Cinshi Cikabilwa pa Kukwate Cupo Cisuma?

Bushe kuti mwaipoosa pa mumana ukwabule ntanshi ukwishiba ukoowa? Mu buwelewele bwa musango yo kuti mwafuma ubusanso, nangu fye imfwa. Nangu ni fyo, tontonkanyeni pa minshipendwa ya bantu abasupa ukwingila mu cupo ukwabulo kwishibe fingi pa lwa fyo bengabomba imilimo yabimbwamo.

YESU atile: “Nani pali imwe, uutila pa kufwayo kukuulo lupungu, tabala ekala alinge shingapooswapo, amone nga akwete isha kulupwishisha?” (Luka 14:28) Filya fine ciba pa kukuulo lupungu e fyo caba na pa kutendeka icupo. Abalefwaya ukuupana bafwile baishibila kabela bwino bwino ifyabimbwamo pa kuti baipekanye ku milimo yabamo.

Ukwishiba Ifyaba Icupo

Cine cine lipaalo ukukwata umwina mobe uwa kuba nankwe mu nshita sha buseko ne sha bulanda. Icupo kuti capwishako ukutalalilwa no kupeleelwa. Mu cupo kuti twasangamo ukutemwikwa tufulukisha, ukubapo na umo, na bucibusa bwapalamisha. Kanshi, Lesa alilungike ilyo asosele pa numa ya kubumba Adamu ukuti: “Te cisuma umuntu ukuba eka; ndemucitilo wa kumwafwa uwayana nankwe.”—Ukutendeka 2:18; 24:67; 1 Abena Korinti 7:9.

Ca cine, ukuupwa nelyo ukuupa kuti kwapwishako amafya yamo. Lelo na ko kulaletako amafya ayapya. Mulandu nshi? Pantu abapange cupo bantu babili abaibela abo pambi bengayana kuli umo no munankwe lelo abashapalana nangu fye panono mu mibele. E co, nangu fye ni balya abo imisango yapalanako bwino limo limo bakalapusana mu cupo. Umutumwa wa Bwina Kristu Paulo alembele ukuti abopana “bakaba no kupamfiwa mu mubili”—nelyo nga fintu The New English Bible isosa, “ukukalipwa no kuteta mu mubili.”—1 Abena Korinti 7:28.

Bushe pa kusose fyo Paulo alecishamo fye ukubifye fintu ifisuma? Awe nakalya! Alecincisha fye abalepanga ukuupana ukwishiba icishinka pa fyaba icupo. Ukukubulwa fye umutima ku busuma bwa muntu umo te cipimo cine cine ica fyo icupo cikesaba mu myeshi nelyo imyaka ya pa numa ya bwinga. Cila cupo calikwata ifya kusonsomba fyaibela na mafya. Icikalamba kwishiba ifya kupwisha amafya nga yaimako te kutunganya nampo nga yakabako nelyo iyo.

Ni pa nshita ya mafya e po umulume no mukashi bengalangisha nga balitemwana icine cine. Natulangilile ici: Ingalaba kuti yamoneka iisuma nga nshi lintu ishiikile ku lulamba. Nangu cibe fyo, icingashininkisha ukuti isuma, ni lintu ili pali bemba, nalimo tutiile ilyo ilepita mu mabimbi yakalamba ayo icipupu ciimishe. E fyo caba na ku cupo, ukushansha kwa ciko te kuti kumonekele fye pa nshita muli ne nsansa sha cintemwa. Limo, ukushansha kwa cupo kumonekela pa nshita ifintu fikakeele ilyo abaupana baleesha ukwansha amafya yapala amabimbi.

Pa kwansha ayo mafya, abaupana balingile ukukakililwako, pantu imifwaile ya kwa Lesa ya kuti umwaume ‘akalambatila ku mukashi wakwe’ no kuti aba babili ‘bakaba umbili umo.’ (Ukutendeka 2:24) Ilelo abengi nga baumfwa uku kukakililwako balatiina. Lelo, e fyo cifwile fye ukuba ukuti abantu babili nga balitemwana icine cine kuti bafwaya ukulapa ukwikalilila capamo. Icupo cilacindama nga bonse babili nabakakililwako. Ukukakililwako kulenga umwaume no mwanakashi ukucetekelana nangu kwingema amafya ya musango shani.a Nga tamuipekenye ukukakililwako muli uyo musango, ninshi cine cine tamulapekanishishe cupo. (Linganyeniko Lukala Milandu 5:4, 5.) Nangu fye bantu baupana kale balakabila ukutesekesha sana ifyo ukukakililwako kwacindama pa kuti icupo cingatwalilila.

Ukuishiba Bwino

Ca cine kuti mwalumbula imibele mwingafwaya umwina mwenu ukukwata. Nangu cibe fyo, calyafyapo ukuishiba bwino pa kuti mumone ubusuma mukaleta mu cupo. Ukuibebeta kwalicindama, ilyo mushilalapa milapo ya cupo na lintu mwalapa. Ku ca kumwenako, ipusheni ifyakonkapo.

• Bushe ninjitemenwa ukukakililwa ku mwina mwandi mpaka ne mfwa?—Mateo 19:6.

Mu nshiku sha kwa kasesema wa mu Baibolo Malaki, abaume abengi balilekele abakashi babo, nakalimo pa kuti bengopa utukashana. Yehova asosele ukuti iciipailo cakwe caiswilepo ifilamba fya banakashi abalekelwe, kabili alikalipile abaume ‘abalefutika’ abakashi babo.—Malaki 2:13-16.

• Nga ca kuti ndepanga ukuupwa nelyo ukuupa, bushe nincila pa bwaice ilyo insuna ya bwamba ilumisha iingapelenganya ukupingula kwandi ukusuma?—1 Abena Korinti 7:36, NW.

Nikki uwaupilwe ninshi ali ne myaka 22 atila, “Ukuupwa umwaice sana kuti kwaletako ubwafya ubukalamba.” Acinkulako ukuti: “Inkuntu sha balefuma mu bupungwe, amabuyo yabo, ne fyo batemwisha fikatwalilila ukwaluka mpaka ukwisafika ilyo bacila pa myaka nalimo 25 ukufika ku myaka nalimo 29.” Kwena, te myaka fye yeka iishibisha ukuti umo kuti aupa nelyo ukuupwa. Nangu cibe fyo, ukuupa nelyo ukuupwa mu bwaice ilyo umo atendeka fye ukumfwa insuna ya bwamba kabili lintu ilumiishe kuti kwafulunganya umo ica kuti afilwa ukumona amafya ayengemako.

• Misango nshi nakwata iyo ningaleta mu cupo cesu pa kuti cibe icisuma?—Abena Galatia 5:22, 23.

Umutumwa Paulo alembele ku bena Kolose ati: “Fwaleni umutima wa nkumbu, icongwe, ubupete, ukunakilila, ukutekanya; mube abashipikishanya.” (Abena Kolose 3:12) Uku kufunda kwalilinga kuli abo abalepanga ukuupana na ku baupana kale.

• Bushe ninkula mu mano ica kuti kuti nayafwilisha umwina mwandi mu nshita sha mafya?—Abena Galatia 6:2.

Dokota umo atile, “Ilyo kwaima amafya, icibapo ilingi line kupeelo umwina mobe umulandu. Ukupeelane milandu te cacindamisha, kano ukwishiba ifyo umulume no mukashi bengabombela pamo mu kuwamyako icupo cabo.” Amashiwi ya Mfumu ya mano Solomone yalabomba ku baupana. Alembele ukuti, “Ukuba babili kwawamo kucila ukuba weka . . . Pantu nga umo awa, umunankwe kuti amwimya: lelo kalanda ku uli eka uwawa apashaba umbi ku kumwimya!”—Lukala Milandu 4:9, 10.

• Bushe nalibo wasansamuka kabili uulanda pa fisuma, nelyo na bo wabombomana lyonse kabili uulengulula?—Amapinda 15:15.

Umuntu uulengulula amona kwati inshiku shonse shibi. Icupo te kuti caalule umuntu wa musango yu mu cipesha amano! Umushimbe, uwatemwa lyonse ukulengulula bambi nelyo ukulanda fye pa fyabipa na lintu akoopwa nelyo ukuupa akaba fye ifyo fine. Umuntu wa musango yo uulengulula fyonse kuti aleta ukukansana kwabipa mu cupo.—Linganyeniko Amapinda 21:9.

• Bushe ndatalala ilyo bankalifya, nelyo bushe ndabubuka mu cipyu?—Abena Galatia 5:19, 20.

Abena Kristu balikambishiwa ukuba ‘abakokola ku kukalipa.’ (Yakobo 1:19) Ilyo bashilaupana na lintu baupana, umulume no mukashi balingile ukulundulula ukumfwila uku kufunda: “Kalipeni, lelo mwibembuka; mwileka kasuba kawe mucili no bukali.”—Abena Efese 4:26.

Ukwishiba Uukaba Umwina Mwenu

Ipinda lya mu Baibolo litila, “Uwacenjela amwensekeshe ntampulo shakwe.” (Amapinda 14:15) Aya mashiwi ya cine lintu umo alesala uwa kuupana nankwe. Pa fintu fyacindamisha ifyo umwaume nelyo umwanakashi akapanga ukucita paliba no kusala uwa kuupana nankwe. Lelo, calimonwa ukuti inshita abengi bapoosa pa kusala motoka wa kushita nelyo isukulu bengasambililapo ilakula ukucila intu bapoosa pa kusala uwa kuupana nankwe.

Mu cilonganino ca Bwina Kristu, abapeelwa imilimo ‘balabala balingwa.’ (1 Timote 3:10) Nga mulepanga ukuupana, mukafwaya ukushininkisha nga ca kuti uo mulefwaya ukubo mwina mwenu ‘nalingwa.’ Ku ca kumwenako, bebeteni ifipusho fyakonkapo. Nangu line fili pa mwaume, ifishinte ifingi ifilimo kuti fyabomfiwa na ku mwanakashi. Nangu fye ni abo abaupana kuti bamwenamo mu kubebeta ifi fishinka.

• Bushe abantu bamwishiba shani?—Abena Filipi 2:19-22.

Amapinda 31:23 yalondolola wiba “uwaishibikwa mu mpongolo, ilyo aikala na bakalamba ba calo.” Pa kupingula imilandu abakalamba ba mu musumba baaleikala mu mpongolo sha musumba. E co, cilemoneke fyo alicetekelwe mu bwikashi. Ifyo umwaume amonwa kuli bambi filasokololapo fimo pa fyo bamwishiba. Nga ca kuti alangalila abantu, bebeteni ifyo abantu angalila bamumona. Ici kuti camulangililako ifyo imwe, ngo mwina mwakwe mukesamukumumona.—Linganyeniko 1 Samwele 25:3, 23-25.

• Mibele nshi akwata?

Amano ya bulesa yena “pa kubala yantu ya musangwela.” (Yakobo 3:17) Bushe umwina mwenu ayangwa sana ku kwikusha insuna yakwe iya bwamba ukucila ukwangwa ku fyo Lesa amona imwe na wene? Nga alifilwa ukukonka imibele isuma iya kwa Lesa pali nomba, bushe cilemoneke fyo ilyo mukoopana lyena akalaikonka?—Ukutendeka 39:7-12.

• Omfwana shani na ine?—Abena Efese 5:28, 29.

Ibuuku lya mu Baibolo ilya Amapinda lishimika pa lwa kwa wiba ‘uwatetekela’ umukashi wakwe. Ukulundapo, “wiba amutasha.” (Amapinda 31:11, 28) Tacishamo ukumufubila, nelyo ukulapinda ifyacilamo. Yakobo alembele ati amano ayafuma ku muulu “ya mutende, ya mutembo, . . . yaisulamo uluse ne milimo isuma.”—Yakobo 3:17.

• Bushe omfwana shani no lupwa lwakwe?—Ukufuma 20:12.

Te baice beka bakabila ukucindika abafyashi. Baibolo isoso kuti: “Umfwa kuli wiso untu akufyele, kabili wisuula noko uwakota.” (Amapinda 23:22) Ku ca kusekesha, Dokota W. Hugh Missildine alembele ati: “Amafya ayengi aya mu fyupo no kukanalinga kuti fyasengaukwa nelyo ukumwenwa fye libela nga ca kuti shibwinga na nabwinga abali no kuupana baletandala ku mayanda ya bafyashi babo bonse pa kuti beshibe ifyo uukabo mwina mwabo omfwana na bafyashi bakwe. Ifyo amona abafyashi bakwe fikambukila ifyo akalamona umukashi wakwe. Umo afwile ukuipusha ukuti: ‘Bushe filya omfwana na bafyashi bakwe e fyo ningatemwa akaleumfwana na ine?’ Kabili ifilangilila bwino ifyo umwina mwenu akafwaya bambi ukulaumfwana nankwe ne fyo akalamwenekela ukumfwana nankwe pa numa ya bwinga, fintu abafyashi bakwe bomfwana nankwe.”

• Bushe wa cipyu nelyo wa miponto?

Baibolo ifunda aiti: “Icilulo conse ne cipyu no bukali ne ciwowo ne miponto, fumyeni pali imwe.” (Abena Efese 4:31) Paulo asokele pa lwa Bena Kristu bamo abali no ‘kulasabaila fye ifya fikansa no lubuli lwa fyebo’ kabili abali no kuba na “akalumwa, ukukansana, imiponto, ukutunganye fya bubifi, ifikansa pe pe.”—1 Timote 6:4, 5.

Ukulundapo, Paulo alembele ukuti uwalinga ukukwata imilimo yaibela mu cilonganino tafwile kuba “uupuma,” nelyo nga kukonka iciGriki inkonko, “uupoosa amakofi.” (1 Timote 3:3, NW, utulembo twa pe samba) Tafwile ukuba ni ulya uupuma nelyo uutukaula abantu. Te kwesha ukuupana no muntu uububuka bwangu mu cipyu lyonse.

• Finshi afwaya ukucita mu bumi?

Bambi balafwaisha ifyuma kabili balayobwela amacushi. (1 Timote 6:9, 10) Bambi na bo balulumba fye tabakwata ifya kucita mu bumi. (Amapinda 6:6-11) Umuntu wa bukapepa, nangu ni fyo, akalanga umupampamina nga ulya wali na Yoshua, uwatile: “Ine na ba mu ng’anda yandi, tulebombela Yehova.”—Yoshua 24:15.

Amapaalo ne Milimo Yabamo

Uwatendeke icupo ni Yehova Lesa kabili e wacisuminishe. (Ukutendeka 2:22-24) Aapekenye icupo pa kuti ciikatanye umwaume no mwanakashi pamo mu kubelelela ukuti bengalaafwana. Nga ca kuti umulume no mukashi bakonka ifishinte fya mu Baibolo, kuti baenekela ukusanga ubuseko ubwingi mu bumi bwabo.—Lukala Milandu 9:7-9.

Nangu ni fyo, tulingile ukwishiba ukuti, tuleikala mu “nshita ishayafya.” Baibolo yasobele ukuti pali iyi nshita, abantu “bakaba abaitemwa, abatemwe ndalama, aba mataki, aba miiya, . . . abashashila, abaumalala, abatalama, . . . bashikamfutu, bacintalika, abatuumikwa.” (2 Timote 3:1-4) Iyi misango kuti yaonaula icupo ca umo apakalamba. E co, abalepanga ukuupana bafwile ukwishiba ifyabimbwamo ukwabulo kusupa. Na baupana kale bafwile ukutwalilila ukulawamyako icupo cabo ukupitila mu kusambilila no kukonka ubutungulushi bwa bulesa ubusangwa muli Baibolo.

Cine cine, abalepanga ukuupana bafwile baipekanishisha na ku fya ku ntanshi ilyo ubwinga bwapita. Bonse bafwile ukulatontonkanya pa fyo bakekala mu cupo te kutontonkanya fye pa kuupana. Lekeni Yehova amutungulule pa kuti mukacite amapange yenu mano mano ukucila ukwangwa fye ku cintemwa. Nga mwacite fyo, mukacilapo ukuipakisha icupo cisuma.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 5]

“Pa Fitabo Nabelengapo Takwabe Calondolola Bwino Ukutemwa nge ci”

Dokota Kevin Leman alembele ati, “Kuti mwaishiba shani nga cine cine namutemwana?” Kwalibako icitabo ca ku kale icalondolola ukutemwa. Nomba nacikokola imyaka mupepi na 2,000, lelo ukufika ne lelo pa fitabo nabelengapo takwabe calondolola bwino ukutemwa nge ci.”

Dokota Leman alelanda pa mashiwi ya mutumwa wa Bwina Kristu Paulo ayasangwa muli Baibolo pali 1 Abena Korinti 13:4-8 ayatila:

“Ukutemwa kulatekanya, kucite congwe. Ukutemwa takwikatwa kalumwa, takucita mataki, takutuumikwa, takucita cishiyene, takuifwaila ifya kuko, takufiishiwa ku mutima, takulinga cabipa, ukutemwa takusekelela pa cishilungeme, lelo kusekelela pamo ne cine; kushipikisha fyonse, kutetekela fyonse, kucetekela fyonse, kushishimisha fyonse. Ukutemwa takupwa.”

[Akabokoshi pe bula 8]

Mwibelelekwa ku Nkuntu

Cilemoneke fyo umukashana wa mu Baibolo umwina Shulamu alishibe bwino pa fyo icintemwa caba na maka ya kubeleleka. Ilyo Imfumu ya lulumbi Solomone yalemulansha, aebele abakashana banankwe ‘ukukanabuusha nangu kushibusha ukutemwa, kukasuke akuitemenwa.’ (Ulwimbo lwa Nyimbo 2:7) Uyu mukashana wa mano tafwaile ifibusa ukumupatikisha ukutekwa ubusha ku nkuntu. Ici kuti caafwa na balepanga ukuupana ilelo. Mufwile ukulama nga nshi inkuntu shenu. Nga mwaupana lekeni cikabe pa mulandu wa kuti mwalitemwa uyo muntu, te shina fye lya kuti mwalyupana.

[Icikope pe bula 6]

Nangu fye bantu bakokola mu cupo kuti bakosha icupo cabo

[Icikope pe bula 7]

Bushe omfwana shani na bafyashi bakwe?