Bakabila ba Bufumu Batwala Umulandu ku Cilye

1, 2. (a) Bushe intungulushi sha mapepo shalefwaya ukucita cinshi ku mulimo wa kushimikila, kabili cinshi abatumwa bacitile? (b) Cinshi abatumwa bashalekeele ukushimikila ilyo babaleseshe?

PA NUMA fye ya Pentekoste mu 33 C.E., icilonganino ca Bena Kristu mu Yerusalemu calipangilwe, kabili papitile fye imilungu iinono ukutula apo capangilwe. Kabili Satana amwene ukuti iyi yali e nshita yalinga iya konaula icilonganino pantu cali tacilakosa. E ico atendeke ukucusha aba mu cilonganino. Bwangu bwangu, Satana abomfeshe umucenjelo, atunkile intungulushi sha mapepo kabili babindile abatumwa ukulashimikila pa Bufumu. Lelo abatumwa tabatiinine, balitwalilile ukushimikila, kabili abaume na banakashi abengi nga nshi “balesumina muli Shikulu.”—Imil. 4:18, 33; 5:14.

² Ici calengele bashimapepo ukufulwa nga nshi kabili uno muku bapoosele abatumwa bonse mu cifungo. Lelo mu nshita ya bushiku, malaika wa kwa Yehova aiswile ifibi fya cifungo, kabili ilyo bwacele, abatumwa balitwalilile ukushimikila! Lelo na kabili balibekete no kubatwala ku ntungulushi, kabili intungulushi shatile balipulile mwi funde babapeele ilya kuti baleke ukushimikila. Lelo abatumwa bayaswike ukwabula umwenso ukuti: “Tufwile ukunakila Lesa ukucila ukunakila abantu.” Bakateka balikalipe icine cine ica kuti ‘balefwaya fye ukubepaya.’ Lelo ilyo ilyashi lyakosele, shimucindikwa, Gamaliele uwali kasambilisha wa Mafunde, asokele ishi ntungulushi sha mapepo ukuti: “Cenjeleni . . . Talukeniko kuli aba bantu, balekeni babe.” Icapapwishe ca kutila, intungulushi shalyumfwilile Gamaliele kabili abatumwa balibalekele ukuti baye. Bushe finshi aba batumwa ba cishinka bacitile? Tabatiinine, balitwalilile ‘ukusambilisha no kubila imbila nsuma pali Kristu Yesu ukwabula ukuleka.’—Imil. 5:17-21, 27-42; Amapi. 21:1, 30.

3, 4. (a) Ni nshila nshi Satana abomfya ku kusansa abantu ba kwa Lesa ukufuma fye na ku kale? (b) Finshi twalasambilila muli cino cipandwa na mu fipandwa fibili ifikonkelepo?

³ Uyu umulandu uwali mu cilye mu 33 C.E., e wali uwa kubalilapo ukupeela abali mu cilonganino ca Bena Kristu, lelo Abena Kristu ba cine bali no kubapeela imilandu na imbi. (Imil. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Muno nshiku, Satana alitwalilila ukubomfya abapata ukupepa kwa cine, alababomfya mu kutunka aba mu buteko pa kuti batuleshe ukulashimikila. Abapata ukupepa kwa cine balapeela abantu ba kwa Lesa imilandu yalekanalekana iya bufi. Umulandu umo batupeela wa kutila, tulaleta ifimfulunganya mu calo. Umbi wa kutila, tulalwisha ubuteko; na kabili balanda ukuti ni fwe bashimakwebo. Inshita shimo bamunyinefwe balatwala imilandu ku cilye pa kuti balange ukuti ifyo balanda fya bufi. Cinshi cifumamo nga bacita ifi? Bushe ifyo aba mu filye bapingula imilandu mu myaka yapitapo, fyamukuma shani muno nshiku? Lekeni tulande pa milandu imo iyapitile mu filye, tumone ifyo ifyafumamo fyatwafwa “ukucingilila no kukosha imbila nsuma ukulingana ne funde.”—Fil. 1:7.

⁴ Muli cino cipandwa twalalanda sana pa fyo twacingilila insambu twakwata isha kushimikila. E lyo mu fipande fibili ifikonkelepo, tukalanda pa fyo twacita pa kuti tutwalilile ukukanaba ulubali lwa calo no kulakonka amafunde ya Bufumu bwa kwa Lesa.

Bushe Tulaleta Icimfulunganya, Nelyo Tutungilila fye Ubufumu bwa kwa Lesa?

5. Mulandu nshi bakapokola baleikatila abaleshimikila pa Bufumu ku kupwa kwa muli ba 1930, kabili finshi abaletungulula mu kuteyanya basalilepo ukucita?

⁵ Ku kupwa kwa muli ba 1930 mu misumba ya ku United States of America balefwaya ukupatikisha Inte sha kwa Yehova ukupoka ifipepala ku buteko ifya kubasuminishishapo ukulashimikila. Lelo bamunyinefwe balikeene ukupoka ifi fipepala. Balishibe ukuti ubuteko bwalikwete amaka ya kubalesha ukushimikila nangu nabakwata ifipepala, lelo balishibe no kuti takwali ubuteko nangu bumo ubwali no kulesha ifunde lya kubilisha imbila ya Bufumu ilyo Yesu apeele Abena Kristu. (Marko 13:10) Icacitike ca kuti abengi abaleshimikila pa Bufumu balibekete. Ici calengele ukuti abakalamba mu kuteyanya bamone ukuti balingile ukutwala umulandu ku cilye. Balefwaya ukuyalondolola ukuti Ubuteko bwalifyengele ba Nte kabili bwalikeele pa nsambu shabo isha kupepa Lesa. E lyo mu 1938 kwali umulandu umo uo batwele ku cilye uwalengele ukuti ifintu ifingi fyaluke. Cinshi cacitike?

6, 7. Finshi fyacitikiile ulupwa lwa ba Cantwell?

⁶ Pali Cibili pa 26 April mu 1938, ba Newton Cantwell abali ne myaka 60, e lyo na bena mwabo ba Esther, pamo na bana babo abaume batatu Henry, Russell, na Jesse baile mu kushimikila kwi tauni lya New Haven, mu musumba wa Connecticut, ku U.S.A. Aba bonse basano bali ni bapainiya baibela. Ilyo baleya balishibe no kuti limbi tababwele. Mulandu nshi? Pantu pali iyi nshita ninshi balibekatapo imiku ne miku kuli bakapokola, kanshi balishibe ukutila kuti babekata na kabili. Nomba ici tacalengele ukuti ba Cantwell no lupwa lwabo baleke ukushimikila imbila nsuma ya Bufumu. Baile ku New Haven mu myotoka shibili. Ba Newton baleensha motoka iya lupwa umo basendeele impapulo ishilanda pali Baibolo ne filimba fya maseleti, e lyo Henry uwali ne myaka 22 aleensha motoka iyakwete icisoselo pa muulu. Nga fintu fye bale-enekela, bashimikileko fye ama-awala yanono bakapokola bailebalesha.

⁷ Babalilepo ukwikata Russell uwa myaka 18, lyene baikete na ba Newton na ba Esther. Jesse, uwali ne myaka 16, ena ali akatalamukila kabili alemonako fye ilyo baleikata abafyashi bakwe na munyina. Henry aleshimikila ku ncende imbi muli lilya line itauni, kanshi Jesse uwali fye umwaice ashele eka, e fyo abulile icilimba ca maseleti atwalilila no kushimikila. Abaume babili abalepepa ku Katolika balimukumenye no kumweba ukuti abalishisheko ilyashi lya kwa munyinefwe Rutherford ilyaleti “Enemies” (Abalwani). Nomba ilyo balekutika ku lyashi, aba baume balikalipe icine cine ica kuti balefwaya no kuuma Jesse. Mu mutekatima, Jesse afuminepo fye, lelo tapapitile na nshita na o wine bakapokola balimwikete. Bakapokola tabapeele ba nkashi Cantwell umulandu uuli onse, lelo batile abakwete umulandu ni ba Cantwell na bana babo abaume. Na lyo line, balibafumishe bulya bwine ubushiku pa numa ya kubalipilila indalama.

8. Cinshi Jesse Cantwell acitile icalengele icilye cimupeele umulandu wa kuti aleleta icimfulunganya?

⁸ Pa numa ya myeshi inono, mu September mu 1938, ulupwa lwa ba Cantwell balile mu kulubulula mu cilye ca milandu mu New Haven. Ba Newton, e lyo na bana babo Russell na Jesse babapeele umulandu wa kulombelesha indalama ukwabula ukupoka icipepala ku buteko. Nangu ca kuti balyeseshe ukutwala umulandu ku cilye cikalamba ica Supreme Court ica mu Connecticut, Jesse bamusangile no mulandu wa kupumfyanya umutende no kuleta icimfulunganya. Mulandu nshi? Pantu balya ba Katolika babili abakutike ku lyashi lya kwa munyinefwe Rutherford balandile mu cilye ca milandu ukuti, lilya lyashi lyalesaalula imipepele yabo kabili lyalibakalifye. Pa kuti bapokololeko ulu lupwa, abakalamba mu kuteyanya balitwele umulandu ku cilye cikalamba ica mu America ica U.S. Supreme Court.

9, 10. (a) (a) Bushe Icilye Icikalamba ica ku America capingwile shani umulandu wakumine ulupwa lwa ba Cantwell? (b) Bushe pali ino nshita tunonkelamo shani mu fyo bapingwile ulya mulandu?

⁹ Ukutendekela pa 29 March, mu 1940, Umukalamba wa Bakapingula Charles E. Hughes na bakapingula bambi 8 balekutika ku mulandu ilyo munyinefwe Hayden Covington, loya wa Nte sha kwa Yehova alelondolola ifishinka.a Ilyo loya uwaleimininako ubuteko atendeke ukulubulwisha ba Cantwell, kapingula umo aipwishe uyu loya ukuti: “Bushe te fyo cali na lintu Kristu Yesu aleshimikila, bushe abantu balitemenwe ifyo aleshimikila?” Uyu loya walepeela ba Nte imilandu ayaswike ukuti: “Kwena e fyo cali, kabili Baibolo ilatweba ne fyamucitikile pa mulandu wa kushimikila imbila nsuma.” Aya mashiwi alandile yalengele icishinka ukwishibikwa! Ukwabula no kwishiba ico alelandapo, uyu loya apashenye Inte sha kwa Yehova kuli Yesu, e lyo apashenye aba buteko kuli balya abapeele Yesu imilandu ya bufi. Pa 20 May, mu 1940, bashicilye bonse bapingwile ukuti ba Nte bali aba kaele. Kanshi e fyo ba Nte bacimfishe muli ulya mulandu.

¹⁰ Mulandu nshi uku kupingula kwawamine sana? Ifyo bapingwile muli uyu mulandu fyalengele ukuti ba Nte bakwate insambu sha kupepa no kushimikila ukwabula umwenso wa kubekata ku buteko. Na kabili, Icilye tacasangile Jesse no mulandu wa “kuleta ifimfulunganya no kupumfyanya abekala calo.” Kanshi ifyo bashicilye bapingwile fyalangilile fye apabuuta ukuti Inte sha kwa Yehova tabaleta ifimfulunganya mu bwikashi. Ala ubu bupingushi bwaliwamine ababomfi ba kwa Lesa! Nomba tunonkelamo shani mu fyo icilye capingwile muli uyu mulandu? Loya umo, Inte ya kwa Yehova alandile ukuti: “Ukubomfya insambu twakwata isha kupepa ukwabula umwenso kulalenga fwe Nte sha kwa Yehova muno nshiku ukulashimikila imbila nsuma iipeela abantu isubilo konse uko twikala.”

Bushe Tulemina Ubuteko, nelyo Tushimikila Abantu Icine?

11. Ni kampeni nshi aba bwananyina mu Canada bakwete, kabili cinshi bakwatile iyi kampeni?

¹¹ Muli ba 1940, Inte sha kwa Yehova mu Canada balebacusha nga nshi. Kanshi pa kuti beshibishe abantu ukuti Ubuteko bwalikeele pa nsambu sha ba Nte isha kupepa, mu 1946, bamunyinefwe balikwete kampeni iya nshiku 16 iya kupeela abantu trakiti iyaleti, Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada. Iyi trakiti iya mabula yane yasokolwele ifishinka pa fyo bashimapepo balesonga abantu ukuti balecusha ba Nte, ne fyo abantu pamo na bakapokola baleuma ba Nte mu musumba wa Quebec. Iyi trakiti yatile: “Ba Nte baletwalilila ukubekata apabula no mulandu. Kabili balibapeela imilandu nalimo 800 mu musumba wa Greater Montreal.”

12. (a) Finshi abalekaanya umulimo wesu bacitile ilyo kwali iyi kampeni? (b) Mulandu nshi bapeele bamunyinefwe? (Moneni na futunoti.)

¹² Umukalamba wa musumba wa Quebec, Maurice Duplessis, alebombela pamo no mukalamba we calici lya ba Katolika uo baleita ati Cardinal Villeneuve. Aba babili batile, “twalakanda ba Nte ukwabula no kubomfwilako uluse.” Impendwa yabo baikete yalikulile mu nshita fye iinono ukufuma pali 800 ukufika kuli 1,600. Nkashi umo painiya atile: “Bakapokola baletwikata libili libili ica kuti te kuti nkumemo no kupenda.” Ba Nte abo baleikata pa mulandu wa kupeela abantu utu tupepala balebasanga no mulandu wa kusabankanya “impapulo ishalelenga abantu ukwimina ubuteko.”b

13. Ni bani babalilepo ukupeela umulandu wa kwimina ubuteko, kabili icilye capingwile shani?

¹³ Mu 1947, munyinefwe Aimé Boucher na bana bakwe abakashana babili Gisèle, uwali ne myaka 18, na Lucille, uwali ne myaka 11, e bo babalilepo ukulubulwisha mu cilye pa mulandu babapeele uwa kwimina ubuteko. Balepeela abantu trakiti ya Quebec’s Burning Hate lwa mupepi ne farmu lyabo ilyabela ku kapinda ka kulyo aka Quebec City. Lelo abali mu cilye balifililwe ukusumina ukuti aba bantu kuti baleta icimfulunganya. Munyinefwe Boucher ali muntu uwafuuka kabili uwatekanya. Ilingi line umwine alebomba fye imilimo pe farmu lyakwe kabili ku tauni aleyako fye limo limo ukubomfya kabalwe wakwe ne cikocikala. Na lyo line, aba mu lupwa lwakwe, balebacusha nga filya fine ka trakiti kalelanda. Kapingula uwapatile sana Inte sha kwa Yehova, alikeene ubushininkisho ubwalelangilila ukuti ulupwa lwa ba Boucher lwa kaele. E ico alisumiine ifyalandile abapeele ulu lupwa umulandu kabili atile aka ka trakiti kaleleta ifimfulunganya no kuti ba Boucher no lupwa lwabo balisangilwe no mulandu. Kanshi ifi kapingula asumine ifyalelanda abantu cimo no kuti: Ukulanda icishinka mulandu uukalamba! Ba Aimé no mwana wabo Gisèle babasangile no mulandu wa kwimina ubuteko, kumo fye na Lucille, umwana umunono na o balimukakile mu cifungo pa nshiku shibili. Bamunyinefwe balitwele umulandu ku cilye cikalamba ica Supreme Court of Canada, kabili bakapingula balibasuminishe ukulubulula.

14. Bushe bamunyinefwe mu Quebec bacitile shani inshita yonse iyo balebacusha?

¹⁴ Ilyo fyonse ifi fyalecitika, bamunyinefwe ne nkashi abashipa, balitwalilile ukushimikila imbila ya Bufumu mu Quebec nangu ca kuti balebasansa, kabili abantu abengi balekutika. Ilyo papitile imyaka ine ukutula apo kampeni ya mu 1946 yatendekele, ba Nte mu Quebec abali fye 300 bafikile 1,000!c

15, 16. (a) Bushe Icilye Icikalamba sana ica ku Canada capingwile shani umulandu bapeele ulupwa lwa ba Boucher? (b) Bushe filya ulu lupwa lwawinine umulandu fyayafwile shani bamunyinefwe e lyo na bantu bambi?

¹⁵ Mu June mu 1950, bakapingula 9 aba cilye ca Supreme Court of Canada, bali mu cilye ku kumfwa umulandu wa ba Aimé Boucher. Pa bushiku bwa 18 December mu 1950, ninshi napapita ne imyeshi 6, icilye casosele ukuti ba Aimé Boucher ba kaele. Mulandu nshi? Munyinefwe Glen How, loya wa ba Nte, alondolwele ukuti icilye calishibe ukuti ifyo abalepokololako ba Boucher balandile fya cine pantu umuntu nga “aimina ubuteko,” alalenga abantu bambi ukucita ifimfulunganya nelyo ifyongo ku baba mu buteko. Nomba muli aka ka trakiti tamwali ifya kulenga abantu ukwimina ubuteko, lelo ico ba Nte balembele ifi ni co balishibe ukuti balikwete insambu ya maisosele.” Munyinefwe How alandile no kuti: “Nalimwene ukuti cine cine ni Yehova e watwafwile ukucimfya muli uyu mulandu.”d

¹⁶ Ala Ubufumu bwa kwa Lesa bwalicimfishe muli uyu mulandu! Ifyo bapingwile uyu mulandu fyalengele imilandu imbi 122 iya kwimina Ubuteko iyo bapeele ba Nte mu Quebec ukupwila palya pene. E lyo kabili ifyo Icilye capingwile fyalolele na mu kuti bonse abekala mu Canada na mu fyalo ifyaletekwa na Britain balikwete insambu ya kulanda nga bamona ukuti ubuteko bulebatitikisha. Na kuba, ifi ba Nte bacimfishe muli uyu mulandu, fyalengele ukuti Amacalici e lyo no buteko mu musumba wa Quebec bomfwe ububi nga nshi.e

Bushe ni fwe Bashimakwebo, Nelyo Tushimikila pa Bufumu bwa kwa Lesa?

17. Bushe amabuteko yamo yesha shani ukupufyanya umulimo wesu uwa kushimikila?

¹⁷ Ababomfi ba kwa Yehova muno nshiku baba fye nga Bena Kristu ba kubalilapo, ‘tabashitisha icebo ca kwa Lesa.’ (Belengeni 2 Abena Korinti 2:17.) Nangu cibe ifyo, amabuteko yalyesha sana ukupumfyanya umulimo wa Bufumu ilyo bapanga amafunde yakosa ayakuma ukushita no kushitisha ifintu. Lekeni nomba tulande pa milandu ibili iyo batwele ku cilye pa kuti bamone nampo nga ba Nte balacita amakwebo nelyo bashimikila fye pa Bufumu.

18, 19. Bushe ubuteko bwa Denmark bwaeseshe shani ukulesha umulimo kushimikila?

¹⁸ Mu Denmark. Pa 1 October mu 1932, babikileko ifunde lya kuti takuli nangu umo uufwile ukushitisha impapulo ishapulintwa ukwabula ifipepala fya kushitishishapo. Nomba bamunyinefwe tabapokele ici cipepala. Ubushiku bwakonkelepo, bakasabankanya basano bashimikile akasuba konse mwi tauni lya Roskilde, ilyaba amakilomita 30 ku masamba ya musumba ukalamba uwa Copenhagen. Ilyo akasuba kawile, munyinefwe umo, August Lehmann tamoneke. Balimwikete pantu baleti aleshitisha impapulo ukwabula icipepala ca kushitishishapo.

¹⁹ Pa 19 December mu 1932, ba August Lehmann baliile mu kulubulula mu cilye. Balisumiine ukuti balepeela abantu impapulo ishilanda pali Baibolo, lelo balikene ukuti, tabalecita amakwebo nakalya. Bashicilye balisumine ukuti ifyo ba Lehmann balelanda cishinka. Balandile ukuti: “Ba August Lehmann . . . balakwata indalama kabili balaikalila, tabalombelesha indalama ku bantu bapeela impapulo, kabili tabatala abatontonkanyapo pa kucita ica musango yu. Na kuba, babomfya indalama shabo pa kuti balebomba uyu mulimo.” Icilye capingwile ukuti ba Lehmann “tabalecita ubukwebo,” kanshi tabali na mulandu. Lelo abalwani ba kwa Lesa bapampamine fye pa kulesha umulimo wa kushimikila muli ici calo. (Amalu. 94:20) Loya wa buteko atwele umulandu ku Cilye Icikalamba ca muli ici calo. Bushe bamunyinefwe bacitilepo shani?

20. Bushe Icilye Icikalamba sana ica ku Denmark capingwile shani umulandu, kabili finshi bamunyinefwe bacitile?

²⁰ Mu mulungu wine uo bali no kulubulwilamo imilandu mu Cilye Cikalamba, e mulungu wine ba Nte mu Denmark bashimikilemo sana imbila nsuma. Pali cibili, pa 3 October 1933, icilye calibilishe ifyo capingwile. Calisumine ifyo icilye ca kubalilapo capingwile, ukuti ba August Lehmann tabatobele ifunde nangu limo. Ifi icilye capingwile fyapilibwile ukuti Inte sha kwa Yehova kuti bakonkanyapo ukushimikila ukwabula ubwafya. Pa kulanga ukutasha kuli Yehova pa fyo abafwile ukuwina umulandu, bamunyinefwe ne nkashi mu Denmark balicililepo ukubombesha mu mulimo wa kushimikila. Ukutula fye mu 1933 ukufika na lelo, bamunyinefwe mu Denmark balashimikila imbila nsuma, kabili ubuteko tabubakaanya.

21, 22. Bushe Icilye Icikalamba sana ica ku America capingwile shani umulandu bapeele munyinefwe Murdock?

²¹ Mu United States. Pa Mulungu, pa 25 February mu 1940, ba Robert Murdock, Jr., abali ni bapainiya na ba Nte bambi 7 balibekete ilyo baleshimikila mu musumba wa Jeannette, uwabela mupepi ne tauni lya Pittsburgh, mu Pennsylvania. Ico babekatile ni co tabashitile icipepela ca kubasuminishishapo ukupeela abantu impapulo. Ilyo ba Nte batwele umulandu ku cilye, Icilye Icikalamba calisumine ukukutika ku mulandu wabo.

²² Pa 3 May, mu 1943, Icilye Icikalamba capingwile ukuti Inte sha kwa Yehova tabali na mulandu. Icilye calandile no kutila, ba Nte tabalingile no kulapoka ifipepala fya kubasuminishishapo ukupeela abantu impapulo pantu “ifunde lya buteko ilyo baleita ati, Federal Constitution, lyalipeele abantu insambu sha kupepa.” Icilye calandile no kuti ifunde babikileko ilya kupoka icipepala ca kusuminishishapo ba Nte ukulapeela abantu impapulo “lyalenyantilila ubuntungwa bwa kusabankanya ifyebo no kupepa.” Kapingula William O. Douglas na o alisuminisheko ku fyo aba mu cilye abengi balandile. Atile, umulimo uo ba Nte balebomba “te wa kushimikila fye epela, lelo wa kupeela na bantu impapulo ishilanda pa fya kwa Lesa.” Alundilepo no kutila: “Ukushimikila kwalicindama sana . . . kwacindama fye nga filya fine abantu baya ku calici. E fyo no kupepesha bashimapepo bapepesha nako kwacindama.”

23. Mulandu nshi imilandu twawinine mu 1943 yacindamina kuli ifwe?

²³ Ifi Icilye Cikalamba capingwile uyu umulandu wakakala, calengele ukuti abantu ba kwa Lesa bacimfye. Icilye calengele cishibikwe bwino ukuti tatuli bashimakwebo, lelo tuli Bena Kristu. Pali ubu bwine ubushiku ubwa pa 3 May mu 1943, ba Nte bawinine imilandu 12 pa milandu 13 iyo balebalubulwisha. Pali iyi milandu pali no mulandu wa ba Murdock. Iyi imilandu ifilye fyapingwile kale, ba Nte balailandapo na lintu batwala imilandu na imbi ku cilye iikumine insambu twakwata isha kushimikila imbila nsuma ya Bufumu ku cintubwingi e lyo na ku ng’anda ne ng’anda.

“Tufwile Ukunakila Lesa Ukucila Ukunakila Abantu”

24. Tucita shani nga ubuteko bwabinda umulimo wesu uwa kushimikila?

²⁴ Tulatemwa nga nshi nga ca kutila ubuteko bwatupeela ubuntungwa bwa kubila imbila nsuma ya Bufumu. Nomba nga batulesha ukushimikila, tatuleka, lelo tulafwayako inshila shimbi isha kushimikililamo. Nga filya abatumwa bacitile, na ifwe “tufwile ukunakila Lesa ukucila ukunakila abantu.” (Imil. 5:29; Mat. 28:19, 20) Na lyo line, nga batulesha tatulekapo fye, tulatwala umulandu ku filye pa kuti batupeele ubuntungwa bwa kushimikila. Natulandeko pa fya kumwenako fibili.

25, 26. Finshi fyacitike mu Nicaragua ifyalengele batwale umulandu ku Cilye Cikalamba sana, kabili icilye capingwile shani uyu mulandu?

²⁵ Mu Nicaragua. Pa 19 November, mu 1952, ba Donovan Munsterman, bamishonari kabili abalebombela pa musambo, balibetile kwi ofeshi lya ba imigreshoni mu musumba ukalamba uwa Managua. Kulya eko bailelanda na Arnoldo García, umukalamba wa ba imigreshoni. Ba Donovan babebele ukuti ba Nte bonse mu Nicaragua “nabababinda, tabalingile ukulashimikila abantu ifyo basuminamo.” Ilyo baipwishe ico babindiile ba Nte, ba García batile ni co Inte sha kwa Yehova tabapoka insambu ku buteko, e lyo balandile no kuti ba Nte ni ba komyunisti. Nomba ni bani balengele ukuti batupeele iyi milandu ya bufi? Ni bashimapepo ba mu Katolika.

²⁶ Ilyo line fye, munyinefwe Munsterman alitwele umulandu ku cipani ca buteko icilolekesha pa fya mapepo, e lyo na kuli Kateka wa calo, Anastasio Somoza García, lelo tabacitilepo nangu cimo. E co bamunyinefwe balyalwile inshila sha kushimikililamo. Balilekele ukubomfya Ing’anda ya Bufumu, balekumanina fye mu mabumba ayanono, balekele no kushimikila mu misebo, lelo tabalekele ukushimikila imbila ya Bufumu. E lyo kabili bamunyinefwe tabalekelepo fye, lelo baile ku cilye cikalamba mu Nicaragua ukulomba ukuti ubuteko bufumyepo icibindo babikile pali ba Nte. Mu nyunshipepala balisabankenye ukuti Inte sha kwa Yehova nabababinda, kabili balilembelemo na fyonse ifyo ba Nte baleilishanya. Icilye Cikalamba mu Nicaragua calisumine ukukutika kuli uyu mulandu. Cinshi cafuminemo? Pa 19 June, mu 1953, Icilye Cikalamba capingwile ukuti ba Nte ba kaele. Icilye casangile ukuti filya ba Nte bababindile, balibapokele insambu bakwata isha maisosele, insambu sha kuisalila ifya kucita, e lyo ne sha kwebako abantu ifyo basuminamo. Icilye capingwile no kutila ubuteko bwa Nicaragua bufwile ukupeela Inte sha kwa Yehova ubuntungwa nge fyo cali kale.

27. Cinshi abantu mu Nicaragua bapapiile pa fyo Icilye capingwile umulandu, kabili bamunyinefwe baleumfwa shani pa fyo bacimfishe?

²⁷ Abantu mu Nicaragua balipapile pa kumona Icilye Icikalamba mu calo capokolola Inte sha kwa Yehova. Ilyo bashilapingula ifi, bashimapepo bali na maka sana, ica kuti bashicilye tabalefwaya ukukansana nabo. E lyo aba mu buteko nabo balikwete amaka ica kuti ilingi line icilye tacalekaana ifyo balanda. Bamunyinefwe balishininkishe ukuti icalengele ukuti bacimfye uyu mulandu ni co Yesu, Imfumu yabo yalebacingilila, kabili balitwalilile ukushimikila.—Imil. 1:8.

28, 29. Finshi ifyo abantu bashale-nekela ifyacitike mu Zaire muli ba 1980?

²⁸ Mu Zaire. Muli ba 1980, mu calo ca Zaire, ico nomba beta ukuti Democratic Republic of Congo, mwali ba Nte nalimo 35,000. Pa kuti balebomba bwino imilimo ya bufumu iyaleya ilefulilako fye, bamunyinefwe batendeke ukukuula umusambo uupya. Mu December 1985, mu musumba ukalamba uwa Kinshasa, mwali ukulongana kwa bantu abafuma mu fyalo ifingi, kabili abantu 32,000 balilongene mu cibansa. Lelo ifintu fyalitendeke ukwaluka ku babomfi ba kwa Yehova. Cinshi cacitike?

²⁹ Pali iyi nshita, munyinefwe Marcel Filteau, mishonari uwafumine ku Quebec, mu Canada, aile mu kubombela mu Zaire. Uyu munyinefwe balimucushishe sana ku Canada ilyo Duplessis ali intungulushi mu musumba wa Quebec. Ba Marcel batile: “Pa 12 March, mu 1986, bamunyinefwe abali ne milimo mu filonganino bapokelele kalata iyatile icilonganino ca Nte sha kwa Yehova nacibindwa mu Zaire.” Kateka, Mobutu Sese Seko, alisainepo pali ici cine icibindo.

30. Cintu nshi icikalamba ico Komiti ya Musambo yalefwaya ukucita, kabili cinshi basalilepo ukucita?

³⁰ Ubushiku bwakonkelepo, balibilishe na pa cilimba ukuti: “Mu Zaire tamwakatale amuba Inte sha kwa Yehova na kabili.” Ilyo line fye batendeke ukucusha ba Nte. Baleonaula Amayanda aya Bufumu, balebebila ifipe, balebekata, balebabika mu fifungo, kabili baleboma. Na bana abanono balebabika mu fifungo. Pa 12 October mu 1988, ubuteko bwapokele ifipe fya pa Bethel kabili abashilika balipokele Bethel. Bamunyinefwe abali mu butungulushi batwele umulandu kuli Kateka Mobutu lelo taabaswike. E ico aba mu Komiti ya Musambo batendeke ukuipusha abati: “Bushe tutwale umulandu ku Cilye Cikalamba nelyo tuloleleko?” Ba Timothy Holmes, bamishonari kabili abali ba kampanya wa Komiti ya Musambo batile: “Twashintilile pali Yehova ukuti atupeele amano no kutulanga ifya kucita.” Pa numa ya kupepa sana, Komiti ya Musambo yasondwelele ukuti inshita ya kutwala umulandu ku cilye yali tailafika. E ico babikile sana amano ku kusakamana aba bwananyina no kufwaya inshila sha kulashimikililamo.

31, 32. Cintu nshi icikalamba ico Icilye Icikalamba sana ica ku Zaire cacitile, kabili ici cayafwile shani aba bwananyina?

³¹ Ilyo papitile imyaka iingi, ukucusha Inte sha kwa Yehova kwaile kulecepa, kabili ubuteko bwatendeke ukucindika insambu sha bekala calo. Kanshi Komiti ya Musambo yasondwelele ukuti iyi e nshita yalingile ukutwala umulandu ku Cilye Cikalamba mu Zaire. Icilye calisumine ukukutika ku mulandu wabo. Pa 8 January, mu 1993, ninshi palipita ne myaka napamo 7 ukutula apo Mobutu abindiile ba Nte, Icilye capingwile ukuti ifyo ubuteko bwacitile ba Nte bwalilufyenye sana. E fyo ubuteko bwafumishepo ne cibindo. Baleni tontonkanyeni pa fyo ifintu fyali no kuba! Bashicilye balifumishepo icipoope ico kateka wa calo abikilepo nangu ca kuti ico bacitile cali no kubaletelela! Munyinefwe Holmes asosele ukuti: “Pa nshita twalelwisha imilandu mu cilye, twali-imwenene ifyo Yehova aba na maka ya kwalula ifintu.” (Dan. 2:21) Ilyo twawinine imilandu, icitetekelo ca bamunyinefwe calikoseleko. Balimwene ukuti Imfumu yabo Yesu, e yabebele inshita iya kutwalilapo umulandu ku cilye.

³² Ilyo bafumishepo icibindo, balisuminishe na bamishonari ukwisa mu calo, e lyo balisuminishe ukukuula Bethel, no kulaingisha impapulo ishilanda pali Baibolo.f Ukumona ifyo Yehova acingilila abantu bakwe lwa ku mupashi, kulalenga abantu ba kwa Lesa mwi sonde lyonse balesekelela nga nshi!—Esa. 52:10.

“Yehova E Kaafwa Wandi”

33. Finshi twasambilila kuli iyi milandu iinono fye iyo twalandapo?

³³ Ifi twalandapo muli iyi milandu twacimfya, filefikilisha amashiwi Yesu alandile aya kuti: “Nkamupeela amashiwi ya kulanda e lyo na mano, ayo bonse abalemulwisha tabakabe na maka ya kukaanya nelyo ukucincintila.” (Belengeni Luka 21:12-15.) Na muno nshiku mwine, Yehova alabomfya bakapingula na baloya abashipa nga filya fine abomfeshe Gamaliele ku kucingilila abantu bakwe. Yehova alacingilila abantu bakwe ku fyanso fya balwani babo. (Belengeni Esaya 54:17.) Abalwani ba kwa Lesa te kuti baleshe umulimo wakwe.

34. Mulandu nshi abantu bapapila pa milandu iyo twacimfya mu filye, kabili bushininkisho bwa cinshi? (Moneni na kabokoshi akaleti “Imilandu Iikalamba Iyalengele Umulimo wa Kushimikila Ulunduluke.”)

³⁴ Ala mwandini cilatupapusha nga twatontonkanya pa milandu twacimfya mu filye! Mulandu nshi? Pantu fwe Nte sha kwa Yehova batumona fye ukuti tuli bantu yaweyawe mu bwikashi. Tatwaba mu fikansa fya calo, tatuvotako, kabili tatufwaisha ukuba ifibusa na baba mu fikansa fya calo. E lyo ilingi line fwebo batwala ku filye batumona kwati tuli bantu “abashasambilila kabili abantu yaweyawe.” (Imil. 4:13) Kanshi tapaba nangu cimo ico abapingula imilandu bengafwaya ukunonka pa kutwafwa ukucimfya imilandu pantu tuli bantu yaweyawe. Lelo, imiku iingi bakapingula ba milandu balapingula bwino sana ica kuti tulacimfya mu milandu iingi. Ifi tucimfya imilandu filangilila fye ukuti “tulandila muli Kristu pa menso ya kwa Lesa.” (2 Kor. 2:17) E ico, nga filya fyalandile umutumwa Paulo, na ifwe tutila: “Yehova e kaafwa wandi; nshakatiine.”—Heb. 13:6.