Icupo

Ubulondoloshi: Ukulundana kwa mwaume no mwanakashi ku kwikala pamo ngo mulume no mukashi ukulingana ne cipimo caimikwa mu Malembo ya Mushilo. Icupo caba icaimikwa muli bulesa. Cipayanya ukwampana kwe senge pa kati ka mulume no mukashi pamo no kuyumfwa kwa mutelelwe pa mulandu wa kuti kuba imibele ya kutemwa kabili pa mulandu wa kuti ukukakililwako kwa pa lwakwe kwalicitwa ku munankwe umo na umo. Lintu aleimika icupo, Yehova acitile fyo te pa kupayanya fye cibusa wapalamisha uwingaba uwayana ku mwaume lelo na kabili ukucito kupayanya kwa kuletako abantunse bafulilako kabili ukucite fyo mu kati ka kutantika kwa lupwa. Ukulembesha ukwampana kwa cupo mwi funde ukwapokelelwa ku cilonganino ca bwina Kristu kulafwaikwa ukuli konse cingacitika.

Bushe mu cituntulu caba icacindama ukuupa nelyo ukuupwa mu kumfwana ne fifwaikwa fya mwi funde?

Tito 3:1: “Balenge ukwibukisho kunakila bamulopwe na bakateka.” (Lintu abantu baumfwila aya mafunde, ishina lya umo na umo mu kulundana lilasungwa ilyasumbuka ukucila pa museebanya, kabili abana abali bonse balatengelwa ku museebanya uwisa pali abo abo abafyashi babo bashaupana. Mu kulundapo, ukulembesha kwa mwi funde ukwa cupo kucingilila insambu sha fipe isha filundwa fya lupwa mu kucitikako kwa mfwa iya umo pa baupana babili.)

Heb. 13:4: “Ukuupana kube kwa mucinshi kuli bonse, no busanshi bwa cupo bube ubushakowela; pantu aba bulalelale na bacende Lesa akabakanda.” (Ukuupana mwi funde kulabomba ulubali lwacindama mu kukwata icupo capokelelwa nge ca “mucinshi.” Lintu tulelondolola “ubulalelale” no “bucende,” tulingile ukusunga mu muntontonkanya icalondololwa pali Tito 3:1, iyambwilwe pa mulu.)

1 Pet. 2:12-15: “Mwende bwino mu Bena fyalo; ukuti, umo bamupontelela kwati muli ncitatubi, bacindike Lesa mu bushiku bwa cipempu pa kuloleshe milimo yenu isuma. Lambeni ku cipope conse ca buntunse pa mulandu wa kwa Shikulu; nangu ni kuli mulopwe e wapulamo, nangu ni kuli bakateka, pa kuti batumwa ukufuma kuli mulopwe ku kukanda abacito bubi no kutasha abacite cisuma. Pa kuti e fyo kwaba ukufwaya kwa kwa Lesa, ukuti mutalalike ukukanaishiba kwa bantu abatumpa.”

Bushe kwaliko “ukusefya kwa mwi funde” ukuli konse lintu Adamu batendeke ukwikala capamo?

Ukute. 2:22-24: “No lubafu ulo Yehova Lesa abuulile ku muntu [Adamu] alengelemo umwanakashi, amutwele na ku muntu. E lyo umuntu atile, Pali nomba uyu e fupa lya mu mafupa yandi, kabili munofu wa mu munofu wandi: uyu alainikwa Umwanakashi; ico mu mwaume e mo wene abuulilwe; Ni pali ici umwaume alekela wishi na nyina, alambatila na ku mukashi wakwe, na bo babo mubili umo.” (Mona ukuti caali ni Yehova Lesa umwine, Mulopwe wa Kubumbwa konse, uwaletele Adamu na Efa capamo. Uyu tawali mulandu fye wa mwaune no mwanakashi ukupingulapo ukwikala capamo ukwabula ukusakamana ubulashi bwa mwi funde. Mona, na kabili, ukukomailapo kwa kuti Lesa abikile ukubelelela kwa kulundana.)

Ukute. 1:28: “Lesa alibapaalile [Adamu na Efa]. Lesa aatile kuli bene, Fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde no kupanasha; kabili mube na bukateka kwi sabi lya muli bemba, na ku fyuni fya mu lwelele, na ku fya mweo fyonse ifyenda pe sonde.” (Pano ipaalo lya Bulashi bwa mwi funde ilyasumbukisha lyalibikilwe pa kulundana, balipeelwe insambu ya kukwata ukwampana kwa bwamba kabili balipeelwe umulimo uwali no kwisusha ubumi bwabo mu kuba no bupilibulo.)

Bushe umuntu kuti aba ne mpali nga ca kuti ifunde lya cikaya lilasuminisha cene?

1 Tim. 3:2, 12: “E ico cilolo ali no kubo ushitungwa kabi, umulume wa mukashi umo . . . Badikone babe abalume ba mukashi umo umo.” (Aba baume tabaseekeshiwe fye icishingamo lelo na kabili baali ifya kumwenako ifya kupashanya kuli bambi mu cilonganino ca bwina Kristu.)

1 Kor. 7:2: “Pa mulandu wa bulalelale ubwingi, umwaume onse abe no mukashi wakwe, kabili umwanakashi onse abe no mulume wakwe.” (Takwaba ukusuminisha pano ukwa banankwe abengi pa lubali ululi lonse.)

Mulandu nshi Lesa asuminishishe Abrahamu, Yakobo, na Solomone umo na umo ukukwata ukucila pa mukashi umo?

Yehova te watendeke impali. Apeele Adamu umukashi fye umo. Pa numa, Lameke, intuntuko ya kwa Kaini, aibuulile abakashi babili. (Ukute. 4:19) Mu kupita kwa nshita bambi bapashenye ica kumwenako cakwe, kabili bamo babuulile bacishiko nga bakanakashi. Lesa asuminishe icibelesho, kabili pe samba lye Funde lya kwa Mose apeele ne fipimo fya kushininkisha ukusunga kwalinga ukwa banakashi abakwete ukwampana kwa musango yo. Acitile ici ukufikila lintu icilonganino ca bwina Kristu caimikwe, lelo lyene afwaile ukuti ababomfi bakwe babwelele ku cipimo ico umwine wine aimike mu Edene.

Ukukuma kuli Abrahamu, abuulile Sarai (Sara) pamo ngo mukashi wakwe. Lintu aali mupepi ne myaka 75 no kutontonkanya ifyo takabale afyala umwana, umukashi alombele umulume wakwe ukukwata ukwampana na kanakashi wakwe pa kuti Sarai engakwata umwana wa mwi funde ukupitila muli wene. Abrahamu alicitile ifyo, lelo catungulwile ku kupusana kwabipisha mu ba mu ŋanda yakwe. (Ukute. 16:1-4) Yehova afikilishe ubulayo bwakwe kuli Abrahamu ukukuma ku “lubuto” pa numa pa kulenga mu cipesha mano ukuti Sara umwine emite. (Ukute. 18:9-14) Tacali ukufikila imfwa ya kwa Sara e lintu Abrahamu abuulile umukashi umbi.—Ukute. 23:2; 25:1.

Yakobo abele uwa mpali pa mulandu wa bucenjeshi pa lubali lwa kwa shifyala. Te cintu Yakobo akwete mu muntontonkanya lintu aile mu kufwaya umukashi mu Padan-aramu. Icalembwa ca Baibolo citweba ubulondoloshi bwalepa pa lwa kukansana kwabulwamo insansa pa kati ka bakashi bakwe.—Ukute. 29:18–30:24.

Calishibikwa bwino ukuti Solomone alikwete abakashi abengi pamo na bakanakashi. Lelo te onse aishiba ukuti, mu kucite fyo, aletoba ifunde lya kwa Yehova ilyalondolwelwe mu kulengama ukuti imfumu “iikaifushisha abakashi, ukuti wikapuuluka umutima wa iko.” (Amala. 17:17) Na kabili cilingile ukumonwa ukuti, pa mulandu wa kusonga kwa bakashi bakwe bambi bambi, Solomone ayalukile ku kupepa balesa ba bufi kabili “acitile ububi mu menso ya kwa Yehova, . . . Awe Yehova akalipile Solomone.—1 Ishamfu. 11:1-9.

Nga ca kuti abaupana babili te kuti fye bekale mu mutende, bushe ukupaatukana kwalisuminishiwa?

1 Kor. 7:10-16: “Ndeeba abaupana (te ine, lelo ni Shikulu), nati, Umukashi te ti alekane no mulume wakwe (lelo ukulekana nga alekana nankwe, ekalilile ubushimbe, atemwa awikishiwe ku mulume wakwe); no mulume eleka mukashi. Na bambi ndebeba ni ne (te Shikulu), [Lelo, nga fintu icikomo 40 cilanga, Paulo atungulwilwe ku mupashi wa mushilo] nati: Ngo wa bwananyina ali no mukashi uushatetekela, kabili umukashi asumino kwikala nankwe, emuleka. Kabili umwanakashi uuli no mulume uushatetekela, no mulume asumina ukwikala nankwe, te ti alekane no mulume wakwe. Pantu umulume uushatetekela, nashishiwa mu mukashi wakwe, no mukashi uushatetekela ashishiwa mu wa bwananyina uo aupwako; ninshi nga bana benu baba abakowela, lelo nomba ba mushilo. Lelo uushatetekela nga alekana no mubiye, nalekane nankwe; uwa bwananyina umwaume atemwa umwanakashi tatekwo busha mu mulandu wa musango uyu. Awe ni mu miikalile ya mutende e mo Lesa atwitila. Pantu waishiba shani, we mwanakashi, nalimo ukapususho mulume obe? napamo, we mwaume, waishiba shani nalimo ukapususho mukashi obe?” (Mulandu nshi uwasumina engashishimisha ubwafya no kutukuta mu kufumaluka ukwikatilile cupo? Pa mulandu wa mucinshi ku ntulo ya bulesa iya cupo na mwi subilo lya kuti uushasumina mu kupita kwa nshita kuti ayafwilishiwa ukusanguka umubomfi wa kwa Lesa wa cine.)

Mimwene nshi iya mu Baibolo ukukuma ku kulekana mu kuba ne cilolwa ca kuupa cipya cipya?

Mal. 2:15, 16: “Yangweni mu mitima yenu, na ku mukashi wa bulumendo bobe wifutikako; pantu napata ukulekana, e fyo asosa Yehova, Lesa wa kwa Israele.”

Mat. 19:8, 9: “[Yesu] atile kuli bene, Ni pa bwafya bwa mitima yenu Mose amusuminishishe ukuleka abakashi benu; lelo tacali ifyo ukufuma pa kutendeka. Lelo ndemweba, nati, onse uwaleko mukashi wakwe, no kuupa umbi, acito bucende, kano pa mulandu wa bulalelale [ukulalana ku nse ya cupo].” (E co uwa kaele alisuminishiwa, lelo te cifwaikwa, ukuleka umunankwe uwacita “ubulalelale.”)

Rom. 7:2, 3: “Umwanakashi uwaupwa, ilyo umulume wakwe acili no mweo akakilwa ku mbela ya mulume; lelo ngo mulume wakwe afwa, umwanakashi alekwamo ku mbela ya mulume. E co aketilwo mucende nga aupwa ku mwaume umbi ilyo umulume wakwe acili no mweo; lelo umulume wakwe nga afwa, abo wakakulwa ku mbela ya mulume, no kukanabo mucende pa kuupwa ku mwaume umbi.”

1 Kor. 6:9-11: “Mwitumpikwa; nangu ba bulalelale, nangu abapepo tulubi, nangu bacende, nangu abembuka na baume banabo, . . . tabakapyane ubufumu bwa kwa Lesa. Kabili imwe bamo e fyo mwali; lelo mwalisambilwe, lelo mwalishishiwe, lelo mwalungamikilwe kwi shina lya kwa Shikulu Yesu Kristu na mu mupashi wa kwa Lesa wesu.” (Ici cikomaila pa kukakala kwa mulandu. Abacende babulwo kulapila tabakakwate lubali mu Bufumu bwa kwa Lesa. Lelo abantu abo kale bacitile ubucende, nakalimo no kuupa cipya cipya mu kukanalinga, kuti banonka ukwelela kwa kwa Lesa no kwiminina kwasanguluka na wene nga ca kuti mu cine cine nabalapila no kubeleshe citetekelo mu mutengo wa kukonsolwelo lubembu uwe lambo lya kwa Yesu.)

Ku numa mulandu nshi Lesa asuminishe ifyupo pa kati ka ndume ne nkashi?

Icalembwa ca Baibolo cilangilila ukuti Kaini aupile umo uwa nkashi shakwe (Ukute. 4:17; 5:4), nelyo napamo umwipwa, no kuti Abramu aupile nkashi yakwe mwi fumo limbi. (Ukute. 20:12) Lelo pa numa, mwi Funde lyapeelwe ukupitila muli Mose, ukulundana kwa musango yo ukwa cupo kwalibindilwe mu kulungatika. (Lebi 18:9, 11) Takwasuminishiwa pa kati ka bena Kristu ilelo. Icupo ku muntu wa umo uwapalamisha kufumamo ukucitikako kwacila pa kwa lyonse ukwa kuti ifya kusangwilako fya bupyani ifya konaula kuti fyapishiwa ku bufyashi bwabo.

Mulandu nshi icupo ca ndume ne nkashi cishabelele icishalinga pa kutendeka kwa lyashi lya kale ilya mutundu wa muntu? Lesa abumbile Adamu na Efa abapwililika kabili afwaile ukuti umutundu wa muntu onse utuntuke ukufuma kuli bene. (Ukute. 1:28; 3:20) Ukwabulo kutwishika ukuupa kumo ukwa bantu bapalamisha, ukucilisha mu kati ka nkulo shinono isha kubalilapo, kuti kwacitikako. Nelyo fye pa numa lintu ulubembu lwamoneke, kwaliko ubusanso bunono mu kulinganishiwako ubwa kulemana kwamonekesha mu bana mu kati ka nkulo sha mu kubangilila, pa mulandu wa kuti umushobo wa buntunse walipaleme sana ku kupwililika ukwaipakishe Adamu na Efa. Ici cashininkishiwa ku kulepa kwa bumi bwa bantu iyo nshita. (Mona Ukutendeka 5:3-8; 25:7.) Lelo mupepi ne myaka 2,500 pa numa lintu Adamu abele umubembu, Lesa abindile icupo ca pa lupwa. Ici cabombele ku kucingilila ubufyashi kabili casumbwile imibele isuma mu kwampana kwa bwamba ukwa babomfi ba kwa Yehova ukucila iya bantu babashingulwike abo iyo nshita baleibimba mu musango onse uwa fibelesho fyabotelela.—Mona Ubwina Lebi 18:2-18.

Cinshi cingafwilisha ukuwamya icupo?

(1) Ukusambilila Icebo ca kwa Lesa capamo lyonse no kupepela ukwaafwa kuli Lesa mu kupikulula impika.—2 Tim. 3:16, 17; Amapi. 3:5, 6; Fil. 4:6, 7.

(2) Ukutesekesha icishinte ca bumutwe. Ici cibika icishingamo cafina pa mulume. (1 Kor. 11:3; Efes. 5:25-33; Kol. 3:19) Na kabili cifwaya ukubombesha kwa mukoosha pa lubali lwa mukashi.—Efes. 5:22-24, 33; Kol. 3:18; 1 Pet. 3:1-6.

(3) Ukupelesha ubuseko bwa kwampana kwa bwamba ku munankwe wa umo. (Amapi. 5:15-21; Heb. 13:4) Ukwangwako kwabamo kutemwa ku kukabila kwa munankwe wa umo kuti kwayafwilisha ukucingilila ulya kwi tunko lya ncitilo yalubana.—1 Kor. 7:2-5.

(4) Ukulanda mu musango wa cikuku, uwa kulangulukilako kuli umo no munankwe; ukusengauka ukupuuka mu bukali, ukutefya, no kulandapo ukwayafya.—Efes. 4:31, 32; Amapi. 15:1; 20:3; 21:9; 31:26, 28.

(5) Ukuba uwa mukoosha kabili uwacetekelwa mu kusakamana icifulo ca lupwa ica kwikalamo ne fya kufwala, na kabili mu kupekanya ifya kulya ifisuma.—Tito 2:4, 5; Amapi. 31:10-31.

(6) Ukubomfya ukufunda kwa Baibolo mu kuicefya nampo nga uleyumfwa ukuti umbi alecita icili conse ico alingile ukucita nelyo iyo.—Rom. 14:12; 1 Pet. 3:1, 2.

(7) Ukupeela ukusakamana ku kulunduluka kwa mibele ya pa lwakwe iya ku mupashi.—1 Pet. 3:3-6; Kol. 3:12-14; Gal. 5:22, 23.

(8) Ukupayanya ukutemwa kukabilwa, ukukansha, no kusalapula abana, nga kuliko abali bonse.—Tito 2:4; Efes. 6:4; Amapi. 13:24; 29:15.