Ukwiluka Ifishinte E Cilangilila Ukukosoka

UKUBISHANYA kubi konaule mibele isuma. Ukalobolola ico ubyala. (1 Abena Korinti 15:33; Abena Galatia 6:7) Lwa ku mupashi atemwa lwa ku mubili ishi nsoselo shibili fya kumwenako fya cine icapulamo—icishinte—kabili shonse shipayanya umufula wa mafunde. Nangu cibe fyo, amafunde yalapangwa no kufumishiwapo, kabili yaba aya kulungatika. Lelo ifishinte fyena, fibomba mu mbali ishingi, kabili fya muyayaya. E co, Icebo ca kwa Lesa citukoselesha ukwesha na maka ukumfwikisha ifishinte.

Webster’s Third New International Dictionary ilondolola icishinte pamo nga “icine icaishibikwa nelyo icapulamo: ifunde ilyashika kabili ilyapulamo, icisambilisho, atemwa ukutunga apo ifintu fimbi fyashimpwa nangu apo fyafuma.” Ku ca kumwenako, umo kuti pambi apeela ifunde ku mwana ilya kuti, “Wilaikata pa citofu.” Lelo ku mukalamba, ukumweba fye ukuti, “Icitofu nacikaba” e kusoka kwingalinga. Moneni ukuti insoselo yalekeleshako naikwata ubupilibulo ubwingi. Pantu ilelanga ico umo pambi engacitapo—nalimo ukwipika, ukufumbika, nelyo ukushimya icitofu—muli aya mano kuti yaba cishinte.

Kwena, ifishinte fyakulisha mu bumi, fya ku mupashi; e fitutungulula mu kupepa Lesa no kuti tube ne nsansa. Lelo, bamo, tabafwaya ukubombesha ukukabilwa ku kupelulula pa fishinte. Basalapo ukukonka amafunde ilyo balepingulapo ica kucita ico yena tayashokoloka. Ici tacibamo amano kabili cipusana ne fya kumwenako fyaimikwe na baume ba busumino aba ku kale abalembwa mu Baibolo.—Abena Roma 15:4.

Abaume Abaletungululwa ne Fishinte fya Bukapepa

Pa baume abashapwililika, Abele kuti aitwa solwesolwe ukutungululwa ne fishinte fya bukapepa. Afwile alikutumaninemo nga nshi mu bulayo bwa pa lwa “bufyashi” no kukutuluka ukuti pa kulubulwa ku lubembu, ilambo lya mulopa lyalekabilwa ukupeelwa. (Ukutendeka 3:15) Muli fyo, apeele Lesa “amabeli ya mu mukuni wakwe.” Inumbwilo ya kuti “ne fya mafuta fya yako” ilangilila ukuti Abele apeele Yehova icawamisha. Nalyo line, pali no kupita imyaka ukucila pali 2,000 pa numa ya mfwa ya kwa Abele e lintu Lesa aali no kulondolola mu kumfwika ifyalefwaikwa pa lwa malambo. Ukupusanako na Abele waletungululwa ne fishinte, uwaletiina Lesa, Kaini munyina wena apeele Lesa ilambo nga pe. Lelo imibele yakwe iya mutima yali iibi, icintu cimo mu kupeela kwakwe ilambo calangilile ukuti umutima tawatesekeshe ifishinte.—Ukutendeka 4:3-5.

Noa na o wine aali muntu waletungululwa ne fishinte fya bukapepa. Ilintu Baibolo ilangilila ukuti Lesa mu kulungatika amukambishe ukukuula icibwato, takwaba apo tubelenga ukuti alikambishiwe ukushimikila kuli bambi. Nalyo line, Noa etwa “kabila wa bulungami.” (2 Petro 2:5) Nangu line Lesa afwile alimukambishe ukuti ashimikile, ukwiluka ifishinte no kutemwa abantu banankwe ukwabula ukutwishika na fyo fine fyalimulengele ukucite co. Apantu twikele mu nshita yapala iya kwa Noa, natupashanye imibele yakwe iisuma ne ca kumwenako cakwe.

Ukupusanako na bashimapepo ba mu kasuba kakwe, Yesu asambilishe abantu ukumfwikisha ifishinte. Ica kumwenako Lyashi lyakwe ilya pa Lupili. Nga twalikonka sana, twalasanga ukuti litucincisha ukulabomfya ifishinte. (Mateo, ifipandwa 5-7) Ico Yesu asambilishishe muli iyi nshila, mulandu wa kuti, aalishibe Lesa mu cine cine nga fintu Abele na Noa abamutangilileko, bamwishibe. Na lintu fye aali umulumendo, alicindike icine capulamo ica kuti: “Te ku cilyo ceka . . . lelo kuli conse icifuma mu kanwa ka kwa Yehova e ko umuntu ekalila no mweo.” (Amalango 8:3; Luka 2:41-47) Ee, ukwishiba Yehova mu cine cine, ifyo apata, na fintu atemwa, ne mifwaile yakwe, e makii ku kuba umuntu wa fishinte fya bukapepa. Ilyo iyi mibele ya kwa Lesa yalatutungulula, isanguka ifishinte fya cine ifibomba.—Yeremia 22:16; AbaHebere 4:12.

Ifishinte no Mutima

Cilacitika ukumfwile funde mu kupatikishiwa fye, nalimo pa mulandu wa kutiina ifingafuma mu kukanalikonka. Ukunakila icishinte, nangu ni fyo, kulafumyapo iyo mimwene, pantu e musango wa fishinte, nga e fyalatutungulula tacakatukosele ukumfwila amafunde ukufuma pa nshi ya mutima. Langulukeni ica kumwenako ca kwa Yosefe uyo, ukupala Abele na Noa, aikeleko ilyo icipingo ce Funde lya kwa Mose tacilapangwa. Lintu muka Potifari aeseshe ukumubeleleka, Yosefe ayaswike ukuti: “Ningacita shani ububi ubu bukulu, no kubembukila Lesa?” Ee, Yosefe alishibe icishinte ca kuti umulume no mukashi “mubili umo.”—Ukutendeka 2:24; 39:9.

Ilelo icalo tacakwata ifishinte fyalungama. Abantu ba ciko balifunukila ulukaakala na bucisenene. Ubusanso bwa kuti limbi mu bumfisolo, Umwina Kristu kuti pambi atunkwa ukulasobolapo ifi fine fya kulya fya cabe cabe—amafilimu, amavidio, nelyo amabuuku. Ifyo cingabe ca kutasha, lyene, nga twabomfya ifishinte ku kukaana icabipa nga fintu Yosefe acitile, ukulaibukisha ukuti Lesa akabakilila fye aba bucishinka ukupula mu “bucushi bukalamba” ubuleisa. (Mateo 24:21) Ee, ifisokolola ifyo mu cine cine twaba lwa nkati, fintu tucita maka maka mu bumfisolo, te fyo tucita pa lwalaala.—Ilumbo 11:4; Amapinda 15:3.

Muli fyo, nga ca kuti ifishinte fya Baibolo fyalatutungulula, tatwakalefwailisha inshila sha kutobelamo amafunde ya kwa Lesa; nangu ukwesha ukumona ifyo twingashipa mu kukanatoba ifunde limo. Ukutontonkanya kwa musango yo kwa kuitumpika fye; kwi pelepele ifingafumamo kuti fyatuletela ubulanda.

Tesekesheni Ifibimbilwe mwi Funde

Kwena, amafunde yalicindama mu bumi bwa Mwina Kristu. Yaba nga balinshi ba kutucingilila, kabili yapangwa ne fishinte ifingi ifyakatama. Ukufilwa ukumfwikisha ifi fishinte kuti kwacefyako ukutemwa kwesu ku mafunde yaampana kuli fyene. Ici e co uluko lwa pa kale ulwa kwa Israele lwacitile.

Lesa apeele Israele Amafunde 10, ilya ntanshi lyabindile ukupepa imilungu imbi pa mbali ya kwa Yehova. Icine capulamo icabimbilwemo muli ili funde ca kuti Yehova e wabumbile ifintu fyonse. (Ukufuma 20:3-5) Lelo bushe lulya luko lwalyumfwilile ici cishinte? Yehova umwine ayasuka atila: “[Abena Israele baleeba] icimuti abati ‘Iwe ni we shifwe’ na ku cilibwe ‘ni we nyinefwe.’ Lelo baloshe numa kuli ine [Yehova], ne cinso cabo bafisa kuli ine.” (Yeremia 2:27, The New English Bible) We kukosa kwa mitima no kubulwe fishinte kushaibipila! Kabili fintu ico cakalifye umutima wa kwa Yehova!—Ilumbo 78:40, 41; Esaya 63:9, 10.

Abena Kristu na bo bene balikwata amafunde ayafuma kuli Lesa. Ku ca kumwenako, balingile ukusengauka ukupepa utulubi, bucisenene, no kubomfya umulopa. (Imilimo 15:28, 29) Lintu twatontonkanyapo, kuti twamona ifishinte fibimbilwemo, pamo nge fi: Lesa awaminwa ukuipeelesha kwesu ukwapaatulwa; tufwile ukuba na bucishinka ku bena mwesu; kabili Yehova e Kamfukumfuku ka Mweo. (Ukutendeka 2:24; Ukufuma 20:5; Ilumbo 36:9) Nga ca kuti twailuka kabili twatesekesha ifishinte fyaba muli aya makambisho, tusanga ukuti fyabelako ku kutwaafwa. (Esaya 48:17) Kuli ifwe, “amafunde ya kwa Lesa tayayafisha.”—1 Yohane 5:3.

Nelyo abena Israele pa nshita imo basuulile amafunde ya kwa Lesa, ukufika mu nshita ya kwa Yesu bakalemba babo, “bakafundisha ba mafunde,” balicishishemo ukukosha amafunde. Bapangile amafunde ne fishilano ifingi ifyapumfyenye ukupepa kwasanguluka no kufisa ifishinte fya bukapepa. (Mateo 23:2, NEB) Ukufilwa, ukubulwe subilo, no bumbimunda fyalitendwishe abantu. (Mateo 15:3-9) Kabili ubwingi bwa aya mafunde ya bantu yali aya bunkalwe. Ilyo aali mupepi no kundapa umuntu uwali ne cisansa icaumina, Yesu aipwishe abaFarise abasangilwepo ukuti: “Bushe cifwile ukucito busuma pe sabata?” Ukwikala kwabo tondolo kwalangishe ukuti baalikeene, ici calengele Yesu “[ukufiitwa] pa buumununu bwa mitima yabo.” (Marko 3:1-6) AbaFarise kuti basalapo ukupususha inama iilubile nelyo iicenenwe pe Sabata pantu kaliilo, lelo umuntu wena te kwesha—kano fye nga ca kuti aalepana ukufwa. Cine cine, bapooseeshe amano ku mafunde ya bantu ne nshila sha kuyasungilamo ica kuti ukupala ubuswa ubulepalakata ku mbao yapentwa, bafililwe ukumfwikisha ubupilibulo bonse—ubwa fishinte fya bulesa.—Mateo 23:23, 24.

Nangu cibe fyo, na bacaice bene kuti bacindika Yehova ukupitila mu kutesekesha ifishinte fya Baibolo nga ca kuti imitima yabo ili iyafumaluka. Kafundisha wa kwa Rebecca uwa myaka 13 aipwishe abana mwi kalasi abengateya ifyangalo fya cela mushuke. Abengi batile te kuti bateye. Lelo ilyo inshila shapusanapusana isha kuteyelamo ifyangalo fya cela mushuke shalumbwilwe, bonse, ukufumyako fye Rebecca, balisumine fyo kuti bateya ifyangalo fya cela mushuke mu nshila shimo shimo. Kafundisha aipwishe Rebecca nga kuti ashita itikiti lya kuwininapo indalama ishingabomfiwa mu nshila isuma. Rebecca alikeene kabili alondolwele ukulingana na Malembo umulandu ico cingabela musango wa kuteya ifyangalo fya cela mushuke. Lyena kafundisha wakwe aebele ikalasi lyonse ukuti: ‘Mu kumona kwandi, ni Rebecca fye eka muno e ukonka ico ningeta “Ifishinte” fya cine cine.’ Ee, Rebecca nga ayaswike fye ukuti, “Imipepele yandi tayasuminisha ico,” lelo atontonkenye mu kushika ukucila apo; alondolwele ico ukuteyela ifyangalo fya cela mushuke kwabipila no mulandu akaniine ukuteyelako.

Ifya kumwenako pamo nga Abele, Noa, Yosefe, na Yesu fitulanga ifyo tumwenamo mu kubomfya “amaka yesu aya kutontonkanya” na “amaka yesu aya kupelulula” mu kupepa Lesa. (Amapinda 2:11, NW; Abena Roma 12:1, NW) Kuti caba bwino kuli ba eluda ba Bwina Kristu ukupashanya Yesu ilyo ‘balecema umukuni wa kwa Lesa uwaba kuli bene.’ (1 Petro 5:2) Nga fintu Yesu atulangilile bwino, abatemwa ifishinte fya bukapepa e balunduluka mu kutungululwa na bumulopwe bwa kwa Yehova.—Esaya 65:14.