Inshita ne Myaka fya kwa Yehova

“Te cenu ukwishibe nshita nangu myaka ifyo Tata abikile mu maka yakwe.”—IMILIMO 1:7.

1. Yesu ayaswike shani ifipusho fya batumwa bakwe ifyakumine ku nshita?

BUSHE tacili ca cifyalilwa fye ukuti “abateta no kulila pa fya muselu fyonse ifilecitwa” mu Kristendomu na mwi sonde lyonse bafwaye ukwishiba lintu ino micitile ibifi ikapwa no kupyanikwapo ne calo cipya icalungama ica kwa Lesa? (Esekiele 9:4; 2 Petro 3:13) Ilyo fye Yesu ashilafwa na pa numa ya kubuuka kwakwe, abatumwa bakwe bamwipwishe ifipusho fyakumine ku nshita. (Mateo 24:3; Imilimo 1:6) Nangu cibe fyo, Yesu pa kwasuka, tabalangile ifya kupende nshita. Mu kwasuka kumo abapeele icishibilo cabamo ifingi, na muli kumbi atile ‘tacali cabo ukwishibe nshita nangu myaka ifyo Wishi abikile mu maka yakwe.’—Imilimo 1:7.

2. Mulandu nshi twingasoselo kuti te lyonse Yesu aishibe ifyo Wishi alinge nshita ya fili no kucitika ku mpela?

² Nangu ca kuti Yesu e Mwana wafyalwa eka uwa kwa Yehova, na o te lyonse eshiba inshita Wishi atantika ukucitilamo ifintu. Mu busesemo bwakwe pa lwa nshiku sha kulekelesha, Yesu mu kuicefya asumine ukuti: “Lelo ulwa bushiku bulya na kashita kalya takuli uwaishiba, nangu ni bamalaika ba mu muulu, nangu Mwana, kano Tata.” (Mateo 24:36) Yesu aliitemenwe ukulolela Wishi mu kutekanya ukuti amusokolwele ubushiku bwa kulungatika ubwa konawilamo ino micitile ya fintu iyabipa.a

3. Cinshi twingasambililako ku fyo Yesu ayaswike ifipusho fyakumine ku mifwaile ya kwa Lesa?

³ Kuti twasambililako ifintu fibili ku nshila Yesu ayasukilemo ifipusho fyakumine ku nshita lintu ifintu fyali no kucitika ku kufikilisha imifwaile ya kwa Lesa. Ica ntanshi ca kuti, Yehova alitantika inshita akacitilamo ifintu; ne ca bubili ca kuti, wena eka e upime nshita, kabili ababomfi bakwe tabengenekela ukubebela libela ifyebo fya mu kulungatika pa lwa nshita yakwe ne myaka.

Inshita ne Myaka Ifya kwa Yehova

4. Ni mwi mwalola amashiwi ya ciGriki ayapilibulwa “inshita” ne “myaka” pa Imilimo 1:7?

⁴ Ni mwi mwalola amashiwi ya kuti “inshita” ne “myaka”? Mu mashiwi ya kwa Yesu ayalembwa pa Imilimo 1:7 mwaba imbali shibili isha nshita. Ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “inshita” lilosha ku “butali bwa nshita,” inshita iyapitapo (iikalamba nelyo iinono). “Imyaka” bupilibulo bwe shiwi ililosha ku nshita yapimwa nelyo iyasontwa, iciputulwa ca mu mwaka, nelyo inshita, umucitika ifintu fimo. W. E. Vine alandile ukulosha kuli aya mashiwi yabili aya kutendekelako ukuti: “Mu Imilimo 1:7 ‘Tata alipima inshita (chronos), ifiputulwa fya nshita, ne myaka (kairos), mu maka yakwe umwine, inshita ishicitikamo ifintu fimo.”

5. Ni lilali Yehova aishibishe Noa pa lwa mifwaile Yakwe iya konaula icalo capondama, kabili mulimo nshi uwa mbali shibili Noa abombele?

⁵ Ilyo kushilabe Lyeshi, Lesa alipimine imyaka 120 iya kupwishishamo icalo capondama icaletelweko na bantunse pamo na bamalaika abasangwike abantunse. (Ukutendeka 6:1-3) Pali iyo nshita Noa wa bukapepa ali ne myaka 480. (Ukutendeka 7:6) Takwetepo umwana kabili aikele imbula mwana pa myaka na imbi 20. (Ukutendeka 5:32) Lesa aebele Noa pa lwa mifwaile Yakwe iya kufumya ububifi pe sonde, pabe napapita imyaka iingi, ninshi abana bakwe abaume balikula no kuupa balyupa. (Ukutendeka 6:9-13, 18) Nalyo line, Yehova tasokolwelele Noa inshita yakwe iyatantikwa, nangu cingati amwebele ukubomba umulimo wa mbali shibili, e kuti ukukuula icibwato no kushimikila ku ba mu nkulo yakwe.—Ukutendeka 6:14; 2 Petro 2:5.

6. (a) Ni shani Noa alangile ukuti aashile imilandu ya pa fya nshita mu maboko ya kwa Yehova? (b) Kuti twapashanya shani ica kumwenako ca kwa Noa?

⁶ Pa makumi ya myaka ayengi—nakalimo pa myaka 50—“Noa alicitile; umwabelele conse ico Lesa amwebele.” “Ni ku citetekelo” Noa aacitile fyo, ukwabula ukwishiba ubushiku bwa kulungatika. (Ukutendeka 6:22; AbaHebere 11:7) Yehova tamwebele pa lwa nshita ya kulungatika lintu ifintu fyali no kucitika ukufikila lintu kwashele umulungu umo ukuti Mulamba atendeke. (Ukutendeka 7:1-5) Ukucetekela kwakumanina uko Noa acetekele Yehova kwamwafwile ukushiila imilandu ya pa fya nshita mu maboko ya kwa Lesa. Fintu Noa afwile atashishe lintu amwene ukucingilila kwa kwa Yehova pa nshita ya Lyeshi na lintu pa numa aishilefuma mu cibwato ukwisa pe sonde ilyawamishiwa! Apo tuli ne subilo lya kupusunsuka ilyapalako, bushe tatulingile ukutetekela Lesa muli uyo musango?

7, 8. (a) Bushe inko ne fyalo fyakwatisha amaka fyaishileko shani? (b) Ni mu nshila nshi Yehova ‘alingile nshita shalingwa no kupakule mipaka ya bwikalo bwa bantu’?

⁷ Pa numa ya Lyeshi, intuntuko sha kwa Noa ishingi shalilekele ukupepa kwa cine ukwa kwa Yehova. Pa kufwaisha ukutwalilila ukwikala mu ncende imo ine, batendeke ukukuula umusumba no lupungu ifya kubomfya mu kupepa kwa bufi. Yehova apingwilepo ukuti yali ni nshita ya kuti acitepo fimo. Afulungenye ululimi lwabo kabili “abapashile kulya [ku Babele], alekele baleya pano isonde ponse.” (Ukutendeka 11:4, 8, 9) Ilyo papitile nshita, amabumba ya ndimi yaishilekula ukube nko, ishi nko shimo shauminkene ne nko shimbi no kutendeka ukuteka mu fitungu, no kwisaba fye ifyalo fyakwatisha amaka.—Ukutendeka 10:32.

⁸ Pa kuti afikilishe imifwaile yakwe, limo limo Lesa alepakule mipaka ya fyalo no kwimika inshita lintu uluko lumo lwali no kuteka muli iyo ncende atemwa ukuteka nge calo cakwatisha amaka. (Ukutendeka 15:13, 14, 18-21; Ukufuma 23:31; Amalango 2:17-22; Daniele 8:5-7, 20, 21) Umutumwa Paulo alilandilepo pa lwa nshita ne myaka ifya kwa Yehova lintu aebele abaGriki basoma abali mu Atena ukuti: “Lesa uwalenga pano isonde na fyonse ifilipo . . . alengele kuli umo inko shonse sha bantunse ku kwikala pano nse ponse, pa kulinge nshita sha shiko ishalingilwe kabela, no kupakule mipaka ya bwikalo bwa shiko.”—Imilimo 17:24, 26.

9. Yehova aatelula shani inshita sha pe ne nshita ishalingwa ukulosha ku shamfumu?

⁹ Ici tacipilibula ukuti Yehova e ulenga ukuti kube ukucimfya konse mu fikansa fya calo no kupyanana mu fyalo. Nalyo line, kuti acitapo fimo nga asalapo ukucite fyo pa kuti apwishishishe imifwaile yakwe. E co, kasesema Daniele uwali no kumonako ukuwa kwa Calo Cakwatishe Amaka ica Babele no kupyanikwapo na Medo-Persia, asosele pa lwa kwa Yehova ukuti: “E utelule nshita sha pe ne nshita ishalingwa, e ufumyapo ishamfumu kabili aimikapo ishamfumu: e upeela amano ku ba mano, no kupeelo kwishiba ku baishibo mucetekanya.”—Daniele 2:21; Esaya 44:24–45:7.

‘Inshita Yalepalamina’

10, 11. (a) Myaka inga Yehova alingile libela nshita lintu ali no kulubula intuntuko sha kwa Abrahamu mu busha? (b) Cinshi cilangilila ukuti abena Israele tabaishibe mu kulungatika ubushiku lintu bali no kulubulwa?

¹⁰ Ilyo kwali kucila imyaka 400, Yehova alingiile libela umwaka wa kulungatika lintu ali no kuseebanya imfumu ya Calo Cakwatishe Amaka ica Egupti no kulubula intuntuko sha kwa Abrahamu mu busha. Pa kusokolole mifwaile yakwe kuli Abrahamu, Lesa alaile ukuti: “Ukwishiba wishibe ukuti ubufyashi bobe bukalebela mu calo icishili ca buko, no kubombela abaikalamo, kabili bene bakabacusha imyaka imyanda ine [400]; lelo no luko ulo bakabombela, ine nkalupingula: kabili pa numa ya ifi bakafumamo ne fyuma ifingi.” (Ukutendeka 15:13, 14) Mu kusupula kwakwe ukwa fyacitikile Israele, uko ashimike pa ntanshi ya Sanhedrin, Stefani aloseshe kuli ici ciputulwa ca nshita ica myaka 400 no kusoso kuti: “Awe ilyo yapalamine inshita ya cilayo ico Lesa alaile Abrahamu, abantu bakulile no kusanduluka mu Egupti, yasukile yaime mfumu imbi ku kuteka Egupti iishaishibe Yosefe.”—Imilimo 7:6, 17, 18.

¹¹ Uyu Farao mupya atekele abena Israele ubusha. Mose ali talalemba ibuuku lya Ukutendeka, nangu ca kuti cimoneke fyo ubulayo bwa kwa Yehova kuli Abrahamu bwapokelelwe ukupitila mu kushimika kwa pa kanwa nelyo mu kulemba. Nangu ni fyo, cimoneka kwati ifyebo abena Israele bakwete tafyabafwilishe ukupenda inshita ya kulungatika iya bushiku bali no kulubwilwamo ku mutitikisha. Lesa alishibe inshita lintu ali no kubalubula, lelo cilemoneka kwati aba bena Israele abalecula tabaebelwe. Pa Ukufuma 2:23-25 tubelengapo kuti: “Mu nshiku shilya ishingi, imfumu ya Egupti yalifwile. Kabili abana ba kwa Israele balaishe fyefu ku busha, balakuuta; yanina kuli Lesa ne nkuuta yabo ya mu busha. Na o aibukishe icipingo cakwe ico apingene na Abrahamu, na Isaki, na Yakobo. Awe Lesa amwene abana ba kwa Israele, kabili Lesa aliishibe.”

12. Ni shani fintu Stefani alangile ukuti Mose alitangilile inshita ya kwa Yehova mu co acitile?

¹² Uku kukanaishiba mu kulungatika lintu Israele ali no kulubulwa kuti twakwishibila na mu milandile ya kwa Stefani. Alanda pa lwa kwa Mose ati: “Ilyo ali ne myaka amakumi yane [40], caimine mu mutima ku kuyapempula bamunyina abana ba kwa Israele. Kabili ilyo amwene umo wa muli bene alecitwo bubi, acingilile uwalecushiwa, no kumulandula pa kuumo mwina Egupti. (Na o aleti bamunyina kuti bailuko kuti Lesa ku kuboko kwakwe alebapeele pusukilo, lelo tabailwike).” (Imilimo 7:23-25) Apa Mose aeseshe ukulubula Israele ukutangilila inshita ya kwa Lesa imyaka 40. Stefani ashimike ukuti ilyo Lesa ashilati ‘apusushe abena Israele,’ Mose ali no kupembelela imyaka na imbi 40.—Imilimo 7:30-36.

13. Bushe imibele yesu ipaleneko shani ku ya bena Israele pa nshita bashilalubulwa mu Egupti?

¹³ Nangu line ‘yalipalamine inshita ya kufikilishiwa kwa cilayo’ kabili ulya mwaka wa kulungatika walimikwe na Lesa, Mose na bena Israele bonse bali no kulange citetekelo. Bali no kulolela inshita yasontwa iya kwa Yehova, iyo camoneke ukuti tabaishibe fya kuipendela kabela. Na ifwe twalishininwa ukuti ukulubulwa kwesu ku micitile ya fintu iilipo kulepalamina. Twalishiba ukuti tuleikala mu “nshiku sha kulekelesha.” (2 Timote 3:1-5) E co bushe tatulingile ukuitemenwa ukulangisha icitetekelo cesu no kulolela inshita yalinga iya kwa Yehova iya bushiku bwakwe ubukalamba? (2 Petro 3:11-13) Lyene, ukupala Mose na bena Israele, tukemba ulwimbo lwa bukata ulwa kulubulwa, ku kulumba Yehova.—Ukufuma 15:1-19.

“Ilyo Yafikile Inshita”

14, 15. Twaishiba shani ukuti Lesa alipimine inshita iya kuti Umwana wakwe umwaume ese pe sonde, kabili ni ku lwa cinshi bakasesema nangu fye ni bamalaika bali abalola?

¹⁴ Yehova alimike inshita yapimwa iya kuti Umwana wakwe uwafyalwa eka engesa pe sonde nga Mesia. Paulo alembele ukuti: “Ilyo yafikile inshita, Lesa atumine Umwana wakwe, uwafyelwe ku mwanakashi, uwafyelwe umwina Malango.” (Abena Galatia 4:4) Ici cafikilishe ubulayo bwa kwa Lesa ubwa kutuma Ubufyashi—‘ubo kuli wene e kwali no kuba icumfwila ca nko sha bantu.’—Ukutendeka 3:15; 49:10.

¹⁵ Bakasesema ba kwa Lesa—nangu fye ni bamalaika—balepembelela “umwaka” lintu Mesia ali no kumoneka pe sonde na lintu ababembu bali no kumone pusukilo. Petro atile: “Bakasesema abasesemene ukusenamina ukukesa kuli imwe, bafwaishe no kwipushaipusha ifye pusukilo ili; balesapiko kuti ni ku nshita nshi nalimo ku musango nshi umupashi wa kwa Kristu uwali muli bene walesontelako kabela ifya kucula fya kwa Kristu, ne fya bukata ifikakonkapo pali ifyo. . . . Ifintu ifi bamalaika bakumbwo kulengelamo.”—1 Petro 1:1-5, 10-12.

16, 17. (a) Busesemo nshi Yehova apeele abaYuda ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ku kubaafwa ukulalolela Mesia? (b) Bushe ubusesemo bwa kwa Daniele bwayambukile shani ifyo abaYuda baleenekela Mesia?

¹⁶ Yehova alandile ubusesemo ubwabimbilemo “bacinelubali [70],” ukupitila muli kasesema wakwe Daniele—umuntu uwa citetekelo cishipungaila. Bulya busesemo bwali no kulenga abaYuda ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ukwishiba ukuti ukumoneka kwa kwa Mesia walaiwe kwalepalamina. Amashiwi yamo muli bulya busesemo yatila: “Ukutula pa kufuma kwa cebo ku kulenga Yerusalemu ukwikalwamo no kukuulwa, ukufika ku wasubwa, cilongoshi, kukaba bacinelubali cinelubali ba myaka [7 ukufushiwa imiku 7], kabili bacinelubali amakumi mutanda na babili ba myaka [7 ukufushiwa imiku 62].” (Daniele 9:24, 25) Abasoma ifya mipepele abaYuda, baKatolika, na baProtestanti bonse balasumina ukuti “bacinelubali” abalandwapo muli ili lembo ni bacinelubali ba myaka. “Bacinelubali” 69 e kuti (imyaka 483) aba muli Daniele 9:25 batendeke mu 455 B.C.E., lintu Imfumu ya ku Persia Artakishashete asuminishe Nehemia “ku kulenga Yerusalemu ukwikalwamo no kukuulwa.” (Nehemia 2:1-8) Baishilepwa imyaka 483 pa numa—mu 29 C.E., lintu Yesu abatishiwe no kusubwa no mupashi wa mushilo, muli fyo ukusanguka Mesia, nelyo Kristu.—Mateo 3:13-17.

¹⁷ Nampo nga abaYuda ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo balishibe mu kulungatika lintu imyaka 483 yatendeke tacaishibikwa. Lelo lintu Yohane Kabatisha atendeke ubutumikishi bwakwe, “abantu balelolela, na bonse baletontonkanya ulwa kwa Yohane mu mitima yabo, nga wene engaba e Kristu.” (Luka 3:15) Abasoma ifya Baibolo bamo batila icalengele uku kulolela cali busesemo bwa kwa Daniele. Lintu alelanda pali ici cikomo, Matthew Henry alembele ukuti: “Pano twaebwa . . . ifyo abantu, pa mulandu wa butumikishi no lubatisho lwa kwa Yohane, batendeke ukutontonkanya pa lwa kwa Mesia, no kulamutontonkanya ngo wapalamishe. . . . Bacinelubali 70 aba myaka aba muli Daniele nomba baile balepwa.” Manuel Biblique iya ciFrench iyalembwa na Vigouroux, Bacuez, na Brassac itila: “Abantu balishibe ukuti bacinelubali 70 aba myaka abalandilwepo na Daniele balepalamina ku mpela; tapali uwasungwike ukumfwa uko Yohane Kabatisha abilisha ukuti ubufumu bwa kwa Lesa nabupalama.” Abba Hillel Silver umuYuda uwasoma ifya Baibolo alembele ukuti ukulingana no “kupenda kwaseekele” pali ilya nshita, “Mesia aleenekelwa ukwisa pa kati ka 25 na 50 C.E. uwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo.”

Ifya Kucitika E Fishininkisha—Te Kupende Nshita

18. Nangu line ubusesemo bwa kwa Daniele bwalyafwilishe abaYuda ukwishiba inshita lintu Mesia engenekelwa ukumoneka, bushininkisho nshi ubwine bwine ubwalangilile ukuti Yesu ni Mesia?

¹⁸ Nangu ca kuti ukupende nshita kwalyafwile abaYuda ukwishibapo fimo pa lwa nshita lintu Mesia ali no kumoneka, ifyacitike mu kukonkapo filangilila ukuti ukupende nshita takwayafwile abantu ukushininwa pa lwa buMesia bwa kwa Yesu. Ilyo kwashele mupepi no mwaka umo ukuti Yesu afwe, aipwishe abasambi bakwe ukuti: “Bushe amabumba batila nine ani?” Bayaswike ati: “Ni Yohane Kabatisha; lelo bamo batila ni mwe Eliya; na bamo batila ni mwe umo wa muli bakasesema ba ntanshi alibuuka.” (Luka 9:18, 19) Tatwakwata ifyalembwa fya kuti Yesu alibalile ayambulapo ubusesemo bwa bacinelubali ba mampalanya ku kushinina ukuti ali e Mesia. Lelo inshita imo, atile: “Ubunte ndi na bo bwacishamo mu bwa kwa Yohane; pantu imilimo iyo Tata ampeele ukuti mpwishe, imilimo iyi ndecita, e inshimiko bunte ukuti Tata e wantuma.” (Yohane 5:36) Mu cifulo ca kuti ukupende nshita ukuli konse ukwasokololwa e ko kushinine ukuti Yesu ali e Mesia watuminwe na Lesa, ifyashinine fyali kushimikila kwakwe, ifipesha mano, ne fyacitike pa mfwa yakwe (imfifi ya mu cipesha mano, ukulepuka kwa cipembe ca mwi tempele, ne cinkukuma).—Mateo 27:45, 51, 54; Yohane 7:31; Imilimo 2:22.

19. (a) Bushe Abena Kristu baali no kwishiba shani ukuti ubonaushi bwa Yerusalemu nabupalama? (b) Mulandu nshi Abena Kristu ba mu kubangilila abafulumukile ku mpili nalyo line bakabile icitetekelo cakosa?

¹⁹ Ukupalako, pa numa ya mfwa ya kwa Yesu, Abena Kristu ba mu kubangilila tabalangilwe ifya kupende nshita lintu impela yalepalamina iya micitile ya fintu iya ciYuda yali no kubako. Ca cine, ubusesemo bwa kwa Daniele ubwa bacinelubali ba mampalanya bwalilandile pa lwa bonaushi bwa ilya micitile. (Daniele 9:26b, 27b) Lelo bwali no kwisabako pa numa “bacinelubali [70]” bapwa (455 B.C.E.-36 C.E.). Mu mashiwi yambi, pa numa Abena fyalo basangwike abakonshi ba kwa Yesu mu 36 C.E., icipandwa 9 ica kwa Daniele tacasokolwelele Abena Kristu ifyebo pa lwa kupende nshita pa numa ya ulya mwaka. Ifya kucitika, e fyali no kwishibisha ukuti imicitile ya fintu iya ciYuda yali no kupwa mu kwangufyanya, te kupende nshita iyo. Ifya kucitika ifyasobelwe na Yesu, fyatendeke ukubipisha mu 66 C.E., lintu imilalo ya ciRoma yasanshile Yerusalemu kabili lyene ukubwelelamo. Ici calengele ukuti Abena Kristu ba busumino, abayangilweko abaali mu Yerusalemu na Yudea ‘bafulumukile ku mpili.’ (Luka 21:20-22) Balya Bena Kristu ba mu kubangilila tabaishibe lintu ubonaushi bwa Yerusalemu bwali no kwisa, pantu tabalepende nshita. Mwandi balikwete icitetekelo cakosa pa kuti bashe amayanda, amabala, imilimo no kuyaikala ku nse ya Yerusalemu pa myaka nalimo ine ukufikila umulalo wa ciRoma wabwelulwike mu 70 C.E. no kulofya imicitile ya ciYuda!—Luka 19:41-44.

20. (a) Kuti twamwenamo shani mu fya kumwenako fya kwa Noa, Mose, na Bena Kristu ba mu kubangilila abali mu Yudea? (b) Finshi tukalanshanyapo mu cipande cikonkelepo?

²⁰ Pamo nge fyacitile Noa, Mose, na Bena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo aba mu Yudea, na ifwe ilelo kuti twaba abashininwa ukushila inshita ne myaka mu maboko ya kwa Yehova. Ukushininwa twashininwa ukuti tuleikala mu nshiku sha kulekelesha no kuti ukulubulwa kwesu kulepalamina, takwashintilila fye pa kupende nshita, lelo kwashintilila sana pa fya kucitika fya cine cine ifyafikilisha amasesemo ya Baibolo. Ukulundapo, nangu ca kuti tuleikala mu nshita ya kubapo kwa kwa Kristu, tatwingalekelesha ubucindami bwa kulangishe citetekelo no kuba abalola. Tufwile ukutwalilila ukufulukisha ukumona ifya kucitika fya kucincimusha ifyasobelwa mu Malembo. Ili e sambililo tukasambilila mu cipande cikonkelepo.

[Futunoti]

Ukupitulukamo

◻ Cinshi cintu Yesu asambilishe abatumwa bakwe pa lwa nshita ne myaka ifya kwa Yehova?

◻ Ni lilali Noa aishileishiba lintu Ilyeshi lyali no kutendeka?

◻ Cinshi cilangilila ukuti Mose na bena Israele tabaishibe mu kulungatika inshita bali no kulubulwa mu Egupti?

◻ Kuti twamwenamo shani mu fya kumwenako fya mu Baibolo pa lwa nshita ne myaka ifya kwa Yehova?

[Icikope pe bula 11]

Icitetekelo Noa akwete camulengele ukushila imilandu ya pa fya nshita mu maboko ya kwa Yehova