Yehova Lesa wa Mifwaile

“Cine cine ifyo napangile, e fyo cikaba, cine cine ifyo napandile amano, e fyo cikeminina.”—ESAYA 14:24.

1, 2. Cinshi cintu abengi basosa pa lwa mifwaile ya bumi?

ABANTU ukuli konse bepusha ukuti: “Cinshi caba imifwaile ya bumi?” Intungulushi ya bupolitiki iya ku Masamba yalondolwele ukuti: “Abantu abafulilako ukucila pali kale lyonse baleipusha ukuti, ‘Ni fwe bani? Cinshi caba imifwaile yesu?’” Lintu inyunshipepala yaipwishe abacaice pa bwipusho bwa caba imifwaile ya bumi, ukwankulako kwafulile kwali kwa kuti: “Ukucita icili conse ico umutima ulefwaya.” “Ukwikala akashita akali konse ukufika ku mwisulo.” “Ukwikala mu fya muilemeno.” “Ukukwata abana, ukusansamuka kabili lyene ukufwa.” Abengi bayumfwile ifyo buno bumi e bweka ubwabako. Tapali nangu umo uwalandile pa mifwaile ya nshita ntali iya bumi pe sonde.

² Uwasoma uwa buConfucian atile: “Ubupilibulo bwine bwine ubwa bumi busangwa mu kubako kwesu ukwa buntunse, ukwa munsaunte.” Ukulingana ne ci, abantu bali no kutwalilila ukufyalwa, ukushomboka pa myaka 70 nelyo 80, lyene ukufwa no kukanabako kuli pe na pe. Sayantisti uwasumina mu kusanguka atile: “Kuti pambi twafuluka icasuko ‘cikalamba’—lelo takwaba nangu cimo icabako.” Kuli aba abasumina mu kusanguka, ubumi bwaba kushomboka kwa kupusunsuka, mu kuba ne mfwa ukupwisha conse. Amano ya buntunse aya musango yo yatambika imimwene ya bumi iyabulwe subilo.

3, 4. Ni shani fintu imibele ya calo yambukila inshila abengi bamwenamo ubumi?

³ Abengi balatwishika nga ca kuti ubumi bwalikwata imifwaile lintu bamona ukuti ukubako kwa buntunse kwaisulamo ukupelelwa ukwafule fi. Mu nshita yesu, lintu umuntu aleenekelwa ukufika pa kantongolilo ka fya kupwishishisha fya mu fya maindastri ne fya sayansi, mupepi na bantu amamilioni ikana mu kusaalala kwa calo balilwala icabipisha nelyo tabaliishiwa mu kukumanina. Amamilioni ya bana balafwa cila mwaka ukufuma ku filenga fya musango yo. Mu kulundapo, uno mwanda wa myaka walenga 20 walikwata ukufula kwa mfwa imiku ine ukufuma ku nkondo nge fyali myanda ine iya myaka yafumako ukubikwa pamo. Imisoka, ulukaakala, ukubomfya bubi bubi imiti ikola, ukubongoloka kwa ndupwa, AIDS na malwele yapishiwa mu kwampana kwa bwamba yambi—umutande wa fya kusangwilako fyabipa uleingilishiwako. Intungulushi sha mu calo tashakwata ukupikulula kuli ishi mpika.

⁴ Mu cilolwa ca iyi mibele, umuntu umo alumbulwile cintu abengi basuminamo: “Tamwaba imifwaile mu bumi. Nga ca kuti ifi fintu fyabipa fyonse filecitika, lyene ubumi tabupilibula ifyafula.” Kabili umwaume umukoloci atile: “Nalipusha ico nabelapo pa nshita yalepa iya bumi bwandi. Nga ca kuti kwalibako imifwaile, nshili uwasakamana na kabili.” E co pa mulandu wa kuti icinabwingi tacaishiba umulandu Lesa asuminishisha ukucula, imibele ya calo iya kulenga ukushikitika ibalenga ukukanakwata isubilo lya cine cine ilya nshita ya ku ntanshi.

5. Mulandu nshi amabutotelo ya cino calo yalundilako ku kufulunganishiwa pa lwa mifwaile ya bumi?

⁵ Nelyo fye ni ntungulushi sha butotelo shalyakanikana, kabili abashashininkisha, pa lwa mifwaile ya bumi. Uwali kale shimapepo uwa pa St. Paul’s Cathedral mu London atile: “Ubumi bwandi bonse nalishomboka ukusanga imifwaile ya kubo mumi. . . . Nalifilwa.” Ca cine, bashibutotelo abengi basambilisha ukuti pa mfwa abasuma baya ku muulu na babi baya ku mulilo wa helo kuli pe na pe. Lelo iyi mimwene icili isha umutundu wa muntu pe sonde ku kutwalilila inshila yabo iya kulungulusha. Kabili nga ca kuti yali mifwaile ya kwa Lesa ukukwata abantu ukwikala mu muulu, mulandu nshi ashababumbile fye ukuba ifibumbwa fya mu muulu pa kabala ntanshi, nga fintu abumbile bamalaika, na muli ifyo ukutengela abantunse ukucula ukwingi? E co ukufulunganishiwa ukukuma ku mifwaile ya bumi pe sonde nelyo ukukaana ukusumina ukuti bwalikwata imifwaile iili yonse kwaliseeka.

Lesa wa Mifwaile

6, 7. Cinshi cintu Baibolo itweba pa lwa kwa Mulopwe wa Kubumbwa konse?

⁶ Lelo, icitabo cacishapo ukwananishiwa mu kusaalala mu lyashi lya kale lyonse, Baibolo wa Mushilo, citweba ukuti Yehova, Mulopwe wa mu kubumbwa konse, ni Lesa wa mifwaile. Citulangisha ukuti alikwata imifwaile ku mutundu wa buntunse pe sonde iya nshita ntali, na kuba, iya ciyayaya. Kabili lintu Yehova afwaya ukucita icintu cimo, cili no kucitika ukwabula ukufilwa. Kwati fye fintu imfula ilenga imbuto ukupuuka, e fyasosa Lesa, “e fyo cikabe cebo candi icifuma mu kanwa kandi: tacakabwelele ibusha kuli ine, kano cacite co natemwa, no kushuka muli ico nacitumina.” (Esaya 55:10, 11) Conse ico Yehova asosa akapwishishisha, “e fyo cikeminina.”—Esaya 14:24.

⁷ Ifwe fwe bantunse kuti twakwata ukucetekela kwakumanina ukwa kuti Uwa maka yonse akasunga amalayo yakwe, pantu Lesa ‘tabepa.’ (Tito 1:2; AbaHebere 6:18) Lintu atweba ukuti akacitapo cimo, icebo cakwe ciba kwebekesha kwa kuti cikacitika. Ciba fye kwati nacifikilishiwa kale. Abilisha ukuti: “Ine ndi Lesa, takuli na umbi, ni ne Lesa, takuli no waba nga ine; nongole mpelekesho ukutula pa kutendeka, ukutula ku kale ifishilacitwa, nati, Ukupanda amano kwandi kukeminina, conse ico mpanga ndacita; . . . cene, nalisosa, nkacilengo kwisabapo; nalipanga, nkacicita.”—Esaya 46:9-11.

8. Bushe abo abafwaya Lesa mu kufumaluka kuti bamusanga?

⁸ Mu kulundapo, Yehova ‘tafwayo muntu ukonaika, lelo onse ukulola ku kulapila.’ (2 Petro 3:9) Pali uyu mulandu, tafwaya uuli onse ukuba umumbuulu pa lwa wene. Kasesema we shina lya Asaria atile: “Nga mwamufwaya [Lesa], kuti asangwa kuli imwe; lelo, nga mwamusuula kuti asuula na imwe.” (2 Imilandu 15:1, 2) E co, abo mu kufumaluka abafwaya ukwishiba Lesa ne mifwaile yakwe mu kushininkisha kuti bacite fyo nga ca kuti babombesha ukufwayafwaya wene.

9, 10. (a) Cinshi capayanishiwilwa abo abafwaya ukwishiba Lesa? (b) Cinshi cintu ukufwayafwaya mu Cebo ca kwa Lesa kutupeela amaka ya kucita?

⁹ Ukufwayafwaya kwi? Kuli abo mu cine cine abalefwayafwaya Lesa, alipayanya Icebo cakwe, Baibolo. Ukupitila mu mupashi wakwe uwa mushilo, amaka yabomba yamo yene ayo abomfeshe ku kulenga ukubumbwa konse, Lesa atungulwile abaume ba busumino ukulemba ico tukabila ukwishiba pa lwa mifwaile yakwe. Ku ca kumwenako, ukukuma ku busesemo bwa Baibolo, umutumwa Petro atile: “Ukufwaya kwa buntu takwaletwa kusesema nangu limo, lelo ni pa kobelwa ku [mupashi] wa mushilo e po abantu ba mushilo balandiile.” (2 Petro 1:21) Mu kupalako, umutumwa Paulo abilishe ukuti: “Amalembo yonse yantu yapuutwamo kuli Lesa, kabili ya mulimo ku kusambilisha, ku kwebaula, ku kulungika, ku kufunda kwa mu bulungami; ukuti umuntu wa kwa Lesa abe uwapwililila, uwaiteyanya [mu kukumanina, NW] ku kubombo mulimo onse usuma.”—2 Timote 3:16, 17; 1 Abena Tesalonika 2:13.

¹⁰ Mona ukuti Icebo ca kwa Lesa citulenga ukuba, te uushapwililika nelyo uushakumanina, lelo “uwapwililila, uwaiteyanya mu kukumanina.” Cilenga umo ukuba uwashininkisha pa lwa untu Lesa aba, icaba imifwaile yakwe, na cintu afwaya ku babomfi bakwe. Ici kuti caenekelwa ukufuma mu citabo caletwako na Lesa. Kabili e ntulo fye yeka iyo twingafwayafwayamo ku kunonka ukwishiba kwalungikwa ukwa kwa Lesa. (Amapinda 2:1-5; Yohane 17:3) Pa kucite fyo, tatwakabe na kabili “abaice abasensenunwa kabili abapepelulwa ku mwela onse we sambilisho, ku kufinsha kwa bantu, incenjeshi ku kwelenganye fya kulufya.” (Abena Efese 4:13, 14) Kemba wa malumbo alumbulwile imimwene yalinga ukuti: “Icebo cenu [ica kwa Lesa] ni nyali ku makasa yandi, kabili lubuuto ku nshila yandi.”—Ilumbo 119:105.

Ukusokololwa mu Kulundulukilako

11. Ni shani fintu Yehova asokolola imifwaile yakwe ku mutundu wa muntu?

¹¹ Pa kutendeka pene ukwa lupwa lwa buntunse, Yehova asokolwele imifwaile yakwe ukulola kuli lino isonde na bantunse bali pali lyene. (Ukutendeka 1:26-30) Lelo lintu abafyashi besu aba kubalilapo bakeene bumulopwe bwa kwa Lesa, umutundu wa muntu wawilile mu mfifi ya ku mupashi ne mfwa. (Abena Roma 5:12) Nangu ni fyo, Yehova alishibe ukuti kwali no kubako abo abengafwaya ukumubombela. Muli ifyo, ukupulinkana imyanda ya myaka, alisokolola imifwaile yakwe ku babomfi bakwe aba busumino mu kulundulukilako. Bamo abo aumfwene na bo baali ni Enoke (Ukutendeka 5:24; Yuda 14, 15), Noa (Ukutendeka 6:9, 13), Abrahamu (Ukutendeka 12:1-3), na Mose (Ukufuma 31:18; 34:27, 28). Kasesema wa kwa Lesa Amose alembele ukuti: “Shikulu Yehova tacita kantu, kano abala asokolwele ca nkama cakwe ku babomfi bakwe bakasesema.”—Amose 3:7; Daniele 2:27, 28.

12. Ni shani fintu Yesu asanikile ulubuuto lwalundwako pa mifwaile ya kwa Lesa?

¹² Lintu Umwana wa kwa Lesa, Yesu Kristu, aali pe sonde imyaka mupepi na 4,000 pa numa ya kupondoka mu Edene, ifishinka fya kulonsha ifyafulilako ifingi ifya mifwaile ya kwa Yehova fyalisokolwelwe. Ici cali ifyo maka maka ukukuma ku mifwaile ya kwa Lesa iya kwimika Ubufumu bwa mu muulu ku kuteka isonde. (Daniele 2:44) Yesu apangile ubo Bufumu ukuba e mutwe wa kusambilisha kwakwe. (Mateo 4:17; 6:10) Wene na basambi bakwe basambilishe ukuti pe samba lya Bufumu, imifwaile ya kwa Lesa iya kutendekelako iye sonde no mutundu wa muntu ikafikilishiwa. Isonde likasangulwa paradise waikalwamo na bantunse bapwililika, abakekala kuli pe na pe. (Ilumbo 37:29; Mateo 5:5; Luka 23:43; 2 Petro 3:13; Ukusokolola 21:4) Mu kulundapo, Yesu na basambi bakwe balangishe icali no kucitika muli cilya calo cipya ukupitila mu fipesha amano ifyo Lesa abapeele amaka ya kucita.—Mateo 10:1, 8; 15:30, 31; Yohane 11:25-44.

13. Ukulosha ku mibombele ya kwa Lesa no mutundu wa buntunse, kwaluka nshi kwacitike pa Pentekoste 33 C.E.?

¹³ Pa Pentekoste 33 C.E., inshiku 50 pa numa ya kubuushiwa kwa kwa Yesu, umupashi wa kwa Lesa walipongolwelwe pa cilonganino ca bakonshi ba kwa Kristu. Capyene pali Israele wabulwo busumino nga bantu ba kwa Yehova aba cipingo. (Mateo 21:43; 27:51; Imilimo 2:1-4) Ukupongololwa kwa mupashi wa mushilo pali kalya kashita bwali bushininkisho bwa kuti, ukufuma pali ilya nshita ukuya na ku ntanshi, Lesa aali no kusokolola icine pa lwa mifwaile yakwe ukupitila muli ili pitilo lipya. (Abena Efese 3:10) Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E., icimpangilile ca kuteyanya kwa cilonganino ca Bwina Kristu calimikwe.—1 Abena Korinti 12:27-31; Abena Efese 4:11, 12.

14. Ni shani fintu bakafwaya ba cine bengeshiba icilonganino ca cine ica Bwina Kristu?

¹⁴ Ilelo, bakafwaya ba cine kuti baishiba icilonganino ca cine ica Bwina Kristu ukupitila mu kulangisha kwa ciko ukwa lyonse ukwa mibele ya kwa Lesa iyapulamo, ukutemwa. (1 Yohane 4:8, 16) Mu cine cine, ukutemwa kwa bumunyina e ca kwishibilako ubuKristu bwine bwine. Yesu atile: “Muli ici e mo bonse bakeshibilo kuti muli basambi bandi, nga mwaba no kutemwana.” “Ili e funde lyandi, ilya kuti mutemwane, ifyo natemwa imwe.” (Yohane 13:35; 15:12) Kabili Yesu acinkwileko bakakutika bakwe ukuti: “Ni mwe banandi, nga mwacite fyo imweba.” (Yohane 15:14) E co ababomfi ba cine aba kwa Lesa ni abo abekalila kwi funde lya kutemwa. Tabalanda fye pali kwene, pantu “icitetekelo icabule milimo ninshi califwa.”—Yakobo 2:26.

Ukubuutushiwa

15. Ni ku lwa cinshi ababomfi ba kwa Yehova bengaba abaebekeshiwa?

¹⁵ Yesu asobele ukuti mu kuba no kupita kwa nshita, icilonganino ca cine ica Bwina Kristu cali no kubuutushiwa mu kukulilako ukukuma ku mifwaile ya kwa Lesa. Alaile abakonshi bakwe ukuti: “Ubukota, [umupashi] wa mushilo uo Tata akamutumina mwi shina lyandi, wene akamusambilisha fyonse, no kumwibulula fyonse ifyo nasosele kuli imwe.” (Yohane 14:26) Yesu na kabili atile: “Moneni, ine nakulaba na imwe ukufika na pa [ku kusondwelela kwa micitile ya fintu, NW]. (Mateo 28:20) Muli ifyo, ukubuutushiwa ukukuma ku cine pa lwa kwa Lesa ne mifwaile yakwe kulengilishiwako pa kati ka babomfi ba kwa Lesa. Ee, “inshila ya balungami yaba ngo lubuuto ulwabalika, ululeya no kubuuta kasuka akasuba kasaama.”—Amapinda 4:18.

16. Cinshi cintu ukubuutushiwa kwesu ukwa ku mupashi kutweba pa lwa pantu tuli ukukuma ku mifwaile ya kwa Lesa?

¹⁶ Ilelo, lulya lubuuto lwa ku mupashi lwalibalikisha ukucila pali kale lyonse, pantu tuli pa nshita lintu amasesemo ya Baibolo ayengi yalefikilishiwa nelyo yali mupepi no kufikilishiwa. Aya yatulangisho kuti tuleikala mu “nshiku sha kulekelesha” isha ino micitile ibifi iya fintu. Cino cili e ciputulwa ca nshita iciitwa “ukusondwelela kwa micitile ya fintu”; ikakonkwapo ne calo cipya ica kwa Lesa. (2 Timote 3:1-5, 13; Mateo 24:3-13, NW) Nga fintu casobelwe na Daniele, Ubufumu bwa mu muulu ubwa kwa Lesa mu kwangufyanya “bukashonaula no kupesha aya mabufumu yonse [ayalipo nomba], kabili bukeminina umuyayaya.”—Daniele 2:44.

17, 18. Masesemo nshi yakalamba ayalefikilishiwa nomba?

¹⁷ Pa kati ka masesemo ayalefikilishiwa nomba paba ubwalembwa mu cikomo 14 ica kwa Mateo icipandwa 24. Palya Yesu atile: “Imbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa ku fyalo fyonse ku kubo bunte ku nko shonse; e lyo impela ikesa.” Ukushinguluke sonde lyonse, uyo mulimo wa kushimikila Ubufumu ulecitwa ku mamilioni ya Nte sha kwa Yehova. Kabili imyanda iya makana ya bantu baleilunda kuli bene cila mwaka. Ici caba mu kumfwana no busesemo pali Esaya 2:2, 3, ubusoso kuti “mu nshiku [sha ku mpela, NW]” isha cino calo cibifi, abantu ukufuma mu nko ishingi bali no kwisa ku kupepa kwa cine ukwa kwa Yehova, kabili ‘akabalanga imibele yakwe, kabili bakenda mu nshila shakwe.’

¹⁸ Aba bapya balekonkomokela ku kupepa kwa kwa Yehova “nge kumbi,” nga fintu casobelwe pali Esaya icipandwa 60, icikomo 8. Isa 60 Icikomo 22 cilundapo ukuti: “Umunono akabe kana limo, uwacepa akabo luko lwakosa, Ine Yehova ne wasose ci, mu nshita ya ciko nkacilengo kukalakasha.” Ilya nshita, ubushininkisho bulanga ukuti, e ino ine. Kabili abapya kuti baba abacetekela ukuti mu kubishanya ne Nte sha kwa Yehova, balisa mu kubishanya ne cilonganino ca cine ica Bwina Kristu.

19. Mulandu nshi twasosela ukuti abapya ababishanya ne Nte sha kwa Yehova baleisa ku cilonganino ca cine ica Bwina Kristu?

¹⁹ Mulandu nshi twingasosele ci mu kuba no kushininkisha? Pantu aba bapya, capamo na mamilioni abo kale kale abali mu kati ka kuteyanya kwa kwa Yehova, balipeela ubumi bwabo kuli Lesa kabili balecita ukufwaya kwakwe. Ici cilesanshamo ukwikala mu kumfwana ne funde lya kutemwa kwa bukapepa. Ngo bushininkisho bumo ubwa ici, aba Bena Kristu balifule “mpanga shabo shibe ifya kuliminako umushili, na mafumo yabo yabe ifya kutungwilako imiti. . . . [tabasambilila] kabili ubulwi.” (Esaya 2:4) Inte sha kwa Yehova shonse mu kusaalala kwa calo balicita ici pantu balabelesha ukutemwa. Ici cilepilibula ukuti tabakatale abemya ifyanso fya nkondo ukulwisha umo no munankwe nelyo uuli onse umbi. Muli ici baliba abaibela—ukukanapala amabutotelo ya calo. (Yohane 13:34, 35; 1 Yohane 3:10-12, 15) Tabaibimba mu kupupo luko ukulenga amalekano, pantu bapanga bumunyina bwa mu cibulungwa ubwaikashiwa ku kutemwa, “ukukakila fyonse pamo mu kwitabana.”—Abena Kolose 3:14; Mateo 23:8; 1 Yohane 4:20, 21.

Abengi Basalapo Ukukanaishiba

20, 21. Mulandu nshi icinabwingi ica mutundu wa muntu babela mu mfifi ya ku mupashi? (2 Abena Korinti 4:4; 1 Yohane 5:19)

²⁰ Ilintu ulubuuto lwa ku mupashi pa kati ka babomfi ba kwa Lesa lulebalikilako, abekashi ba pe sonde abashala baleingila mu kushikilako mu mfifi ya ku mupashi. Tabaishiba Yehova nelyo imifwaile yakwe. Kasesema wa kwa Lesa alondolwele iyi nshita lintu atile: “Mona, imfifi ikafimba pano isonde, ne kumbi ilyafitula pa bantu na bantu.” (Esaya 60:2) Ici cabe fyo pa mulandu wa kuti abantu tabalangisha ubuseko bwafumaluka mu kusambilila pa lwa kwa Lesa, kabili tabalangisha ukufwaisha kwa kwesha ukumutemuna. Yesu atile: “No bu e bupingushi, ubwa kuti ulubuuto lwaisa pano isonde, na bantu batemenwe imfifi ukucila ifyo batemenwe ulubuuto; pantu imilimo yabo ya bubifi. Pantu onse uucite fya bubifi apato lubuuto, kabili tesa ku lubuuto, ukuti iiseebana imilimo yakwe.”—Yohane 3:19, 20.

²¹ Abantu umo umo aba musango yo tababa no buseko bwine bwine mu kusanga icaba ukufwaya kwa kwa Lesa. Mu cifulo ca ico, bashimpa ubumi bwabo pa kucita ukufwaya kwabo abene. Pa kusuula ukufwaya kwa kwa Lesa, baibika abene mu cifulo ca busanso, pantu Icebo cakwe cibilisha ukuti: “Uufumyo kutwi ku kuumfwa amalango, ne pepo lyakwe line ca muselu kuli Yehova.” (Amapinda 28:9) Bakacula ku fya kufumamo fya nshila basala. Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Mwilufiwa; Lesa tasentekwa; pantu ico umuntu abyala, e co akalobolola.”—Abena Galatia 6:7.

22. Cinshi cintu icinabwingi abalefwaya ukwishiba Lesa nomba balecita?

²² Nangu cibe fyo, kwalibako icinabwingi abalefwaya ukwishiba ukufwaya kwa kwa Lesa, abo abafwayafwaya wene mu kufumaluka, kabili abakulilwa kuli wene. “Palameni kuli Lesa, na o alapalama kuli imwe,” e fisosa Yakobo 4:8. Ukukuma ku ba musango yo Yesu atile: “Uucite cine esa ku lubuuto mu kuti imilimo yakwe imoneke, pa kuti muli Lesa e mo ibombeelwe.” (Yohane 3:21) Kabili we nshita ya ku ntanshi iyawamisha iyo Lesa afwaila abo abesa ku lubuuto! Icipande cesu icikonkelepo cili no kulanda pali ici cilolelo ca kucincimusha.

Kuti Wayasuka Shani?

◻ Cinshi cintu abengi basosa ukukuma ku mifwaile ya bumi?

◻ Ni shani fintu Yehova aisokolola umwine nga Lesa wa mifwaile?

◻ Kubuutushiwa nshi ukukalamba ukwacitike mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E.?

◻ Ni shani fintu icilonganino ca cine ica Bwina Kristu cingeshibikwa ilelo?