Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Cinshi abashilika abena Roma balefwaila sana ica kufwala ca mu kati ica kwa Yesu?

Abashilika bane abo baebele ukwipaya Yesu balyakene ifya kufwala fyakwe. Ilembo lya kwa Yohane 19:23 litila: “Lelo ica kufwala ca mu kati tacakwete umulundo ukufuma pa muulu no kushinguluka konse.” Abashilika tabalefwaya ukucilepula lelo batile bali no kucita icipendwilo ukumona uwalacisenda. Bushe ici ca kufwala cali shani?

Ica kufwala ca mu kati cali kwati lishati ilyo balebilila ne nsalu ya kolokondwe nangu kotoni iyo bapangila ku masako ya mpaanga kabili limo calefika mu makufi nangu mu nkolokoso. Pa kubila ifya kufwala fya musango yu, balebuula insalu shibili isho balepapikanya no kushibila mu mbali uku no ku e lyo bashako fye icipunda ca mukoshi na pa kufumisha amaboko.

Icitabo citila Jesus and His World cisosa ukuti kwali umusango umbi uwa ca kufwala icakweteko umutengo, cena balecipanga fye ne “nsalu imo iitali e lyo baipeta pa kati, na pa kati batulapo icipunda ca mukoshi” e lyo baifuka ku mpela kabili babila na mu mbali.

Ica kufwala cabula umulundo nga cilya Yesu alefwalako calesangwa fye ku Palestine. Pa kupikula ici ca kufwala, balebomfya ica kupwilapo ica tumyalo tubili uko balekakila kotoni ku mbali shonse shibili ukufuma pa muulu ukwisa pa nshi. Icitabo cimo citila uwa kupikula alebula kotoni na imbi no kulaipishanya muli kotoni ibiye iyo bakakiile ku tumyalo mpaka ashingulusha kotoni monse, apanga ne ca kufwala icabula umulundo. Ifya kufwala fyabula umulundo tafyaseekele sana pali ilya nshita, e mulandu wine abashilika balelwila ici ca kufwala ca kwa Yesu.

Bushe mu Israele mwali abaleteka inshimu sha buci?

Ukulingana na Malembo yalembelwe mu ciHebere, Lesa alaile abena Israele ukuti ali no kubatwala mu calo “umwaba umukaka no buci.” (Ukufuma 3:8) Cimoneka kwati mu Baibolo ilingi nga balanda pa buci, balanda pali bulya bwine ubupanga inshimu. Baibolo tailandapo ukuti kwali abaleteka inshimu sha buci mu Israele ku kale. Lelo, nomba line fye, mu mupokapoka wa Bet She’an mu Israele, balisangako fimo ifilanga ukuti na mu Israele wa ku kale “baleteka inshimu ishingi isha buci.”

Aba pa yuniversiti ya mu Jerusalem abasambilila pa fya kushula, basangile ifilunda ifingi, e kutila ifyo batekelamo inshimu ku ncende ya Tel Rehov, kabili batile nalimo ifi balefibomfya mu myaka ya 900 B.C.E. ukufika ku 800 B.C.E., kabili iyi e myaka abena Israele batendeke ukutekwa ne shamfumu. Ifi e fyali ifilunda fya nshimu ifya kubalilapo ifyo basangile kuli ifi fyalo fya ku kabanga. Batontonkanya ukuti ifi filunda balefitentenkanya pamo ukufika na kuli 100.

Muli lipoti balembele pali fi basangile batile icilunda cimo na cimo ‘calemoneka nge cikopo icalepele amasentimita 80 mu butali e lyo 40 mu bufumo lelo icapangilwa ne bumba. Abaishiba ifya kuteka inshimu sha buci na basoma bambi abailemona ici cifulo batile cila mwaka balefumyamo ubuci ubwingi icine cine muli ifi filunda.’

[Icikope pe bula 22]

Pa Tel Rehov

[Abatusuminishe]

Institute of Archaeology/Hebrew University © Tel Rehov Excavations