Bulesa Butatu Bushe Bulasambilishiwa Muli Baibolo?

“Icisumino ca ciKatolika ni ci, ukuti tupepa Lesa umo muli Butatu kabili Butatu muli Buumo. . . . E co Shifwe aba ni Lesa, Umwana ni Lesa, no Mupashi wa Mushilo ni Lesa. Kabili nangu ni fyo tababa baLesa Batatu, lelo Lesa Umo.”

MULI aya mashiwi Icisumino ca ciAtanasia cilondolola icifundisho ca pa kati ica Kristendomu—Bulesa Butatu.a Nga uli cilundwa ce calici, ilya ciKatolika nelyo ilya ciProtestanti, kuti pambi waebwa ukuti ici e cisambilisho cacindamisha cintu uli no kusuminamo. Lelo bushe kuti walondolola ici cifundisho? Bamo aba mano aba mu Kristendomu balilanga ukukanafikapo kwabo ukumfwikisha Bulesa Butatu.

Mulandu nshi, lyene, basuminina muli cene? Bushe caba ni pa mulandu wa kuti Baibolo ilasambilisha icifundisho? Umuyashi shikofu wa ciAnglican John Robinson apeele icasuko ca kubimbule tontonkanyo kuli ici cipusho mwi buuku lyakwe lyacilishapo kushitishiwa Honest to God. Alembele ati:

“Mu mibombele ya lyonse ukushimikila kwalumbuka no kusambilisha kuleta imimwene yacila pa cifyalilwa iya kwa Kristu iishingakoshiwa ukufuma mu Cipingo Cipya. Cisosa fye ukuti Yesu aali Lesa, mu musango wa kuti inumbwilo ‘Kristu’ na ‘Lesa’ shibomba mu kushinkaana. Lelo takwaba mu mibomfeshe ya mu Baibolo muntu ici cabe fyo. Icipingo Cipya cisoso kuti Yesu aali Cebo ca kwa Lesa, cisoso kuti Lesa aali muli Kristu, cisoso kuti Yesu Mwana wa kwa Lesa; lelo tacisosa ukuti Yesu aali ni Lesa, ifyo fine fye.”

John Robinson aali muntu wa kubikaninapo ifikansa mwi Calici lya Anglican. Nangu ni fyo, bushe alilungike mu kusoso kuti “Icipingo Cipya” tacisosa nangu pamo kuti “Yesu aali ni Lesa, ifyo fine fye”?

Cintu Baibolo Isosa

Bamo kuti pambi bayasuka ico cipusho pa kwambula icikomo iciswila Ilandwe lya kwa Yohane ukuti: “Mu kutendeka mwali Cebo, kabili Cebo ali pamo na Lesa, kabili Cebo ali ni Lesa.” (Yohane 1:1, King James Version) Bushe ico tacilepilika cintu shikofu wa ciAnglican asosele? Mu cituntulu iyo. Nga fintu John Robinson ukwabulo kutwishika aishibe, bakapilibula bamo aba muno nshiku tabasuminishanya no kupilibula kwa King James Version ukwe lembo ilyo. Mulandu nshi? Pantu mu numbwilo “Cebo ali ni Lesa” mu ciGreek ca kutendekelako, ishiwi ilya “Lesa” talyakwata ishiwi lya kulondolola “uyo uwaba.” Mu numbwilo ibangilileko “Cebo ali pamo na Lesa,” ishiwi lya “Lesa” lili ilyalondoloka, uko e kuti, nalikwata ishiwi lya kulondolola. Ici cacilenga ukukanapalishako ukuti amashiwi yabili yakwata ubupilibulo bumo bwine.

E ico, bakapilibula bamo, balaletako ulubali lwa kulangilile mibele mu mabupilibulo yabo. Ku ca kumwenako, bamo bapilibula inumbwilo ukuti “Cebo aali wa bulesa.” (An American Translation, Schonfield) Moffatt apilibula lyene ukuti “Logos aali wa bulesa.” Nangu cibe fyo, pa kulangililo kuti “uwa bulesa” te bupilibulo bwingabo bwalingisha pano, John Robinson na kasapika wa fyalembwa umwina Britain Sir Frederick Kenyon bonse balondolwele ukuti nga ca kuti ico e cintu Yohane afwaile ukwebekesha, nga abomfeshe ishiwi lya ciGreek lya “uwa bulesa,” theiʹos. New World Translation, mu kulungika ukumone shiwi “Lesa” nge lishalondololwa, na kabili nge liletako icitontonshi ca mibele iyalangililwa ne mipangilwe ya ciGreek, abomfya ishiwi lishili lya kulondolola ilya mu ciNgeleshi ukuti: “Cebo aali ni kalesa.”

Profesa C. H. Dodd, dairekita wa mulimo wa New English Bible, alandapo pali iyi mitununukile ati: “Ukupilibula ukwingacitikako . . . kuti kwaba kwa kuti, ‘Cebo aali ni kalesa’. Pamo ngo kupilibula kwe shiwi ne shiwi tamwingasangwe cilubo.” Nangu cibe fyo, The New English Bible taipilibula icikomo muli iyo nshila. Ukucila, Yohane 1:1 muli bulya bupilibulo abelengwo kuti: “Lintu ifintu fyonse fyatendeke, Cebo kale kale e ko aali. Cebo aikele pamo na Lesa, kabili fintu Lesa aali, e fyali Cebo.” Mulandu nshi komiti wa kupilibula ashasalilepo ubupilibulo bwayangukako? Profesa Dodd ayasuka ati: “Umulandu bwabelo bushapokelelwa uli wa kuti bulapusana ne mibele ye tontonkanyo lya bwina Yohane, kabili mu cine cine na kwi tontonkanyo lya buKristu apo bwapela.”—Technical Papers for the Bible Translator, Volyumu 28, January 1977.

Ubupilibulo Butuntulu Ubwe Lembo

Bushe kuti twasosa ukuti itontonkanyo lya kuti Yesu aali kalesa kabili te pamo nga Lesa Kabumba lyalipusana ne tontonkanyo lya bwina Yohane (uko e kuti, ilya mutumwa Yohane), pamo pene ne tontonkanyo lya buKristu apo bwapela? Natulangulukepo amalembo yamo aya mu Baibolo ayalosha kuli Yesu na kuli Lesa, kabili twalamona fintu aba kulandapo bamo abaikeleko pa ntanshi Icisumino ca ciAtanasia tacilapangwa batontonkenye pa lwa ayo malembo.

“Ine na Tata tuli bamo.”—YOHANE 10:30.

Novatian (mupepi na 200-258 C.E.) alandile pa lwa ici ukuti: “Apo atile icintu ‘cimo,’[b] lekeni abasangukile cisumino bomfwikishe ukuti Talandile ukuti umuntu ‘umo.’ Kuli cimo ukubikwa mu cishili ca musango wa caume nelyo wa canakashi, cilangisha isenge lyabamo kubombela pamo, te buumo bwa buntu. . . . Mu kulundapo, ilyo Asoso kuti umo, cikwete ukulosha ku kusuminishanya, na ku kupalana kwa bupingushi, na ku kubishanya kwine ukwabamo kutemwa, nga fintu mu kupelulula Wishi no Mwana baba umo mu kumfwana, mu kutemwa, na mu citemwishi.”—Treatise Concerning the Trinity, icipandwa 27.

“Tata mukalamba pali ine.”—YOHANE 14:28.

Irenaeus (mupepi na 130-200 C.E.): “Kuti pambi twasambilila ukupitila muli Wene [Kristu] ukuti Tata aba pa muulu wa fyonse. Pantu ‘Tata,’ e fyasosa Wene [Kristu], ‘mukalamba pali ine.’ Tata, muli fyo, alibilishiwa kuli Shikulu ngo wapulamo ukukuma ku kwishiba.”—Against Heresies, Book II, icipandwa 28.8.

“Awe uyu e mweo wa muyayaya, ukuti bamwishibe, mwe Lesa wine wine mweka, no yo mwatumine, ni Yesu Kristu.”—YOHANE 17:3.

Clement uwa ku Alexandria (mupepi na 150-215 C.E.): “Pa kwishiba Lesa wa ciyayaya, kapeela wa ca ciyayaya, kabili ukupitila mu kwishiba no kumfwikisha ukukwata Lesa, uwaba uwa ntanshi, kabili uwasumbukisha, kabili umo, kabili umusuma. . . . Uyo lyene uuli no kwikala ubumi bwa cine akambishiwa intanshi ukwishiba Wene ‘untu takwaba uwamwishiba, kano Umwana asokolola (Wene).’ (Mat. 11:27) Mu kukonkapo icili no kusambililwa bukulu bwa Mupusushi uwakonka pali Wene.”—Who Is the Rich Man That Shall Be Saved? VII, VIII.

“Lesa umo Shibo wa bonse, uwa pa muulu pali bonse, kabili uupita muli bonse, kabili uwaikala muli bonse.”—ABENA EFESE 4:6.

Irenaeus: “Na muli yo nshila Lesa umo Tata alibilishiwa, uwaba pa muulu wa bonse, kabili uupita muli bonse, kabili uwaba muli bonse. Tata mu cituntulu aba pa muulu wa bonse, kabili Wene e Mutwe wa kwa Kristu.”—Against Heresies, Book V, icipandwa 18.2.

Aba bakalemba ba mu kubangilila mu kulengama balyumfwikishe ifi fikomo ukulondolola Tata pamo ngo wapulishamo, pa cili conse na pa uli onse ukusanshako na Yesu Kristu. Ukulandapo kwabo takupeela ukutubulula kwa kuti balisumine muli Bulesa Butatu.

Umupashi wa Mushilo Wasokolola Icine Conse

Yesu alaile abasambi bakwe ukuti pa numa ya mfwa yakwe no kubuushiwa, umupashi wa mushilo wali no kupeelwa kuli bene nga kaafwa. Alaile ati: “Ilyo akesa ulya, [umupashi] wa cine, akamutungulwila mu cine conse; . . . [akalondolola] kuli imwe ifikesa.”—Yohane 14:16, 17; 15:26; 16:13.

Pa numa ya mfwa ya kwa Yesu, bulya bulayo bwalifikilishiwe. Baibolo yakwatamo ifyalembwa pa fintu ififundisho fipya fyasokolwelwe nelyo ukulengwo kumfwika ku cilonganino ca Bwina Kristu ukupitila mu kwaafwa kwa mupashi wa mushilo. Ifi fisambilisho fipya fyalembelwe mu mabuuku ayo pa numa yabele ulubali lwa cibili ulwa Baibolo, Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGreek, nelyo “Icipingo Cipya.” Muli uku kubyasha kwa lubuuto lupya, bushe mwalitala amubamo ukusokolola ukuli konse ukwa kubako kwa Bulesa Butatu? Iyo. Umupashi wa mushilo usokolola icintu cimo icapusanako nga nshi pa lwa kwa Lesa na Yesu.

Ku ca kumwenako, pa Pentekoste 33 C.E., pa numa umupashi wa mushilo waishile pa basambi balongene mu Yerusalemu, umutumwa Petro apeele ubunte kuli cinkupiti uwali pa nse pa lwa kwa Yesu. Bushe alandile pa lwa Bulesa Butatu? Languluka kumo ukwa kulondolola kwakwe, kabili upingule we mwine: “Yesu . . . , umuntu uo Lesa alangiile kuli imwe mu fya maka ne fipesha amano ne fiishibilo ifyo Lesa acitiile muli wene mu kati ka imwe.” “Uyo Yesu, Lesa alimwimishe kabili; ifwe bonse twabako inte.” “Yesu uo imwe [mwapoopeele, NW] Lesa acita wene Shikulu kabili Kristu.” (Imilimo 2:22, 32, 36) Icapusana nga nshi ku kusambilisha Bulesa Butatu, uku kulumbulula kuli Petro waiswilemo no mupashi kwebekesha ukunakila kwa kwa Yesu kuli Wishi, ukuti aba cibombelo ku kufikilishiwa kwa kufwaya kwa kwa Lesa.

Mu kwangufyanya pa numa, Umwina Kristu wa busumino na umbi alandile pa lwa kwa Yesu. Stefani aletelwe pa ntanshi ya Sanhedrini ku kulubulula ukupeelwa kwa milandu. Mu cifulo ca ico, Stefani ayalwile mibele, ukusoso kuti abalemupeele milandu baali ukupala ifikolwe fyabo ifya bucipondoka. Mu kupelako, icalembwa cisoso kuti: “Wene pa kubo waisulamo [umupashi] wa mushilo, atontele amenso mu muulu, no kumono bukata bwa kwa Lesa, na Yesu naiminina ku kulyo kwa kwa Lesa, e lyo atile, Moneni, ndemono muulu naucenama, no Mwana wa muntu naiminina ku kulyo kwa kwa Lesa.” (Imilimo 7:55, 56) Mulandu nshi umupashi wa mushilo wasokolwelele Yesu ukuba fye ngo “Mwana wa muntu” uwiminine ku kulyo kwa kwa Lesa kabili te lubali lwa kwa lesa wa finso fitatu uwalingana na Wishi? Mu kulengama, Stefani takwete imfundo ya Bulesa Butatu.

Lintu Petro asendele imbila nsuma pa lwa kwa Yesu kuli Korneli, kwaliko ishuko lya mu nshita ilyalundwapo ku kusokolola icifundisho ca Bulesa Butatu. Cinshi cacitike? Petro alondolwele ukuti Yesu ni “Shikulu wa bonse.” Lelo atwalilile ukulondolola ukuti ubu bushikulu bwafumine ku ntulo yacilapo kusumbuka. Yesu aali “e wasalwa kuli Lesa ku kuba Kapingula wa ba mweo na bafwa.” Pa numa ya kubuushiwa kwa kwa Yesu, Wishi “[alimupeele nsambu sha] kumusokolola” ku bakonshi bakwe. Ni shani pa lwa mupashi wa mushilo? Ulamoneka muli uku kulanshanya lelo te pamo nga umuntu wa butatu uwa muli Bulesa Butatu. Ukucila, “Lesa amusubile [Yesu] [umupashi] wa mushilo na maka.” Muli fyo, umupashi wa mushilo, ukukanaba umuntu, walangwa nge cintu icishaba ne mibele ya buntu, pamo nga “maka” nayo ayalumbulwa muli cilya cikomo. (Imilimo 10:36, 38, 40, 42) Bebeta Baibolo mu kusakamana, kabili walasanga ubushininkisho bwalundwapo ubwa kuti umupashi wa mushilo tawaba muntu lelo amaka yabomba ayengesula mu bantu, ukubacincisha, ukubalenga ukubilima, no kupongolwelwa pali bene.

Mu kulekelesha, umutumwa Paulo akwete ishuko lya mu nshita ilishaiwamina ilya kulondolola Bulesa Butatu—aciba cifundisho ca cine—lintu aleshimikila ku bena Atena. Mu lyashi lyakwe, aloseshe ku lufuba lwabo “Kuli Lesa Uushaishibikwa” kabili atile: “Ndebila kuli imwe untu mushinshimunako mwe bashamwishiba.” Bushe abilile Bulesa Butatu? Iyo. Alondolwele “Lesa uwalenga pano isonde na fyonse ifilipo, wene, pa kubo Mwine muulu na pano nse.” Lelo ni shani pa lwa kwa Yesu? “[Lesa] alingile ubushiku umo akapingwila aba pano isonde mu bulungami ku muntu uyo asontele.” (Imilimo 17:23, 24, 31) Tapali ukutubulula kwa Bulesa Butatu palya!

Na kuba, Paulo alondolwele icintu cimo pa lwa mifwaile ya kwa Lesa icicilenga icishingacitikako ukuti Yesu na Wishi baba imbali shalingana isha Bulesa Butatu. Alembele ati: “Lesa alamfisha fyonse pa nshi ya makasa yakwe [Yesu]. Lelo ilyo atila, Fyonse nafilamfiwa, camoneko kuti uwalamfiishe fyonse kuli wene talimo. Kabili ilyo fyonse fikalengwo kulamba kuli wene, e lyo no Mwana umwine akalamfiwa ku walamfiishe fyonse kuli wene, ukuti Lesa akabe fyonse muli fyonse.” (1 Abena Korinti 15:27, 28) Muli fyo, Lesa akaba acili pa muulu wa bonse, ukusanshako na Yesu.

Bushe lyene, Bulesa Butatu bulasambilishiwa muli Baibolo? Iyo. John Robinson alilungike. Tabwabamo muli Baibolo, kabili tabwaba lubali lwe “tontonkanyo lya buKristu.” Bushe ulemone ci nge cacindama ku kupepa kobe? Ulingile ukucimona. Yesu atile: “Awe uyu e mweo wa muyayaya, ukuti bamwishibe, mwe Lesa wine wine mweka, no yo mwatumine, ni Yesu Kristu.” (Yohane 17:3) Nga ca kuti tusenda ukupepa kwesu kuli Lesa mu kukatama, calibe cakatama ukuti twishibe wene nga fintu mu cituntulu aba, nga fintu aisokolola umwine kuli ifwe. Ni lyo fye lyeka e lintu twingasoso kuti tuli pa kati ka “bakapepa bene bene” abo ‘bapepela Tata mu mupashi na mu cine.’—Yohane 4:23.

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 28]

Ubupilibulo butuntulu ubwe Lembo bulanga mu kulengama ukuti Yesu na Wishi tababa Lesa umo

[Amashiwi pe bula 29]

Mulandu nshi umupashi wa mushilo ushasokolwelele ukuti Yesu aali ni Lesa pa numa ya Pentekoste 33 C.E.?