Ukwishiba “Umuntu wa Bupulumushi”
“Umupulumushi ulya akasokololwa, untu Shikulu Yesu akonaula.”—2 ABENA TESALONIKA 2:8.
1, 2. Mulandu nshi cili cakatama ukuti twishibe umuntu wa bupulumushi?
TWIKALA mu nkulo ya bupulumushi. Cili cinjelengwe ca mu kusalala kwa calo. Ukuli konse kuli umwenso wa bakutakaanya ba bupulumushi ne cintiinya cintu bapeela kuli ifwe bene ne fikwatwa. Nalyo line, kuliko umusango wacilishapo kubo wa bupulumushi uwa mu bumfisolo uwaba mu kubomba pa myanda ya myaka iingi. Muli Baibolo witwa “umuntu wa bupulumushi.”
2 Cili cakatama ukuti twishibe uyu muntu wa bupulumushi. Mulandu nshi? Pantu akongamina pa kunenuna ukwiminina kwesu ukusuma na Lesa ne subilo lyesu ilya bumi bwa ciyayaya. Shani? Pa kutulenga ukuleka icine no kutulenga mu cifulo ca ico ukusumina mu fya bufi, muli ifyo ukutupumbula ukufuma ku kupepa Lesa “mu mupashi na mu cine.” (Yohane 4:23) Cili camonekesha ukufuma ku ncitilo shakwe ukuti uyu musango wine uwa bupulumushi ulakaanya Lesa ne mifwaile yakwe, pamo pene na bantu bakwe abaipeela.
3. Ni shani fintu Baibolo ita ukusakamana kwesu ku mupulumushi?
3 Baibolo ilanda ulwa uyu muntu wa bupulumushi pali 2 Abena Tesalonika 2:3. Ukupuutwamo no mupashi wa kwa Lesa, umutumwa Paulo alembele ukuti: “Mwileka muntu amubepe nangu ni ku musango onse. Pantu [ubushiku bwa kwa Yehova ubwa bonaushi bwa iyi micitile ibifi tabwakese] kano Ubusangu bwabalilapo ukwisa, no kusokololwo muntu wa bupulumushi.” Pano Paulo aseseme ukuti ubusangu bwali no kwima no muntu wa bupulumushi aali no kumoneka pa ntanshi ya mpela ya iyi micitile. Na kuba, Paulo alondolwele mu cikomo 7 ukuti: “Cilebomba na nomba ica nkama ca bupulumushi.” E co mu mwanda wa myaka wa kubalilapo, uyu wa bupulumushi alitendeke ukuilangisha umwine.
Intulo ya Muntu wa Bupulumushi
4. Ni nani katendeka na kafwilisha wa muntu wa bupulumushi?
4 Ni nani uwatendeke kabili uwafwilisha uyu muntu wa bupulumushi? Paulo ayasuka ukuti: “Uyo mupulumushi ukwisa kwakwe kwabelo mwalolo kubomba kwa kwa Satana, mu maka yonse ne fiishibilo ne fipesha amano fya bufi, kabili mu longolo lonse lwa kuulungana ku baleonaika; pantu bakaano kupokelelo kutemwe cine no kupusukilamo.” (2 Abena Tesalonika 2:9, 10) E co Satana e wishi kabili e kakosha wa muntu wa bupulumushi. Kabili pamo fye nga fintu Satana abo wa kukaanya kuli Yehova, imifwaile Yakwe, na bantu Bakwe, e fyaba no muntu wa bupulumushi, nampo nga alicishiba nelyo iyo.
5. Lishamo nshi lilolela umupulumushi na abo abamukonka?
5 Abo abendela pamo no muntu wa bupulumushi bakacula ishamo limo line nge fyo acula—ukonaulwa: “Umupulumushi ulya akasokololwa, untu Shikulu Yesu akonaula . . . no kumusangule ca fye ku kumoneka kwa [kubapo, NW] kwakwe.” (2 Abena Tesalonika 2:8) Ilya nshita ya konaulwa kwa muntu wa bupulumushi na bakafwilisha bakwe (“abaleonaika”) ikesa mu kwangufyanya “ilyo Shikulu Yesu akasokololwa ukufuma mu mulu pamo na bamalaika ba maka yakwe mu mulilo uulebilima, ukucite cilandushi ku bakaano kwishiba Lesa, na ku bashinakila mbila nsuma ya kwa Shikulwifwe Yesu; bantu abakamono kukandwa, uboni bwa muyayaya.”—2 Abena Tesalonika 1:6-9.
6. Fyebo nshi ifyalundwako Paulo apeela pa lwa wa bupulumushi?
6 Paulo mu kulundako alondolola uyu mupulumushi, ukusoso kuti: “Uukaanya no kuisansabika pali conse iciitwo mulungu napamo icishinshimunwa; umusango wa kuti aikala mwi tempele lya kwa Lesa, aleitungo kuti ni Lesa.” (2 Abena Tesalonika 2:4) E co Paulo asoko kuti Satana aali no kwimya uwa bupulumushi, ica kushinshimuna ca bufi, uwali no kuibika nelyo fye pa mulu we funde lya kwa Lesa.
Ukwishiba Uwa Bupulumushi
7. Mulandu nshi tusondwelela ukuti Paulo talelanda pa lwa muntu umo, kabili cinshi cintu umuntu wa bupulumushi emininako?
7 Bushe Paulo alelanda ulwa muntu umo? Iyo, pantu alondolola ukuti uyu “muntu” alimoneke mu kasuba ka kwa Paulo kabili aali no kutwalilila mu kubako ukufikila Yehova amonaula pa mpela ya ino micitile. Muli ifyo, alibako pa myanda ya myaka. Ukwabulo kutwishika, takuli umuntu wa cine cine uwaikala pa butali bwa nshita bwabe fyo. E co inumbwilo “umuntu wa bupulumushi” ifwile ukwimininako ibumba, nelyo ikalasi, ilya bantu.
8. Ni nani ali umuntu wa bupulumushi, kabili ni mbali nshi shimo isha kwishibikilwako?
8 Ni bani abo? Ubushininkisho bulango kuti baba libumba lya bashibutotelo ba cilumba, abaibililika aba Kristendomu, abo ukucila pa myanda ya myaka baiimika abene beka nge funde ku bene. Ici kuti camonwa ku cishinka ca kuti kwalibako amakana ya mabutotelo yalekanalekana ne fyakaniko muli Kristendomu, cimo cimo mu kuba na bashibutotelo ba ciko, nalyo line cimo cimo ukulakangana na fimbi mu lubali lumo ulwa cifundisho nelyo icibelesho. Iyi mibele yaakanikana ili bushininkisho bwalengama ubwa kuti te kuti bakonke ifunde lya kwa Lesa. Te kuti bafume kuli Lesa. (Linganyeniko Mika 2:12; Marko 3:24; Abena Roma 16:17; 1 Abena Korinti 1:10.) Cintu aya yonse amabutotelo yakwata mu cinkumbawile cili ca kuti tabekatisha ku fisambilisho fya Baibolo, pa kuba nabatoba ifunde lya kuti: “Te kucilamo mu fyalembwa.”—1 Abena Korinti 4:6; moneni na kabili Mateo 15:3, 9, 14.
9. Fisumino nshi ifishili fya mu malembo ifyo uwa bupulumushi apyanikisha pa cine ca Baibolo?
9 Muli ifyo, uyu wa bupulumushi muntu wabamo abengi: bashibutotelo ba Kristendomu. Bonse bene, nampo nga ni bapapa, bashimapepo, bashikofu be calici lya ku kabanga, nelyo bakashimikila ba ciProtestanti, balakana icishingamo ca membu sha butotelo bwa Kristendomu. Balikabusha icine ca kwa Lesa no bufi bwa cisenshi, ukusambilisha ififundisho fya musango uyo ifishili fya mu malembo pamo nga bumunshifwa bwa mweo wa buntunse, umulilo wa helo, umutwala, na Bulesa Butatu. Bapala intungulushi sha butotelo ku bantu Yesu asosele ukuti: “Imwe muli ba kwa shinwe Kaseebanya, ne fya lunkumbwa fya kwa shinwe e fyo mufwayo kucita. . . . wa bufi, kabili e wishi wa buko.” (Yohane 8:44) Ifibelesho fyabo na fyo fiine filabasansalika nga ba bupulumushi, pantu bakana mu mibombele iyo iitoba amafunde ya kwa Lesa. Ku ba musango uyo Yesu asoso kuti: “Fumeni apa, mwe bacita amampuulu.”—Mateo 7:21-23.
Ukuisumbula Abene
10. Kwampana nshi uwa bupulumushi akwata na bakateka ba bupolitiki?
10 Ilyashi lya kale lilango kuti abo ababa muli ili kalasi lya muntu wa bupulumushi balilangisha icilumba cikalamba na matutumuko ica kuti mu cine cine balikambisha bakateka ba calo. Pe samba lya kabepekesho ka cifundisho ca ‘insambu ya bulesa iya shamfumu,’ bashibutotelo baliitunga ukuba umuntu wa pa kati uwakatama pa kati ka bakateka na Lesa. Balifwike cilongwe no kufumya ishamfumu na bakateka pa fipuna fya bufumu kabili baliba na maka ya kwalwila bacinkupiti ba bantu ku kwafwilisha nelyo ukulwisha bakateka. Mu musango umo wine, balisosa, nge fyacitile bashimapepo bakalamba aba ciYuda abakeene Yesu ukuti: “Tatukwete mfumu, kano Kaisare.” (Yohane 19:15) Nalyo line, Yesu mu kulengama asambilishe ukuti: “Ubufumu bwandi te bwa pano isonde.”—Yohane 18:36.
11. Ni shani fintu bashibutotelo baisumbula abene beka?
11 Pa kuisumbula abene na kabili ukucila pa bantuuntu fye, ili kalasi lya bupulumushi lyalipokelela batambatamba balekanalekana, ilingi line abafiita. Ukulundako, baliisaamika abene ne misango yonse iya fya kufwala fya kuicicibalika, capamo ne filongwe, imisalaba, ne fitebo. (Linganyeniko Mateo 23:5, 6.) Lelo Yesu na bakonshi bakwe tabakwete batambatamba ba musango uyo; bafwele nge fyalefwala abantuuntu fye. Bashibutotelo baliibuulila na kabili amalumbo pamo nga “Father,” “Holy Father” (Shifwe wa Mushilo), “Reverend” (Uwakatama), “Most Reverend” (Uwakatamisha), “His Excellency” (Uwapulamo), na “His Eminence” (Uwasumbukisha), ayalunda ku ‘kuisansabika kwabo ukucila pali bonse.’ Nalyo line, Yesu asambilishe ukukuma ku malumbo ya butotelo ukuti: “Mwiita uwa pano isonde, Tata.” (Mateo 23:9) Mu kupalako, Elihu, mu kusuusha bakasansamusha ba bumbimunda aba kwa Yobo, atile: “Shi mwileka mbishe umuntu, nangu [kupeele lumbo ku, NW] muntunse.”—Yobo 32:21.
12. Ni nani untu Paulo asosele ukuti e untu bashibutotelo mu cine cine balebombela?
12 Lintu Paulo ku numa kulya mu kasuba kakwe alondolwele ukuti umuntu wa bupulumushi aali natendeka imibombele yakwe, na kabili asosele ukukuma kuli abo abalangisha imibele ya bupulumushi iya ulya muntu ukuti: “Pantu ababe fi batumwa ba bufi, babomfi ba bucenjeshi, abaifungushanya ku kuba abatumwa ba kwa Kristu. Kabili te ca kusunguka; pantu Satana umwine aifungushanya ku kuba malaika wa lubuuto. E ico te ca kupapa nga bakapyunga wakwe baifungushanya kwati ni bakapyunga wa bulungami; impela yabo ikaba ifyabe milimo yabo.”—2 Abena Korinti 11:13-15.
Ukupondokela Ukupepa kwa Cine
13. Musango nshi uwa busangu Paulo asobele?
13 Paulo asosele ukuti uyu muntu wa bupulumushi aali no kwimina pamo no busangu. Na kuba, ukulondolola kwa kubalilapo Paulo apeele ukukuma ku kwishibishiwa kwa ili bumba lya bupulumushi kuli kwa kuti “ubushiku bwa kwa Yehova [lintu Yehova aonaula iyi micitile ibifi iya fintu] . . . tabwakese, kano Ubusangu bwabalilapo ukwisa.” (2 Abena Tesalonika 2:2, 3) Lelo cinshi capilibulwa ku “ubusangu”? Muli aya mashiwi yashingulwikeko, tabulepilibula ukutena fye nelyo ukuwa pa mulandu wa bunake bwa ku mupashi. Ishiwi lya ciGreek ilyabomfiwa pano pa “ubusangu” lyapilibwile, pa kati ka fintu fimbi, “ukusanguka” nelyo “ukwimina.” Amabupilibulo yafulilako yaplibula bwene nga “ukupondoka.” Ubupilibulo bwa kwa William Barclay bulondolola ukuti: “Bulya bushiku te kuti bwise ukufikila Ukupondoka Kukalamba kube nakucitika.” The Jerusalem Bible ibwita “Ukwimina Kukalamba.” E ico, mu mashiwi yashingulwikeko aya cintu Paulo alelandapo, “ubusangu” bulepilibula ukwimina ukupepa kwa cine.
14. Ni lilali ubusangu bwatendeke ukwimako mu kukosa?
14 Ni shani fintu ubu busangu, uku kupondoka, kwaimineko? Pali 2 Abena Tesalonika 2:6, Paulo alembele, ukulosha ku kasuba kakwe, pa lwa “cilesho” mupulumushi. Cali cinshi ico? Cali maka ya kulesha aya batumwa. Ukubapo kwabo, mu kuba ne fya bupe fyabo ifya maka ifyapeelwe no mupashi wa mushilo, bacilikile ubusangu ukufuma ku kuba icikuko lilya. (Imilimo 2:1-4; 1 Abena Korinti 12:28) Lelo lintu abatumwa bafwile, mupepi na ku mpela ya mwanda wa myaka uwa kubalilapo, inshansho sha kulesha shalifumishiwepo.
Ibumba Lishili lya mu Malembo ilya Bashibutotelo Lyaimako
15. Kutantika nshi kwaimikwe na Yesu ku cilonganino ca Bwina Kristu?
15 Icilonganino ico Yesu aimike calundulwike mu kati ka mwanda wa myaka wa kubalilapo pe samba lya kutungulula kwa baeluda (bakangalila) na babomfi batumikila. (Mateo 20:25-27; 1 Timote 3:1-13; Tito 1:5-9) Aba babuulilwe mu cilonganino. Bali baume ba ku mupashi abakampuka abashakwete ukukanshiwa kwaibela ukwa fya butotelo, pamo fye nga fintu Yesu takwete ukukanshiwa kwa musango uyo. Mu cine cine, ifibambe fyakwe balisungwike abati: “Bushe aishiba shani amalembo uyu, uushasambilila?” (Yohane 7:15) Kabili ukukuma ku batumwa, bakateka ba butotelo bamwene cimo cine ukuti: “Awe pa kumono kushipa kwa kwa Petro na Yohane, kabili pa kwishibo kuti bantu abashasambilila kabili batuutu, balasunguka, no kwishibo kuti baali pamo na Yesu.”—Imilimo 4:13.
16. Ni shani fintu ubusangu bwalengele ukupaasukako ukufuma ku cipasho ca Bwina Kristu ica mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ica kuteyanya kwa cilonganino?
16 Nangu cibe fyo, ubusangu bwaletelemo imfundo shafumine kuli bashibutotelo ba ciYuda kabili mu kupelako ku kwimikwa kwa butotelo bwa cisenshi ubwa Roma. Ilyo inshita yapitilepo no kwaluka ukufuma ku citetekelo ca cine kwacitike, ikalasi lishili lya mu malembo ilya bashibutotelo lyalimineko. Papa wafwikwe cilongwe atendeke ukuteka pali koleji ya bakadinala, abo mu kukonkapo bafumine ku myanda ya bashikofu na bashikofu bakalamba, abo mu kukonkapo basumbwilwe ukufuma kuli bashimapepo bakanshiwa ku seminario. Muli ifyo, tapalepele pa numa ya mwanda wa myaka uwa kubalilapo, ikalasi lya bashibutotelo ilya ca nkama lyabuulile amaka ya kuteka muli Kristendomu. Ili kalasi talyali lya cipasho ca baeluda na babomfi batumikila aba Bwina Kristu aba mu mwanda wa myaka wa kubalilapo lelo lyali lya cipasho ca micitile ya butotelo bwa cisenshi.
17. Ni lilali, ukucilisha, lintu amaka ya wa bupulumushi yakoshiwe?
17 Mu kubangilila nga nshi mu mwanda wa myaka walenga itatu C.E., abasumina abantuuntu fye baletelwe pa nshi ku cipimo ce bumba lya bubili ica bantu yaweyawe. Umuntu wa busangu uwa bupulumushi panono panono atendeke ukuteka. Aya maka yakoshiwe mu kati ka kuteka kwa kwa kateka Konstantino uwa ciRoma, ukucilisha pa numa ya Cilye ca Nicaea mu 325 C.E. Lyene Icalici no Buteko fyalilundinkene pamo. Muli ifyo, umuntu wa bupulumushi—bashibutotelo ba Kristendomu—babele umutande walepa uwa myanda ya myaka uwa basangu mu kupondokela Lesa wa cine, Yehova. Amafunde no kutantika fintu bakonka fyabo kabili te fya kwa Lesa.
Ifisambilisho fya Cisenshi
18. Fisambilisho nshi ifya miponto ifya cisenshi ifyo uwa bupulumushi apokelele?
18 Umuntu waleimako uwa bupulumushi na kabili aashime ifisambilisho fya cisenshi. Ku ca kumwenako, umulungu wa Bulesa Butatu uwa ca nkama, uushingomfwika wapyanishiwe pali Umo uusoso kuti: “Ine ndi Yehova, e shina lyandi; no bukata bwandi nshibupeela kuli umbi.” “Ni ne Yehova; takuli na umbi, takuli mulungu umbi kano ine.” (Esaya 42:8; 45:5) Uku kupyanikishapo kwa mfundo sha buntunse, nelyo fye isha cisenshi, pa cine ca kwa Lesa kwatanunwinwe ku kusanshamo imiponto yalundwako: ukushinshimunwa kwa kwa Maria waicefya uwa mu Baibolo nga “Nyina wa kwa Lesa” uwa Kristendomu. Muli ifyo, abatwala pa ntanshi ifisambilisho fya bufi ifya musango uyo, ikalasi lya bashibutotelo, babele aba ntanshi pa “mankumba” yatandilwe na Satana ku kwesha ukutusha ulubuto lusuma ulwatandilwe na Kristu.—Mateo 13:36-39.
19. Ni shani fintu Kristendomu atobaika tupandwa tupandwa ukutentemuka ukupulinkana mu myanda ya myaka, kabili cinshi calengelwe ukutwalilila?
19 Ilyo ukwakanikana no kupusana fyacitike, Kristendomu atobaike tupandwa tupandwa mu myanda ya mabutotelo ne fyakaniko. Lelo ubutotelo bupya bumo bumo nelyo icakaniko, ukufumyako fye finono, fyasungilile ubulekano bwa ciko ubwa bantu yaweyawe fye. Muli ifyo, ikalasi lya muntu wa bupulumushi lyalengwo kutwalilila ukutentemuka ukufika na kuli buno bushiku. Kabili licili liletwalilila ukuimika iline lyeka pa mulu wa bantuuntu fye mu kuba na batambatamba ba liko abamonekesha na malumbo ya kumfwika kwa pa mulu. Mu kulengama, Paulo takukwimye lintu asosele ukuti ikalasi lya muntu wa bupulumushi lyali no kuikatamika iline lyeka no kuisumbula iline lyeka ukufika ku cifulo capalo mulungu.
Bupapa
20. Ni shani fintu icitabo ca ciKatolika cilondolola papa?
20 Ica kumwenako ca kuikatamika kwa musango uyo ni co ica bupapa bwa ku Rome. Dikishonari ye calici iya kwa Lucio Ferraris, iyasabankanishiwe mu Italy, ilondolola papa ngo “wa mucinshi no kusumbuka kwa musango wa kuti tali fye muntu lelo, nga fintu cili, Lesa, kabili Vicar (Umwiminishi) wa kwa Lesa.” Icilongwe cakwe cilongwe cabamo fitatu “nge mfumu ya mulu, iye sonde ne ya helo.” Dikishonari imo ine itwalilila ukuti: “Papa, nga fintu cili, ni Lesa pe sonde, cilolo eka uwa ba busumino ba kwa Kristu, imfumu yakulisha pa shamfumu shonse.” Ilundako kuti: “Papa kuti pa nshita shimo acilima ifunde lya bulesa.” Na kabili, The New Catholic Dictionary ilondolola ulwa kwa papa ukuti: “Inkombe shakwe e bacindamisha ukucila pa filundwa fimbi ifye bumba lya beminishi ba fyalo.”
21. Cilanya incitilo sha kwa papa ne sho isha kwa Petro na malaika.
21 Ukupusanako na basambi ba kwa Yesu, papa ilingi line afwala batambatamba bapikana nga nshi kabili alapokelela ukulumbanya kwacishamo ukwa bantunse. Papa asuminisha abantu ukukontama kuli wene, ukutomona inindaminwe yakwe, no kumusenda pa mabeya yabo mu cipuna caibela. We bu ca fye bapapa balangisha pa myanda ya myaka! Ukucilana mu cine cine ku kwangusha kwa kuicefya ukwa kwa Petro, uwasosele kuli Korneli, mushika wa fita uwa ciRoma uwawile pa makasa ya kwa Petro ku kumupepa ukuti: “Ima, . . . na kuba ndi muntu fye”! (Imilimo 10:25, 26, Jerusalem Bible ya ciKatolika) Kabili we kucilana kuli malaika uwapeele Yohane Ukusokolola! Yohane aeseshe ukukontama mu kubamo ukupepa kuli ulya malaika, lelo malaika abilishe ukuti: “Awe ico te co. Ine ndi musha mubiyo, kabili umunabo wa bamunonko bakasesema kabili wa babake fyebo fya mwi buku ili. Pepa Lesa.”—Ukusokolola 22:8, 9.
22. Ni kwi funde nshi ilya mu Malembo kuntu uwa bupulumushi pambi engeshibikilwako?
22 Bushe uku kupimununa kwe kalasi lya bashibutotelo kuli ukwakosesha? Kuti twapima ici pa kubomfye funde lintu Yesu apeele ku kwishiba bakasesema ba bufi ukuti: “Mukabeshibila ku fisabo fyabo.” (Mateo 7:15, 16) Cinshi, lyene, caba ifisabo fya bashibutotelo pa myanda ya myaka na mu mwanda wesu uwa myaka wine uwalenga 20? Cinshi cikabe shamo lya uyu muntu wa bupulumushi, kabili ni bani bakakanako lilye shamo? Cishingamo nshi cintu abo abatiina Lesa mu cine cine bakwata ukulosha kuli uyu wa bupulumushi? Ifipande fikonkelepo fikalanda pali ifi fishinka.
Ifipusho fya Kupitulukamo:
◻ Cinshi caba umuntu wa bupulumushi, kabili ni lilali kwamoneke?
◻ Ni shani fintu Baibolo ishibisha katendeka wa ili kalasi lya bupulumushi?
◻ Ni shani fintu bashibutotelo baisumbula abene beka ukucila pa bantu?
◻ Fisambilisho nshi ifya busangu fyalundulwilwe na bashibutotelo?
◻ Ni shani fintu imibele ya bapapa yacilana na ilya iya kwa Petro na malaika?
[Icikope pe bula 14]
Umutumwa Petro, ukupusanako na bapapa, tasuminishe umuntunse ukumupepa