Myanmar (Burma)

ICALO ca Myanmar caba mu Asia pa kati ka fyalo ifikalamba, India na China. Ici calo cilamoneka bwino sana.a Umusumba wa Yangon (uwaleitwa kale ati Rangoon), e musumba uukalamba sana muli ici icalo. Muli uyu musumba mwaliba ifikuulwa ifitali, imyotoka ishingi e lyo na matuuka umuba sana abantu. Lelo mupepi no yu umusumba kwaliba ne mishi uko imboo sha mu menshi shimbaula umushili, uko abantu bapapa nga bamona aba ku fyalo fimbi. Muli iyi mishi, imikalile tayayafya pantu abantu tabafusha imitabotabo.

Icalo ca Myanmar caba fye nga filya Asia yali kale. Mwaliba amabasi ifisasa, ayenda mu misebo ya filindi filindi, umupita ne fikocikala ifisenda ifilimwa ukuya ku maliketi. Nga muli mu musebo kuti mwamona na bakacema ba mbushi mu mpanga balesakamana imikuni yabo. Abaume abengi abena Myanmar bacili balafwala insalu beta ati lungi, isho baipomba. Abanakashi balasuba ifinyamuti ku menso ifyo beta ati thanaka. Abantu balitemwa sana ukupepa. Ababuddha balicindikisha bashimapepo babo ukucila ifyo bacindika abantu abalumbuka kabili cila bushiku balaya mu kukambatika utupaapaatu twa golde ngo mutuulo ku fimpanshanya fyabeeka ifya bashimapepo babo.

Abena Myanmar balifuuka, kabili ba cikuuku e lyo balafwaisha ukwishiba ifintu. Muli ici calo, mwaba imitundu iikalamba 8 e lyo ne inono 127. Cila mutundu wali-ikwatila icitundu, ifya kufwala fyaibela, ifya kulya e lyo ne ntambi. Abantu abengi bekala mu ncende iikalamba iyabatama, umwapita Umumana wa Ayeyarwady (Irrawaddy) uukalamba sana. Uyu mumana, uwalepa amakilomita 2,160 watampila mu mpili ishikwata amenshi makaasa pa muulu ishitwa ati Himalaya kabili wayapoosa muli bemba wa Andaman Sea. Bambi nabo abengi bekala ku mupaka wa calo ca Myanmar ne fyalo fya Bangladesh, China, India, Laos na Thailand.

Pa myaka mupepi na 100, Inte sha kwa Yehova mu Myanmar balishibikwa ukuti balikwata icitetekelo icakosa kabili balashipikisha amafya. Aba buteko nga baleeta ifimfulunganya, ba Nte tabaipoosamo mu fikansa fya calo. (Yoh. 17:14) Ilyo bakwata amafya na lintu babakaanya ukupepa nelyo ukumonana na bamunyinabo aba mu fyalo fimbi, abantu ba kwa Yehova balatwalilila ukushimikila imbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa. Nomba natulande pa lyashi lyabo ilyalamukoselesha sana.

Ifyo Umulimo wa Kushimikila Watendeke

Mu mwaka wa 1914, abaume babili abena England abaninine ubwato bailefika mu musumba wa Yangon ninshi kwalikaba sana. Aba ni ba Hendry Carmichael e lyo na painiya munabo abafumine ku India no kutendeka ukushimikila mu Burma. Lelo uyu mulimo tawayangwike. Icifulo bapeelwe ukushimikilamo, cali calo conse.

Mu Yangon, umo ba Hendry na banabo batendekeele ukushimikila, balanshenye na baume babili, ba Bertram Marcelline na ba Vernon French abatemenwe sana imbila nsuma iya Bufumu iyo baumfwile.b Ilyo line fye, aba baume balilekele ukuya ku calici balepepako no kutendeka ukushimikila ifibusa fyabo. Tapakokwele, abantu mupepi na 20 batendeke ukulongana lyonse pa ng’anda ya ba Bertram apo balesambilila Baibolo ukubomfya Ulupungu lwa kwa Kalinda.c

Mu 1928, painiya na umbi umwina England, George Wright afumine ku India no kuyatandalila ififulo fyalekanalekana ku Burma pa myeshi 5 uko ashiliile abantu impapulo ishingi. Pali ishi impapulo, pali na katabo kafumine mu 1920 akaleti: Millions Now Living Will Never Die! (Abengi Abali no Mweo Pali Nomba Tabakafwe!) E katabo ka kubalipo ukupilibulwa mu ciBurmese.

Pa numa ya myaka ibili, bapainiya babili, ba Claude Goodman na ba Ronald Tippin balifikile mu Yangon umo basangile ibumba ilinono ilya bamunyinefwe abalelongana lelo abashaleshimikila. Ba Claude batile: “Twakoseleshe bamunyinefwe ukulaisa mu kushimikila na ifwe lyonse pa Mulungu. Munyinefwe umo aipwishe nga kuti aletuma fye bambi mu kumushimikila e lyo ena alesangula indalama sha kwafwilisha umulimo. Ba Ron bamwebele ati: ‘Cili fye bwino nga ulefwaya ukuti abo bene wakulatuma e bo bakakwingilileko na mu calo cipya.’” Ifyo ba Ron balandile fyalyafwile sana lilya ibumba. Mu nshita fye iinono, ba Claude na ba Ron balikwete aba kushimikila nabo abengi sana.

“Rachel, Ninsanga Icine!”

Muli ulya wine mwaka, ba Ron na ba Claude balanshenye na ba Sydney Coote, abali abakalamba pa citesheni ce shitima mu Yangon. Ba Sydney balipokele ifitabo 10 ifyali ifyabalabata. Pa numa ya kubelenga ifyebo fimo mu citabo cimo, ba Sydney baebele abena mwabo ati, “Rachel, ninsanga icine!” Tapapitile inshita itali, ulupwa lwa ba Coote lonse lwatendeke ukubombela Yehova.

Ba Sydney balitemenwe sana ukubelenga Baibolo. Abana babo ba Norma Barber, ababombele bumishonari pa myaka iingi, nomba ababombela pa Bethel ku Britain batile: “Batata balikwete akabuuku umo balelemba amalembo batemenwe. Nga basanga ilembo ililelondolola icisambililo cimo ica mu Baibolo, balelilemba mwi buuku pa nshi ya kamutwe akalingile. Baleita ili ibuuku ati, Lilembo nshi?”

Ba Sydney balitemenwe sana ukusambilila Baibolo no kwebako bambi ifyo balesambilila. Balilembeele ku Bethel ya ku India no kwipusha nga mu Burma mwaliko ba Nte. Bwangu bwangu balibatumiine icibokoshi icikalamba umwali impapulo na mashina ya ba Nte. Ba Norma batile: “Batata balilembeele aba bantu bonse no kubeta ukwisatutandalila pa bushiku bumo. Bamunyinefwe 5 nelyo 6 baliishile ku mwesu no kutulanga ifya kushimikila ubunte mu lyashi fye. Abafyashi bandi balitendeke ukushimikila ku fibusa na bena mupalamano ilyo line fye. Balitumiine na balupwa lwesu abengi amakalata ne mpapulo.”

Ilyo ba Daisy D’Souza, bankashi ya ba Sydney bapokelele kalata ukufuma kuli ba Sydney pamo na katabo kaleti The Kingdom, the Hope of the World, balibweseshe kalata bwangu bwangu no kulomba impapulo na shimbi e lyo na Baibolo. Abana babo, ba Phyllis Tsatos batile: “Bamayo balitemenwe sana. Babelengele aka akatabo mpaka na ku maca. Lyena baitile fwe bana bonse 6 no kutweba ati: ‘Naleka ukupepa ku Katolika pantu ninsanga icine!’” Pa numa, abalume ba ba Daisy na bana, nabo balisambilile icine. Abana ba ba D’Souza, abeshikulu babo ne fishikululwa fyabo balitwalilila ukubombela Yehova Lesa.

Bapainiya Abashipa

Ku kutendeka kwa myaka ya ba 1930, bapainiya abacincila balebila imbila nsuma mu fifulo umwapitile inyanji iyafuma ku Yangon ukufika ku Myitkyina, itauni lyaba mupepi no mupaka wa ici calo na China. Balishimikiile na mu Mawlamyine (Moulmein) na mu Sittwe (Akyab), amatauni yabela mu lulamba lwa bemba, ku kabanga na ku masamba ya Yangon. Ici calengele ifilonganino ifinono ukupangwa bwangu mu Mawlamyine na mu Mandalay.

Umusambo wa ku India e waleangalila umulimo mu Burma, lelo mu 1938 umusambo wa ku Australia e watendeke ukwangalila umulimo kabili bapainiya ukufuma ku Australia na ku New Zealand batendeke ukuya mu Burma. Pali aba ababomfi abakosa pali na ba Fred Paton, ba Hector Oates, ba Frank Dewar, ba Mick Engel, na ba Stuart Keltie. Aba bamunyinefwe bonse bali ni bapainiya abakosa.

Ba Fred Paton batile: “Mu myaka 4 iyo naikeele mu Burma, nalishimikile mupepi ne calo conse. Ilyo nalebomba uyu mulimo nalelwala Maleria, na malwele ya kupolomya pamo nga typhoid na dysentry e lyo na malwele yambi. Ilingi nshalekwata umwa kulaala pa numa ya kushimikila akasuba konse. Lelo Yehova lyonse alensakamana no kumpeela amaka ukupitila mu mupashi wakwe uwa mushilo.” Ba Frank Dewar, abena New Zealand abashipa sana batile: “Nalelanshanya na bantalamisoka, na balepondokela ubuteko, e lyo na balashi abakali. Lelo nasangile ukuti ukuba no mucinshi, ukunakilila, ukufuuka no kukanaba ne fikansa kwalengafwa ukushimikila abantu nangu baafye shani. Abantu abengi basukile baishiba ukuti ba Nte baliba fye bwino.”

Aba bapainiya tabali nga abantu bambi abafumine ku fyalo fimbi, abasuulile abena Myanmar. Bena balitemenwe abena Myanmar kabili balibacindike. Abena Burma balitemwa abantu abanakilila kabili abapitako mu mbali pa kulanda fimo, e co batemenwe aba bapainiya. Ifyo bapainiya balesambilisha no kucita, fyalangile ukuti Inte sha kwa Yehova Bena Kristu ba cine.—Yoh. 13:35.

Ukulongana uko Bashilaba

Ilyo bapainiya bafikile, papitile fye imyeshi no musambo wa ku Australia wapekanya ukuti kukabe ukulongana mu Yangon, mu cikuulwa icisuma sana icakwete ifiibi fya mukuba ifikalamba e lyo na matabo ayapangiilwe na mabwe ayasuma sana. Abasangilweko bafumine ku Thailand, Malaysia, na Singapore, e lyo ba Alex MacGillivray abaleangalila umusambo wa Australia nabo baile na bamunyinefwe bamo ukufuma mu musumba wa Sydney.

Ilyo inkondo yali mupepi no kutendeka, kwali ilyashi lya ku cintubwingi ilyo basabankenye sana. Abengi balefwaisha ukumfwa ili ilyashi pantu lyaleti “Inkondo ya Calo Conse ili Mupepi.” Ba Fred Patson batile: “Nalipapile ifyo icikuulwa caiswile bwangu. Ilyo naiswile ifiibi fya ku ntanshi, abantu abengi sana balingiile mu cikuulwa ulubilo. Mu mamineti fye 10, abantu 1,000 balingiile mu cikuulwa umwali ifipuna fya bantu 850 fye.” Ba Frank Dewar batile: “Twasukile twaisala ifiibi fya ku ntanshi ukwaleingilila abantu, na bashele pa nse nabo bali 1,000. Na lyo line kwali abalumendo bamo abasokelele no kwingilila pa minshi iinono iyali mu mbali.”

Bamunyinefwe balitemenwe pa kumona abantu abasangilweko, pantu bali abengi kabili abalekanalekana. Pali ne mitundu yalekanalekana iya muli ici calo. Kale te bengi balefwaya ukumfwa icine pantu abengi bali baBuddha. AbaKayin (abena Karen), abaKachin, na baChin e baleti Bena Kristu lelo baleikala mu mishi umushali aba kushimikila imbila nsuma. Cali-ilangile ukuti aba mu mishi nabo balefwaya ukumfwa icine. Pe “bumba likalamba” ilyo Baibolo yalandapo” pakaba na bantu ba mu mitundu ya bena Burma iingi.

Umusambi wa Kubalilapo umuKayin

Bushiku bumo mu 1940 ba Ruby Goff, bapainiya, balebombela mwi tauni linono ilya Insein, ilyali mupepi no musumba wa Yangon. Apo te bengi balefwaya ukumfwa icine ubo bushiku, ba Ruby bapepele kuli Yehova abati: “Mwe Yehova ngafweni ukusangako umuntu nangu fye umo ilyo nshilainuka.” Pa ng’anda yakonkelepo, basangilepo ba Hmwe Kyaing, abaKayin, abalepepa ku Baptist. Ba Hmwe balikutike ku bukombe bwa Bufumu. Papitile fye inshita iinono, ba Hmwe Kyaing na bana babo, Chu May (Daisy) na Hnin May (Lily), balitendeke ukusambilila Baibolo kabili balikosele mu kupepa. Nangu ca kutila papitile fye inshita inono na ba Hmwe Kyaing bafwa, Lily, umwana wabo umwaice, alibatishiwe no kuba Nte wa kubalilapo pa baKayin. Daisy na o alibatishiwe pa numa.

Lily na Daisy baishileba bapainiya abacincila sana abo abengi bapashanya. Pali lelo balupwa lwabo abengi e lyo na bo baletungulula amasambililo balabombela Yehova mu Myanmar na mu fyalo fimbi.

Amafya Bakwete Ilyo Kwali Inkondo ya Calo Iya Bubili

Mu 1939, Inkondo ya Calo iya Bubili yalitendeke mu Europe kabili yalengele mu fyalo ifingi mwaba ifimfulunganya. Bashimapepo ba macalici ya mu Burma baikaliile ukutunka ubuteko bwa Britain ubwaleteka Burma ukuti bukaanye impapulo shesu. Pali iyi nshita, ninshi abantu baikala fye mu mwenso wa nkondo. Ici calengele ba Mick Engel, abalelolekesha pa maofeshi apalefikila impapulo mu Yangon, ukuya ku mukalamba wa buteko no kupoka kalata ya kubasuminisha ukusenda impapulo mu fimbayambaya fya bashilika ukufuma mu Burma ukuya ku China, ishafinine 2,000kg.

Ba Fred Paton na ba Hector Oates batwele impapulo mwi tauni lya Lashio ilyaba mupepi no mupaka wa Burma na China, uko inyanji yatampila. Uwalelolekesha pa myotoka shaleya ku China alifulilwe sana ilyo abamwene! Atile: “Ulemona kwati kuti nakupeela incende ya kubikamo ifitabo fyobe ifya cabe cabe ilyo nshikwete na pa kubika ifyo abashilika balefwaya bwangu bwangu e lyo ne miti ya mu cipatala iileonaika fye apa?” Ba Fred tabayaswike, lelo bafumishe kalata mu cola iyo babasuminishishepo ukutwala ifitabo, no kweba ulya mulashi ati alalufyanya nga taakonke ifyo abalashi ku Yangon balandile muli kalata. Awe uwalelolekesha pa myotoka afwaiile munyinefwe icimbayambaya na namutekenya wa kusenda impapulo. Baendele amakilomita 2,400 ukuyafika ku Chongqing (Chungking), lwa ku kapinda ka ku kulyo aka China uko bailepeela abantu impapulo no kushimikila Chiang Kai-shek, uwali kateka wa calo ca China.

Na mu May, mu 1941 ubuteko bwaleteka India bwatumine telegramu ya kweba abalashi mu musumba wa Yangon ukuti bapoke impapulo shesu. Bamunyinefwe babili abalebombela uko baletumina amatelegramu bali-imwene iyi telegramu no kweba ba Mick Engel bwangu bwangu. Ba Mick baitile ba Lily na ba Daisy no kuya nabo ulubilo ukwalefikila ifitabo. Balongele ifitabo fyashelepo mu fibokoshi 40 no kufifisa mu mayanda yamo mu Yangon. Ilyo aba kupoka impapulo baishile, tabashisangile.

Pa 11 December mu 1941 ninshi papita inshiku 4 ukutula apo Japan yasanshiile Pearl Harbor, abena Japan batendeke ukuponya amabomba mu calo ca Burma. Pa mpela ya ulya mulungu, ba Nte abanono fye balilongene mu muputule uunono uwali pa muulu wa citesheni ce shitima mu Yangon. Pa numa ya kulanshanya Amalembo, ba Lily balibatishiwe mu ng’anda mu ca kusambilamo.

Pa numa ya milungu 12, abashilika ba bena Japan baile mu musumba wa Yangon lelo basangile tamwaba bantu. Abantu ukucila pali 100,000 balibutukiile ku India. Bambi nabo abengi sana bafwilile mu nshila ku nsala, ku kunaka na ku malwele. Ba Sydney Coote, abafulumwike no lupwa lwabo, bafwile kuli Maleria ya kuli bongobongo mupepi na ku mupaka wa India. Munyinefwe umbi bamulashile fye imfuti ku bashilika abena Japan, e lyo umbi na o balimwipaile umukashi no lupwa lwakwe ilyo bapooneshe ibomba pa ng’anda yakwe.

Ba Nte bashele mu Burma bali fye abanono. Ba Lily na ba Daisy baile ku Pyin Oo Lwin (Maymyo), mwi tauni lyali mupepi na Mandalay umushali icongo. E mo baileshimikila icine na bantu bacipokelela. Nte wa butatu, Munyinefwe Cyril Gay, aileikala mu mushi uunono uwa Thayarwaddy mpaka inkondo yapwa. Muli uyu mushi tamwali ifimfulunganya kabili apo wabelele pali amakilomita 100 ukufuma mu Yangon.

Balisansamwike pa Kumonana na Kabili

Ilyo inkondo yapwile, bamunyinefwe na bankashi abengi ababutukiile ku India batampile ukubwelela ku Burma. Mu April, mu 1946, mu cilonganino cali mu Yangon mwali bakasabankanya 8 abaleshimikila. Ku kupwa kwa uyu mwaka, ilyo bakasabankanya bafikile 24, bamunyinefwe bateyenye ukulongana kukalamba.

Uku kulongana kwa nshiku shibili kwabeleele pa sukulu mu Insein. Ba Theo Syriopoulos, abasambilile icine mu Yangon, mu 1932 batile: “Ilyo nabwelele ukufuma ku India banjebele ukulanda ilyashi lya ku cintubwingi pe awala limo. Ukufikila ilya nshita, ninshi nalandapo fye amalyashi yabili, aya mamineti 5 pa kulongana mu India. Ukulongana kwena kwaendele fye bwino, kabili abasangilweko balicilile 100.”

Pa numa ya milungu iinono, mwine mushi uwa baKayin uwatemenwe icine, apeele icilonganino impanga mu mushi wa Ahlone, uwali pa kati ka musumba wa Yangon mupepi no mumana. Bamunyinefwe balikuulilepo Ing’anda ya Bufumu iya nsengu umo abantu 100 bengekala. Aba mu cilonganino balitemenwe sana. Bamunyinefwe ne nkashi balipuswike ilyo kwali inkondo kabili tabanenwike e lyo balitwalilile ukushimikila.

Bamishonari ba Kubalilapo Bafika

Ku kutendeka kwa mwaka wa 1947, bamunyinefwe abali ne nsansa sana balilongene ku cabu ca mu Yangon ku kusengela Munyinefwe Robert Kirk, uwabalilepo ukwisa mu Burma pa numa ya kupwisha isukulu lya bamishonari. Tapakokwele, bamishonari na bambi batatu baliishile. Naba ni ba Norman Barber, ba Robert Richards, na ba Hubert Smedstad e lyo na ba Frank Dewar, ababombele bupainiya ku India ilyo kwali inkondo.

Bamishonari basangile icalo ca Burma calyonaulwa ku nkondo ne fikuulwa ifingi fyalipya. Abantu abengi baleikala mu tumayanda twa nsengu utwali mu mbali ya musebo. Abantu baleipika, ukucapa no kwikala mu misebo. Apo bamishonari baile mu kusambilisha abantu Baibolo, bali-ipeeleshe ukwikala ifyo bambi baleikala kabili baleshimikila sana.

Pa 1 September mu 1947, balibikileko amaofeshi ya Nte sha kwa Yehova muli ici calo. Yabelele pa ng’anda ya bamishonari iyali mu musebo wa Signal Pagoa, mu kati ka musumba. Ba Robert Kirk e baleangalila uyu umusambo. Pa numa, aba mu cilonganino ca mu Yangon balilekele ukulonganina mu Ng’anda ya Bufumu iya nsengu iyali mu Ahlone no kutampa ukulonganina mu cikuulwa cali pa muulu, icali mu musebo wa Bogalay Zay Street. Apa pali apepi sana na maofeshi yakalamba aya buteko bwa Britain ubwali mupepi no kuleka ukuteka icalo ca Burma!

Inkondo ya Bana Calo Yatendeka!

Pa 4 January, mu 1948, Britain yapeele ubuteko bwa Burma ubuntungwa bwa kuiteka. E ico pa numa ya myaka 60, icalo ca Burma calitendeke ukuiteka. Lelo abekala calo batendeke ukulwa.

Icalengele imitundu ya bantu ba muli ici calo ukutendeka ukulwa ni co yalefwaya ukuikwatila ifitungu, e lyo abashilika ne fipondo nabo balefwaya ukulateka ififulo fimo. Ku kutendeka kwa mwaka wa 1949, abapondokeele ubuteko e batendeke ukuteka ififulo ifingi, kabili ku nse ya musumba wa Yangon kwalimine inkondo.

Ilyo inkondo yaleya ilekosa, bamunyinefwe balicenjele kabili balitwalilile ukushimikila. Bakuushishe umusambo ukufuma pa ng’anda ya bamishonari iyali mu musebo wa Signal Pagoda no kuya mu cikuulwa icikalamba, pa muulu, icali mu musebo wa 39th Street. Ici cifulo, cali icacingililwa ku fimfulunganya pantu e mwali amaofeshi ya beminishi ba fyalo fimbi e lyo lwa mupepi fye pali na poshiti ofeshi.

Abashilika ba mu Burma baile balecimfya ifipondo kabili fyasukile fyabutukila mu mpili. Mu 1955, ubuteko bwasukile bwapoka ifitungu ifingi muli ici calo. Lelo inkondo ya bekala calo ninshi tailapwa. Balitwalilila ukulwishanya mpaka na lelo.

Ukushimikila no Kusambilisha Abantu mu ciBurmese

Ukufika mu 1955, bamunyinefwe mu Burma baleshimikila fye mu ciNgeleshi, ululimi ulo abasambilila balelanda sana mu matauni na mu misumba. Lelo kwali abantu na bambi abengi sana abalelanda fye iciBurmese (Myanmar), iciKayin, iciKachin, iciChin, ne fitundu fimbi. Bushe bali no kumfwa shani imbila nsuma?

Mu 1934, ba Sydney Coote baebele kafundisha uwalelanda iciKayin ukupilibula ututabo mu ciBurmese na mu ciKayin. Pa numa, bakasabankanya bambi balipilibwile icitabo caleti “Let God be True” (Lekeni Lesa abe uwa Cine) e lyo no tutabo tumbi mu ciBurmese. Lyena mu 1950, ba Robert Kirk baipwishe ba Ba Oo ukupilibula ifipande fya mu Ulupungu lwa kwa Kalinda mu ciBurmese. Balebala balemba fye ifyo balepilibula, e lyo pa numa bafitaipa pali bamashini mu Yangon. Na pa numa balepeela ifi fipande ku baleya mu kulongana. Aba ku musambo basukile bashita mashini ya kutaipilapo iciBurmese pa kuti umulimo wa kupilibula uleyanguka.

Ukupilibula takwayangwike kuli bakapilibula ba kubalilapo. Ba Naygar Po Han, abatendeke ukupilibula ilyo ba Ba Oo balekele batile: “Akasuba, nalebomba pa kuti ndelisha ulupwa lwandi, ubushiku, e lyo nalepilibula ifipande ninshi ilaiti lileaka fye panono. E lyo nshaishibe sana iciNgeleshi, kanshi ne fyo nalepilibula tafyalefikapo. Lelo twalefwaisha abantu abengi balebelenga magazini yesu.” Ilyo ba Robert Kirk baipwishe ba Doris Raj ukulapilibula Ulupungu lwa kwa Kalinda mu ciBurmese, ba Doris balitiinine ica kuti balila no kulila. Batile: “Nshasambilile sana e lyo nshabalile mombapo uyu mulimo. Lelo Munyinefwe Kirk ankoseleshe ukweshako. E ico napepele kuli Yehova no kutendeka ukupilibula.” Na pali ino nshita, pa numa ya myaka mupepi na 50, ba Doris bacili ni bakapilibula. Ba Naygar Po Han, abali ne myaka 93, nabo bacili babombela pa Bethel, kabili bacili balitemwa sana ukubomba umulimo wa Bufumu.

Mu 1956, ba Nathan Knorr abafumine ku maofeshi yakalamba ku America baliile ku Burma no kubilisha ukuti Ulupungu lwa wa Kalinda lwalatendeka ukufuma mu ciBurmese. Bakoseleshe bamishonari ukusambilila ululimi ulupya pa kuti baleshimikila bwino. Bamishonari abengi balibikileko sana amano ku kusambilila iciBurmese ilyo babakoseleshe. Umwaka wakonkelepo, ba Frederick Franz nabo baliile ku Burma ukufuma ku maofeshi yakalamba. E balandile ilyashi likalamba pa kulongana kwa nshiku 5 ukwabelele mu cikuulwa icikalamba mu Yangon. Bakoseleshe bamunyinefwe ukulatuma bapainiya mu misumba na mu matauni pa kuti abengi basambilila icine. Umo bapainiya abapya babalilepo ukubombela, ni mu musumba wa Mandalay uwali umusumba uukalamba nangu ca kuti kwali umbi uwaucilile ubukulu.

Ifyafumine mu Mulimo wa Kushimikila mu Mandalay

Mu 1957, bapainiya baibela 6 balifikile mu Mandalay, no kutendeka ukubombela pamo na bamishonari babili abo basangile ninshi e lyo baupene fye. Naba ni ba Robert Richards na bena mwabo ba Baby, abaKayin. Tacabangukile ukubombela muli uyu musumba. Mu Mandalay mwalifula abaBuddha kabili e mwaleikala na bashimapepo abengi aba baBuddha. Na lyo line, bapainiya balimwene ukuti nga filya cali mu Korinti, Yehova alikwete ‘abantu abengi muli uyu musumba.’—Imil. 18:10.

Umo pali aba ali ni Robin Zauja, umulumendo uwali ne myaka 21, umuKachin. Atile: “Bushiku bumo ulucelo, ba Robert na ba Baby Richards baishile pa mwesu no kunjeba ukuti ni Nte sha kwa Yehova. Batile baleshimikila imbila nsuma ukufuma ku ng’anda ne ng’anda, nge fyo Yesu alandile. (Mat. 10:11-13) Balinshimikile no kunjeba uko bekala e lyo bampeela na magazini iingi ne fitabo. Nabuulilepo ibuuku limo no kutendeka ukulibelenga icungulo mpaka fye nalipwisha ulucelo. Pali bulya bwine bushiku naile ku ng’anda kuli ba Robert no kubepusha ifipusho ifingi pa ma-awala ayengi.” Balyaswike ifipusho fyonse. Tapakokwele Robin Zauja alipokelele icine. E wabalilepo ukuba Nte pali baKachin. Pa numa alibombele bupainiya bwaibela pa myaka iingi ku kapinda ka ku kuso aka Burma kabili alyafwile abantu mupepi na 100 ukusambilila icine. Babili pa bana babo babombela pa Bethel mu Yangon.

Umusambi na umbi uwali uwacincila ni Pramila Galliara, umukashana uwali ne myaka 17 uwasambilile icine mu Yangon. Pramilla atile: “Batata abalepepa ku Jain, balifulilwe sana ilyo nasambilile icine. Balingocelelepo Baibolo ne mpapulo shesu imiku ibili kabili balinguminepo pa cintubwingi imiku iingi. Balenkomena na mu ng’anda pa kuti nilaya mu kulongana, e lyo balepanga no koca ing’anda ya kwa Munyinefwe Richards! Lelo ilyo bamwene ukuti nshalebwelela inuma, balilekele ukuncusha.” Pramilla alilekele ukusambilila pa yuniversiti kabili aishileba painiya wakosa, na pa numa, aupilwe kuli kangalila wa muputule, Dunstan O’Neill. Nkashi Pramilla alyafwa abantu 45 ukusambilila icine.

Ilyo umulimo waleya ulelunduluka mu Mandalay, aba ku musambo nabo batendeke ukutuma bamishonari nelyo bapainiya mu matauni yambi pamo nga Pathein (Bassein), Kalaymyo, Bhamaw, Myitkyina, Mawlamyine, na Myeik (Mergui). Yehova alipaalile sana umulimo balebomba, pantu muli aya amatauni yonse mwaishileba ifilonganino ifyakosa.

Bamishonari Babatamfya!

Ilyo umulimo wa kushimikila watwalilile ukulunduluka, ifimfulunganya ne fikansa fya mitekele na fyo fyalebipilako fye. Mu March, mu 1962 abashilika basukile bapoka ubuteko. Abena India abengi sana na ma Anglo-Indians balibatamfiishe ku India na ku Bangladesh (uko baleita ati East Pakistan), e lyo aba ku fyalo fimbi abaleya mu kutandala balebasuminisha ukwikala mu Burma pa bushiku bumo fye. Ubuteko tabwalefwaya aba ku fyalo fimbi ukwingila mu calo cabo.

Ilyo ifi fyalecitika, bamunyinefwe balisakamene. Abashilika baleteka balipeele abantu ubuntungwa bwa kupepa nga ca kuti tabaleipoosa mu mapolitiki. Nga fintu mwaishiba, bamishonari ba mu macalici yambi balitwalilile ukuipoosa mu mapolitiki. Ici calekalifya sana ubuteko, ica kuti mu May, mu 1966 ubuteko bwatamfishe bamishonari bonse mu calo! Bamishonari abali ba Nte tababalile abaipoosa mu fya mapolitiki lelo nabo bene basukile babatamfya.

Bamunyinefwe balipapile sana lelo tabanenwike. Balishibe ukuti Yehova Lesa tali na kubasha. (Amala. 31:6). Na lyo line bamunyinefwe bamo baletwishika ifyo umulimo wa Bufumu wali no kutwalilila.

Balimwene ubutungulushi bwa kwa Yehova pa numa ya nshita fye iinono. Munyinefwe Maurice Raj, uwali kangalila wa muputule uwakanshiwe pa musambo, e wasontelwe ukuba kangalila wa musambo. Ali mwina India uo bashatamfiishe ku India pamo na bambi. Alondolwele ati: “Imyaka iingi ku numa, nalilembeele ubuteko ukuti bumpeele insambu sha kuba umwikashi wa mu Burma. Nalingile ukulipila indalama, amakyat 450.d Lelo nshakwete isho indalama e ico nasuulileko fye. Lyena bushiku bumo ilyo nalepita pe ofeshi lya kampani nalebombako kale, uwali umukalamba wa ncito alimwene no kunjita ati: ‘Raj, isa usende indalama shobe. Walilabile ukusenda penshoni yobe ilyo walekele incito.’ Isho indalama shali amakyat 450.

“Ilyo nafumine pa ofeshi, natontonkenye pa fintu ifingi ifyo nali no kushita mu makyat 450. Lelo apo ishi shine e ndalama shalefwaikwa pa kuti bampeele ifipepala fya kunsuminisha ukuba umwina Burma, nalilwike ukuti Yehova alefwaya momfye ishi indalama ku kupoka ifipepala. Mwalifumine ifisuma ilyo nacitile ici. Ine nalishele mu Burma ilyo abena India abengi babatamfishe kabili nalikwete no buntungwa bwa kuya ukuli konse e lyo no kuorda impapulo. Kabili nalebomba ne milimo imbi iyalekabilwa pa kuti umulimo wa kushimikila ule-enda bwino pantu nali umwikashi wa mu Burma.”

Ba Maurice na kangalila wa muputule, Dunstan O’Neill baile mu kukoselesha ifilonganino na mabumba ya ba Nte mu calo conse ayali ukutali. Ba Maurice batile: “Twaebele bamunyinefwe ukuti: ‘Mwisakamana, Yehova tatulekeleshe. Nga twatwalilia ukumubombela, akatwafwa. Na cine Yehova alitwafwile!’ Tapakokwele bapainiya baibela abapya balisontelwe, kabili umulimo wa kushimikila walilundulwike bwangu sana.”

Ino nshita, pa numa ya myaka 46, ba Maurice baba muli Komiti ya Musambo, kabili bacili balaya mu kukoselesha ifilonganino mu fifulo ifingi ifya mu Myanmar. Nga filya Kalebu, umukoloci wa mu Israele ya pa kale ali, nabo bene balitwalilila ukubombesha mu mulimo wa kwa Lesa.—Yosh. 14:11.

Umulimo Wafika mu Citungu ca Chin

Kumbi uko babalilepo ukutuma bapainiya ni ku Chin State, icitungu icabela mu mpili ku mupaka wa Bangladesh na India. Kuli ici cifulo e kwaba sana abengi abatila Bena Kristu, abalepepa ku Baptist ukwali bamishonari ilyo Britain yaleteka ici calo. E calenga abaChin abengi balecindika Baibolo e lyo na basambilisha Baibolo.

Ku kupwa kwa 1996, Lal Chhana, painiya waibela uwali kale umushilika, aile ku Falam, umusumba uukalamba sana mu citungu ca Chin State. Ba Dunstan na ba Pramila O’Neill na ba Than Tum, e lyo na munyinefwe umbi uwabatishiwe, uwali kale umushilika nabo baliile kulya. Aba bapainiya bakosa balisangile indupwa ishingi ishatemenwe icine, na mu kwangufyanya balipangile icilonganino icinono lelo icakosa.

Umwaka wakonkelepo, ba Than Tum bakuukiile mwi tauni lya Hakha ilyali ku kapinda ka ku kuso aka Falam, uko batendeke bupainiya, bapanga na kalibumba ka ba Nte. Pa numa batendeke ukushimikila mu citungu ca Chin State no kulenga mwaba ifilonganino mu Vanhna na mu Surkhua, na mu Gangaw e lyo na mu fifulo fimbi. Pali lelo, pa numa ya myaka 45, ba Than Tum bacili ni bapainiya baibela mu mushi mu mwabo, mu Vanhna.

Ilyo ba Than Tum bafumine mu Hakha, Donald Dewar, painiya waibela uwali ne myaka 20 e wabapyene. Apo abafyashi ba kwa Donald, ba Frank na ba Lily Dewar (abali kale ba Lily May) balibatamfishe mu calo, Samuel, umwaice wa kwa Donald uwali ne myaka 18, aile mu kwikala nankwe. Donald atile: “Twaleikala mu kayanda akanono sana akalekaba nga nshi mu lusuba no kutalala icine cine mu mpepo. Lelo ubwafya bwakulile sana, kukanaba na bantu. Ilingi naleya fye neka mu kushimikila e lyo nshaishibe no kulanda ici Hakha Chin, icitundu ico balelanda kulya. Ku kulongana twalebako fye na Samuel, e lyo na kasabankanya na umbi umo nangu babili. Mu kupita kwa nshita natendeke ukumfwa sana ububi ica kuti nafwaile no kufumako kuli ici cifulo.

“Pali ilya nshita, nabelengele ilyashi muli Yearbook ilyankoseleshe. Lyalelanda pa fyo bamunyinefwe mu Malawi bashanenwike na lintu balebacusha sana.e Nayipwishe nati, ‘Nga ca kuti ukuba neka kwalenga nanenuka, bushe nga balencusha kuti nashipikisha?’ Napepele kuli Yehova no kumweba ifyalensakamika, na pa numa natendeke ukumfwako bwino. Cimbi icankoseshe, kubelenga Baibolo ne fipande fya mu Ulupungu lwa kwa Kalinda, no kutontonkanyapo. Ilyo ba Maurice Raj na ba Dunstan O’Neill bantandalile, cali kwati namona bamalaika babili! Natampile ukusansamuka panono panono.”

Ilyo ba Donald baishileba bakangalila wa muputule nabo balekoseleshako abaleikala mu fifulo fya kutali. Mu Hakha umo bailebombela, namo mwalifumine ifisuma. Pali nomba mwaliba icilonganino icikulu kabili balakwata no kulongana kukalamba konse. Bakasabankanya babili, ba Johnson Lal Vung na ba Daniel Sang Kha abalelongana mu Hakha, baishileba bapainiya baibela kabili balishimikiile sana imbila nsuma mu Chin State monse.

‘Ukwenda mu Mpili’

Icitungu ca Chin State cabela apasansama. Pa mpili ishingi ishabamo, paliba imiti iyalekanalekana na maluba ayengi ayabalabata. Mwaliba impanga iikalamba iya-afya ukupitamo pantu tamwaba imisebo ya tala e lyo mu mainsa mu misebo mulaba sana amenshi e lyo no mushili limo ulabunguka. Pa kuya mu mishi iingi abantu benda fye na makasa. Lelo ifi fyonse tafyalenga ababomfi ba kwa Yehova, abafwaisha ukushimikila abantu abengi imbila nsuma ukubwelela inuma.

Nkashi Aye Aye Thit, uwabombele pamo na balume bakwe mu muputule, mu Chin State atile: “Nakuliile mu cifulo ca Ayeyarwady Delta icabatama, icakwete imipili ishisuma sana ishitwa ati Chin Hills. Nalicincimwike sana ilyo nalenina ulupili pa muku wa kubalilapo, lelo ilyo nafikile pa muulu, amaka yalipwile ica kuti napona no kupona. Pa numa ya kupita mu mpili shimbi, nalinakile ica kuti namwene kwati nalafwa. Nasukile nasambilila ukuninika impili. Nalenina panono panono pa kuti amaka yelapwa bwangu. Tapakokwele natendeke ukwenda amakilomita 32 pa bushiku bumo nga tuli pa bulendo bwa nshiku 6 nelyo ukucilapo.”

Mu kupita kwa nshita, bamunyinefwe mu Chin State batendeke ukwendela pa mfalashi, pali bakabalwe, pa ncinga, e lyo muno nshiku balendela na pa mahonda, na mu myotoka ishisenda abantu e lyo na shilya ishipita mu misebo iibi. Lelo ilingi benda fye. Ku ca kumwenako, pa kuya mu mishi yaba mwi tauni lya Matupi, ba Kyaw Win na ba David Zama, bapainiya baibela, bale-enda intamfu iikalamba ukuninika impili no kutentemuka. Pa kuya na pa kubwela mu kulongana kukalamba ku Hakha, apaba amakilomita 270, aba mu cilonganino ca Matupi bale-enda inshiku 6 ukufika kuli 8. Mu nshila baleimba inyimbo sha Bufumu kabili amashiwi yabo yaleumfwika na mu mpili.

Ilyo bale-enda muli shilya impili balenaka sana e lyo limo kwalekaba icine cine e lyo limo na lyo kwaletalala sana kabili balesumwa kuli ba mung’wing’wi na ku fishiishi fimbi, maka maka mu nshita ya mfula. Munyinefwe Myint Lwin, kangalila wa muputule atile: “Bushiku bumo ilyo nalepita mu mpanga, namwene iminsundu ilenyenda ku molu. Ilyo naikuntile, namwene imbi ibili yanina. Nabutukiile ku cimuti icawile, nako iminsundu iingi yatendeke ukunina icimuti. Nalitiinine sana ica kuti nabutukiile mu mpanga. Nafikile mu musebo ninshi iminsundu nainiina umubili onse.”

Lelo te minsundu fye yalecusha abaleya mu Chin State. Mu Myanmar mwaliba na bakapoli, babere, imbwili, ne nama shimbi. E lyo abafwailisha batila, muli ici calo e mwaba sana insoka sha busungu ishingi. Nga balelolela motoka pa kuya ku filonganino fimbi ifya mu Chin State, kangalila wa citungu, Gumja Naw no mwina mwakwe, Nan Lu, balekosha umulilo ubushiku pa kuti inama sha mpanga shilaisa apo bali!

Balya bakangalila abalebombesha balabapashanya sana ku bengi. Ba Maurice Raj batile: “Balebombela Yehova na maka yabo yonse. Na lintu bafumine mu citungu ca Chin State, balefwaya ukubwela. Imilimo balebomba yalengele abantu bacindika Yehova!” Pali lelo, nangu ca kuti mu Chin State tamwafula sana abantu, mwaba ifilonganino 7 e lyo na mabumba ya ba Nte ayengi.

“Tamwaba Abafwaya Icine mu Myitkyina”

Mu 1966 bapainiya baibela abengi balifikile mwi tauni lya Myitkyina ilinono lelo ilisuma, ilyabela mu lulamba lwa Mumana wa Ayeyarwady mu citungu ca Kachin State icaba mupepi na China. Imyaka 6 ku numa, ba Robert na ba Baby Richards nabo balishimikilemo. Batile: “Tamwaba abafwaya icine mu Myitkyina.” Lelo bapainiya bailemo pa numa, balisangilemo abantu abalefwaya icine.

Umo pali aba ni Mya Maung, uwali ne myaka 19 uwalepepa ku Baptist. Uyu mulumendo alepepa kuli Lesa ukuti amwafwe ukwishiba Baibolo. Atile: “Ilyo painiya aishile uko nalebombela no kunjeba ukuti alensambilisha Baibolo, nalitemenwe sana. Nalishibe ukuti amapepo yandi yalyaswikwe. Ine no mwaice wandi, San Aye twatendeke ukusambilila Baibolo imiku ibili mu mulungu, kabili twalilundulwike bwangu.

“Ba Wilson Thein baletusambilisha bwino kabili balitwafwile sana. Tabaletweba fye ifya kucita, lelo baletulanga ne fya kucita! Baletupitulushamo no kucita ifilangililo pa fya kushimikila, ne fi fyalitwafwile ukwishiba ukubomfya Baibolo, ukushimikila ukwabula umwenso, ukushipa nga baletukaanya e lyo no kupekanya no kulanda amalyashi mu cilonganino. Ba Wilson Thein balekutika ilyo tulepita mu lyashi limo na limo kabili baletulungika umwalefwaikwa. Ifyo baletusambilisha cikuuku cikuuku fyalengele tulefwaya ukubombako imilimo na imbi mu kuteyanya.

“Mu 1968, ine na San Aye twatendeke bupainiya, kabili bapainiya bonse mu Myitkyina twafikile 8. Abo twabalilepo ukusambilisha Baibolo ni bamayo na ba bamunyinefwe ne nkashi shesu 7. Aba bonse balisambilile icine. Twaleshimikila na mu matauni na mu mishi umwapita inyanji yafuma ku Myitkyina ukuya ku Mandalay. Ulwendo lwesu lwalesenda ubushiku bumo ukufika ku nshiku shitatu. Mu mulimo wesu mwalifumine ifisuma. Pali lelo mu matauni ya Namti, Hopin, Mohnyin, na Katha, umo inyanji yapita, monse mwaliba ifilonganino ifyakosa.”

Ilyo San Aye alebomba mu cifulo ca makwebo mu Myitkyina, San Aye akumenye Phum Ram, umuKachin uwalepepa ku Baptist. Uyu muntu alebombela ku maofeshi ya buteko. Ba Phum Ram balitemenwe ilyo basambilile icine, na pa numa bakuukile mwi tauni ilinono ilya Putao, ilyabela mwi samba lya Mpili sha Himalaya. Baileshimikila balupwa lwabo abengi, na pa numa ya nshita fye iinono, abantu 25 balitendeke ukulongana. Ilyo ba Phum Ram bali bapainiya, balyafwile abena mwabo na bana babo 7 e lyo na balupwa abengi ukusambilila icine. Pali nomba ba Phum Ram ni ba eluda e lyo bacili ni bapainiya ku Myitkyina.

Basokolako Amatolokoshi kwi Shitima

Apo ba Nte balifulile bwangu mu citungu ca Kachin State, aba ku musambo bateyenye ukuti mu 1969, Ukulongana kwa Bafuma mu Fyalo Ifingi ukwaleti “Umutende pe Sonde,” kukabeele mu Myitkyina ukucila ukubela mu Yangon umo kwalebela lyonse. Pa kuti abantu bende ukufuma ku Yangon ukufika ku Myitkyina apaba amakilomita 1,100 ukulola ku kapinda ka ku kuso, aba ku musambo balombele akampani ke shitima mu Burma ukuti kabapeele amatolokoshi ye shitima 6 pa kuti bakendelemo. Te lingi balesumina ukucite ifi. Mu Kachin State mwali abantu abengi abalelwisha ubuteko, kanshi tabalesuminisha sana abantu ukufuma muli ici citungu nelyo ukuyamo. E ico bamunyinefwe balipapile ilyo babasuminishe.

Pa bushiku ubo ishitima lyalingile ukufika mu Myitkyina, ba Maurice Raj na bamunyinefwe abengi baile ku citesheni ce shitima ku kusengela abaleisa ku kulongana. Ba Maurice batile: “Ilyo twalelolela, umukalamba pali cilya citesheni ce shitima aishile ulubilo kuli ifwe no kutweba ati, kwaisa telegramu iyatila abalolekesha pa myendele ye shitima nabasokolako amatolokoshi 6 aye shitima umwali bamunyinefwe. Batwebele no kuti bashele pa kati ka Mandalay na Myitkyina pantu ishitima lyalifilwa ukuninika pa mulandu wa kufina.

“Twalisakamene. Pa kubala twatontonkenye ukuti twalule inshiku sha kulongana. Lelo atucita ifyo nga twali no kupoka ulusa na kabili ne co, nga casendele imilungu pa kuti basuke! Ilyo twalepepa kuli Yehova pali uyu mulandu, twamwene fye ishitima lyafika. Twalifilwa ukushininkisha ilyo twamwene amatolokoshi yonse 6 umwali bamunyinefwe, ninshi baleseka no kupeepeesha amaboko! Ilyo twaipwishe icacitike, umo atwebele ati, ‘ca cine balisokweleko amatolokoshi 6, lelo te yalya twalimo!’”

Ukulongana mu Myitkyina kwalyendele bwino sana. Pali uku kulongana, impapulo shitatu ishipya shalifumine mu ciBurmese e lyo na shimbi 5 mu ciNgeleshi. Imyaka itatu ku numa ilyo bamishonari babatamfishe, kwali fye impapulo ishinono ishaleingila mu Burma. Lelo pali iyi inshita, shalifulile sana!

AbaNaga Basambilila Icine

Imyeshi 4 ukutula apo kwabelele ukulongana mu Myitkyina, aba ku musambo bapokelele kalata ukufuma kuli kalaliki wa ku poshiti ya mwi tauni lya Khamti, ilyabela mwi samba lya mpili ishitali ishaba lwa ku kapinda ka ku kuso aka mupaka wa Burma na India. Uku e kwikala imitundu ya bantu abetwa ati abaNaga. Kale aba bantu baletiinya sana pantu baleputula abantu imitwe. Ku musambo kwaile kalata yafumine kuli ba Ba Yee, ba kalaliki abalepepa kale ku Seventh Day Adventist abatile balefwaya uwa kubasambilisha pali Lesa. Aba ku musambo bwangu bwangu batumineko bapainiya babili, ba Aung Naing na ba Win Pe.

Ba Win Pe batile: “Ilyo twafikile twalitiinine. Twamwene abaNaga, abatemenwe ubulwi nabeminina pa cibansa ca ndeke mu Khamti ninshi bafwele fye imibinda. Lyena ba Ba Yee baishile apo twali no kutuposha e lyo batutwala ku balefwaya ukusambilila icine. Tapakokwele twatendeke ukusambilila Baibolo na bantu 5.

“Lelo aba buteko balemona kwati twali bashimapepo ba ku Baptist abaleumfwana na balelwisha ubuteko. Twalibalondolwelele ukuti tatuipoosa mu mapolitiki, lelo tabaumfwile. E ico balitutamfishe ninshi no mweshi taulapwa ukutula apo twafikiile.”

Pa numa ya myeshi itatu, ilyo babikilepo abalashi bambi, Biak Mawia, painiya uwali ne myaka 18 alikonkenyepo ukubombela muli ici cifulo. Tapapitile na nshita, ba Ba Yee balilekele incito ku poshiti no kutendeka bupainiya. Awe bapainiya na bambi baliishile. Aba bapainiya bonse balebombesha, ne ci calengele mu Khamti mube bwangu icilonganino na mabumba ayanono mu mishi ya mupepi. Biak Mawia atile: “Bamunyinefwe ne nkashi abaNaga, tabasambilile kabili tabaishibe ukubelenga. Lelo balitemenwe sana Icebo ca kwa Lesa kabili baleshimikila sana e lyo balebomfya bwino ifikope fya mu mpapulo shesu. Balisungiile amalembo ayengi kabili balisambilile no kwimba inyimbo sha Bufumu ku mutwe fye.”

Pali nomba mu Khamti mulaba ukulongana kwa citungu lyonse kabili bamo abasangwako bafuma mwi tauni lya Homalin, apo benda ama-awala 15 mu bwato.

Batendeka Ukucusha ba Nte mu Fifulo Fimbi

Umulimo walelunduluka ukuyafika mu mpili shali mu mupaka wa Myanmar na China, Laos, e lyo na Thailand. Ici cifulo baleciita ati Golden Triangle, kabili cali cifulo icisuma sana. Lelo muli ici cifulo balepangamo imiti ikola, e lyo mwali na bacipondoka kabili mwalecitwa ne fintu fimbi ifyabipa. Bapainiya abaile mu kushimikila icine muli iyi incende bali abacenjela kabili abailama. (Mat. 10:16) Lelo bashimapepo balebakaanya ukushimikila!

Ilyo bapainiya babili, ba Robin Zauja na ba David Abraham bafikile mwi tauni lya Lashio, ilyaba mu citungu ca Shan State, bashimapepo ba muli ili itauni umwafula sana abantu, batile aba bapainiya balelwisha ubuteko. Ba Robin batile: “Balitwikete no kututwala mu cifungo, uko twailelanga ba kapokola ifipepala fyalelanga umulimo twakonkele. Awe twamwene fye umukalamba wa bashilika aisa no kubilikisha ati: ‘Muli shani ba Zauja. Nimona ukuti ba Nte nabesa mu Lashio!’ Awe e fyo uyu umukalamba wa bashilika uo nalesambilila nankwe isukulu kale, atufumishe mu cifungo.”

Aba bapainiya babili batendeke ukubomba kabili tapakokwele ne cilonganino calipangilwe. Lyena bakuulile Ing’anda ya Bufumu. Pa numa ya myaka ibili balibetile ku maofeshi yakalamba aya buteko uko basangile abantu ukucila pali 70. Pali aba pali abashilika, abakalamba ba mikowa, na bashimapepo. Ba Robin batile: “Bashimapepo balikalipe kabili batubepeshe ukuti twalepatikisha abantu ukuleka ukucita ifyo balebasambilisha mu mipepele yabo. Ilyo ceyamani atwebele ukulandapo, nalimulombele ukuti momfye Baibolo pa kuipokolola. Alisumine. Nalipepele mu mutima bwangu bwangu e lyo namulondolwela ifyo Baibolo ilanda pa ficitwa mu mipepele ya bufi, pa bushilika, e lyo na pa kucita ifilanga ukuti umuntu alitemwisha icalo cakwe. Ilyo napwishishe ukulanda, ceyamani alimine no kusosa ukuti, ifunde lya mu Burma lyalisuminisha aba mu mipepele yonse ukulapepa umo balefwaila. Balitufumishe no kutusuminisha ukutwalilila ukushimikila. Ne ci calikalifye sana bashimapepo.”

Pa numa, mu kamushi ka Mongpaw, akaba mupepi no mupaka wa Burma na China, baBaptist abengi abakalipe sana baocele Ing’anda ya Bufumu. Ilyo bamwene ukuti ico bacitile tacanenwine ba Nte, baocele ing’anda ya kwa painiya waibela no kutwalilila ukucusha bamunyinefwe ne nkashi mu mayanda yabo. Bamunyinefwe balitwele umulandu ku mukalamba muli cilya cifulo lelo atile ba Baptist tabalufyenye. Ubuteko bwasukile bwaingilamo no kupeela bamunyinefwe insambu sha kukuula Ing’anda ya Bufumu mu kati ka mushi ukucila ukukuulila ku mpela ya mushi!

Mu Kayin State, mu mushi wa Leiktho, uwali ku kapinda ka ku kuso, mupepi no lupili lwaba ku mupaka wa Burma ne cifulo citwa ati Golden Triangle, ba Gregory Sarilo basangileko baKatolika abalebacusha pa mulandu wa kushimikila. Ba Gregory batile: “Shimapepo wa muli ulya mushi aebele abantu bakwe ukonaula akalibala kandi aka musalu. Lyena balimpeele ifya kulya, lelo umunandi alinsokele ati mu fya kulya muli sumu. Bushiku bumo ababomfi ba kwa shimapepo banjipwishe inshila nali no kupita ubushiku bwakonkelepo. Nshapitile inshila nabebele, e ico nalipuswike ilyo balefwaya ukunsansa no kunjipaya. Ilyo naebele abalashi ifyalecitika, balikalipile shimapepo na bantu bakwe no kubeba ukuti baleke ukuncusha. Yehova alencingilila ku ‘balelunga umweo wandi.’”—Amalu. 35:4.

Balikaaninine fye Ukuipoosa mu Mapolitiki na mu Nkondo

Bamunyinefwe na bankashi mu Burma balikwete amesho na yambi ayakalamba pa myaka iingi. Ilyo kwali inkondo ya bekala calo ne fimfulunganya mu mitekele, abantu balepatikisha Abena Kristu ukuitumpa mu fikansa fya calo.—Yoh. 18:36.

Mwi tauni lya Thanbyuzayat, ilyaba ku kapinda ka ku kulyo mwaliba icitesheni ce shitima icakuulilwe mu nshita ya Nkondo ya Calo iya Bubili apo ba Hla Aung, bapainiya baibela babashingile ku bapondokeele ubuteko e lyo na ku bashilika ba buteko abalelwa. Ba Hla Aung batile: “Abashilika basanshile imishi ubushiku no kwikata abaume pa kuti bakalebomba nabo ubushilika. Abengi tababalile abamoneka na kabili. Bushiku bumo, abashilika batendeke ukusansa umushi wesu ninshi ine na ba Donald Dewar tule-ambaula pa mwandi. Umwina mwandi alitubilikishe ati abashilika baisa, ne ci calengele twakwata inshita ya kufulumukila mu mpanga. Pa numa ya kupusuka, napangile umwa kufisama mu ng’anda yandi, umo ningabutukila nga kwaba ukusansa na kabili.”

Ilyo ba Rajan Pandit, bapainiya baibela baile kwi tauni lya Dawei ilyabela ku kapinda ka ku kulyo ake tauni lya Thanbyuzayat, tapapitile inshita, batendeke ukusambilisha abantu abengi Baibolo mu mishi iyali mupepi, umwafulile abalelwisha ubuteko. Ba Rajan batile: “Ilyo nalebwelela ku mushi, abashilika balinjikete no kunguma no kumbepesha ukuti nali mwi bumba lya bapondokele ubuteko. Nabebele nati ndi Nte ya kwa Yehova, e lyo banjipwishe ifyo naile ku Dawei. Nabalangile itiketi lyandi ilya ndeke, ilyo nasungile. Balimwene ukuti ca cine naile ne ndeke ku Dawei, iyo bacipondoka bashalebomfya pa bulendo. Awe basukile bamfumya, e fyo napuswike ku mpumo na shimbi. Lelo abashilika balipwishe umo pabo nalesambilisha Baibolo, kabili na o alisumine ukuti tusambilila fye nabo Baibolo. Pa numa, abashilika balindekele kabili natendeke no kupeelako bamo magazini.”

Limo abalashi ba buteko balepatikisha bamunyinefwe ukuvota nelyo ukucitako fimo ifyalelanga ukuti balicindikisha icalo cabo. Ilyo abalashi mwi tauni lya Zalun, ilyabela mu lulamba lwa mumana, apaba amakilomita 130 ukulola ku kapinda ka ku kulyo aka Yangon bapatikishe ba Nte ukuvotako, bamunyinefwe balikaaninine fye ndai abati Baibolo yalilesha. (Yoh. 6:15) Abalashi ba buteko baebele abalashi ba muli lilya itauni ukupatikisha ba Nte ukuvota. Lelo abalashi ba muli ili itauni balishibe ukuti ba Nte tabavota. E ico bamunyinefwe tababapendeleko ku fya kuvota.

Ilyo ba Nte abaice 23, mwi tauni lya Khampat, ilyali ku mupaka wa calo ca Burma na India bakeene ukukontamina imendela, Kafundisha mukalamba alibatamfishe isukulu. Lyena aitile baeluda babili ukuyamonana na balashi abengi, apali na shicilye wa ku koti e lyo no mukalamba wa bashilika. Ba Paul Khai Khan Thang, abali pali baeluda abo baitile batile: “Ilyo twabebele ifyo Amalembo yalanda, ifilenga twilavota, bamo balifulilwe. Lyena twabalangile icipepala ca buteko icatile ba Nte balisuminishiwa ‘ukwiminina tondolo ilyo abantu baleimba ulwimbo lwa cishipa no kukontamina imendela.’ Abalashi balipapile kabili balifililwe ifya kulanda. Pa numa, umukalamba wa bashilika aebele kafundisha mukalamba ukubwesha abana be sukulu abo atamfishe isukulu. Kafundisha mukalamba apeeleko na ba mu madipartimenti yambi pa sukulu ama kope ya cilya cipepala.”

Ino nshita, aba mu buteko bwa Myanmar, balishiba ukuti ba Nte tabaitumpa mu mapolitiki. Nga filya fine Yesu asobele, ababomfi ba kwa Yehova balalenga abantu ukumfwa imbila nsuma pa mulandu wa kukonka ifyo Baibolo ilanda.—Luka 21:13.

Abashilika Bapilibuka no Kuba Abena Kristu

Ilyo mu Myanmar mwali ifimfulunganya, abekashi abengi balibombeleko ubushilika e lyo bambi balipondokeele ubuteko. Nga filya cali kuli Korneli, umukalamba wa bashilika ba bena Roma uwa mu nshita ya batumwa, bamo ‘ni bakapepa kabili baliba na katiina kuli Lesa.’ (Imil. 10:2) Nga basambilila icine, balesha na maka ukulacita ifyo Yehova afwaya.

Umo pali aba ni Munyinefwe Hlawn Mang, umushilika uwasambilile icine ninshi ali ku Mawlamyine. Atile: “Nalefwaya ukutendeka ukushimikila ilyo line fye. Lelo ilyo nali mupepi no kuleka incito ya bushilika, e lyo balefwaya no kumpeela icifulo ca pa muulu e lyo no kuntuma ku masambililo ku calo ca basungu icikankaala! Lelo nalefwaisha ukubombela Lesa. Abakalamba ba ncito balipapile ilyo nabapeele kalata ya kuleka incito. Na pa numa, natendeke ukubombela Yehova. Nomba napapita ne myaka 30, kabili nalimona ukuti nalicitile fye bwino. Takwaba icawama, icacila pa kubombela Lesa!”

Ba La Bang Gam bali mu cipatala ca bashilika ilyo ba Robin Zauja babalangile icitabo citila, Ukufuma Kuli Paradaise Waluba Ukuya Kuli Paradaise Wanonkwa.f Ba La Bang Gam balicitemenwe sana kabili balilombele ukuti babapeele. Lelo apo e citabo fye ba Robin bakwete, babashimisheko fye pa bushiku bumo. Ubushiku bwakonkelepo, ilyo ba Robin babweleleko, ba La Bang Gam, babele abati: “Senda icitabo cobe ici. Na ine nomba ninjikwatila icitabo!” Ba La Bang Gam balikopolwele icitabo ca mabula 250 mu tubuuku utwingi! Papitile fye inshita iinono, ba La Bang Gam balilekele ubushilika kabili balyafwile abantu abengi ukusambilila icine ukubomfya cilya cine icitabo bakopolwele.

Mu mpili sha mu Shan State, ba Sa Than Htun Aung, abali abakalamba ba bashilika mu Burma, na ba Aik Lin, abali abakalamba ba bashilika mu United Wa State Army, balelwishanya mu nkondo shalebeela mu mpanga ilyo amabumba yabo yalelwa. Ilyo abashilika baumfwanene ukuti baleke ukulwa, ba San Than Htun Aung na ba Aik Lin, bonse baileikala mu Shan State. Pa numa bonse balisambilile icine, baleka no bushilika, babatishiwa no kubatishiwa. Ilyo aba babili abali abalwani kale bakumene pa kulongana kwa muputule, balikumbatene ne nsansa sana apo nomba bali ba bwananyina! Icebo ca kwa Lesa calengele batemwane sana.—Yoh. 8:32; 13:35.

Baleshimikila “Abantu Balekanalekana”

Pa kati ka 1965 na 1976, bakasabankanya mu Burma balifulileko sana. Abengi abasambilile icine bafumine mu macalici ya Bena Kristu ba bufi. Lelo bamunyinefwe balishibe ukuti Lesa afwaya “abantu balekanalekana bakapusuke no kwishiba bwino bwino icine.” (1 Tim. 2:4) E ico, ukufuma mu 1970 ukuya ku ntanshi, bamunyinefwe mu Burma batendeke ukushimikila na baBuddha, abaHindu na bakapepa bambi.

Balekwata amafya ayengi. AbaBuddha tabasumina ukuti kwaliba Lesa nelyo Kalenga, abaHindu bapepa ba Lesa abengi sana, e lyo abengi mu Burma basumina ukuti kwaliba imipashi iya maka sana iyo bafwile ukupepa. Ukutiina imipashi, ukubuka, no kumfwana ne mipashi kwaliseeka muli iyi imipepele. Kabili nangu ca kuti abantu abengi baishiba ukuti Baibolo libuuku lya mushilo, te fingi baishiba pa bantu Baibolo yalandapo, pa lyashi lyabamo, intambi sha bantu yalandapo, ifyo balecita, e lyo ne fyo basuminemo.

Lelo bamunyinefwe balishibe ukuti icine icaba mu Cebo ca kwa Lesa kuti cafika umuntu onse fye pa mutima. (Heb. 4:12) Bashintilile pa mupashi wa kwa Lesa kabili ‘balesambilisha bwino’ pa kuti bafike abantu pa mitima e lyo no kubafwa ukwalula imibele yabo.—2 Tim. 4:2.

Ku ca kumwenako, moneni ifyo cali kuli ba Rosaline, bapainiya baibela, abaishibe ifya kulanshanya na baBuddha. Batile: “AbaBuddha abengi nga basambilila ukuti kwaliba Kalenga, ilingi bepusha abati, ‘Inga Kalenga ena nani wamupangile?’ Ababuddha batila inama kale shali bantu, e ico ndalanshanya nabo ukubomfya inama shabo.

“Ndabepusha nati: ‘Bushe inama yenu yalishiba ukuti e ko mwaba?’

“‘Ee.’

“Lelo bushe yalishiba incito mubomba, inkulilo yenu nelyo nga mwalyupa nangu iyo?’

“‘Awe.’

“‘E cimo na fwe bantunse. Apo tatwaba nga Lesa pantu ena mupashi, bushe kuti twaishiba fyonse fye pali ena na pa fyo aishilebako?’

“‘Iyo.’”

Ukulanda ifi kwalilenga abaBuddha abengi abafumacumi ukutontonkanyapo pa filanga ukuti Lesa e ko aba. Ukulanshanya bwino na bantu e lyo no kubalanga Ukutemwa kwa Bwina Kristu ukwa cine kulalenga ifyebo fyabafika pa mutima. Ba Ohn Thwin abali abaBuddha kale batile: “Nga nalinganya icisambilisho ca baBuddha ica kuti kwaliba icifulo ca Nirvana ukushaba kucula e lyo na filya Baibolo yalaya ukuti pano isonde pakaba Paradaise, nalemona ukuti Paradaise yaliwamapo. Lelo apo naishibe ukuti kwali imipepele iingi iisambilisha icine, nshalecita ifyo nalesambilila. Lyena natampile ukulalongana na ba Nte. Ukutemwa uko aba bwananyina balenanga kwalendetela sana insansa, kabili e kwalengele ntendeke ukulacita ifyo nalesambilila.”

Na lyo line pa kwafwa abantu ukwalula ifyo basumina, tufwile ukulanshanya nabo bwino e lyo no kuba abatekanya. Ba Kumar Chakarabani bali ne myaka 10 ilyo abafyashi babo, abaHindu abakamamo na menshi basuminishe ba Jimmy Xavier, abalebombela pa Bethel ukutendeka ukubasambilisha ukubelenga. Ba Chakarabani batile: “Batata baebele ba Jimmy abati, bafwile ukulansambilisha fye ukubelenga, te fya kwa Lesa iyo. Lelo ba Jimmy baebele batata abati, Icitabo ca Malyashi ya mu Baibolo cilafwa sana abaice ukwishiba ukubelenga. Kabili pa numa ya kunsambilisha ukubelenga, ba Jimmy balelanshanyako na batata, no kubalanga ukuti balibatemwa. Ilyo batata batendeke ukwipusha amepusho pa fya kwa Lesa, pa kwasuka ba Jimmy baletila: ‘Baibolo ilasuka ifi fipusho. Lekeni tumone ifyo ilanda.’ Batata basukile basambilila icine e lyo na balupwa wesu bambi 63 nabo baishileba baNte.”

Ifyo Twalongene Icitungu Ilyo Kwali Ifimfulunganya

Muli ba 1980 abantu balicililemo ukufulwa pa fyo ubuteko bwalecita. Awe mu 1988, abantu abengi sana abaimiine ubuteko, baile mu misebo no kutendeka ukucita ifimfulunganya. Lelo abashilika balibaleseshe bwangu bwangu, kabili mu fifulo ifingi abashilika e batendeke ukuteka.

Ba Kyaw Win, abalebombela pa Bethel batile: “Ubuteko bwalibikileko ifunde ilyaleseshe abantu ukwenda ubushiku e lyo no kulesha abantu ukulongana ukucila pali 5. Twafwaile ukusesesha ubushiku bwa kulongana kwa citungu ukwali mupepi ku ntanshi. Lelo twalicetekele Yehova, e ico twaile ku mukalamba wa bashilika mu Yangon no kulomba ulusa lwa kuti abantu 1,000 balongane. Pa numa ya nshiku shibili, balitusuminishe! Ilyo twaebele abalashi mu fifulo fimbi ukuti nabatusuminisha, nabo balisuminishe bamunyinefwe mu fifulo fyabo ukuti balongane icitungu. Yehova alitwafwile ica kuti ukulongana konse kwalyendele bwino!”

Mwilapuswa ku Kulongana

Pa numa ya mwaka wa 1988 imikalile yalibipile sana mu Burma. Na lyo line, aba bwananyina balicetekele sana Lesa pantu balitwalilile ukubika Ubufumu pa ntanshi.—Mat. 6:33.

Ku ca kumwenako ba Cin Khan Dal, abaleikala no lupwa lwabo mu mushi uwali mu Sagaing batile: “Twalefwaya ukuya ku kulongana kwa citungu ukwali mu Tahan. Twale-endapo inshiku shibili no bwato e lyo na mu cimbayambaya pa kuyafika. Lelo takwali wa kutumwenako inkoko nga twafumapo. Na lyo line twalicetekeele Yehova kabili twaliile mu kulongana. Ilyo twabweleele ku ng’anda, twasangile nabatwibila inkoko 19. Twalibwelele sana pa nshi. Lelo umwaka wakonkelepo inkoko shesu shalifulile ukucila pali 60. Muli ulya mwaka, inkoko sha banensu abengi shalifwile ku cikuko, lelo pa nkoko shesu tapafwile nangu imo.”

Bambi nabo ababikile sana amano ku kupepa ni ba Aung Tin Nyunt na bena mwabo ba Nyein Mya, abaleikala mu kamushi ka Kyonsha na bana babo 9. Apo akamushi kabelele, pali amakilomita 64 ukulola lwa ku kapinda ka ku kuso aka Yangon. Ba Aung Tin Nyunt batile: “Ilingi line twalelya fye umupunga no musalu. Tatwakwete indalama nangu ifya kushitisha. Na lyo line tatwaleba no bulanda. Naebele ulupwa lwandi nati: ‘Yesu takwete na pa kusaisha umutwe. Kanshi te kuti ndeke ukupepa Lesa nangu ningalalaala mwi samba lya cimuti nelyo ningafwa ku nsala.’

“Bushiku bumo tatwakwete ifya kulya nangu fimo mu ng’anda. Ilyo abakashi bandi na bana bandi bandoleshe luse luse, nabebele nati, ‘mwisakamana, Lesa alatwafwa.’ Pa numa ya kushimikila ulucelo, nasendele abana bandi abaume mu kwipaya isabi. Lelo twaipeye fye ilya kulya umuku umo. Twabikile imiseke twaleipailamo isabi ku mumana, mupepi na maluba ya mu menshi ayo beta ukuti ifituuwa, e lyo naeba abana bandi nati tuleyeni ku ng’anda twalabwela pa numa ya kulongana. Bulya ubushiku kwali sana icimwela, e ico ilyo twabweleele ku mumana twasangile isabi ilingi lifiseme mu fituuwa. Awe twateyeleko fye imiseke yesu no kwipaya isabi ilingi sana ilyo twashitishe no kushitamo ifya kulya ifyo twalile umulungu onse.”

Ababomfi ba kwa Yehova mu Myanmar balimona ifyo Lesa afikilisha ubulayo bwakwe ubwa kuti: “Nshakakushe nakalya nangu ukukulekelesha nakalya.” E co basosela abati: “Yehova e kaafwa wandi; nshakatiine. Cinshi ico umuntu engancita?”—Heb. 13:5, 6.

Ukulunduluka mu Kupulinta Impapulo

Ukutula mu 1956, abena Myanmar balakwata Ulupungu lwa kwa Kalinda mu ciBurmese lyonse fye nangu ca kutila mu Myanmar mwaliba inkondo ya mutatakuya pa ba mitundu yalekanalekana, ne fimfulunganya, e lyo na mafya mu fya ndalama. Bacita shani pa kuti bapulinte iyi magazini?

Pa myaka iingi, aba ku Bethel baleti nga bapilibula magazini e lyo batuma ifyebo ku ba buteko pa kuti bamone nga fili fye bwino ukupulinta. Nga basuminisha, aba ku musambo balepoka ulusa lwa kushita amapepala ya kupulintapo. Nga bashita amapepala, munyinefwe aleyasenda pamo ne fyebo fya muli magazini no kufitwala ku ba kupulinta abaletantika ifi fyebo ukulingana ne filembo fya mu ciBurmese ca ku Myanmar. Munyinefwe lyena alebelengamo mu fyebo pa kuti amone nga tamuli ifilubo, e lyo bafipulinta pali mashini iishalebomba na bwino. Magazini balepulinta yalebala yaya ku balashi ba buteko abalebelengamo, e lyo babapeela setifiketi ya kubasuminishishapo ukupeelako abantu. Nga fintu mwamona palepita imilungu iingi pa kupulinta magazini kabili amapepala balepulintilapo tayaleba bwino, e lyo ne filembo tafyalemoneka bwino.

Mu 1989, ku musambo balipokelele programu ya kupulintilapo iipya iyalengele umulimo wa kupulinta ukwangukako. Iyi programu iitwa ukuti MEPS iyo bapangile ku cishinte, baleibomfya pa kupulinta impapulo mu fitundu 186, kumo ne ci Myanmar! Iyi programu baibomfya pa kompyuta na pali bamashini bambi.g

Ba Mya Maung, abalebombela pa Bethel batile: “Mu Myanmar, ba Nte e babalilepo ukulemba no kupulinta ifitabo ukubomfya amakompyuta. Programu ya MEPS, iibomfya ifilembo fya citundu ca Myanmar ifyapangilwe pa Bethel yalengele ifintu ukwaluka na mu twampani twalepulinta impapulo. Abantu balepapa ifyo twapangile bwino ifilembo!” Programu ya MEPS yalengele kwaba inshila ishisuma isha kupulintilamo ishalengele ifilembo ukulamoneka bwino. E lyo yalengele ne fikope ukulafuma bwino, ici calengele Ulupungu lwa kwa Kalinda lulemoneka bwino.

Mu 1991 ubuteko bwa mu Myanmar bwalisuminishe ukuti Loleni! ilepulintwa, kabili bamunyinefwe balitemenwe sana. Na bantu bambi nabo balyumfwile bwino! Umulashi wa mu cipani ca buteko cimo alandile ifyo abengi baleumfwa. Atile: “Loleni! yalipusana sana na magazini ya mu mipepele imbi. Yena ilanda pa fintu ifyalekanalekana, ifisuma kabili ifyayanguka ukumfwa. Nali-itemwa sana.”

Mu myaka 20 iyapitapo, magazini ya mu Myanmar iipulintwa cila mweshi yalifulilako ukufuma pali 15,000 ukufika kuli 141,000 no kucilapo! Magazini ya Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! ingi sana mu Yangon kabili abantu mu calo conse bali-itemwa sana.

Umusambo Upya Walefwaikwa

Pa numa ya fimfulunganya fya mu 1988, abashilika baleteka baebele utubungwe ne filonganino fya mapepo fyonse mu Myanmar ukulembesha ku buteko. Na ku musambo balikonkele ilyo ifunde no kuyalembesha. Pa numa ya myaka ibili, pa 5 January, mu 1990, Inte sha kwa Yehova balilembeshe icilonganino cabo ku buteko mu Myanmar mwi shina lya kuti Watch Tower Society.

Pali iyi inshita, ninshi bamunyinefwe balikuushisha umusambo wali mu musebo wa 39th Street, pa cifulo apali icikuulwa ca ntunti shibili icali mu musebo wa Inya. Kuli iyi incende iyaba ku kapinda ka ku kuso aka musumba kwali sana abakankaala. Lelo aya maofeshi nayo yalicepele sana. Ba Viv Mouritz, bakangalila wa calo abatandalile icalo ca Myanmar, batile: “Ababomfi ba pa Bethel abali 25 balebombesha nangu ca kuti ifintu tafyali bwino. Mu kicini tamwali icitofu icikalamba, nkashi aleipikila fye pa katofu akanono sana. Tabakwete na mashini ya kucapa ifya kufwala, kanshi nkashi alecapa fye ku minwe mu cilindi ico bapangile mu muputule. Bamunyinefwe balefwaya ukushita icitofu na mashini ya kucapa ifya kufwala, lelo tabalebasuminisha ukushita ifintu ku fyalo fimbi.”

Nga fintu mwamona umusambo uukalamba walefwaikwa. E ico, Ibumba Litungulula lyalisuminishe ukuti batobe cilya icikuulwa ca ntunti shibili no kukuulapo ica ntunti 4 icali no kukwata umwa kulaala na maofeshi. Lelo kwali amafya ayakalamba ayo bamunyinefwe balingile ukubombelapo ilyo bashilatendeka ukukuula. Intanshi, balingile ukupoka ulusa ku balashi ba buteko abalekanalekana 6. Ica bubili, bakakuula abali muli ici calo tabaishibe ukukuula ne nshimbi. Ica butatu, Ba Nte ukufuma ku fyalo fimbi abaipeeleshe ukwisabombako uyu mulimo, tabalebasuminisha ukwingila mu calo. Ne ca kulekelesha, mu calo tamwali ifipe fya kukuulila, e lyo tabalesuminisha ukushita ku fyalo fimbi. Kanshi camoneke kwati takwakabe ukukuula. Na lyo line, bamunyinefwe balicetekele Yehova. Balishibe ukuti Yehova nga alefwaya, takuli icali no kubalesha ukukuula umusambo uupya!—Amalu. 127:1.

‘Te ku Maka, Lelo ni ku Mupashi Wandi’

Ba Kyaw Win, abalebombela ku dipartimenti iilolekesha pa milandu, balundilepo abati: “Abalashi 5 bonse pamo na ba ku cipani ca buteko icilolekesha pa mapepo balitusuminishe ukukuula. Lelo abalashi ba Musumba wa Yangon batile, icikuulwa ca ntunti 4 cikalepa sana, e calengele bakaane ukutupeela ulusa. Twalibalembeele na kabili, lelo balikeene. Aba muli Komiti ya Musambo balinkoseleshe ukukananenuka. E ico napepele kuli Yehova no kutwala kalata ya kulombelapo ulusa umuku walenga butatu. Uyu muku wena balisumine!

“Pa numa, twaile ku cipani ca buteko icilolekesha pa baleingila mu calo. Batwebele ukuti abalefuma ku fyalo fimbi kuti babasuminisha ukwikala mu Burma pa nshiku fye 7. Lelo ilyo twalondolwele ukuti ababomfi abaitemenwe ukwisabombela mu calo cesu bakasambilisha abekala calo ubukuule, lyena balibasuminishe ukwisaikala pa myeshi 6!

“Nomba ilyo twaipwishe ku maofeshi yalolekesha pa bukwebo mu calo, batwebele ukuti balilesha ukushita ifipe ku fyalo fimbi. Ilyo twabalondolwelele pa bukuule ubo twakwete, balitusuminishe ukushita ifya kukuulila pa mutengo uwacilile pa madola ya ku America 1 milioni. Nomba cali no kuba shani ku musonko ulipilwa nga mwashita ifipe ku calo cimbi? Ilyo twaile ku cipani ca buteko icilolekesha pa misonko, batwebele ukuti tatwakalipile umusonko! Muli ifi twalandapo na muli fimbi, twalimwene ukuti ca cine filya Lesa alanda ukuti: ‘“Te kwi bumba lya bashilika, nangu ku maka, lelo ni ku mupashi wandi,” e fyasosa Yehova wa mabumba.’”—Seka. 4:6.

Mu 1997 ababomfi balifikile pa cifulo ca bukuule. Bamunyinefwe ku Australia e basangwile ifipe ifingi, e lyo fimbi fyafumine ku Malaysia, ku Singapore na ku Thailand. Ba Bruce Pickering, abaleangalila umulimo batile: “Bamunyinefwe ba ku Australia balipangiile libela inshimbi sha kubomfya ku bukuule bonse, e lyo bashisenda ukushileta ku Myanmar ku kushilundinkanya. Shalilundene bwino sana!” Ababomfi bambi bafumine ku Britain, ku Fiji, ku Germany, ku Greece, ku New Zealand, na ku United States.

E muku wa kubalilapo mu myaka 30, uo bakasabankanya baikeele pamo na bamunyinabo ne nkashi aba ku fyalo fimbi. Ba Donald Dewar batile: “Twalitemenwe sana, twalemona kwati cilooto fye. Icitetekelo ca ba bwanayina abaishile no kutemwa kwabo e lyo kuipeelesha kwabo fyaletukoselesha sana.” Munyinefwe umbi atile: “Twalisambilile ne milimo ya bukuule iyacindama. Bakasabankanya abalebomfya fye kandulo ku kusanika, balisambilile ukubika intambo sha malaiti. Bambi abalebomfya fye iminwe pa kuipuupa akamwela katalala, balisambilile ukubika fimashini fya malaiti ifya kupuupa umwela watalala mu cikuulwa. Twalisambilile ne fya kubomfya ifisolobelo fya malaiti!”

Abafumine ku fyalo fimbi nabo balikoseleshiwe ku citetekelo no kutemwa kwa ba bwananyina aba ku Myanmar. Ba Bruce Pickering batile: “Bamunyinefwe bali abapiina, lelo bali ni bakapekape. Abengi baletwita ku mayanda yabo no kupekanya ifya kulya ifya kuti nga kulya beka kuti balya pa nshiku ishingi. Ifyo balecita fyalengele twailuka ukuti ifyacindama sana kuli fwe bantu, lupwa lwesu, ukupepa, bamunyinefwe, e lyo ne paalo lya kwa Lesa.”

Pa 22 January, mu 2000, Amaofeshi ya musambo ayapya yalipeelwe kuli Lesa pa kulongana kwaibela ukwali mu cikuulwa ca National Theatre. Ba John E Barr aba mwi Bumba Litungulula e balandile ilyashi kabili bamunyinefwe balitemenwe sana.

Ukukuula Amayanda ya Bufumu Ayapya

Ilyo ubukuule bwa musambo uupya bwaleya bulepwa, bamunyinefwe batendeke ukubika amano ku kukuula Amayanda ya Bufumu pantu yalefwaikwa sana. Mu 1999, ba Nobuhiko na ba Aya Koyama balishile ukufuma ku Japan. Balyafwile bamunyinefwe ukuteyanya amaofeshi pa musambo aya kwangalila Amakuule ya Mayanda ya Bufumu. Ba Nobuhiko batile: “Twabalilepo ukuya mu ncende shalekanalekana mu calo conse ku kumona umo balelonganina. Pa kuya muli ishi ncende twalenina basi, indeke, amahonda, incinga, ubwato, e lyo limo twale-enda fye. Mu fifulo ifingi balefwaya ukumona ifipepala ifyo batusuminishishepo ukuyamo, pantu umwingi balikeenye abafumine ku fyalo fimbi ukuyamo. Ilyo twamwene umo amayanda ya bufumu yalefwaikwa, Ibumba Litungulula lyalitupeelepo indalama pa shibomfiwa ku kwafwa ababa mu fyalo ifipiina.

“Ilyo twaitile bamunyinefwe abaitemenwe ukubomba uyu mulimo, twailekumanina ku Shwepyitha, ku nse ya musumba wa Yangon uko twabalilepo ukukuula ing’anda ya Bufumu. Bamunyinefwe abafumine ku fyalo fimbi e lyo na ba mu Myanmar balebombela pamo, kabili ici calipapwishe bakapokola abaleimikaimika ubukuule pa kuti bepushe ubuteko nga bwalisuminishe abekala calo ukubombela pamo na bafumine ku fyalo fimbi. Bambi abalemona ifyalecitika baletasha bamunyinefwe. Umwaume umo alipapile ati: ‘Nacimona, uwafuma ku calo cimbi alewamya icimbusu! Nshatalamonapo uwafuma ku calo cimbi alebomba incito ya musango uyu. Ala mwalipusana sana na bantu bambi!’

“Ilyo ifi fyalecitika, ibumba na limbi lyalitendeke ukukuula Ing’anda ya Bufumu imbi mwi tauni lya Tachileik, ilyabela ku mupaka wa Myanmar na Thailand. Ba Nte ba ku Thailand abengi baleya ku Myanmar cila bushiku ku kubombela pamo na bamunyinabo abena Myanmar pali ubu ubukuule. Aya amabumba yabili yalebombela pamo nangu ca kutila tabalelanda ululimi lumo lwine. Lelo ilyo ubukuule bwalepwa fye, abashilika ba ku Myanmar na ba ku Thailand balikolongene ku mupaka wa ifi fyalo fibili no kutendeka ukulwa. Kwalelila amabomba ne mfuti mupepi ne Ng’anda ya Bufumu lelo takwali ifyalashile mu Ng’anda ya Bufumu. Ilyo balekele ukulwa, abantu 72 balilongene no kupeela Ing’anda ya Bufumu kuli Yehova, Lesa wa mutende.”

Ukufuma mu 1999, ababa mu mabumba ya makuule balikuula Amayanda ya Bufumu ukucila pali 65 mu calo conse. Bushe bamunyinefwe mu Myanmar baumfwile shani? Abengi baumfwile nge fyo nkashi umo uwatashishe sana aumfwile uwatile: “Nshatontonkenyepo ukuti tukakwatapo Ing’anda ya Bufumu iisuma ifi! Nomba ndi no kubombesha pa kuti ndeitako abengi ukwisa mu kulongana. Ndetasha Yehova no kuteyanya kwakwe pa cikuuku cabo!”

Bamishonari Baisa

Mu myaka ya ba 1990, ubuteko bwa Myanmar bwalitendeke ukusuminisha aba ku fyalo fimbi ukwisa mu calo cabo. E ico aba ku musambo balombele ubuteko ukuti busuminishe bamishonari ukubwela muli ici calo. Mu January, 2003, ba Hiroshi na ba Junko Aoki bamishonari abafumine ku sukulu lya Gileadi e babalilepo ukwisa ku Myanmar pa numa ya myaka 37 ukutula apo bamishonari balimo kale bafumine mu calo.

Ba Hiroshi batile: “Abafumine ku fyalo fimbi tabafulile mu Myanmar, twalingile ukucenjela mu fyo twalecita pa kuti ubuteko tabuletwishika umulimo wesu uwa kushimikila. Twabalilepo ukulaya na bamunyinefwe ne nkashi abena Myanmar ku fipempu na ku masambililo ya Baibolo. Twasangile ukuti abena Myanmar balitemwa ukulanshanya pali Lesa. Pa bushiku bwa kubalilapo ukuya mu kushimikila, twatendeke amasambililo ya Baibolo 5!”

Ba Junko nabo batile “Ilingi line Yehova aletutungulula.” Bushiku bumo ilyo twalefuma mu kutungulula isambililo mupepi na ku Mandalay, itayala lya honda lyalitulike. Twasunkiile honda mupepi na pa kampani kamo, no kulomba ukuti batwafweko ukumenda itayala. Bamalonda baingishe ba Hiroshi na honda mu kati, lelo ine banjebele ukulolela pa nse. Malonda alefwaisha ukwishiba ico nalecita.

“Anjipwishe ati: ‘Finshi mulecita kuno?’

“Natile: ‘Tuletandalila ifibusa.’

“Lyena atile: ‘Finshi mulanshanya nabo? Bushe fya kwa Lesa?’

“Apo nshaishibe ico alenjipushisha, nshayaswike.

“Akoselepo fye ukunjipusha ati: ‘Upepa kwi? Landa fye icishinka.’

“Nabuulile Ulupungu lwa kwa Kalinda namulanga.

“Asanswile ishiwi no kulanda ne nsansa ati: ‘Nacishiba!’ Lyena aloleshe ababomfi banankwe no kutila: ‘Moneni! Malaika alenga itayala lyatulika pa kuti ba Nte bese kuli ifwe!’

“Uyu umwaume afumishe Baibolo na trakiti yesu mu cola cakwe. Alesambilila na ba Nte ku cifulo cimbi, lelo balilekele ukumonana ilyo aile ku Mandalay. Twatendeke ukusambilila nankwe Baibolo ilyo line fye. Pa numa, ababomfi banankwe bamo nabo balitendeke ukusambilila.”

Mu 2005, bamishonari na bambi 4 balifikile mu Myanmar. Aba bena bafumine kwi Sukulu lya Butumikishi Ilya Kukansha (Ilyo nomba beta ukuti lsukulu lya Bamunyinefwe Abashimbe) ku Philippines. Munyinefwe umo pali aba, Nelson Junio, alikwete ubwafya bukwatako bamishonari abengi, ubwa kufuluka sana ku mwabo. Atile: “Ilingi nalelila no kupepa ilyo nshilalaala. Lyena munyinane umo uwa cikuuku ambelengele AbaHebere 11:15, 16. Ili ilembo lilanda ukuti Abrahamu na Sara tabatwalilile ukufuluka ku mwabo ku Uri lelo babikile sana amano ku kucita ukufwaya kwa Lesa. Ilyo nabelengele lilya ilembo, nalilekele ukulila. Natendeke ukumona uko nalebombela ukuti e ku mwesu.”

Balikoseleshe Abengi ku Fisuma Ifyo Balecita

Mu nshita ya batumwa, Paulo afundile Timote ati: “Ifintu ifyo waumfwile kuli ine . . . ufipeele ku ba cishinka, abakafikapo bwino bwino ukusambilisha bambi.” (2 Tim. 2:2) Bamishonari nabo balikonkele aya amashiwi, kabili balyafwile sana bamunyinefwe mu filonganino fya mu Myanmar ukulakonka ubutungulushi ubo abantu ba kwa Yehova pano isonde ponse bakonka.

Ku ca kumwenako, bamishonari balimwene ukuti pa kutungulula amasambililo, bakasabankanya bale-eba abasambi ukubelenga fye ifyasuko mu citabo, nge fyo caleba mu masukulu ayengi mu Myanmar. Ba Joemar Ubiña batile: “Twatwalilile ukukoselesha bakasabankanya ukulaipusha abasambi ifipusho ifya kulenga balanda ifyo baletontonkanya. Bakasabankanya balikonkele ifyo twalebakoselesha ukucita kabili calibafwile ukuba bakasambilisha basuma.”

Bamishonari balimwene no kuti mu filonganino ifingi mwaleba fye eluda umo nelyo umubomfi utumikila umo. Baeluda bamo nangu ca kutila bali aba cishinka kabili ababombesha, balipangiile bamunyinefwe ne nkashi amafunde ayengi. Kwena ica musango uyu cifwile calicitike na mu nshita ya batumwa, kabili e co Petro aebeele baeluda ukuti: “Mulecema umukuni wa kwa Lesa uo amupeela ukwangalila, . . . mwilatitikisha abantu ba kwa Lesa, lelo muleba abantu abo umukuni wingapashanya.” (1 Pet. 5:2, 3) Bushe bamishonari ba-afwile shani bamunyinabo? Ba Benjamin Reyes batile: “Twatendeke ukucita ifisuma pa kuti baletupashanya. Twali ne cikuuku sana, kabili twali abanakilila, e lyo tatwaifinishe.” Baeluda abengi batendeke ukubapashanya. Abengi balyalwike, batendeke ukusakamana umukuni no mutima wa nkumbu.

Mwafuma Ifisuma mu Kupilibula Kusuma

Pa myaka iingi, bamunyinefwe mu Myanmar balebomfya Baibolo iyo bamishonari ba mu macalici na bashimapepo abaBuddha bapilibwile muli ba1800. Muli iyi Baibolo mwaba amashiwi ya kale ayakosa ukumfwa. E ico ilyo Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya aya ciGriki yafumine mu 2008 mu ciMyanmar, bamunyinefwe balitemenwe sana. Ba Maurice Raj batile: “Abantu balitotele pa nshita ntali, kabili bamo no kulila balililile ku nsansa ilyo bapokeleko Baibolo. Baibolo yalipilibulwa bwino, ifyebo fyabamo fyalyanguka ukumfwa, e lyo tafyakosa. Nangu fye ba Buddha taibakosela ukumfwa!” Ilyo iyi Baibolo yafumine fye, impendwa ya masambililo ya Baibolo mu Myanmar yalikulileko sana.

Nga filya caba ku fitundu fimbi, iciMyanmar caba pabili. Kwaba iciMyanmar icakosa icafuma ku citundu ca Pali ne ca Sankrit, e lyo kwaliba ne cayanguka ico abengi balanda. Fyonse fibili balafilemba no kufilanda balafilanda. Amashiwi yabomfiwe mu mpapulo shesu ishingi isha kale yali ayakosa kabili abengi balefilwa ukuyomfwa. Ici calengele umusambo ukutendeka ukupilibula impapulo mu ciMyanmar ico abengi baleumfwa bwino bwino.

Ishi impapulo ishipya shalifikile bwangu abantu pa mutima. Ba Than Htwe Oo, abangalila dipartimenti ya kupilibula impapulo, batile: “Abantu baletweba abati: ‘Ifitabo fyenu filalembwa bwino sana, lelo nshumfwa ifyabamo.’ Nomba balomfwa bwino nga twabapeela impapulo kabili balatendeka ukubelenga ilyo line fye. Abengi balanda abati: ‘Ifi ifitabo fyalyanguka ukumfwa!’” Apo abantu balomfwikisha ifiba mu mpapulo shesu, nomba balasukapo sana pa kulongana.

Pali nomba mu dipartimenti ya kupilibula mwaba abapilibula 21 ababa mu mabumba yatatu. Ibumba limo lipilibula iciMyanmar, limbi iciHakha, e lyo limbi iciChin. Kwaliba impapulo na shimbi ishapilibulwa mu fitundu fimbi 11 ifya mu Myanmar.

Icikuuku ca Mwela Icikalamba

Pa 2 May, mu 2008, mu Myanmar mwaishile icimwela ca maka sana ico baleita abati Nargis, icaipeye abantu abengi no konaula ifintu ukufuma ku cifulo ca Ayeyarwady Delta ukuyashinta na ku mupaka wa Myanmar na Thailand. Abasanshilwe kuli ici cimwela balicilile pali 2 milioni e lyo abafwile nangu ukuluba, bali 140,000.

Ba Nte abengi balisanshilwe kuli ici cimwela, lelo takwali nangu umo uwafwile. Abengi abapuswike ni balya abafulumukiile mu Mayanda ya Bufumu ayapya. Mu mushi wa Bothingone, uwali mu lulamba lwa Ayeyarwady Delta, ba Nte 20 na bekashi bambi 80 aba muli ulya musumba baikele pa myalo ya mutenge wa Ng’anda ya Bufumu pa ma-awala 9 ilyo amenshi yaiswile mu Ng’anda ya Bufumu ukufika mupepi no mutenge e lyo yabwela pa nshi.

Aba ku musambo balitumine bwangu bwangu aba kuya-afwa abantu muli ilya ncende yabundile. Aba bantu basendele ifya kulya, amenshi no muti, no kupita mu mpanga umo balesanga ifitumbi mpaka bayafika ku Bothingone. E babalilepo ukufika mu kwafwa abantu. Pa numa ya kupeela bamunyinefwe ne nkashi ifyo balekabila, balandile amalyashi ya Baibolo aya kubakoselesha no kubapeela amaBaibolo ne mpapulo shimo, pantu fyonse ifyo bakwete fyalisendelwe ku cimwela.

Aba ku musambo bateyenye amakomiti mu Yangon na mu Pathein aya kwafwa abasanshilwe. Aba muli komiti batumine bamunyinefwe abengi ukutwalila abansanshilwe amenshi, umupunga, e lyo ne fintu fimbi ifyo balekabila. Bateyenye na mabumba ya bakakuula ayaleya mu fifulo fyalekanalekana mu kukuula amayanda ya ba Nte ayaonaike ku cimwela.

Munyinefwe Tobias Lund, uwabombeleko muli aya amakomiti atile: “Ine no mwina mwandi Sofia, twasangile May Sin Oo, umukashana wa myaka 16, nayanika Baibolo yakwe pa kasuba iyo asangile mu finkolonkolo ifyashele ilyo ing’anda baleikalamo yabongolweke. E kasabankanya fye uwalimo mu lupwa lwakwe. Alimwentwile ilyo atumwene, lelo pa nshita imo ine, alilukwishe ifilamba. Tapapitile ne nshita, ibumba lya bakakuula lyalishile ne fimpompo, ne fisolobelo, ne fya kukuulila no kutendeka ukubakuulila ing’anda. Abena mupalamano balipapile! Abantu balikeelepo inshiku ishingi pali ubu bukuule kabili abengi baleya mu kutamba ifyalecitika. Abaletambako baleti: ‘Tatwabala atumona ica musango yu! Ba Nte mwalikatana sana kabili mwalitemwana. Na ifwe kuti twatemwa ukuba Inte sha kwa Yehova.’ Abafyashi ba kwa May Sin Oo na bamunyina balitendeke ukulongana, kabili ulupwa lonse lulelunduluka mu kupepa.”

Ababomfi balitwalilile ukwafwa abasanshilwe pa myeshi iingi. Bamunyinefwe balipeele aba bwananyina ifintu ifingi sana ifyo balekabila kabili balibawamishe no kubakuulila amayanda 160 e lyo na Mayanda ya Bufumu 8. Icimwela ico baleita abati Nargis caliletele amafya ku bena Myanmar, lelo amafya ayo abantu bakwete yalengele bamone ukutemwa ukwikatanya abantu ba kwa Lesa, no kulenga Yehova ukucindikwa.

Icintu Ico Tushakalabe

Ku kwamba kwa 2007, ku musambo wa ku Myanmar balipokelele kalata iyaletele insansa. Ba Jon Sharp, abaile ku Myanmar na bena mwabo ba Janet mu 2006 batile: “Ibumba Litungulula lyatwebele ukupekanya ukulongana mu Yangon, ukwa bantu bafuma mu fyalo ifyalekanalekana. Bapekenye ukuti ku kulongana kwa citungu ukwa mu 2009 kukasangwe abantu ukufuma mu fyalo 10, icishabalile acicitikapo muli ici calo!”

Ba Jon basosele no kuti: “Twalikwete ifipusho ifingi pamo nga: ‘Ni kwi abantu bafule fi bengalonganina? Bushe bakasabankanya ukufuma mu mishi ya kutali bakesa? Ni kwi bakalaikala? Bakenda shani pa kwisa? Bushe bakakumanisha ukuliisha indupwa shabo? E lyo bushe ubuteko bukatusuminisha ukulongana abafule ifi?’ Kwali ifingi ifyalemoneka kwati kuti fyacilikila ukulongana. Na lyo line twaibukishe filya Yesu asosele ati: ‘Ifyo abantu bengafilwa ukucita, Lesa ena kuti aficita.’ (Luka 18:27) E ico twacetekele fye ukuti Lesa alatwafwa, twatendeka no kupekanya.

“Tapapitile na nshita twalisangile umwa kulonganina, mu cikuulwa icikalamba ica fyangalo, umwingekala abantu 11,000 umwali no mwela uwatalala. Ilyo line fye, twaipwishe ubuteko nga kuti twalonganinamo. Palipitile imyeshi iingi ukwabula ukuti batwasuke, lelo ilyo kwashele imilungu inono ukuti kube ukulongana, twapokelele ilyashi lya bulanda ilya kuti: Abalelolekesha pali cilya cibansa ca fyangalo baliteyenye ukuti mukabeele icangalo ca nkonya pali shilya shine inshiku sha kulongana! Apo tatwakwete inshita ya kutendeka ukufwaya kumbi, twalanshenye mu mutekatima na bonse abalepekanya ubu bwangalo muli ici cikuulwa e lyo na balashi bambi pa kuti tupwishe ubu bwafya. Basukile basumina ukuti balapekanya ukuti ici cangalo cikabeko pa nshiku shimbi nga ca kutila bakalapashi 16 abali no kucimfyanya basumina ukucimfyanya pa nshiku shimbi. Ilyo aba bakalapashi baumfwile ukuti ba Nte e balefwaya ukulonganinamo muli cilya cikuulwa, bonse balisumine ukuti icangalo cabo cikabeko inshita imbi.”

Ba Kyaw Win, ababa muli Komiti ya musambo batile: “Twalingile no kulomba ukuti ubuteko butusuminishe ukubomfya ici icikuulwa, lelo balikeene pa miku yonse 4 iyo twalombele! Pa numa ya kupepa kuli Yehova, twailemonana no mulashi uwaleangalila ifikuulwa fyonse ifya mangalo mu Myanmar. Wali e muku wa kubalilapo batusuminishe ukuyalanda no muntu wakwata icifulo icikalamba sana mu buteko kabili pali iyi nshita ninshi kushele fye imilungu ibili pa kuti kube ibungano. Twalisansamwike ilyo atusuminishe ukubomfya icikuulwa!”

Ilyo ifi fyonse fyalecitika ninshi abalefuma ku fyalo fimbi nabatendeka ukwisa mu kulongana ku Yangon. Baleisa ne ndeke, ishitima, ubwato, basi, ifimbayambaya e lyo bambi baishile fye na makasa. Abena Myanmar abengi balisungile indalama pa myeshi iingi pa kuti bakasangweko. Abengi balilimine ifya kushitisha, e lyo bambi batekele inkumba, e lyo bambi balebila ifya kufwala, e lyo kwali na bambi abanono abaleya mu kufwaya golde mu mimana. Abengi tababalile abayapo ku musumba uukalamba nelyo ukumonapo uwa ku calo cimbi.

Abantu ukucila pali 1,300 abafumine ku kapinda ka ku kuso aka Myanmar baile ku citesheni ce shitima ica Mandalay Railway Station ku kunina ishitima balipile ukuti likabatwale ku Yangon bonse capamo. Ibumba limo ilyafumine ku Naga Hills lyaendele inshiku 6 ninshi nabapaapa bakasabankanya babili abalemana abo incinga shabo shafwilile mu nshila. Pa citesheni pali abantu abengi abalelolela ishitima, baleimba ne nyimbo sha Bufumu, balelanshanya no kuseka baleseka. Ba Pum Cin Khai, abalepekanya imyendele batile: “Bonse balemoneka fye aba nsansa. Twalibapeele ifya kulya, amenshi, e lyo na matanda ya kulaalapo. Ilyo ishitima lyafikile, baeluda balitungulwile ibumba limo na limo kwi tolokoshi ilyo balingile ukuninamo. Awe basukile babilisha abati: ‘Ishitima ililesenda Inte sha kwa Yehova nomba lyaima! Nabalile nalolesha nga pali abashilaingila mwi shitima, e lyo na ine nanina bwangu bwangu!”

Pali iyi inshita, ninshi mu Yangon namo abantu mupepi na 700 abafumine ku fyalo fimbi nabafika mu mahotela. Nomba ni kwi abena Myanmar 3,000 abaile ku kulongana bali no kwikala? Ba Myint Lwin, ababombele muli dipartimenti ya kufwaila abantu ukwa kwikala batile: “Yehova alilengele ba Nte mu Yangon ukuba ne cikuuku kabili e basungile bamunyinabo ne nkashi. Indupwa shimo shali-ipeeleshe ukupokelela abeni 15. Abalepokelela abeni e balebalipilila na pa kubalembesha ku buteko ukuti beni babo kabili balebapeela ne fya kulya, no kubalipilila cila bushiku pa kuya na pa kubwela ku kulongana. Kwali abengi abaikeele pa Mayanda ya Bufumu, e lyo bambi balelaala mu cikuulwa cikalamba ica kubombelamo. Na pa numa ya kubombesha ukufwaila abeni ukwa kwikala, kwalishele bambi 500 abashakwete ukwa kwikala. Twaebele abalolekesha pa cikuulwa ca kulonganinamo ubu ubwafya, kabili balisuminishe abaishile mu kulongana ukulaala mu cikuulwa cine ici. Ica musango uyu tacabalile acicitikapo!”

Apo kwali ifingi ifyaonaike muli ici cikuulwa, aba bwananyina ukucila pali 350 bali-peeleshe ukuciwamya pa nshiku 10. Ba Htay Win, abaleangalila ukulongana batile: “Twaliwemye imipaipi ya menshi, amalaiti, ne fya kutalalika umwela kabili twalipentele icikuulwa conse no kuciwamya. Ulya umulimo uukalamba twabombele waliile ululumbi. Umushilika uwalelolekesha pa cikuulwa atile: ‘Natasha! Natasha! Ndepepa kuli Lesa ukutila imwe mwe bantu mulebomfya ici cikuulwa cila mwaka!’”

Abasangilwe kuli uku kulongana ukwaliko pa 3 December 2009 ukufika ku 6 December 2009 balicilile 5,000. Pa bushiku bwa kulekeleshako, abengi bafwele ifya kufwala fya ku mwabo ifyalemoneka bwino sana. Nkashi umo atile: “Abantu bonse balekumbatana no kulila, na lintu ukulongana takulatampa. Ilyo ba Gerrit Lösch aba mwi Bumba Litungulula bapepele ipepo lya kulekelesha, abalongene balitotele pa mamineti ayengi. Nkashi umo uwa myaka 86 alandile ifyo abengi abaliko bengasosa. Atile: “Namwene kwati ndi mu calo cipya!”

Abengi aba mu buteko nabo balipapile. Umo atile: “Uku ukulongana nakuibela sana. Tapali abaletukana, abalepeepa fwaka nelyo imiti ikola. Abantu abafuma ku fyalo fyalekanalekana bali abaikatana. Nshamonapo abantu ba musango yu!” Ba Maurice Raj batile, “No mukalamba wa bashilika mu Yangon alitwebele ukuti ena na bashilika banankwe, tababala abamonapo ica musango yu.”

Abengi abalongene balisumine ukuti ukulongana kwalibafwile ukumona ukwikatana kwaba pa ba bwananyina. Munyinefwe umo uwa mu Myanmar atile: “Ilyo kushilaba uku kulongana, twaleumfwa fye ukuti twalikwata bamunyinefwe isonde lyonse. Nomba twaimwena ukuti ni bamunyinefwe! Tatwakabale atulaba ukutemwa uko bamunyinefwe batulangile.”

“Inshita ya Kuseepa”

Imyaka nalimo 2,000 iyapitapo, Yesu aebele abasambi bakwe ukuti: “Inuneni amenso no kumona amabala, ukuti nayabuuta, ni nshita ya kuseepa.” (Yoh. 4:35) Ifi fine e fyo cili na mu Myanmar. Pali ino nshita, muli ici calo mwaba bakasabankanya 3,790, ninshi kasabankanya umo akwata abantu 15,931 abo engashimikila. Kanshi ni nshita ya kuseepa! E lyo ifi abasangilwe ku Cibukisho mu 2012 bali 8,005, cailanga fye ukuti bengi abalefwaya ukumfwa icine!

Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa citungu ca Rakhine State, icabela ku mupaka wa Myanmar na Bangladesh, umwaba abantu 4 milioni lelo tamwaba Nte nangu umo. Ba Maurice Raj batile: “Cila mweshi tulapokelela amakalata ayengi ukufuma muli ici citungu ayo abantu abafwaya ukwishiba Lesa balemba. E lyo abaBuddha abengi mu Myanmar, maka maka abacaice, nabatendeka ukutemwa icine. E ico lyonse tulalomba Umwine wa mulimo ukuti aletuma aba kubomba umulimo wa kulobolola na bambi.”—Mat. 9:37, 38.

Mupepi ne myaka 100 iyapitapo, bapainiya babili abashipa baletele imbila nsuma muli ici calo umwafula abaBuddha. Ukutula ilyo, abantu abengi aba mitundu yalekanalekana balisambilila icine. Nangu ca kuti mu Myanmar mwaliba ifimfulunganya, ukukansana mu mitekele, ubupiina, ukucusha abantu ba kwa Lesa, ukukanasuminisha aba ku fyalo fimbi ukwisa muli ici calo, no tuyofi, Inte sha kwa Yehova balitwalilila ukucita ifyo Yehova no Mwana Wakwe, Yesu Kristu bafwaya. Bali-ipeelesha sana ukushimikila imbila nsuma iya Bufumu kabili ‘balashipikisha muli fyonse no kushishimisha pamo no kusekelela.’—Kol. 1:11.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 82, 83]

Icalo ca Myanmar

Impanga

Mwaliba impili apalokela imfula yabuuta, mwaliba imitengo iyakaba sana, na malungu, imimana iikalamba, e lyo ne fifulo apapaatukanina imimana, kanshi mu Myanmar mwaliba ifintu ifingi. E calo ca bubili ku bukulu pa fyalo fyaba lwa ku kapinda ka ku kulyo aka Asia kabili cikalamba ukucila France.

Abantu

Mwaba imitundu ya bantu nalimo 135, kabili abantu bekalamo kuti bafika amamilioni 60. AbaBamar nelyo abaBurma e bafula, balicila hafu wa bantu bekalamo. Abantu mupepi na mamilioni 54 muli ici calo, baBuddha ababa mwi bumba ilitwa ukuti Theravada. Abengi aba Kayin, aba Chin, na ba Kachin batila Bena Kristu.

Ifitundu

IciMyanmar (iciBurmese) e citundu balanda sana mu calo conse. Lelo abantu abengi balikwata ifitundu fyabo ifyo balanda.

Ubwikalo

Abengi basangila indalama mu bulimi, muli bukapenda mabula, na mu kwipaya isabi. Umupunga e o balima sana. Muli ici calo mwaliba imiti iisuma, kumo na ilya bapangilako imipila. Mwaliba na mabwe ya mutengo pamo nga yade na rubi, e lyo mwaliba na oilo.

Ifya Kulya

Umupunga e o balya sana. Balya umupunga capamo ne sabi lyashonaulwa ilyakwata sana icena kabili ilyasasamina. Balitemwa ne misalu iibishi e lyo no twa kulenga ifya kulya ukununkila. Pa fya kulya balya, palabako isabi ilyalekanalekana ne nkoko. Banwa sana tii.

Imiceele

Imfula ilaloka sana. Kulaba inshita ilyo kukaba fye panono, ne nshita kukaba sana e lyo limo kulakaba kabili kulaba ne mfula. Lelo, mu fifulo fya mpili shabela ku kapinda ka ku kuso mulatalala sana.

[Icikope]

[Icikope]

Baleliila pamo ica kulya ico abena Myanmar batemwa sana

[Akabokoshi pe bula 88]

Balelanda Icine ca mu Baibolo Ukwabula Ukupita mu Mbali

BA SYDNEY COOTE

BAFYELWE MU 1896

BABATISHIWE MU 1939

Bali pa bantu ababalilepo ukusambilila icine mu Myanmar. Uwashimike ili lyashi mwipwa wabo umwanakashi, Phyllis Tsatos (uwali kale D’Souza).

◆ BAYAMA e basambilishe ulupwa lwesu icine.

Banjipwishe abati: “Bushe na iwe wasumina ukuti Lesa aloca abantu mu mulilo wa pe?”

Nayaswike nati: “Ee, e fyo batusambilisha ku Katolika.”

Bayama basontele akabwa kesu akaleele pa nshi no kunjipusha abati: “Kuti wacita shani akabwa kobe nga kakusuma?”

Natile: “Kuti nakooma pa kuti kaishiba ukuti cibi ukusuma abantu.”

Batile: “Cinshi ushingakemisha fye ku mucila no kukalasa icela icakaba sana?”

Nalipapile e lyo napunda nati, “Yama! Bushe te bunkalwe ubo!”

Batile: “Auti bunkalwe? Nomba ku calici ku mwenu basambilisha ukuti Lesa akoca ababembu mu mulilo wa pe!”

Aya mashiwi balandile ukwabula ukupita mu mbali yalengele ntontonkanyepo na kabili pa fyo nasumiine. Tapakokwele, aba mu lupwa lwesu 8 basambilile icine no kuba ba Nte abakosa.

[Icikope]

[Akabokoshi pe bula 98]

Intambi ne Myata sha mu Myanmar

Amashina

Abantu abengi mu Myanmar tababapeela ishina lya bafyashi babo abaume. Mu mashina bakwata mulaba amashiwi ayalanda pa mibele isuma iya muntu, na pa fintu ifisuma e lyo no mutundu wakwe. Ku ca kumwenako, ishina lya kuti Cho Sandar Myint lipilibula ukuti, “Umweshi Uusuma Uwaba mu Muulu,” Htet Aung Htun lipilibula ukuti, “Ukucenjela Kwalicila Ukubengeshima,” na Naw Say Wah Phaw lyalola mu kuti “Umwanakashi Liluba lya Silfere.”

Ukuposha

Mu Myanmar mwaba imiposeshe yalekanalekana. Limo pa kuposhanya, ifibusa ifyamonenepo kale filalanda mu nsansa ati, “Kanshi tawafwa iwe?” Pa nshita ya ca kulya bepusha abati: “Bushe naulya?” E lyo pa kuya tabatila “Shalenipo,” balanda fye abati “Naya nomba.” Abengi basuka abati, “Cawama!” nelyo ati “Mwende panono panono!”

Imibele Isuma

Balitemwa abantu abafuuka na banakilila. Balacindika abakalamba kabili babeta ati Yama, Mayo, nelyo Bakafundisha. Pa kupeela bambi icintu nelyo pa kubaposha mu minwe, ukuboko kwabo ukwa kuso kulekata pa kuboko kwabo ukwa kulyo ku kulanga umucinshi. Nangu ca kutila abaume na banakashi abaupana na bashaupana tabalanga icitemwiko pa bantu, abaume beka beka na banakashi beka beka balekatana ku minwe.

Imifwalile

Abaume na banakashi bafwala insalu shabalabata isho beta ati lungi. Bafwalila mu musana e lyo yapona ukufika ku makasa. Abaume bakakila iyi insalu pa ntanshi; e lyo abanakashi baifwala fye nge citenge. Insalu sha baume ne sha banakashi shilapusana e lyo cila mutundu ulakwata ishapusana ku mitundu imbi.

Ifya Kusuba

Abanakashi abengi na bana balasuba ifyo beta ati thanaka ifiyemfya inkanda. Filatalalika inkanda no kuicingilila ku cikabilila ca kasuba. Bafifumya ku muti witwa ukuti thanaka.

[Icikope]

[Icikope]

Umwana balemusuba thanaka ku menso kuli banyina

[Akabokoshi pe bula 104, 105]

Yehova Alimpeele Umupashi Uupya

BA WILSON THEIN

BAFYELWE MU 1924

BABATISHIWE MU 1955

Kale bali bapuupu lelo balyaluka sana kabili balibomba bupainiya bwaibela pa myaka 54.

◆ ILYO nali umwaice, nalisambilile ukupoosa inkonya, no kulwa ulubuli lwa kushashala no lwa kuwishanya pa nshi. Ici calengele mbe uwa lubuli e lyo no kulakalipa sana. Ilyo nali ne myaka 19, naipoosele mwi bumba lya bapuupu aba mfuti. Basukile banjikata no kunkaka pa myaka 8. E lyo natampile ukutontonkanya pa mibele yandi iibi kabili natendeke no kupepa sana. Nalefwaisha ukwishiba Lesa.

Ilyo bamfumishe mu cifungo, nakuukile ku Yangon uko natendeke ukulongana ne Nte sha kwa Yehova. Mu kuya kwa nshita, nalifikilepo ukubatishiwa. Ala ndatootela sana bamunyina balekanalekana abangafwile mu mutekatima.

Na lintu nabatishiwe tacayangwike ukuba ne mibele ya Bwina Kristu. (Efes. 4:24) Nalitemenwe ukusuusha bambi kabili ilingi nalebafulilwa. Nalefwaya ukuba umuntu umusuma, lelo nalefulwa bwangu. Nalemona kwati te kuti njaluke kabili limo naleya ku mumana no kulila pa ma-awala ayengi.

Mu 1957, bansontele ukuba painiya waibela. Uko nabalilepo ukubombela ni ku Mandalay. Kulya nailetendeka ukubomba na ba Robert Richards, ba mishonari. Ba Robert bali fye kwati ni batata. Balinsambilishe ukuicefya no kulabika amano ku mibele isuma iyo abantu bakwata e lyo no kulaibukisha ukuti na ine ndalufyanya. (Gal. 5:22, 23) Lyonse nga nafulwa nalepaapaata kuli Yehova ukuti ampeele “umupashi uupya, uwashangila,” uubapo nga pali umutende. (Amalu. 51:10) Yehova alyaswike amapepo yandi, ne mibele yandi yasukile yawama.

Pa numa, natendeke ukusambilisha bashikulubantu Baibolo abali ne myaka 80, abalepepa ku Baptist. Abo balepepa nabo balikalipe no kunjeba ukuti “nalebebila” impaanga. Umo pali bena ansontele umwele pa menso no kunjipusha bukali bukali ati, “Bushe lubembu ukwipaya umuntu?” Nalikalipe icine cine. Awe napepele kuli Yehova ilyo line fye e lyo nayasukwa ukwabula umwenso nati: “Yasuke we mwine.” Uyu muntu, talandile nangu cimo, e fyo aile. Nalitashishe Yehova pa kungafwa ukukanabubuka mu bukali. Tapapitile na nshita, bashikulubantu abo nalesambilisha Baibolo balibatishiwe kabili bali ni ba Nte abakosa mpaka ne mfwa.

Pa myaka iingi, nalibombela mu fifulo 17, nga painiya waibela kabili nalyafwa abantu 64 ukuba baNte. Nga natontonkanya pa fisuma ifyo Yehova ancitila, ndaponya ifilamba ku nsansa. Ku bulumendo nalepuma abantu, nalefulwa bwangu, kabili nshakwete insansa, lelo Lesa alimpeela umupashi uupya uwalenga naba no mutende.

[Icikope]

[Icikope]

[Amashiwi]

Nalemona kwati te kuti njaluke kabili limo naleya ku mumana no kulila pa ma-awala ayengi

[Akabokoshi pe bula 108, 109]

Yehova Aliswile Inshila

BA MAURICE RAJ

BAFYELWE MU 1933

BABATISHIWE MU 1949

Balibomba umulimo wa nshita yonse mu Myanmar pa myaka ukucila pali 50. Bali ni bakangalila wa musambo pa myaka iingi. Bacili muli Komiti ya Musambo.h

◆ MU 1988, mwali ifimfulunganya mu Yangon ilyo abantu abengi baile mu musebo abati balefwaya ubuteko bwaluke. Ilyo ifintu mu calo fyabipile sana, abashilika balipokele ubuteko no kubikako amafunde yabo mu calo conse. Abengi abalelwisha ubuteko balibepeye.

Muli ulya wine mwaka, twalingile ukutuma lipoti ya pa mwaka iya musambo wesu ku maofeshi yakalamba, ku New York, lelo takwali inshila iili yonse iya kuituminamo. Lyena naumfwile ukuti aba ku maofeshi yemininako ubuteko bwa United States baletuma amakalata yabo ku America ne ndeke ya pakapaka. Natontonkenye ukubalaishako kalata yesu. E ico nafwele suti iisuma na tai, nasenda na motoka no kuya ku maofeshi ya bena America.

Ilyo nalepita mu misebo ninshi imfula nailoka, nalipapile pantu mu musumba mwali tondolo. Awe nasangile nabacilika inshila ne cimulando icikulu. E ico nashiile motoka no kwenda fye.

Ilyo nafikile mupepi na maofeshi, namwene abantu abengi balelwisha ukwingila, lelo abashilika abakali balibacilikile. Naliminine no kupepa mu mutima. Ifyo nafwele fyalengele umwana we sukulu ukupunda ati, “Uyu muntu afwile abombela pali aya yene maofeshi.” Awe napitile mu bantu no kwingila. Ilyo nafikile pa geti, umushilika umo uwatuuluka alindolekeshe bukali bukali.

Anjipwishe ati: “Ni we nani? Kabili finshi ulefwaya?”

Nayaswike nati: “Ndefwaya ukumona umwiminishi wa calo ca America. Ninkwata kalata iyacindama iyo ndefwaya ukutuma ku America.”

Alindolekeshe pa nshita ntali. Awe aiswile geti no kunyingisha e lyo aisala bwangu bwangu pa kuti ibumba lyali pa nse li-ingila.

Alandile bukali bukali ati: “Nkonka.”

Ilyo twafikile pa mwinshi, antwele ku mushilika uwalemoneka uwanaka, uwanjipwishe ico nakonkele.

Natile: “Nafuma ku maofeshi ya Nte sha kwa Yehova. Ninkwata lipoti iifwile ukuya ku maofeshi yesu ayakalamba ku New York uno mweshi. Bushe kuti mwantuminako iyi kalata pamo na makalata yenu?” Awe napeele ulya mwaume kalata, no kumweba ati: “Munjeleleko nshibikilepo sitampa.”

Uyu muntu alipapile sana kabili alinjipwishe amepusho ayengi. Lyena anjebele ukuti ilya kalata ikayafika ku cishinte. Pa numa nalyumfwile ukuti yalifikile bwangu ku cishinte, tayacelelwe.

[Futunoti]

[Icikope]

[Amashiwi]

Awe napeele ulya mwaume kalata, no kumweba ati: “Munjeleleko nshibikilepo sitampa”

[Akabokoshi pe bula 116]

Kapingula Umufumacumi Asambilila Icine

BA MANG CUNG

BAFYELWE MU 1934

BABATISHIWE MU 1981

Kafundisha mukalamba uwalumbuka sana kabili kapingula, uwaishileba painiya uwakosa.

◆ ILYO painiya ampeele Ulupungu lwa kwa Kalinda pa muku wa kubalilapo, namwebele ukuti: “Nshikwete inshita ya kubelenga. Nalikwata ifya kucita ifingi.” Lelo apo nalepeepa sana fwaka, nalipokele magazini pa kuti ndesokelamo fwaka.

Ilyo nalepwile ipepala limo muli magazini, namwene ukuti teti ciwame lyaonaika fye. Kantale mbelenge ifilipo. E fyo naishibe no kutemwa Ulupungu lwa wa Kalinda. Ifyo nalebelenga fyalingafwile ukuleka ukupeepa no kutendeka ukucita ifyalungama ifyo Lesa afwaya. Pa numa fye ya nshita inono, nalibatishiwe.

Ilyo nalebwelela ku mushi, pa numa ya kubatishiwa, shimapepo na bakalamba be calici bamo banjebele ukuti nga nabwelela ku calici ku mwabo, balampeela indalama. Ilyo nakeene, baebele abantu abati ba Nte bacimpeela indalama pa kuti fye mbatishiwe. Ubufi babepele tabwantiinishe. Nalitemenwe sana pa kwishiba Lesa wa cine no kulamubombela.

[Icikope]

[Akabokoshi pe bula 122]

Yehova Alimpaala pa fyo Nashipikishe

BA AH SHE

BAFYELWE MU 1952

BABATISHIWE MU 1998

Balepepa ku Katolika kabili balepepeshako na mu calici ilyo tabalasambilila icine.

◆ NALI Katolika pa myaka iingi kabili nalepepeshako mu ncende itwa ati Golden Triangle. Ilyo nalanshenye ne Nte sha kwa Yehova no kumona ifyo balondolola bwino Baibolo, nalisumine ukulasambilila nabo.

Tapakokwele, natampile ukupepesha mu calici pa Mulungu ulucelo, e lyo akasuba naleya mu kulongana ku Ng’anda ya Bufumu. Nasukile natampa ukushimikila abantu mu calici pa cine ca mu Baibolo, ne ci calikalifye bakatolika abengi kumo na bashimapepo! Ilyo nalekele ukupepesha mu Katolika, abo nalepepa nabo balintwele ku cilye pa kuti bantamfye mu mushi. Bashicilye babebele ukuti nalikwata ubuntungwa bwa kupepa. Lelo umukashi wandi alifulilwe sana. Apundile ati: “Fuma apa! Senda ne cola cobe na Baibolo!” Nangu ca kuti alikalipe, nshabwelele inuma, kabili nalitwalilile ukumusakamana kumo na bana besu. Ndomfwa bwino pantu Yehova alimpaala pa fyo nashipikishe. Ino nshita umukashi wandi na bana bandi nabo balabombela Yehova ne nsansa.

[Icikope]

[Akabokoshi pe bula 126]

Umutunganya Nakwete Walipwile

BA GREGORY SARILO

BAFYELWE MU 1950

BABATISHIWE MU 1985

Kale balebomba pa calici kabili balemona kwati Inte sha kwa Yehova ni bakasesema ba bufi.

◆ NALI Katolika uwakosa pa myaka iingi kabili nine naletungulula mu fingi ifye calici mu mushi umo naleikala. Nalemona ukuti intungulushi sha mu calici tabalecitapo nangu cimo umuntu nga acita ubulalelale, kabili balepeela amalambo ya nama ku tulubi, e lyo balicetekele ne mipashi. Ubumbimunda bwa bashimapepo bwalengele ndeke ukuya ku mapepo, lelo nshalekele ukukonka ifyo nasumine mu Katolika.

Mu 1981, nalilanshenyeko na ba Nte. Nalitemenwe sana ifyo baishibe Baibolo, kabili nalisumine ukulasambilila nabo Baibolo, lelo naletwishika ifyo basumina kabili lyonse nalebataalika. Balebomfya Baibolo pa kwasuka amepusho ayo nalebepusha.

Nailelongana nabo ukulongana kwa citungu pa kuti mone nga ca kuti ba Nte basumina fimo fine. Pa nshita ya kutuusha, nalilabile icola candi pa cipuna, umwali kardi, indalama, ne fintu fimbi ifya mutengo. Natontonkenye ukuti nangu cibe shani ndesanga nabeba icola candi. Lelo bamunyinefwe balinkoseleshe abati: “Mwisakamana, mwalacisanga.” Ilyo naile ulubilo apo naikele, nalicisangile! Ukutule ilyo umutunganya nakwete pali ba Nte walipwile.

[Icikope]

[Akabokoshi pe bula 130, 131]

Nalisangile Icintu “Icacindama Ukucila pa Cuma”

SA THAN HTUN AUNG

BAFYELWE MU 1954

BABATISHIWE MU 1993

Bali ni bashimapepo abaBuddha kabili bali abashilika. Ilyo basambilile icine, balibombele bupainiya pa myaka iingi.

◆ ULUPWA lwandi bali baBuddha, e lyo na ine nalipo shimapepo umuBuddha. Nshasumine ukuti Lesa nelyo Kabumba e ko aba. Lyena umunandi umo uwaleti Mwina Kristu ansendele ku calici ku mwabo, uko naileumfwa ukuti abantunse balikwata Shibo wa mu muulu. Nalefwaisha ukwishiba uyu Shifwe wa mu muulu.

Ilyo imyaka ya kubomba bushimapepo yapwile, naingile ubushilika. Ilyo nalebomba nalelemba ifyalecitika cila bushiku mu katabo kandi. Lyonse naletampilapo ukulemba amashiwi ya kuti: “Lesa, Tata uwaba mu muulu.” Pa numa nafwaile ukuleka ubushilika pa kuti mbe shimapepo muli lilya icalici, lelo abakalamba ba ncito balinkeenye ukuleka. Mu kuya kwa nshita bampeele icifulo icikalamba ica kuba umukalamba wa bashilika icalengele numbuke sana no kucindikwa e lyo no kukwata indalama ishingi. Na lyo line nalefwaya sana ukwishiba icine.

Mu 1982, naupile Htu Aung. Umukalamba wakwe, uwali Inte ya kwa Yehova atupeele icitabo caleti Ukufuma Kuli Paradaise Waluba Ukuya Kuli Paradaise Wanonkwa. Icitabo catile, ishina lya kwa Lesa ni Yehova lelo nshasumine. Naebele Htu Aung nati: “Nga wananga apaba ishina lya kwa Lesa mu Baibolo ya ciMyanmar ninshi nkaba Inte ya kwa Yehova!” Alifwaile muli Baibolo yakwe lelo talisangile. Nomba Mary, umunankwe wa kwa Htu Aung ena alilisangile bwangu ishina lya kuti Yehova kabili alinangile! Nasukile natendeka ukulongana ne Nte sha kwa Yehova pamo na bakashi bandi na bana kabili nalisumine no kusambilila Baibolo.

Ilyo naile ndeishiba Baibolo, natendeke ukufwaya sana ukubombela Yehova. Mu 1991, nalilembeele abakalamba ba ncito na kabili ukuti ndefwaya ukuleka ubushilika, iyi nshita cali ni pa mulandu wa kuti nalefwaya ukuba Inte ya kwa Yehova. Pa numa ya myaka ibili, balinsuminishe ukuleka. Muli ulya wine mwaka ine na Htu Aung twalibatishiwe.

Natendeke ukushitisha ifya kulya pa maliketi pa kuti ndesakamana ulupwa lwandi. Balupwa wandi ne fibusa bamwene kwati nimpena pa kusha icifulo ca bushilika ica pa muulu no kutendeka ukubomba imilimo ya pa nshi. Lelo naibukishe ukuti pa kuti Mose alebombela Lesa, alifumine kwi sano no kuyaba kacema. (Ukufu. 3:1; Heb. 11:24-27) Awe nasukile natendeka ukubomba umulimo nalefwaisha, uwa bupainiya bwa nshita yonse.

Bamo abo twalebomba nabo ubushilika balibapeele ififulo fya pa muulu kabili balikwete indalama ishingi. Lelo ine nalisangile icintu icacindama ukucila pa cuma, ne ci, lipaalo lya kwishiba Shifwe wa mu muulu, no kumubombela. (Efes. 2:7) Pali lelo abepwa bandi abengi na bana ba mwaice wandi no mukalamba wandi babomba umulimo wa nshita yonse, kabili umwana wandi umukalamba abombela pa Bethel mu Myanmar.

[Icikope]

[Akabokoshi pe bula 136, 137]

Icikuuku Cabo Calengele Nsambilile Icine

BA ZAW BAWM

BAFYELWE MU 1954

BABATISHIWE MU 1998

Kale baleshitisha imiti ikola kabili balekaana icine, lelo balyalwike pa mulandu wa cikuuku ca Bena Kristu.

◆ ILYO umwina mwandi, Lu Mai atendeke ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova, nalemukaanya sana. Nalipoosele impapulo shakwe mu cimbusu kabili ba Nte nalebatamfya pa mwandi.

Pa numa natendeke ukushitisha imiti ikola, ne ci calengele ukuti bankake. Ilyo nali mu cifungo, Lu Mai antumiine Baibolo e lyo na kalata ya kunkoselesha umwaiswile amalembo. Kabili alikonkenyepo ukuntumina amakalata ya musango yu. Nalimwene ukuti nga nalekonka ifyo Baibolo itufunda, nga tabankakile.

Ilyo nali mu cifungo napokelele abeni abo nshale-enekela. Aba beni ni Nte sha kwa Yehova, kabili banjebele abati umwina mwandi e wabebele ukuntandalila no kunkoselesha. Baendele inshiku shibili pa kwisafika. Nalipapile kabili nalyumfwile bwino ilyo baishile. Takwali lupwa wandi nangu umo uwantandalilepo, lelo abantu abo napatile sana e baishile.

Tapakokwele nalwele ubulwele bwa typhoid banteka na mu cipatala, lelo nshakwete indalama sha kulipila pa kuti bang’undape. Awe kwaishile umweni na umbi uo nshale-enekela, na o ali ni Nte, no wamutumine, mwina mwandi. Aling’umfwilile uluse pa kulwala kwandi kabili alindipilileko. Alengele naumfwa ububi pa fyo nalecusha ba Nte, kabili natile mpaka fye nkabe Inte ya kwa Yehova. Pa numa ya myaka 5, balimfumishe mu cifungo, kabili nalibatishiwe nga fintu napangile.

[Icikope]

[Icikope]

Ukushinta na lelo ndacita ifyo napangile, ndabombela Yehova na maka yandi yonse

[Akabokoshi pe bula 140, 141]

‘Nkacilauka nge Nsebula’

BA LIAN SANG

BAFYELWE MU 1950

BABATISHIWE MU 1991

Kale bali bashilika abo baputwilwe amolu ilyo kwali inkondo. Nomba babomfi batumikila.

◆ NAFYALILWE mu mushi wa Matupi, uwaba mu mpili, mu citungu ca Chin State. Ulupwa lwesu lwalepepa imipashi ya maka sana iyo twasumine ukuti yaleikala mu mpanga na mu mpili shimo isha ku mwesu. Umo nga alwala mu lupwa lwesu, twalebika ifya kulya pa cipailo ca lupwa lwesu e lyo twaita umupashi ku kulya ifyo twaupeela. Twaishibe ukuti nga twacita ifi e lyo imipashi ingaposha umulwele.

Ilyo nali ne myaka 21, naingile ubushilika. Mu myaka yakonkelepo, nalilwileko mu nkondo 20. Mu 1977 abapondokele ubuteko baishilesansa inkambi twalimo iyali mu mupepi ne tauni lya Muse, mu Shan State. Balitulwishishe pa nshiku 20. Awe na ifwe twasukile twatendeka ukubasansa. Ilyo twalebasansa, nanyantile pa kapata. Nati ndoleshe amolu yandi, namona fye nayakontauka na mafupa yalemoneka. Amolu yalikabile, e lyo nalyumfwile sana icilaka, lelo nali no mwenso. Bambutushishe ku cipatala uko bailemputula amolu. Pa numa ya myeshi 4 balimfumishe mu cipatala kabili nabwelele ku ng’anda.

Ine no mwina mwandi Sein Aye, twakuukile kwi tauni lya Sagaing, ilyaba mupepi na ku Mandalay, uko natendeke ukupanga ifipuna fya nsengu pa kuti ndesanga indalama sha kuliilamo. Kulya e ko namonene na shimapepo uwanjebele ukuti kwali kufwaya kwa kwa Lesa ukuti amolu yandi yaputuke. Pa numa, Ine na Sein Aye twalanshenye na Rebecca, painiya uwatwebele ukuti, mu Paradaise iikaba pano calo, nkakwata amolu. Papitile fye inshita inono twatendeke ukusambilila Baibolo na Rebecca, te shimapepo iyo! Kabili twalibikileko sana amano.

Pali lelo, pa numa ya myaka nalimo 30, ine na Sein Aye e lyo na bana besu 7 twalibatishiwa kabili twikala mu mushi uunono mupepi ne tauni ilisuma ilya Pyin Oo Lwin, ilyabela apasansuka, apaba amakilomita 65 ukufuma ku Mandalay. Ndi mubomfi uutumikila mu cilonganino ca Pyin Oo Lwin kabili abana bandi batatu ni bapainiya ba nshita yonse. Ine na Sein Aye twalisambilisha abana besu icine, kabili tulomfwa bwino ukuti abana besu balakonka ifya kwa Lesa ifyo tubasambilisha.

Ndashimikila ilingi line mu mushi ninshi ndi pa ncinga nyendelapo, e lyo pa kuya mu kulongana njikala pali honda ninshi ninjikata no ulenyensha. E lyo limo nyenda ninshi nyantile amolu yashalako pa mapulanga yabili.

Ilembo natemwa sana ni Esaya 35:6, ililanda ukuti: “Pali iyo nshita uwalemana amolu akacilauka nge nsebula.” Ala ndafwaya sana ukwisakwata amolu na kabili! Ilyo nkakwata amolu, nkalacilauka nge nsebula kabili nkalatolauka fye ku nsansa!

[Icikope]

[Amashiwi]

Ilyo nkakwata amolu, mu Paradaise, nkalacilauka nge nsebula kabili nkalatolauka fye ku nsansa!

[Icikope]

[Akabokoshi pe bula 142-145]

Bakangalila ba Muputule Balabombesha

Bakangalila ba muputule balabombesha kabili balibombela mu fifulo ifingi muli ici calo icikalamba. Balakoselesha sana bamunyinefwe ne nkashi. Babomba shani umulimo wabo? Natumfwe ifyalandile Munyinefwe Myint Lwin, kangalila wa muputule umo pali aba, uubombela pamo no mwina mwakwe, Nkashi Lal Lun Mawmi. Babombela ifilonganino fya mu mishi iyaba ukutali sana, mu mpili sha Naga. Batile: “Pa lwendo lumo ine no mwina mwandi twaimine ulucelo ukufuma ku Kalaymyo no kunina ku numa ya motoka ukwali abantu abengi sana. Twapishishe fye amolu pa fibokoshi na pa misalu. Kwali bambi abengi mu motoka abaikatilile fye ku cibi ca ku numa, e lyo na baikele pa mutenge. Motoka twaninine yaleti nga yapita mu filindi yaima, yaimya no lukungu ulwingi. Twalifwele ifya kutucingilila pa kuti twilapeema ulukungu.

“Pa numa ya ma-awala yabili, twafikile mwi tauni lya Kalaywa, umo tuninina ubwato. Ilyo twalelolela ubwato twaleshimikila abaleshitisha ifintu mu matuuka e lyo na bo twali nabo mu motoka, kabili abengi abo twaleshimikila tabaishibe ukuti kwaliba ne Nte sha kwa Yehova. Ubwato twalelolela bwalifikile na banininemo balikile, e lyo abaleya no bwato batendeke ukubutukila ifipuna. Abantu mupepi na 100 e baninine ubwato kabili balititikene ica kutila ubwato kuti bwabunda no kubunda. Twalilongele amabotolo ya plasitiki pa kuti yengatwafwa ukweleela ubwato nga bwabunda.

“Pa numa ya ma-awala 5, twafikile mwi tauni lya Mawlaik, umo twasendeme mu kayanda ka beni akanono sana. Lucelocelo ne nshita ya 05:00hrs twalikonkenyepo ubulendo. Apo yali ni nshita ya lusuba, umumana walikamine, e ico ubwato bwesu bwalikete mu mucanga wali pa nshi imiku 4. Ine na baume bambi twalifumine mu bwato no kubusunka. Twafikile mu Homalin pa numa ya ma-awala 14 ninshi natunaka, natufuma na kwi fupa. Lelo twasangile aba mu cilonganino baletulolela. Ilyo twamwene balemwentula, na maka yalishile. Twali nabo inshita ya bushiku kabili twalikoseleshenye. Ubushiku bwakonkelepo, twaile ku Khamti. Pa kuyafika, twaendele ama-awala 15.

“Twaimine lucelocelo na kabili. Ili lyena, ubwato twaninine tabwaiswile sana e lyo ne fyo twalemona mu nshila fyali ifyaibela. Twakonkele akamana kabili twalekumanya abekalamushi abengi abaleimba mu mumana pa kuti basangemo golde. Twafikile ku Khamti, ninshi natunaka icine cine, lelo takwali umuntu nangu umo uwaletulolela. Kalata twatumine iya kwishibisha aba muli ici cilonganino ukuti tukabatandalila ifwile yalilubile. E ico twafwaile motoka ya kututwala pa kayanda akali pa Ng’anda ya Bufumu, e fyo twaile no kuyafikila fye ukulaala.

“Ulucelo twamonene na bakasabankanya 25 abakumene pa Ng’anda ya Bufumu pa kuti baye mu kushimikila. Abengi bali baNaga, umutundu umo uwa bantu ababa muli ici calo abekala mu mpili ishayafika ku India. Twaile nabo mu kushimikila. Ili itauni lyonse ilyaba mu mpili lyalishingulukwa no mumana. Ine na munyinefwe uo twabombele nankwe twafikile pa kayanda ka nsengu no kubilikisha umutende ku bali mu kati. Umwaume umuNaga alifumine, atwingisha na mu ng’anda. Ena no mwina mwakwe balekutikisha ilyo twalebeba ubukombe bwa Bufumu kabili balitemenwe, bapoka ne mpapulo twabapeele. AbaNaga abengi batila Bena Kristu kabili balatemwa ukumfwa imbila nsuma. Akasuba, twaile ku kulongana kwa kubalilapo muli uyo mulungu.

“Pa numa ya mulungu umo, twa-abwike umumana no kuya kwi tauni ilinono ilya Sinthe, umwaba bakasabankanya 12. Twalitandalile na mabumba yatatu yambi ayaba sana mu kati ka mushi, apaba amakilomita 11. Twaleya kwi bumba limo na limo mu kushimikila na lyo kabili nalelandako ne lyashi. Bakasabankanya ababa uku bapiina sana kabili abengi balalwala maleria na TB. E lyo balabacusha sana pa mulandu wa cine. Na lyo line balikosa mu mulimo wa kushimikila. Pa Mulungu twalitemenwe pa kumona abantu 76 abaishile ku kukutika ilyashi lya ku cintubwingi. Pali aba pali abengi abaendele ama-awala ayengi pa kwisafika.

“Tapakokwele, ne nshita ya kubwelelamo yalifikile. Twalyumfwile ububi pa kusha bamunyinefwe ne nkashi abasuma, abalanga lyonse ukuti balitemwa Yehova. Ilyo twalebwelelamo no bwato, twaile tuletontonkanya pa citetekelo cabo icakosa. Nangu ca kutila bapiina, kuli Lesa kwena bakankaala! Tulefwaisha ukuyabamona na kabili.”

[Icikope]

[Mapu]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli icitabo)

Icitungu ca Naga Hills

Khamti

Sinthe

Homalin

Mawlaik

Kalaywa

Kalaymyo

[Icikope]

[Icikope]

[Amashiwi]

Ilyo twamwene balemwentula, na maka yalishile

[Icikope]

[Akabokoshi pe bula 154, 155]

Mfwaya Ukushimikila Abantu pe Sonde Lyonse!

BA SAGAR RAI

BAFYELWE MU 1928

BABATISHIWE MU 1968

Bali bashilika balebombesha, abasambilile icine no kutendeka ukushimikila nangu ca kutila balebakaanya.

◆ NAFYALILWE mu citungu ca Shan State, icaba mu mpili, lwa ku kapinda ku kuso aka Myanmar. Bamayo na batata bali baGurkha, abena Nepal abalekonka imipepele ya ciHindu. Lelo twalepepa ne mipashi. Pa mulandu wa kuti nalekonka sana intambi sha baGurkha, naingile ubushilika nga batata na bakalamba bandi bambi 4. Nali umushilika mu Burma pa myaka 20 kabili nalilwileko inkondo ishingi. Ku ca kupapusha, nshabalile ncenwapo.

Ilyo nabelengele Ulupungu lwa kwa Kalinda umuku wa kubalilapo, nasambilile ukuti, Baibolo itila kwaba fye Lesa umo uwa cine, Yehova. Nalefwaisha ukumwishiba. Apo nali umuHindu, nasumine ukuti kwaba balesa abengi sana! Nalifwaile ishina lya kuti Yehova mu madikishonari ayengi aya mu fitundu fyalekanalekana pamo nga iciNepali, iciHindi, iciBurmese, ne ciNgeleshi. Yonse yalelanda ukuti Yehova e Lesa uo Baibolo yalandapo.

Pa numa, ine no mukashi wandi, Jyoti twakuukile ku Pathein, uko ba Frank Dewar abali bamishonari banjipwishe nga kuti natemwa ukusambilila Baibolo. Ine no mwina mwandi twalisumine. Tapapitile na nshita, twalisumine ukuti Yehova e Lesa wa cine eka kabili eo twatendeke ukupepa. Twapoosele utulubi twalepepa mu Mumana wa Pathein pa kuti kwikaba wa kututoola.—Amala. 7:25; Ukus. 4:11.

Pa numa ine no mukashi wandi na bana twabwelele uko nafyalilwe no kuyatendeka ukulongana na ba Nte abali fye abanono, abatusambilishe ukushimikila. Mu kuya kwa nshita, twatemene ifimuti mu mpanga no kukuula Ing’anda ya Bufumu iinono ku ntanshi ya ng’anda yesu. Ici calikalifye komiti ya baGurkha. Batile: “Nani amusuminishe ukukuula ‘Icalici’ lya Bena Kristu muno mu cifulo ca baHindu? Tamufwile ukulashimikila abantu abakwata kale uko bapepa.”

Komiti ya baGurkha yaileilishanya ku balashi, abaishilenjipusha abati: “Ba Rai, bushe ca cine mulashimikila muli cino cifulo no kupatikisha abantu ukuba Abena Kristu?”

Natile: “Ndi Nte ya kwa Yehova. E ico te muli cino cifulo fye mfwaya ukushimikila, lelo mfwaya ukushimikila abantu pe sonde lyonse! Nomba nshipatikisha abantu ukuba Abena Kristu, abene bafwile ukuisalila.”

Caliweme pantu abalashi balinsuminishe ukutwalilila ukushimikila.

Mu myaka 40 iyapitapo, ine na Jyoti twalyafwa abantu ukucila pali 100 ukusambilila icine. Abengi pali aba ni bapainiya baibela, bambi ni bakangalila benda, e lyo bambi babombela pa Bethel. Tulasekelela no kuti abana besu abengi ne ndupwa shabo balitwalilila ukubombela Yehova.

[Icikope]

[Icikope]

[Amashiwi]

Mu myaka 40 iyapitapo, ine na Jyoti twalyafwa abantu ukucila pali 100 ukusambilila icine

[Akabokoshi pe bula 160]

“Nalifililwe Ukusanga Ubufumu bwa kwa Yehova!”

BA SOE LWIN

BAFYELWE MU 1960

BABATISHIWE MU 2000

Bali baBuddha, lelo ilyo babelengele pa “Bufumu bwa kwa Yehova,” balefwaya ukuyabumona.

◆ BUSHIKU bumo ilyo nale-enda ukuya ku tauni lya Tachileik, ilyaba mupepi no mupaka wa ici calo ne ca Thailand, natoolele magazini ya Ulupungu lwa kwa Kalinda iyo bapoosele mu musebo. Iyi magazini yalelanda pa fintu ifisuma ifikaba mu Bufumu bwa kwa Yehova. Nali umuBuddha kabili nshamwishibe Yehova, e ico nalemona kwati “Ubufumu bwa kwa Yehova,” calo cimo icaba mu Africa. Natampile ukufwaya “Ubufumu bwa kwa Yehova” mu citabo umo balenga ifyalo fyonse. Nalipwisheko na bantu bambi lelo takwali nangu umo uwangafwile.

Pa numa, naumfwile ukuti umulumendo uo twalebomba nankwe alesambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Namwebele ati: “Njebako uko ningasanga Ubufumu bwa kwa Yehova.” Ilyo naishibe ukuti Ubufumu bwa kwa Yehova buteko bwa ku muulu ubukaleta Paradaise pano isonde, nalipapile kabili nalitemenwe sana. Nabeyele umushishi, naleka no kubomfya imiti ikola kabili nalilekele no kukonka intambi sha ciBuddha. Nomba ndafwaya sana ukwikala mu Bufumu bwa kwa Yehova.—Mat. 25:34.

[Icikope]

[Icikope pe bula 78]

[Icikope pe bula 78]

[Icikope pe bula 78, 79]

[Amashiwi pe bula 80]

Pa myaka mupepi na 100, Inte sha kwa Yehova mu Myanmar balishibikwa ukuti balikwata icitetekelo cakosa kabili balashipikisha amafya

[Amamapu pe bula 81]

(Nga mulefwaya ukumona amamapu, moneni muli icitabo)

BANGLADESH

INDIA

CHINA

LAOS

THAILAND

YANGON

Putao

Khamti

Myitkyina

Kalaymyo

Lashio

Hakha

Pyin Oo Lwin

Mandalay

Taunggyi

Tachileik

Golden Triangle

Sittwe

Thayarwaddy

Pathein

Mawlamyine

Dawei

Myeik

Ayeyarwady River

Ayeyarwady Delta

Andaman Sea

[Charti]

MYANMAR (BURMA)

ICALO

676,578 sq. km

IMPENDWA YA BANTU

60,380,000

BAKASABANKANYA MU 2012

3,790

KASABANKANYA UMO KU BANTU

15,931

ABASANGILWE KU CIBUKISHO MU 2012

8,005

Mu 1914 abena England babili bafumine ku India no kuyatampa ukushimikila mu Burma. Icifulo cabo ica kushimikilamo cali calo conse

[Icikope pe bula 84]

(Nga mulefwaya ukumona icikope, moneni muli icitabo)

Bali fye Abanono pa Kutendeka

1914 ukufika 1949

Bakasabankanya

Bapainiya

80

70

60

50

40

30

20

10

0

1915 1920 1925 1930 1935 1940 1945

[Icikope]

Bakasabankanya baali mu Yangon, mu 1932

[Amashiwi pe bula 86]

“Cili fye bwino nga ulefwaya ukuti abo bene wakulatuma ukushimikila, e bo bakakwingilileko na mu calo cipya”

[Icikope pe bula 87]

Ba Sydney Coote (pa kati) balitemenwe sana ukubelenga Baibolo; bena na bena mwabo, ba Rachel (ku kuso) bale-sambilishako bambi Baibolo

[Icikope pe bula 89]

Ba Frank Dewar

[Icikope pe bula 92]

Ba Chu May “Daisy” (ku kuso) na ba Hnin May “Lily” (ku kulyo) e baKayin ababalilepo ukusambilila icine

[Amashiwi pe bula 93]

Ilyo abalefwaya ukutupoka impapulo baishile, tabashisangile

[Icikope pe bula 97]

Pa muulu: Ba Hubert Smedstad, ba Robert Kirk, ba Norman Barber, na ba Robert Richards, bamishonari bafumine kwi sukulu lya bamishonari ababalilepo ukwisa

[Icikope pe bula 97]

Pe samba: (ku numa) ba Nancy D’Souza, ba Milton Henschel, ba Nathan Knorr, ba Robert Kirk, ba Terence D’Souza, (pa ntanshi) Russell Mobley, Penelope Jarvis-Vagg, Phyllis Tsatos, ba Daisy D’Souza, ba Basil Tsatos

[Icikope pe bula 100]

(Nga mulefwaya ukumona icikope, moneni muli icitabo)

Ukulunduluka Ukukalamba

1950 ukufika 1988

Bakasabankanya

Bapainiya

1,600

1,400

1,200

1,000

800

600

400

200

0

1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985

[Icikope]

Ba Nte mu Burma, mu 1987

[Icikope pe bula 101]

Ba Ba Oo (ku kuso) e balepilibula ifipande fya kusambililamo ifya mu Ulupungu lwa kwa Kalinda mu ciBurmese

[Icikope pe bula 102]

Pali lelo, pa numa ya myaka mupepi na 50, ba Doris Raj bacili ni bakapilibula pa musambo mu Yangon

[Icikope pe bula 103]

Mu 1956, ba Nathan Knorr babilishe ukuti Ulupungu lwa kwa Kalinda mu ciBurmese lwalatendeka ukufuma

[Mapu pe bula 111]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli icitabo)

Gangaw

CHIN STATE

Falam

Hakha

Vanhna

CHIN HILLS

Surkhua

Matupi

[Icikope pe bula 114]

Ku kuso: Aba mu cilonganino ca Matupi bale-enda amakilomita 270 pa kuya mu kulongana kukalamba ku Hakha

[Icikope pe bula 115]

Ku kulyo: Kangalila wa citungu, Gumja Naw no mwina mwakwe, Nan Lu, balenina impili pa kuya ku filonganino fya mu Chin State

[Amashiwi pe bula 118]

“Pali lelo mu matauni ya Namti, Hopin, Mohnyin, na Katha, umo inyanji yapita, monse mwaliba ifilonganino ifyakosa”

[Icikope pe bula 119]

Ba Nte baima ne shitima ukufuma ku Yangon ukuya ku Myitkyina ku kulongana kwa citungu, mu 1969

[Amashiwi pe bula 120]

‘Balisokweleko amatolokoshi 6, lelo te yalya twalimo!’

[Icikope pe bula 121]

Ba Biak Mawia (ku numa, ku kulyo sana) na ba mu cilonganino ca Khamti ilyo batendeke ukushimikila mu fifulo umwaleikala abaNaga

[Icikope pe bula 125]

Ba eluda pa Kulongana kwa Bafuma mu Fyalo Ifingi ukwaleti “Umutende pe Sonde” ukwali mu Myitkyina, mu 1969. (Ku numa) Ba Francis Vaidopau, ba Maurice Raj, ba Tin Pei Than, ba Mya Maung, (pa kati) ba Dunstan O’Neill, ba Charlie Aung Thein, ba Aung Tin Shwe, ba Wilson Thein, ba San Aye, (pa ntanshi) ba Maung Khar, ba Donald Dewar, ba David Abraham, ba Robin Zauja

[Icikope pe bula 132]

Ba Aik Lin (ku kuso), na ba Sa Than Htun Aung (ku kulyo), balilwishenye imiku iingi ilyo amabumba yabo aya bashilika yalelwa mu mpanga

[Amashiwi pe bula 132]

Aba babili balipatene sana kale, lelo Icebo ca kwa Lesa calilenga batemwane sana

[Icikope pe bula 134]

Bashimapepo abaBuddha abafwala ifya kufwala fya bushimapepo bengi sana

[Amashiwi pe bula 135]

“Ukutemwa uko aba bwananyina balenanga kwalendetela sana insansa”

[Amashiwi pe bula 139]

“Yehova e kaafwa wandi; nshakatiine. Cinshi ico umuntu engancita?”—Heb. 13:6

[Icikope pe bula 146]

(Nga mulefwaya ukumona icikope, moneni muli icitabo)

Ukufika Pali Lelo

Ukutula mu 1989 ukushinta mu 2012

Bakasabankanya

Bapainiya

3,500

3,000

2,500

2,000

1,500

1,000

500

0

1990 1995 2000 2005 2010

[Amashiwi pe bula 148]

Mu myaka 20 iyapita, magazini ya mu Myanmar iipulintwa yalifulilako ukufuma pali 15,000 ukufika kuli 141,000 no kucilapo!

[Icikope pe bula 149]

Bethel yali iinono sana. Nkashi aleciishila ifya kufwala pa nshi

[Icikope pe bula 151]

Bamunyinefwe aba mu Myanmar na ba ku fyalo fimbi balebombela capamo

[Icikope pe bula 152]

Umusambo wa ku Myanmar

[Icikope pe bula 156]

Baile no bwato ku Ng’anda ya Bufumu iipya

[Amashiwi pe bula 157]

Ukufuma mu 1999, ababa mu mabumba ya makuule balikuula Amayanda ya Bufumu ukucila pali 65 mu calo conse

[Icikope pe bula 158]

Ba Hiroshi na ba Junko Aoki, e bamishonari babalilepo ukuya ku Myanmar pa numa ya myaka 37 ukutula apo bamishonari balimo kale bafuminemo

[Icikope pe bula 162]

Bakapilibula baba pa Musambo wa Myanmar

[Icikope pe bula 165]

May Sin Oo pa nse ya ng’anda yabo ninshi baleikuula cipya cipya

[Icikope pe bula 165]

Ibumba lya baleafwilisha abasanshilwe, lili na Munyina na Nkashi Htun Khin pa ng’anda babakuulile ilyo ing’anda baleikalamo yaonaike ku cimwela ca Nargis

[Icikope pe bula 167]

Ababa muli Komiti ya Musambo, ukufuma ku kuso ukuya ku kulyo: ba Kyaw Win, ba Hla Aung, ba Jon Sharp, ba Donald Dewar, na ba Maurice Raj

[Icikope pe bula 169]

Ukulongana kwa bantu Bafuma mu Fyalo Ifingi ukwaleti “Mulelola!” ukwa mu 2009 kwalikoselesha bamunyinefwe kabili kwalengele abengi mu Yangon baumfwa icine

[Amashiwi pe bula 169]

“Yehova alilengele ba Nte mu Yangon ukuba ne cikuuku kabili e basungile bamunyinabo ne nkashi”

[Icikope pe bula 170]

[Icikope pe bula 170]

[Amashiwi pe bula 171]

“Ilyo kushilaba uku kulongana, twaleumfwa fye ukuti twalikwata bamunyinefwe isonde lyonse. Nomba twaimwena ukuti ni bamunyinefwe!”

[Icikope pe bula 171]

[Icikope pe bula 172, 173]

[Amashiwi pe bula 173]

“Lyonse tulalomba Umwine wa mulimo ukuti aletuma aba kubomba umulimo wa kulobolola na bambi”