Icipandwa 23

“Wene Abalilepo Ukututemwa”

1-3. Finshi fyalengele imfwa ya kwa Yesu ukukanalingana ne mfwa shonse ishicitika?

BUSHIKU bumo muli shinde mupepi ne myaka 2,000 iyapitapo, umuntu wa kaele balimulubulwishe, bamushinina imilandu ashacitile, e lyo bamulungulusha mpaka imfwa. Tayali e mfwa ya kubalilapo iya bukatu kabili iya lufyengo iyabala aicitikapo; kabili, ku ca bulanda, tayali e ya kupelako. Lelo, iyo mfwa tayalingene ne mfwa shonse ishashala.

² Ilyo ulya muntu walecululuka aali mupepi fye no kufwa, umuulu walangile ukuti icalecitika calicindeme. Nangula cali inshita ya kasuba pa kati, mu kupumikisha, kwalifiitile. Nga fintu kalemba wa lyashi lya kale umo asosele, “akasuba kalifiitile.” (Luka 23:44, 45) Lyena, lilya line fye ashilafumya umupu wa kupelelekesha, alandile aya mashiwi yashakalabwe aya kuti: “Nacipwa.” Cine cine, pa kutuula umweo wakwe, apwishishe icintu cimo icawamisha. Ilambo lyakwe yali e micitile yawamisha iya kutemwa iishatala aicitapo umuntunse umbi.—Yohane 15:13; 19:30.

³ Uyo muntu ukwabula no kutwishika aali ni Yesu Kristu. Ukucula kwakwe ne mfwa pali bulya bushiku bwa kulengo bulanda, pa Nisani 14, 33 C.E., fyalishibikwa bwino. Lelo, kwaba icishinka cimo icisuulwako ilingi. Nangula Yesu aliculile nga nshi, kwali umbi uwaculile ukucilanapo. Na kuba, kwali umbi uwapeele ilambo lyacilanapo bulya bushiku—imicitile ya kutemwa iyapulilemo iishatala aicitapo umuntu nangu umo mu kubumbwa konse. Yali micitile nshi? Icasuko caba e ntendekelo yalinga ku mulandu wacindamisha ukucila imilandu yonse: umulandu wa kutemwa kwa kwa Yehova.

Imicitile Yapulamo iya Kutemwa

4. Bushe mushika wa ciRoma aishilemona shani ukuti Yesu tali muntu yaweyawe, kabili cinshi ulya mushika atontonkenye?

⁴ Mushika wa mwanda uwa bena Roma uwaangalile ukwipaiwa kwa kwa Yesu alipapile pa mfifi iyatangilile imfwa ya kwa Yesu na pa cinkukuma cakonkelepo. Atile: “Cine cine uyu ali ni mwana Lesa.” (Mateo 27:54) Kanshi, Yesu tali muntu yaweyawe. Ulya mushika ayafwileko ukwipaya Umwana wafyalwa eka uwa kwa Lesa Wapulamo! Bushe Wishi atemenwe shani uyu wine Mwana?

5. Bushe imyaka ishaifulila iyo Yehova no Mwana wakwe bali capamo mu muulu kuti yalangililwa shani?

⁵ Baibolo ita Yesu “ibeli lya ku cibumbwa conse.” (Abena Kolose 1:15) Taleni tontonkanyeni—Umwana wa kwa Yehova e ko aali ilyo iulu lyonse ilimoneka lishilabumbwa. Ninshi Wishi no Mwana bali pamo ubutali bwaba shani? Aba sayansi bamo batunganya ukuti iulu nalikala nomba imyaka amabilioni 13. Bushe kuti mwaelenganya no kwelenganya iyo myaka? Pa kwafwa abantu ukwishiba ubukokole bwe ulu nga fintu basayansi batunganya, kwaba charti wa kupiminako imyaka apaba umupelwa walepa amamita 110. Ilyo abatandashi baleenda pali uyo charti wa kupiminako imyaka, ulutampulo lumo na lumo batampula lwimininako imyaka amamilioni 75 apo iulu lyabelako. Pa mpela ya uyu charti wa kupiminako imyaka, paba akamupelwa kanono akatikama fye ngo mushishi umo uwa muntu, e kemininako imyaka yonse abantunse baba pe sonde! Nangu ca kuti uku kupima kwalilungama, uyo charti wa kupiminako imyaka onse te kuti alepe ukulingana ne myaka ya Mwana wa kwa Yehova! Finshi alecita pa myaka ishaifulile fyo?

6. (a) Finshi Umwana wa kwa Yehova alecita ilyo ashilaba umuntunse? (b) Cikakilo ca musango nshi caba pa kati ka kwa Yehova no Mwana wakwe?

⁶ Uyu Mwana abombele mu kuitemenwa nga “cibinda wa mulimo” kuli Wishi. (Amapinda 8:30, Baibolo wa ba Diocese of Mbala, 1971) Baibolo itila: “Ukwabula wene takwalengelwe cintu nangu cimo icalengelwe.” (Yohane 1:3) E ico Yehova no Mwana wakwe babombeele capamo ku kulenga ifintu fyonse fimbi. Mwandini balecincimuka no kuba ne nsansa! Nomba, abengi balishiba ukuti ukutemwa kuba pa mwana no mufyashi kwaba ukwine kwine icipesha amano. Na kabushe, ukutemwa “e kukakila fyonse pamo mu kwitabana.” (Abena Kolose 3:14) Nani uwa muli ifwe, kanshi uwingesha no kumfwikisha ifyo cakosele icikakilo ca kutemwa icalipo pa kati ka aba pa nshita yakulishe fyo? Cintu cayeba ukuti Yehova Lesa no Mwana wakwe balilundana ku cikakilo cakosesha ica kutemwa icishatala acimonwa.

7. Ilyo Yesu abatishiwe, Yehova alangile shani ifyo aleumfwa pa Mwana wakwe?

⁷ Nangu ni fyo, Wishi atumine Umwana wakwe pe sonde ukwisafyalwa nga kanya ka buntunse. E kutila Yehova pa myaka imo, aali no kuipusula bucibusa bwawamisha no Mwana wakwe mu muulu. Alipoosesheko amano, ukutamba Yesu alekula ukuba umwaume wapwililika. Ilyo aali ne myaka napamo 30, Yesu alibatishiwe. Tatulekabila no kutunganya pa kwishiba ifyo Yehova aumfwile pali wene. Wishi umwine alilandile ukufuma mu muulu ati: “Uyu e mwana wandi uwatemwikwa, umo mbekelwa.” (Mateo 3:17) Pa kumona ukuti Yesu alicitile fyonse ifyasesemwe pali wene ukwabula ukushako, fyonse ifyo aebelwe ukucita, Wishi afwile alisangalele nga nshi!—Yohane 5:36; 17:4.

8, 9. (a) Finshi Yesu aculileko pa Nisani 14, 33 C.E., kabili Wishi wa ku muulu aumfwile shani? (b) Mulandu nshi Yehova alekele Umwana wakwe ukucula no kufwa?

⁸ Lelo bushe Yehova aumfwile shani pa Nisani 14, 33 C.E.? Aumfwile shani ilyo Yesu bamufutwike no kumwikata ku mpuka ya bantu ubushiku? Aumfwile shani ilyo abanankwe bamufulumwike na lintu alelubulushiwa ukwabula ukukonke funde? Aumfwile shani ilyo balemupumya, ukumufwishila amate, no kumutuutamo ififunshi? Aumfwile shani ilyo balemufopola, ne minofu mu numa yalalebela nge mitante? Aumfwile shani ilyo bamupoopeele amaboko na molu ku cimuti no kumusha nakobama ilyo abantu balemupontela? Bushe Wishi aumfwile shani ilyo Umwana wakwe uwatemwikwa akuutile kuli wene ninshi aleshikitika? Bushe Yehova aumfwile shani ilyo Yesu aleleka umweo, kabili aumfwile shani ilyo pa muku wa kubalilapo ukutula apo alengelwe, Umwana wakwe watemwikwa alifwile?—Mateo 26:14-16, 46, 47, 56, 59, 67; 27:38-44, 46; Yohane 19:1.

⁹ Te kuti tusange na mashiwi ya kulondolola ifyo aumfwile. Apo Yehova na o aba ne myumfwile, teti tusange amashiwi ya kulondolola ifyo akalipwe pa mfwa ya Mwana wakwe. Icingalondololwa cintu Yehova aimininepo ilyo alekele ico ukucitika. Mulandu nshi Wishi alekele ukuti omfwe ifyo? Yehova atusokolwela icintu cimo icawamisha pali Yohane 3:16—icikomo ca mu Baibolo icainikwa Ilandwe linono. Patila: “Lesa atemenwe aba pano isonde ukutemwa kwa kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela eonaika, lelo abe no mweo wa muyayaya.” Kanshi ico Yehova aimininepo pa kucite fi ni ci: ukutemwa. Ubupe bwa kwa Yehova—ubwa kutuma Umwana wakwe ku kutuculila no kutufwila—yali e micitile yapulamo iya kutemwa iishatala aicitwa.

Ukutemwa kwa Bulesa Kwalondololwa

10. Cinshi abantunse bakabila, kabili cinshi cacitika ku bupilibulo bwe shiwi “ukutemwa”?

¹⁰ Bushe ili shiwi lya kuti “ukutemwa” lyalola mwi? Casoswa aciti ukutemwa e cintu abantunse bakabila ukucila icintu conse cimbi. Ukufuma ku kufyalwa ukufika na ku mfwa, abantu bafwaya ukutemwa, abantu balomfwa bwino nga batemwikwa, kabili balabombomana no kufwa nga tabatemwikwa. Lelo, ukutemwa kwalyafya icine cine ukukulondolola. Kwena, abantu balalanda sana pa kutemwa. Kwaba imintapendwa ya fitabo, inyimbo, ne nshintu ifilanda pa kutemwa. Lelo ifi fyonse te lyonse filondolola ico ukutemwa kupilibula. Na kuba, ili shiwi lyalibomfiwa sana ica kuti ubupilibulo bwa liko ubwine bwine bwalyafya ukulondolola.

11, 12. (a) Ni kwi twingasambilila ifingi pa lwa kutemwa, kabili mulandu nshi twingasambililila uko? (b) Kutemwa kwa musango nshi kwaliko mu lulimi lwa ciGriki ulwa kale, kabili lishiwi nshi ilya “kutemwa” ilibomfiwa libili libili mu Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGriki? (Moneni no tulembo twa pe samba.) (c) Bushe a·gaʹpe cinshi?

¹¹ Lelo, Baibolo isambilisha ifyaumfwika pa kutemwa. Expository Dictionary of New Testament Words iya kwa Vine itila: “Ukutemwa kuti kwamwenwa fye ku micitile ilengwa na kwene.” Ifyalembwa mu Baibolo pa lwa micitile ya kwa Yehova fitusambilisha ifingi pa lwa kutemwa kwakwe—ukutemwa kwa kucitila ifibumbwa fyakwe icisuma. Ku ca kumwenako, bushe kuti kwaba icingacilapo ukusokolola ifingi pa kutemwa ukucila pa micitile yapulamo iya kwa Yehova umwine iilondolwelwe ku kutendeka? Mu fipandwa fyalakonkapo, tuli no kulandapo imicitile na imbi iingi iya kumwenako ukutemwa kwa kwa Yehova. Kabinge, kuti twaumfwikisha na fimbi pa lwa kutemwa ukufuma ku mashiwi yapilibulwa “ukutemwa” mu lulimi Baibolo yalembelwemo. Mu lulimi lwa ciGriki ulwa kale, kwali amashiwi yane ayalebomfiwa ku kupilibula “ukutemwa.”a Pali aya mashiwi, ilyabomfiwa ilingi mu Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGriki lya kuti a·gaʹpe. Dikishonari umo uulondolola amashiwi ya mu Baibolo atila ili shiwi “e shiwi lya maka sana ilipilibula ukutemwa.” Mulandu nshi?

¹² A·gaʹpe kwaba kutemwa ukutungululwa ne fishinte. E ico takwaba kutemwa fye umuntu umo pa co acita nelyo ukusosa. Kusanshamo abengi, kulaba ukutontonkanya no kupoosako amano pa kulanga uku kutemwa. Kabili, ukutemwa kwa a·gaʹpe te kwa bukaitemwe nangu panono. Ku ca kumwenako, moneni na kabili pali Yohane 3:16. Ni bani “aba pano isonde” Lesa atemenwe ukutemwa kwa kuti apeele no Mwana wakwe uwafyalwa eka? Bantunse abengalubulwa. E kutila na bantu abengi abacite membu mu bumi bwabo. Bushe Yehova alitemwa umo na umo uwa bene nga cibusa, filya atemenwe Abrahamu wa busumino? (Yakobo 2:23) Iyo, lelo Yehova mu kutemwa alifisha ubusuma bwakwe na kuli aba bantu, te mulandu no kuipusula apakalamba. Afwaya bonse ukulapila no kwalula imibele yabo. (2 Petro 3:9) Abengi balalapila. Aba alabapokelela ne nsansa ukuba ifibusa fyakwe.

13, 14. Cinshi cilanga ukuti ilingi line a·gaʹpe isanshamo no kutemwa kwa buntu?

¹³ Lelo, ifyo bamo batontonkanya pali a·gaʹpe tafyalungama. Batila kutemwa kwatalalila, ukushibombapo fimo. Icishinka cili ca kuti a·gaʹpe yaba citemwishi cabamo no buntu. Ku ca kumwenako, ilyo Yohane alembele ati, “Wishi atemwo Mwana,” abomfeshe ishiwi lya kuti a·gaʼpe. Bushe muli uko kutemwa tamwaba ne citemwishi ca buntu? E mo caba. Pali Yohane 5:20, ukulingana no lulimi ili lembo lyalembelwemo pa kubala, Yesu abomfeshe ishiwi phi·leʹo (icitemwishi cabamo no buntu). (Yohane 3:35) Ukutemwa kwa kwa Yehova ilingi line kusanshamo ne citemwishi cabamo ubuntu. Lelo ukutemwa kwakwe takuba kwa kwiminwa fye. Lyonse kutungululwa ne fishinte fyakwe ifya mano kabili ifya mulinganya.

¹⁴ Nga fintu tumwene, imibele ya kwa Yehova yonse ya pa muulu, iyapwililika, kabili iisuma. Lelo ukutemwa e mibele yawamisha pali yonse. Takwaba cimbi icitupalamika sana kuli Yehova ukucila pa kutemwa. Ubusuma buli bwa kuti, ukutemwa na kabili e mibele yakwe iyapulamo. Twaishiba shani?

“Lesa Kutemwa”

15. Cinshi Baibolo isosa pa lwa mibele ya kwa Yehova iya kutemwa, kabili ayo mashiwi yaibela shani? (Moneni no tulembo twa pe samba.)

¹⁵ Baibolo ilalandapo fimo pa lwa kutemwa ifyo ishilanda pa lwa mibele ya kwa Yehova imbi iyapulamo. Amalembo tayasosa ati Lesa maka nelyo ati Lesa bulungi atemwa ati Lesa mano. Akwata fye iyo mibele, e ntulo ya iyo mibele, kabili tapali uwingalingana nankwe kuli iyo mibele itatu. Pa mibele yalenga bune, palandwa icintu cimo icacilapo: “Lesa kutemwa.”b (1 Yohane 4:8) E kutila shani?

16-18. (a) Mulandu nshi Baibolo isosela ati “Lesa kutemwa”? (b) Pa fibumbwa fyonse ifya pe sonde, mulandu nshi umuntunse abela uwalinga ukwimininako ukutemwa kwa kwa Yehova?

¹⁶ Amashiwi ya kuti “Lesa kutemwa” tayaba kulinganya fye kwa munsaunte, kwati ni filya twingatila, “Lesa e kutemwa.” Aya mashiwi te kuti tuyalande ati “ukutemwa e Lesa.” Yehova alicila sana pa kutemwa, pantu ukutemwa mibele fye. Wena muntu wa cine uwa myumfwile yapusanapusana kabili alikwata imibele na imbi ukulunda pa kutemwa. Lelo ukutemwa kwakwe Yehova kwalimwandatila. E ico icitabo cimo cisosa pa lwa ici cikomo aciti: “Icishibisha Lesa nelyo ubuntu bwa kwa Lesa kutemwa.” Ilingi line kuti twatontonkanyapo muli iyi nshila: Amaka ya kwa Yehova yamulenga ukubomba ifintu fimo. Ubulungi bwakwe na mano e fitungulula inshila abombelamo ifintu. Lelo ukutemwa kwa kwa Yehova e kumucincisha ukubomba. Kabili lyonse ilyo alebomfya imibele yakwe yonse imbi, mulaba no kutemwa.

¹⁷ Ilingi line casoswa ati Yehova e ca kumwenako ca kutemwa. Kanshi, nga tulefwaya ukusambilila pa lwa uku kutemwa kwashintilila pa fishinte, tufwile ukusambilila pa lwa kwa Yehova. Kwena, kuti twamona iyi mibele yawamisha na mu bantunse. Lelo mulandu nshi bakwatila iyi mibele? Pa nshita ya kubumba, Yehova alandile amashiwi yakonkapo, ukwabula ukutwishika aleeba Umwana wakwe ati: “Natucite umuntu mu cata cesu, umwabele cipasho cesu.” (Ukutendeka 1:26) Pa fibumbwa fyonse pano isonde, bantu fye e bengasalapo ukutemwa no kupashanya Shibo wa ku muulu. Ibukisheni ukuti Yehova abomfeshe ifibumbwa fyalekanalekana ku kwimininako imibele yakwe iyapulamo. Lelo, Yehova asalile icibumbwa cakwe icasumbukisha ica pe sonde ku kwimininako imibele yakwe iyapulamo, iya kutemwa, ne ci cibumbwa muntunse.—Esekiele 1:10.

¹⁸ Nga twatemwa mu nshila yabula bukaitemwe, iyalingana ne fishinte, ninshi tulelanga imibele ya kwa Yehova iyapulamo. Kwati fye ni fintu umutumwa Yohane alembele ati: “Ifwe twatemwa, ico Wene abalilepo ukututemwa.” (1 Yohane 4:19) Lelo bushe Yehova abalilepo shani ukututemwa?

Yehova E Wabalilepo

19. Mulandu nshi cingasoselwa ukuti ukutemwa kwalibombele sana mu kubumba kwa kwa Yehova?

¹⁹ Ukutemwa te lelo kwatampa. Na kabushe, cinshi calengele Yehova ukutampa ukubumba? Te kutila alitalalilwe kabili alefwaya aba kuba na bo. Yehova alikumanina kabili tabulwa nangu kamo kwati kuti akabila umbi ukumupeela ifyo abulwa. Lelo ukutemwa kwakwe, e kuti imibele ibomba, e kwamulengele fye ukwakanyako umweo ku fibumbwa fyakwe ifyacenjela ifingatasha ubupe bwa musango yo. “Ukutendeka kwa kulenga kwa kwa Lesa” aali Mwana wakwe uwafyalwa eka. (Ukusokolola 3:14) Lyena Yehova abomfeshe uyu Cibinda wa Mulimo ku kulenga ifintu fyonse, ukutendekela kuli bamalaika. (Yobo 38:4, 7; Abena Kolose 1:16) Ifi fibumbwa fya ku mupashi ifya maka ifyapeelwe ubuntungwa, ifyacenjela, kabili ifyaba ne myumfwile, fyalikwete ishuko lya kutemwana mu fine fyeka, kabinge no kutemwa Yehova Lesa. (2 Abena Korinti 3:17) Ico aba bamalaika baishibile ukutemwa ni ico intanshi balibatemenwe.

20, 21. Bushininkisho nshi Adamu na Efa bapeelwe ubwa kulanga ukuti Yehova alibatemenwe, lelo cinshi bacitile?

²⁰ E fyo cali na ku bantunse. Ukufuma fye pa kutendeka, Adamu na Efa bafimbilikishiwe fye ku kutemwa. Konse uko balolesha muli Paradise baleikala uwa Edene, balemona ubushininkisho bwa kutemwa Shibo abatemenwe. Moneni ifyo Baibolo isosa: “Yehova Lesa alimine ibala mu Edene, ku kabanga; no mo e mo abikile umuntu uo abumbile.” (Ukutendeka 2:8) Bushe mwalimonapo ibala lya maluba ilyayemba nga nshi nelyo parka? Cinshi camusekeshe sana? Bushe lubuuto lwalebalika ukupula mu mabula ya muti wali ukwatalalila? Bushe kubalabata kwa maluba yalimwa? Bushe kupooma kwa menshi yalekonkoloka, inyimbo sha fyuni, no kutaata kwa fishishi fipupuka? Ni shani pa lwa kununkila kwa miti, ifisabo, na maluba yabalula? Kwena, takwaba ibala lya maluba lelo ilingalingana ne lyali mu Edene. Mulandu nshi?

²¹ Uwalimine lilye bala ni Yehova umwine! Lifwile lyali ilyayemba nga pali kapashi. Imiti yonse iyayemba nelyo iya fisabo fisuma e mo yali. Ibala lyali ilyafunda, ilikalamba, kabili mwali inama sha misango na misango. Adamu na Efa balikwete fyonse fye ifya kulenga imikalile yabo ukuba iya nsansa, abashabulwa nangu kamo, kabili ukuba ne milimo ya kulenga ukusangalala na bucibusa bwawamisha. Yehova e wabalilepo ukubatemwa, kabili na bo balingile fye ukumutemwa. Lelo balifililwe ukucite fyo. Ukucila ukumfwila Shibo wa ku muulu mu kutemwa, bali na bukaitemwe no kumupondokela.—Ukutendeka, icipandwa 2.

22. Bushe ifyo Yehova acitile pali bucipondoka bwa mu Edene filanga shani ukuti ukutemwa kwakwe kwa cishinka?

²² Fintu ico cifwile cabipiile Yehova! Lelo bushe ubu bucipondoka bwalikalifye umutima wakwe uwa kutemwa? Iyo! “Lwa muyayaya uluse lwakwe [nelyo, “ukutemwa kwa cishinka,” utulembo twa pe samba, NW].” (Amalumbo 136:1) Kanshi, ilyo line afwaile ukupekanya ifintu fyabamo ukutemwa ku kulubula abana ba kwa Adamu na Efa bonse abalefwaya ukucito bulungami. Nga fintu twasambilila, uko kupekanya kwasanshishemo ne lambo lya cilubula ilya Mwana wakwe uwatemwikwa, icalengele Wishi ukuipusula apakalamba.—1 Yohane 4:10.

23. Mulandu nshi umo Yehova abela “Lesa wa nsansa,” kabili cipusho nshi icakakala cili no kwasukwa mu cipandwa cikonkelepo?

²³ Cine cine, ukufuma pa kutendeka Yehova alibalilapo ukutemwa abantunse. Mu nshila ishingi sana, “wene abalilepo ukututemwa.” Ukutemwa kulenga pabe icumfwano no kusekelela, e mulandu wine kanshi casoselwa aciti Yehova ni “Lesa wa nsansa.” (1 Timote 1:11, NW) Lelo, kwaisa icipusho cakakala. Bushe Yehova cine cine alitutemwa umo umo? Icipandwa cikonkelepo cili no kulanda pali uyo mulandu.

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Amalumbo 63:1-11 Tufwile ukukatamika shani ukutemwa kwa kwa Yehova, kabili kucetekela nshi uko kutemwa kwingatupeela?

Hosea 11:1-4; 14:4-8 Ni mu nshila nshi Yehova alangile Israele (nelyo, Efraimu) ukutemwa kwa buwishi, te mulandu no kupondoka nshi uko balepondoka libili libili?

Mateo 5:43-48 Ni shani fintu Yehova alanga abantunse bonse ukutemwa kwa buwishi?

Yohane 17:15-26 Ni shani fintu ipepo Yesu apepeleko abakonshi bakwe litulaya ulwa kutemwa Yehova atutemwa?

[Icikope pe bula 230]

“Lesa . . . apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka”