Tukiki—Umusha Munensu Uwacetekelwa
INSHITA ishingi, Tukiki aleendela pamo no mutumwa Paulo kabili abombele nge nkombe yakwe. Ali ni ntumi iyaleseekeshiwa icuma ne fishingamo fya bwangalishi. Apantu Amalembo yakomaila pa kucetekelwa kwakwe—imibele iikabilwa ku Bena Kristu bonse—nakalimo kuti mwafwayo kwishiba ifingi pa lwa wene.
Paulo alondolwele Tukiki nga “munyinefwe uwatemwikwa kabili kapyunga wa cishinka kabili umusha munensu muli Kristu.” (Abena Kolose 4:7) Mulandu nshi Paulo amwenene Tukiki muli iyo nshila?
Umulimo wa Kukumbusuka ku Yerusalemu
Mupepi na 55 C.E., Abena Kristu mu Yudea bali mu kukabila. Mu kuba no kwaafwa kwa filonganino mu Europe na Asia Minor, Paulo ateyenye umusangulo uwa kubaafwa. Tukiki, uwaleikala mu citungu ca Asia, alibombeleko uyu mulimo wa kukumbusuka.
Pa numa ya kukambisha fintu uyu musangulo wali no kupeelwa, Paulo atubulwile ukuti abaume bacetekelwa batumwe ku Yerusalemu nelyo bakaye pamo nankwe, ukusenda umusangulo. (1 Abena Korinti 16:1-4) Lintu aimine ulwendo ulutali ukufuma ku Greece ukuya ku Yerusalemu, alishindikwe na baume abafulilako, umo uwa bene afwile ali ni Tukiki. (Imilimo 20:4) Nalimo ibumba ilikalamba ilya musango yo lyalekabilwa pantu basendele indalama isho baseekeshiwe ne filonganino ifyafulilako. Ukufwaya ukuicingilila ku fipondo fya mu nshila nalimo wali e mulandu ukalamba walengele.—2 Abena Korinti 11:26.
Apantu Aristarki na Trofimu bashindike Paulo ku Yerusalemu, bamo batontonkanyo kuti Tukiki na bambi bafwile na bo bene balikonkele. (Imilimo 21:29; 24:17; 27:1, 2) Pantu Tukiki alibombeleko uyu mulimo wa kukumbusuka, aba ni umo pa bafulilako uutunganishiwa ukuba uwa “bwananyina” uwabombele pamo na Tito mu Greece mu kuteyanya umusangulo kabili “uwasontelwe ku nkuta abe umuyendo munensu [uwa kwa Paulo] mu kupyunga uku kwa nkumbu uko tulepyunga.” (2 Abena Korinti 8:18, 19; 12:18) Nga ca kuti umulimo Tukiki abalilepo ukubomba wali uukalamba, no wa cibili wine wali cimo cine.
Ukufuma ku Roma Ukuya ku Kolose
Imyaka 5 nelyo 6 iyakonkelepo (60-61 C.E.), Paulo aleenekelo kukakulwa lintu akakilwe umuku wa kubalilapo mu Roma. Tukiki ali pamo nankwe, imyanda ya bakilomita ukufuma ku mwabo. Pali iyo nshita Tukiki alefwayo kubwelela ku Asia. Ici calengele ukuti Paulo alaishe bakalata ku filonganino fya Bwina Kristu ifya muli iyo ncende no kutuma Onesimu umusha wafulumwike uwa kwa Filemone, ukuti abwelele ku Kolose. Tukiki na Onesimu basendele nalimo bakalata batatu abo nomba baba mu mutande wa mabuuku ya Baibolo—kalata umo aile ku bena Efese, umo ku bena Kolose, e lyo na umo kuli Filemone. Napamo kwali kalata uwatwelwe ku cilonganino mu Laodikea, umusumba uwabelele apalepa bakilomita 18 ukufuma ku Kolose.—Abena Efese 6:21; Abena Kolose 4:7-9, 16; Filemone 10-12.
Tukiki taali fye ni kasenda wa bakalata epela. Ali ni nkombe yacetekelwa, pantu Paulo alembele ati: “Tukiki, munyinefwe uwatemwikwa kabili kapyunga wa cishinka kabili umusha munensu muli Kristu, akamushimikile milandu yandi yonse; e o ndetumina kuli imwe ici cine, ica kuti mwishibe ifyo tuli, no kusansamushe mitima yenu.”—Abena Kolose 4:7, 8.
Uwasoma E. Randolph Richards alondololo kuti kasenda wa bakalata “ilingi line aleshimikila abalepokelela kalata ifyebo fya watumine kalata ukulunda pa fyebo fyalembelwe. . . . [Umulandu umo] uo kasenda wa bakalata alekabilwo kuba uwacetekelwa wali [wa kuti] ilingi line alesende fyebo fyalundwako. Kalata kuti alondololo mulandu mu kusupula, ilingi line ukulingana ne mimwene ya watumine, lelo kasenda wa kalata enekelwo kupitulukilamo uupokelele kalata muli tonse.” Nangu cingati kalata alelanda pa fisambilisho na pa milandu yakakala, ifyebo fyalundwako fyaleshimikwa ne nkombe iyacetekelwa.
Bakalata abatuminwe ku bena Efese, ku bena Kolose, na kuli Filemone tabalandile ifingi pa lwa mikalile ya kwa Paulo. E ico Tukiki aali no kushimika pa kanwa kakwe, ukulondolola imikalile ya kwa Paulo mu Roma, e lyo no kupimununa imibele ya mu filonganino pa kuti abakoseleshe. Ifyebo ne fishingamo fya musango yu fyaleseekeshiwa fye ku bantu abacetekelwa kabili aba cishinka abengemininako uwabatumine. Tukiki ali muntu uwa musango yo.
Ukwangalila Imilimo ya Kutali
Pa numa bamufumishe mu cifungo pa ng’anda mu Roma, Paulo alangulwike ukutuma Tukiki nelyo Artema kuli Tito pa cishi ca Krete. (Tito 1:5; 3:12) Mu nshita bamukakile umuku wa cibili mu Roma (nakalimo mupepi na 65 C.E.), Paulo na kabili atumine Tukiki ku Efese, napamo ukuyapyana icifulo ca kwa Timote uwali no kwisa kuli wene.—2 Timote 4:9, 12.
Tacaishibikwa bwino nampo nga Tukiki aile konse kubili ku Krete na ku Efese. Nangu cibe fyo, ifya kuloshako fitubululo kuti alitwalilile ukuba umo uwa balebishanya sana na Paulo ukufika fye na ku myaka ya kulekelesha iya butumikishi bwakwe. Tukiki afwile ali ni kangalila uwakosoka uwa Bwina Kristu, pa kuti Paulo mu cifulo ca kutuma Timote na Tito atontonkanye ulwa kumutuma ukuyabombe milimo ikalamba kabili nakalimo iyakosa. (Linganyeniko 1 Timote 1:3; Tito 1:10-13.) Ico ali uwaitemenwo kwenda e lyo no kubomfiwa mu milimo ya kutali fyalengele ukuti abe uwa mulimo kuli Paulo na ku cilonganino conse ica Bwina Kristu.
Ilelo, mu kuitemenwa Abena Kristu abaipeelesha balabombela Lesa mu filonganino fyabo ifya Nte sha kwa Yehova nelyo ukuipeelesha ku kutwala pa ntanshi imilimo ya Bufumu ukuli konse. Mu kusekelela, amakana yalisumino kubomba nga bamishonari, bakangalila benda, ababomfi ba cilendo mu milimo ya makuule, ukubombela ku maofesi yakalamba aya Watch Tower Society, nelyo muli yamo aya maofesi yanono. Ukupala Tukiki, tabalumbuka iyo, lelo ni bakabomba bacincila, ‘bakapyunya aba cishinka’ abatemwikwa kuli Lesa na ku Bena Kristu bambi nga abacetekelwa kabili, ‘abasha banensu muli Kristu.’