Bakasesema ba Bufi Ilelo

YEREMIA abombele nga kasesema wa kwa Lesa mu Yerusalemu pa nshita lintu umusumba waandatilwe no kupepo tulubi, bucisenene, ukubola, no kusuumya kwa mulopa wa kaele. (Yeremia 7:8-11) Taali e kasesema eka fye uwali uwacincila pali ilya nshita, lelo abengi bambi baali aba kuibombela kabili ababoshiwa. Mu nshila nshi? Yehova abilisha ukuti: “Ukutula kuli kasesema ukufika na kuli shimapepo bonse bene bantu abacito bufi; balondape cilaso ca bantu bandi panono fye, bati, Mutende, mutende, ilyo tapali mutende.”—Yeremia 6:13, 14.

Bakasesema ba bufi baeseshe ukucilenga ukumoneka ukuti te mulandu no kubola konse mu calo, ifintu fyali fye bwino, ne cinabwingi cali pa mutende na Lesa; lelo ico tacali ifyo. Ubupingushi bwa kwa Lesa bwalebapembelela, nga fintu Yeremia mu kubulwo mwenso abilishe. Kasesema wa cine Yeremia, te bakasesema ba bufi, alyebelwe lintu Yerusalemu aonawilwe ku fita fya cina Babiloni mu 607 B.C.E., itempele ukonaulwa, kabili icinabwingi atemwa ukwipaiwa nelyo ukukulilwa muli bunkole kuli Babiloni wabelo kutali. Abalanda abanono abashele mu calo bafulumukile mu Egupti.—Yeremia 39:6-9; 43:4-7.

Cinshi cintu bakasesema ba bufi bacitile? “Moneni, naalukila bakasesema (cisemo ca kwa Yehova), abebe fyebo fyandi umuntu no muntu ku munankwe.” (Yeremia 23:30) Bakasesema ba bufi baibile ifya kufumamo ifyali no kwisako ukufuma ku kukutika ku mashiwi ya kwa Lesa pa kukoselesha abantu ukukutika ku bufi ukucila ku kusoka kwa cine ukufuma kuli Lesa. Baleshimika, te “fikalamba fya kwa Lesa,” lelo imfundo shabo shine, ifintu ifyo abantu bafwaile ukumfwa. Ubukombe bwa kwa Yeremia mu cine cine bwafumine kuli Lesa, kabili nga ca kuti abena Israele babombele pa mashiwi yakwe, nga balipusunswike. Bakasesema ba bufi ‘baibile amashiwi ya kwa Lesa’ no kutungulula abantu ku kayofi. Cali fye nga fintu Yesu asosele pa lwa ntungulushi sha butotelo ishabulwa icitetekelo isha mu kasuba kakwe ukuti: “Ni ntungulushi mpofu; lelo nge mpofu itungulule mpofu, shonse shibili shikawila mu cilindi.”—Imilimo 2:11; Mateo 15:14.

Nga mu kasuba ka kwa Yeremia, kwalibako ilelo bakasesema ba bufi abaitunga ukwimininako Lesa wa mu Baibolo; lelo nabo bene baleba amashiwi ya kwa Lesa pa kushimikila ifintu ifyo ifipumbula abantu ukufuma ku cintu Lesa, ukupitila muli Baibolo, asosa mu cine cine. Mu nshila nshi? Natwasuke ico cipusho pa kubomfya, nge ca kupiminako, icisambilisho ca kutendekelako ica Baibolo ica Bufumu.

Icine pa lwa Bufumu

Ubufumu bwa kwa Lesa wali e mutwe wa lyashi ukalamba uwa kusambilisha kwa kwa Kristu, kabili bwalilumbulwa ukucila pa miku umwanda mu Malandwe. Mu kubangilila mu butumikishi bwakwe, Yesu asosele ukuti: “Ndi no kubile mbila nsuma ya bufumu bwa kwa Lesa . . . pa kuti e co natuminwa.” Asambilishe abasambi bakwe ukupepa ukuti: “Ubufumu bwenu bwise.”—Luka 4:43; 11:2.

Cinshi, lyene, caba Ubufumu? Ukulingana na The New Thayer’s Greek English Lexicon, ishiwi lya ciGreek ilyapilibulwa “ubufumu” muli Baibolo mu kubalilapo lipilibula, “amaka ya cifumu, bumfumu, imitekele, ukuteka” na mu kukonkapo, “icifulo ca kutekamo ku kuteka kwa mfumu.” Ukufuma kuli ici mu kubamo amano kuti twasondwelela ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa ni kamfulumende ya cine cine iyangalilwa ne Mfumu. Bushe e fyo caba?

Ee, e fintu caba, kabili Imfumu tapaba imbi ukucila pali Yesu Kristu. Pa ntanshi ya kufyalwa kwa kwa Yesu malaika Gabriele asosele kuli Maria ukuti: “Wene akabo mukalamba, no kwitwa Umwana wa Wapulamo, kabili [Yehova, NW] Lesa akamupeele cipuna ca bufumu ica kwa Davidi wishi.” (Luka 1:32) Ukupokelela kwa kwa Yesu ukwa cipuna ca bufumu kushinina ukuti ni Mfumu, Kateka wa kamfulumende. Na kabili icishinina ukuti Ubufumu ni kamfulumende ya cine cine busesemo bwa kwa Esaya ubwa kuti: “Kuli ifwe umwana nafyalwa, kuli ifwe umwana napeelwa: kabili kamfulumende akaba pa kubeya kwakwe . . . Ku kukula kwa kamfulumende yakwe no mutende takwakabe mpela.”—Esaya 9:6, 7, King James Version.

Ni kwi kuntu Yesu ateka? Mu Jerusalem? Iyo. Kasesema Daniele amwene icimonwa ca kwa Yesu alepokelela Ubufumu, kabili icimonwa cakwe cibika Yesu mu mulu. (Daniele 7:13, 14) Ici cisuminishanya ne nshila Yesu alandilemo pa lwa Bufumu. Ilingi line abwitile “ubufumu bwa mu mulu.” (Mateo 10:7; 11:11, 12) Na kabili cilasuminishanya na mashiwi ya kwa Yesu kuli Pilato lintu Yesu alelubulula pa ntanshi yakwe aya kuti: “Ubufumu bwandi te bwa pano isonde; abuba bwa pano isonde ubufumu bwandi, bakalume bandi nga balwa ukuti nipeelwa ku baYuda. Lelo nomba ubufumu bwandi te bwa pano nse.” (Yohane 18:36) Bushe minista obe nelyo shimapepo alikusambilisha ukuti Ubufumu bwa kwa Yesu ni kamfulumende ya cine cine, iiteka ukufuma ku mulu? Nelyo bushe alikusambilisha ukuti Ubufumu cintu cimo fye icabako mu mutima? Nga ni fyo, alekwibila amashiwi ya kwa Lesa.

Kwampana nshi kwabapo pa kati ka kamfulumende ya Bufumu ne misango yonse iyapusanapusana iya kamfulumende ya buntunse? Ukulingana na The Encyclopedia of Religion, iyalembelwe na Mircea Eliade, Uwa Kwalula Martin Luther, lintu alelanda pa Bufumu, atubulwile ukuti: “Kamfulumende ya calo . . . pambi nayo ine kuti yaitwa ubufumu bwa kwa Lesa.” Bamo basambilisha ukuti abantunse, ku kubombesha kwabo kwine, kuti bapalamika amakamfulumende ya buntunse ku Bufumu bwa kwa Lesa. Mu 1983 Icilye ca Calo ica Macalici casuminishe ukuti: “Ilyo tulecitilo bunte ku kufwaisha kwesu kwine kwine ukwa mutende mu kuba ne ncitilo sha kulungatika, Umupashi wa kwa Lesa kuti wabomfya ukubombesha kwesu ukwanaka ku kupalamika amabufumu ya ici calo ku bufumu bwa kwa Lesa.”

Mona, nangu ni fyo, ukuti mwi Pepo lya kwa Shikulu (“Shifwe wa mu Mulu”), Yesu asambilishe abakonshi bakwe ukupepela Ubufumu bwa kwa Lesa ukwisa kabili lyeka fye e lintu abebele ukupepo kuti: “Ukufwaya kwenu [ukwa kwa Lesa] kucitwe pano nse nga mu mulu.” (Mateo 6:10) Mu mashiwi yambi, abantu tabalenga Ubufumu ukwisa ukupitila mu kucito kufwaya kwa kwa Lesa. Cili kwisa kwa Bufumu e kulenga ukufwaya kwa kwa Lesa ukucitwa pano nse. Shani?

Kutika ku cintu ubusesemo bwa kwa Daniele icipandwa 2, icikomo 44, busosa: “Mu nshiku sha shamfumu ishi [bakateka ba buntunse mu nshita ya mpela] Lesa wa mu mulu akemyo bufumu ubushakonaulwe umuyayaya, . . . bukashonaula no kupesha aya mabufumu yonse.” Te ca kupapa ukuti Yesu asosele ukuti Ubufumu bwakwe tabwali lubali lwa ici calo! Ukucila, ubu Ubufumu bukonaula amabufumu, amakamfulumende, aya lino isonde no kubuula icifulo ca yako mu kuteka umutundu wa muntu. Pamo nga kamfulumende yapeelwa na Lesa iya mutundu wa muntu, lyene ikashininkisho kuti ukufwaya kwa kwa Lesa nakucitwa pano isonde.

Umulandu wa mibombele ya musango uyo iya kutulumusha pa lubali lwa Bufumu uba uwacilapo ukulengama lintu twalanguluka uulelama ici calo. Umutumwa Yohane alembele ukuti: “Pano isonde ponse palaala mu maka ya Mubifi.” (1 Yohane 5:19) “Umubifi” ni Satana Ciwa, untu Paulo aitile “umulungu wa nshita ino.” (2 Abena Korinti 4:4) Takuli inshila iili yonse intu ifyaimikwa mu calo ico lesa wa ciko aba ni Satana Ciwa fingeshibikilwa pamo no Bufumu bwa kwa Lesa.

Uyu uli mulandu umo untu Yesu taibimbile mu mapolitiki. Lintu abaYuda aba kupupa buluko baeseshe ukumucite mfumu, alibasengawike. (Yohane 6:15) Nga fintu tumwene, aebele Pilato ukwabulo kulamba ukuti: “Ubufumu bwandi te bwa pano isonde.” Kabili mu kumfwana ne ci, asosele ulwa bakonshi bakwe ukuti: “Tabali lubali lwa calo, nge fyo na ine nshili lubali lwa calo.” (Yohane 17:16, NW) E ico, intungulushi sha butotelo abasambilisha ukuti ukwisa kwa Bufumu bwa kwa Lesa kucincishiwa no kwimika cipya cipya mu kati na nkati ka ino micitile ya fintu kabili abakoselesha imikuni yabo ukubomba ukufika kuli ubo buyo ni bakasesema ba bufi. Baleba ifya kufumamo fingesako ukufuma ku cintu Baibolo isosa mu cine cine.

Mulandu Nshi Cacindamina?

Bushe conse ici cili kupaashanya fye kwalamuka? Nakalya. Ifisambilisho fyalubana pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa fyalilufya abengi kabili fyaambukila fye ne nshila ya lyashi lya kale. Ku ca kumwenako, ulupapulo Théo, encyclopedia ya ciRoma Katolika, isoso kuti: “Abantu ba kwa Lesa baleselela ku ntanshi ukulola ku Bufumu bwa kwa Lesa ubwatendekwe pe sonde na Kristu . . . Icalici lubuto lwa ubu Bufumu.” Ukwishibikwa kwe Calici lya ciKatolika pamo no Bufumu bwa kwa Lesa kwapeele icalici amaka ya ku calo ayakalamba mu kati ka Nkulo ya Pa Kati iya kutiine mipashi. Nelyo fye ni lelo, amabulashi ye calici yesha ukusonga inshila ya milandu ya calo, ukubomba mu kusenamina imibombele ya bupolitiki imo no kulwishe inankwe.

Uwa kulandapo umo apeele imimwene na imbi iyaananishiwa ilelo lintu asosele ukuti: “Inshila ya bumwaluka bufumu pantu bumwaluka bantu ukwisa capamo mu buntunse bupya, ububalamunwa ne cishibilo ca bulesa icipeelwa ukupitila mu muntu wa cine—Yesu . . . Gandhi . . . baBerrigan.” Ukusambilisha ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa kuti bwalundululwa ukupitila mu mucincisho wa bupolitiki no kusuula ifishinka fya cine cine pa lwa Bufumu kwatungulule ntungulushi sha butotelo ku kucimfyanya mu kusupila icifulo ca bupolitiki. Kwatungulula bambi ukuibimba mu cimfulumfulu ca bana calo kabili nelyo fye ukubuulamo lubali mu nkondo ya kulwisho buteko. Tapali icili conse ica ifi icaba mu kumfwana ne cine ca kuti Ubufumu tabuli lubali lwa cino calo. Kabili intungulushi sha butotelo ishiibimba mu kushika mu mapolitiki shaba ukwalepesha ukufuma ku kukanaba ulubali lwa calo, nga fintu Yesu asosele ukuti abasambi bakwe aba cine bali no kuba. Abo abasambilisha ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa bulafikwapo ukupitila mu ncitilo ya bupolitiki ni bakasesema ba bufi. Baleibila abantu amashiwi ya kwa Lesa.

Nga ca kuti intungulushi sha butotelo mu Kristendomu mu cine cine shasambilishe cintu Baibolo isosa, imikuni yabo kuti yaishiba ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa mu cituntulu bukapikulula impika pamo nga ubupiina, ubulwele, akapaatulula ka mushobo, no lumanimani. Lelo cikaba mu nshita yalinga iya kwa Lesa kabili mu nshila ya kwa Lesa. Tacakabe kupitila mu kwalula imicitile ya bupolitiki, iikesa ku mpela lintu Ubufumu bwaisa. Nga ca kuti aba bashibutotelo bali ni bakasesema ba cine, nga balisambilisha imikuni yabo ukuti ilintu balelolela Ubufumu bwa kwa Lesa ukubombapo, kuti basanga ukwaafwa kubomba ukwa cine cine, ukwapeelwa na Lesa, ku kubomba pa mpika shintu ulufyengo lwa ici calo lulenga.

Mu kupelako, nga balisambilisha imikuni yabo ukuti imibele ilebipilako pe sonde iilenga ukumanama kwafule fyo yalisobelwe muli Baibolo kabili yaba cishibilo ca kuti ukwisa kwa Bufumu nakupalama. Ee, Ubufumu bwa kwa Lesa mu kwangufyanya bukacilima no kupyanika ifyaimikwa fya bupolitiki ifilipo nomba. Mwandi lipaalo ilyo likaba!—Mateo 24:21, 22, 36-39; 2 Petro 3:7; Ukusokolola 19:11-21.

Umutundu wa Muntu pe Samba lya Bufumu bwa kwa Lesa

Cinshi cintu ukwisa kwa Bufumu bwa kwa Lesa kukapilibula ku mutundu wa muntu? Cisuma, bushe kuti waelenganya we mwine ukushibuka cila lucelo uwaisulamo ulupikwe? Takuli uuli onse untu waishiba uulwele nelyo ukufwa. Nelyo fye abatemwikwa bobe abafwa nababweshiwa kuli iwe ukupitila mu kubuuka. (Esaya 35:5, 6; Yohane 5:28, 29) Takuli na kabili ukusakamikwa kwa fya bunonshi ukulengwa na makwebo ya kaso nelyo imicitile ya fya bunonshi iya muncishanya. Naukwata iŋanda isuma iya pa lobe ne mpanga iikalamba ku kulima fyonse ifyo ulekabila ku kuliisha ulupwa. (Esaya 65:21-23) Kuti waendauka ukuli konse pa nshita iili yonse iya kasuba nelyo ubushiku ukwabulo mwenso wa kucena. Takuli inkondo na kabili—takuli icili conse ica kutiinya umutelelwe obe. Onse ali uwaangwako no butuntulu bobe. Ababifi nabafumishiwapo. Ukutemwa no bulungami fileteka. Bushe kuti waelenganya inshita ya musango uyo? Uyu e musango wa calo Ubufumu bukaletako.—Ilumbo 37:10, 11; 85:10-13; Mika 4:3, 4.

Bushe ici ciloto ca kwelenganya fye? Iyo. Belenga amalembo yambwilwe muli paragrafu yafumako, kabili ulesango kuti fyonse ifilandilwe mulya filebelebesha amalayo yashininkishiwa aya kwa Lesa. Nga ca kuti ukufikila nomba tawapeelwa ici cikope ca cine pa lwa cintu Ubufumu bwa kwa Lesa bwingacita kabili fintu bukacitila umutundu wa muntu, lyene umo alikwibila amashiwi ya kwa Lesa.

Mu nsansa, ifintu tafilekabila ukutwalilile fyo. Yesu asosele ukuti mu kasuba kesu “imbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa ku fyalo fyonse ku kubo bunte ku nko shonse; e lyo impela ikesa.” (Mateo 24:14) Magazini intu ulebelenga ili lubali lwa uyo mulimo wa kushimikila. Tulekukoselesha ukusengauka ukubelelekwa na bakasesema ba bufi. Lolesha mu kushika mu Cebo ca kwa Lesa ku kusanga icine pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa. Lyene, inashishe we mwine kuli ubo Bufumu, ubuli kupayanya kwa kwa Kacema Mukalamba, Yehova Lesa. Na kabushe, e subilo lyeka fye ilya muntu, kabili talyakafilwe.

[Icikope pe bula 5]

Luther asambilishe ukuti kamfulumende ya buntunse kuti yamonwa ngo Bufumu bwa kwa Lesa

[Abatusuminishe]

Courtesy of the Trustees of the British Museum

[Icikope pe bula 7]

Ukupala Kacema wakwata ukutemwa, Yehova ukupitila mu Bufumu bwakwe akaleta imibele iyo takuli umuntunse uwingaba na maka ya kuletako