminwa nga nshi” kuli Lesa. Uwa kufwile cisumino wa kubalilapo uwa Bwina Kristu, Stefani, mu mano yapalako alandilwe muli Catholic Douay Bible pamo ngo wali uwasenaminwa nga nshi, nelyo “uwafulishe nema”—kabili takwabako ukubuushiwa kwa mu mubili kwaloshiwako kuli wene.—Imilimo 6:8.

Lelo, bushe Maria tapaalilwe nelyo ukusenaminwa? Ee, lelo ku ca kusekesha, umwanakashi we shina lya Yaele ku numa mu nshiku sha bapingushi ba kwa Israele alangulwikwe ukuba “uwasenaminwa mu banakashi.” (Abapingushi 5:24, Dy) Mu kushininkisha takuli uuli onse uwingapaasha ukuti Yaele na o wine alisendelwe ku muulu mu mubili. Pa mbali ya ico, imfundo yonse iya Nshiku Nkulu iya Kupakata Maria yashimpwa pa kutunganya kwa kuti Yesu umwine alininine ku muulu mu munofu. Nangu cibe fyo, Baibolo isoso kuti Yesu “apeelwe ubumi,” nelyo ukubuushiwa, “mu mupashi.” (1 Petro 3:18, Dy; linganyako 1 Abena Korinti 15:45.) Umutumwa Paulo mu kulundapo asoso kuti “umunofu no mulopa te kuti fipyane ubufumu bwa kwa Lesa.”—1 Abena Korinti 15:42-50, Dy.

Ca cine, Baibolo ilalanda ulwa kubuushiwa kwa mu muulu ku Bena Kristu ba busumino abasubwa no mupashi. Nangu cibe fyo, 1 Abena Tesalonika 4:13-17 icilengo kumfwika ukuti uku kubuushiwa takwali nakutendeka ukufikila “[ukubapo, NW] kwa kwa Shikulu,” mu kati ka nshiku sha kulekelesha sha ino nkulo iibifi. Ukufikile lyo, Maria aali no kusendama mu mfwa, capamo na makana ya Bena Kristu ba busumino bambi.—1 Abena Korinti 15:51, 52.

Maria—Umwanakashi wa Citetekelo

Ba uwaebekeshiwa ukuti mu kusosa ifili pa muulu tatulebulwo mucinshi kuli Maria. Ukwabulo kutwishika, Maria aali mwanakashi wa ca kumwenako—umo uyo icitetekelo cakwe cawaminwo kupashanya. Mu kuitemenwa apokelele icishingamo cabamo ishuko ica kuba nyina wa kwa Yesu, capamo ne fya kwesha fyonse na malambo ico cali no kusanshamo. (Luka 1:38; 2:34, 35) Capamo na Yosefe, akushishe Yesu mu mano ya bukapepa. (Luka 2:51, 52) Aali capamo na Yesu mu kati ka kucula kwakwe pa cimuti. (Yohane 19:25-27) Kabili pamo ngo musambi wa busumino, mu cumfwila atwalilile ukuba mu Yerusalemu kabili akumenye ukupongololwa kwa mupashi wa kwa Lesa pa Pentekoste.—Imilimo 1:13, 14; 2:1-4.

Imimwene yalubana iya kwa Maria taicindika atemwa Kabumba nelyo Maria. Icisumino ca Nshiku Nkulu iya Kupakata Maria cibomba ku kukosha ukutunga kwabula ishinte ukwa kuti Maria wa kutulombelako kuli Lesa. Lelo bushe Yesu Kristu alibalile asuminisha icisambilisho ca musango yo? Mu kupusanako, atile: “Ni ne nshila ne cine no mweo: takuli uwisa kuli Tata, kano aishila muli ine. Nga mukalombela akantu mwi shina lyandi, ine nkacita.” (Yohane 14:6, 14; linganyako Imilimo 4:12.) Ee, ni Yesu Kristu eka, te Maria, e utulombelako kuli Kabumba. Cili kupitila muli Yesu—te muli Maria—e mo tulingile ukutununukila Kapeela wesu uwa Bumi ku “kwaafwa mu nshita ya kukabila.”—AbaHebere 4:16, Revised Standard Version, Catholic Edition.

Ukupokelela icine pa lwa kwa Maria kuti caba ca kukalifya kuli bamo. Mu kucepeshako, kuti capilibula ukusha ifisumino fimo ifyaikatililweko apalepa ne mfundo shateeswa. Nangu cibe fyo, nangula ca kuti caliba ica kukalifya pa nshita shimo, icine mu kupelako ‘cilalenga umo umuntungwa.’ (Yohane 8:32) Yesu asosele ukuti Wishi alefwaya abo abali no kupepa “mu mupashi na mu cine.” (Yohane 4:24, Dy) Kuli baKatolika bafumaluka, aya mashiwi yali kusonsomba.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 27]

BUSHE MARIA ALIFWILE?

Bushe Maria mu cituntulu alifwile pa ntanshi ya kusendwa kwakwe mu muulu ukwatunganishiwa? Abasambilila ifya butotelo aba ciKatolika baisanga abene mu kulolenkana no kupingulapo kwayafya pali ifi fikansa. Nuovo dizionario di teologia alondolola ifyo “kuti caba icayafya ukulosha kuli Maria ishuko lya kukunkuma ku mfwa, ilyo nangu fye ni Kristu takwete.” Pa lubali lumbi, ukusoso kuti Maria alifwile kwimya ifikansa fyalinganako kukakala. Uwasambilila ifya butotelo Kari Børresen alandapo kuti “imfwa e cilambu ca lubembu lwa pa kutendeka, ulo ukulingana ne [cifundisho ca “Kwimita Kwasanguluka”], talwaambukileko Maria.” Ni pa cishinte nshi, lyene, alingile afwilile? Te ca kupapa ukuti Papa Pius XII mu kusakamanishisha asengawike ifikansa fyonse ifya mfwa ya kwa Maria lintu alelondolola icifundisho ca Nshiku Nkulu ya Kupakata Maria.

Ku ce shuko, icisambilisho ca Baibolo tacakwata icimfulumfulu ca musango yo. Takuli ukuli konse uko isambilisha—nelyo ukukumyako fye—ukuti Maria aali ca kuletako ca “kwimita kwasanguluka.” Mu kucilana, ilangilila ukuti Maria aali muntunse uushapwililika uwalekabila ukulubulwa. Pali uyu mulandu, pa numa ya kufyalwa kwa kwa Yesu, aile kwi tempele no kucita ica kuninika ca pa lubembu kuli Lesa. (Ubwina Lebi 12:1-8; Luka 2:22-24) Ukupala abantunse bambi abashapwililika, Maria mu kupelako alifwile.—Abena Roma 3:23; 6:23.

Ici cine cayanguka caba icapusanininako fye ku fipusho fishayasukwa ifyaimishiwa ku cifundisho ca Nshiku Nkulu ya Kupakata Maria.

[Icikope pe bula 26]

‘Inshiku Nkulu ya Kupakata Maria Nacisungu,’ calengwa na Titian (c.1488-1576)

[Abatusuminishe]

Giaudon/Art Resource, N.Y.

[Icikope pe bula 28]

Pa kuleta ica kuninika ca pa lubembu kwi Tempele pa numa ya kufyalwa kwa kwa Yesu, Maria aibilishe umwine umubembu uwalekabila ukulubulwa