Onesifore—Kasansamusha Wakosa
“IBUKISHENI abafungwa nga mwe bafungwa na bo; ibukisheni abacitwo bubi.” (AbaHebere 13:3) Lintu umutumwa Paulo alembele aya mashiwi mupepi na 61 C.E., aali nafungwapo ukucila pa muku umo kabili aali no kufungwa na kabili ilyo talafwila icisumino. (Imilimo 16:23, 24; 22:24; 23:35; 24:27; 2 Abena Korinti 6:5; 2 Timote 2:9; Filemone 1) Ipamfya lya filonganino ukusakamana abasumina banabo abalepita mu mesho ya citetekelo cabo e ko lyali pali ilya nshita nga fintu liliko ilelo.
Umusambi umo uwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo uwali uwaangwako kuli uko kukabila aali ni Onesifore. Lintu Paulo ali umufungwa umuku wa cibili mu Roma, alimupempwile. Ukulosha kuli wene umutumwa Paulo alembele ukuti: “Shikulu abelele uluse ku ba mu ŋanda ya kwa Onesifore, pa kuti ampuupuutwile ilingi; kabili tali na nsoni ku munyololo wandi; lelo, ilyo afikile mu Roma, alimfwailefwaile no kunsanga.” (2 Timote 1:16, 17) Bushe mwalitala etetula pa fintu ayo mashiwi yapilibula icine cine? Ukucite co kulengilishako ukutesekesha kwenu ukwa kwa Onesifore. Mulamona ukuti ali ni kasansamusha wakosa.
Ukufungwa kwa kwa Paulo Ukwa Cibili
Pa numa ya kukakulwa ilyo afungilwe umuku wa kubalilapo, na kabili Paulo aali mu cifungo ca ciRoma lelo mu mibele yapusana. Ilyo afungilwe umuku wa kubalilapo, ifibusa fyakwe fyalemupempula mu ng’anda yakwe iya kusonkela, kabili alemoneka uwashininkisha ukuti ukukakulwa kwakwe nakupalama. Nomba ukulekeleshiwa ku cinabwingi, ukufwila icisumino kwaleshininda.—Imilimo 28:30; 2 Timote 4:6-8, 16; Filemone 22.
Paulo aali mu cifungo pali iyi nshita mupepi na 65 C.E. Mupepi no mwaka pa numa—mu July 64 C.E.—Roma yalipiile, mu fitungu 14 ifya musumba, umulilo waonawilepo ifitungu 10. Ukulingana na kalemba wa lyashi lya kale uwa ciRoma Tacitus, Kateka Nero alifililwe “ukufumyapo itontonkanyo lyabipa ilya kuti icalengele uyu mulilo cali likambisho. Na muli fyo, ku kupwisha ili lyashi, Nero apeele umulandu no kucusha apakalamba ibumba lyapatwa pa ncitilo sha iko isha muselu, ilyaleitwa Abena Kristu ku cinabwingi. . . . Bafwile mu nshila ya kulenge nsoni. Babafimbile mpapa sha nama, balilepawilwe ku mbwa no kufwa, nelyo ukupopelwa ku misalaba, nelyo ukoceewa mu mulilo, ku kubomba ngo lubuuto lwa bushiku, lintu bwaila.”
Ni mu mibele nge yi kabili iya filolelo fyapalako umo umutumwa Paulo aisangile nafungwa na kabili. E mulandu wine aletashisha sana pa fipempu fya kwa cibusa wakwe Onesifore! Lelo natulanguluke pa mibele imo ine ukulosha kuli Onesifore.
Ukupempula Paulo Umufungwa
Cilemoneka kwati, ulupwa lwa kwa Onesifore lwaleikala mu Efese. (2 Timote 1:18; 4:19) Nampo Onesifore aishile ku musumba ukalamba uwa Roma ku fya pa lwakwe nelyo ku kupempula Paulo, ico tacalandwa. Lelo kwena umutumwa asosele ukuti: ‘Ilyo Onesifore afikile mu Roma, alimpuupuutwile ilingi.’ (2 Timote 1:16, 17) Ukupuupuutula kwa musango shani? Nangu cingati ubwafwilisho bwa kwa Onesifore napamo bwasanshishemo ubwafwilisho bwa ku mubili, ukubapo kwakwe kufwile kwali muti wa kukosha no kukoselesha Paulo. Na kuba, amabupilibulo yambi yatila: “Aalensansamushako imiku fye iingi,” nelyo “e walentalaliko mutima imiku ingi.”
Ukupempula Umwina Kristu umufungwa mu Roma pali ilya nshita kwali bwafya. Ukupusanako na mu nshiku sha kufungwa kwa kubalilapo ukwa kwa Paulo, Abena Kristu ba ciRoma bafwile balifililwe ukumusanga. Mu musumba ukalamba nga Roma, tacali caanguka ukusapika umufungwa umo uushaishibikwa pa bafungwa abengi abakakwa pa mulandu wa filubo fyalekanalekana. E ico ukusokota kwa mukoosha kwalekabilwa. Uwasoma Giovanni Rostagno alondolola ifi fintu muli iyi nshila: “Pambi amafya yali ayalekanalekana. Na kucilisha, ukucenjela kwaibela kwalekabilwa muli uku kusokota. Ukufwaya ifyebo uku no ku no kumoneka uwasakamikwa ku kusanga icifungo umwaba umufungwa uushipindululwa umukote uwasanshiwa muli bumpulamafunde ubwingi kuti pambi fyalibalamwine ukutunga kushalinga.”
Kalemba P. N. Harrison alondolola mu kumfwika imibele imo ine, ukusosa ukuti: “Cili kwati mu lupita twamona umuntu uuli ne mifwaile mwi bumba lileenda, no kukonka mu kucincila uyu mweni ukufuma ku naamba sha kutali isha Aegean, ilyo alepitana mu misebo yapikana iyeni kuli wene, ukukunkunsha pa fiibi ifingi, ukukonka ubutungulushi ubuli bonse, ukusokwa pa lwa busanso bulimo lelo ukupampamina fye pa kutwalilila ukusokota; mpaka fye mu ng’anda ya cifungo cishaishibikwa ishiwi aishiba lyamuposha, kabili asanga ukuti ni Paulo nakakililwa ku mushilika wa ciRoma.” Nga ca kuti ico cifulo cali kwati fifungo fya ciRoma fimbi, ninshi napamo mwali umwatalala, umwafiita, kabili umwa fiko umo iminyololo no kucululuka fyafulile.
Ukwishibikwa nge cibusa ca mufungwa nga Paulo cali cintu ca busanso. Ukutwalilila ukumupempula kwalicililenapo ukuba no busanso. Ukuishibisha pambilibili ngo Mwina Kristu kwali kuilombela ukwikatwa nelyo imfwa ya kucululusha. Lelo Onesifore taikushiwe no kupempula fye Paulo limo limo. Takwete nsoni nelyo umwenso wa kucite co “ilingi.” Cine cine Onesifore aikalile ukulingana no bupilibulo bwe shina lyakwe, “Kasenda wa Cibwesha,” ukukoselesha no kwaafwa mu kutemwa te mulandu na masanso.
Mulandu nshi Onesifore acitile fyonse fi? Brian Rapske atile: “Icifungo tacali fye cifulo ca macushi ya ku mubili, lelo ne cifulo fye ca masakamika yakalamba aya kukanshika caleletela umufungwa. Muli iyi mibele, ukubapo na mashiwi ya kukoselesha aya bakaafwa kuti fyaba kutuninkisha kukalamba lwa mu nkuntu ku mufungwa.” Onesifore afwile alibukile co no kukakatila kuli cibusa wakwe mu kukosa. Fintu Paulo afwile atashishe ubwafwilisho bwa musango yu!
Cinshi Cacitike Kuli Onesifore?
Muli kalata wakwe uwa cibili kuli Timote, Paulo alaishe imitende ku lupwa lwa kwa Onesifore no kusosa kuli bene ukuti: “Shikulu amupeele ukusango luse kuli [Yehova, NW] muli bulya Bushiku!” (2 Timote 1:18; 4:19) Abengi batontonkanya ukuti amashiwi “muli bulya Bushiku” yalosha ku bushiku bwa kwa Lesa ubwa bupingushi na muli fyo ukusondwelela ukuti Onesifore alifwile. Nga ca kuti e fyo cali, P. N. Harrison atubulula ukuti nalimo “Onesifore pambi aiketwe ilyo alepempula Paulo mu cifungo umuku wa kulekelesha no kwipailwapo.” Kwena, pambi Onesifore taliko fye ku ng’anda, nelyo pambi Paulo amusanshishe mu mitende alaishe ku lupwa lwakwe lonse.
Bamo basumina ukuti mwaliba ubupilibulo bwaibela muli iyi numbwilo ya kuti: “Shikulu amupeele ukusango luse kuli Yehova muli bulya Bushiku!” Basumina ukuti aya mashiwi yalasuminisha ukupepelako imyeo yatusha napamo iilecula mu calo ca mipashi. Nangu cibe fyo, imfundo ya musango yu ilakansana ne cisambilisho ca mu Malembo ica kuti abafwa tabaishiba kantu. (Lukala Milandu 9:5, 10) Nangu nga cingati Onesifore alifwile, Paulo alelanda fye pa lwa fintu engafwaisha ukuti Lesa abelele uluse cibusa wakwe. R. F. Horton asosa ukuti: “Na ifwe tufwile ukufwaisha ukuti abantu bonse bengabelelwa uluse na Lesa. Lelo ukupepela abayashi, no kubacitila Iminsa, litontonkanyo lishingaba mu muntontonkanya wa [mutumwa].”
Natube Bakasansamusha ba Bucishinka
Nampo Onesifore alilufishe umweo wakwe lintu aleafwilisha Paulo nelyo iyo, mu kushininkisha nga alifwililepo pa kusanga umutumwa Paulo no kumupempula mu cifungo. Kabili te kuti tutwishike ukuti Paulo alitashishe pa bwafwilisho alefwaisha no kukoselesha ukwalemupeela Onesifore.
Ilyo Abena Kristu banensu bapita mu mesho, ukupakaswa, nelyo ukukakwa, kuti twabasansamusha no kubakoselesha. Na muli fyo natubapepeleko no kucita icili conse ico twingacita mu kutemwa ku kubaafwa. (Yohane 13:35; 1 Abena Tesalonika 5:25) Ukupala Onesifore, natube bakasansamusha bakosa.
[Icikope pe bula 31]
Onesifore asansamwishe mu kukosa umutumwa Paulo lintu aali umufungwa