Inkama Yashila Yasokololwa

“Cikulu ica nkama ca uku kuipeelesha kwa bukapepa.”—1 TIMOTE 3:16, “NW.”

1. Ni nkama nshi iyalondololwa pali 1 Timote 3:16?

BUSHE nkama shilakupelenganya? Bushe ulaipakisha ukusapika mu nkama? Abengi aba ifwe tulaipakisha! Ilunde kuli ifwe, lyene, ilintu tulebebeta imo iya nkama yacilishapo pali shonse—inkama iyo iyakomenenwe mu Cebo ca kwa Lesa pa makana ya myaka. Iyi nkama yashila ilambukila apakalamba ubumi bwesu, ubwa ndakai no bwa nshita ya ku ntanshi. Yaba ni ‘nkama yashila iya kuipeelesha kwa bukapepa,’ iyalondololwa kuli ifwe pali 1 Timote 3:16. Ifyo tulingile ukuba aba kutasha kuli Yehova, “Uusokolole fya nkama,” ku kulenga ukwishibikwa mu bukata kuli ifwe iyi nkama yakulisha no kushimbulwa kwa iko!—Daniele 2:28, 29.

2. (a) Ni lilali Yehova mu kubalilapo alandile pa lwa nkama yashila, kabili cinshi lyene alaile? (b) Fipusho nshi fikabila ifyasuko?

² Yehova mu kubalilapo alandile ulwa nkama yashila pa numa Insoka yabepele Efa, na Adamu aali nakonka wene mu kupondoka. Lesa lyene alaile ukuti “ulubuto,” nelyo ubufyashi, bwali no kushonaula umutwe wa Nsoka. (Ukutendeka 3:15, NW) Ni ani uyu Ulubuto? Ni mu nshila nshi aali no kucimfisha Insoka? Bushe ali no kucindika bucine bwa kwa Lesa ne mifwaile Yakwe ukulola kuli lino isonde?

3. Amasesemo ya bulesa yapayanya nshila nshi ukukuma ku kwishibikwa ne mibombele ya Lubuto?

³ Mu nshita, amasesemo ya bulesa yasokolwele inshila ukukuma ku kwishibikwa ne mibombele ya Lubuto. Aali no kuba intuntunko ya kwa Abrahamu, uwali no kupyana ubufumu bwa kwa Davidi, kabili no kwiitwa Cilolo wa Mutende. ‘Ku kukula kwa bukateka bwakwe na ku mutende takwali no kubako impela.’ (Esaya 9:6, 7; Ukutendeka 22:15-18; Ilumbo 89:35-37) Lelo nga fintu Abena Roma 16:25 balondolola, iyo nkama yashila yali “mu bumfisolo ku nshita sha muyayaya.”

Ukupikulula Inkama

4. Ni shani fintu inkama yashila yatendeke ukusokololwa mu 29 C.E.?

⁴ Mu kupelako, pa numa ya makana ya myaka yane, ukubuutushiwa kwalishileko! Mu nshila nshi? Mu 29 C.E., Yohane abatishe Yesu umwina Nasarete mu Mumana wa Yordani, kabili ukufuma mu mulu ishiwi lya kwa Lesa lyabilikishe ukuti: “Uyu e mwana wandi uwatemwikwa, umo mbekelwa.” (Mateo 3:17) Eya, pano mu kupelako pali Ulubuto lwalaiwe! Inkama yashila yatampile ukusokoloka mu mbali shonse isha bukata bwa iko, ukusanshako no mulandu wa kuipeelesha kwa bukapepa.

5. “Ukuipeelesha kwa bukapepa” cinshi, kabili ni shani fintu kwambukila abakubelesha?

⁵ Cinshi tumfwikisha ku “kuipeelesha kwa bukapepa”? Mu Malembo ya Bwina Kristu aya ciGreek, inumbwilo imoneka fye imiku 20, ukucila pali citika wa iyi mu makalata yabili aya kwa Paulo kuli Timote. Ulupapulo Insight on the Scriptures lulondolola “ukuipeelesha kwa bukapepa” pamo ngo “kushinshimuna, ukupepa, no mulimo kuli Lesa, mu kuba na bucishinka kuli bumulopwe bwakwe ubwa mu kubumbwa konse.” Ukushinshimuna kufuma ku mutima uupalamina kuli Lesa, mu kutiina kwa bukatebebe bwakwe, iciyayaya cakwe, no kufulisha kwa bubumbo bwakwe bwawamisha, mu kuba no kutasha ku fya bupe fya ku mupashi ifyo abika pa bantunse batasha. Mu cine cine, umo umo uwa ifwe uubelesha ukuipeelesha kwa bukapepa kuti asosa, nge fyacitile kemba wa malumbo pe Ilumbo 104:1 ukuti: “We mutima wandi, cindika Yehova! mwe Yehova Lesa wandi, mwalikulisha; bukatebebe no bucindami e fyo mwafwala.”

6. (a) Ni shani fintu bakapepa ba kwa Yehova bapusana ukufuma ku bekala fye mu fipuna fya Kristendomu? (b) Cinshi Paulo asosele pa Abena Roma 11:33, 34, kabili fipusho nshi muli fyo ifipushiwa?

⁶ Ukuipeelesha kwesu kuli Lesa kufwile ukusanga inumbwilo, ici kulacita ukupitila mu ncitilo. Muli uku kuloshako, bakapepa ba kwa Lesa wa cine, Yehova, balipusanako apakalamba ukufuma ku bekala fye mu fipuna fya macalici ya Kristendomu ayalebotelela. Ku bantu abengi pe sonde, ubutotelo—nga ca kuti bacili balikwata ubutotelo—bwa pa milomo fye, ica kufwala icifwalwa ku kubalenga ukumoneka aba mushilo ilintu bekala ubumi ubo ubunakila ku calo cabola icabashinguluka. Tabaishiba fye nangu ni Lesa untu aba. Mu kushininkisha, abantu ba musango yo bakabila ukulanguluka amashiwi ya mutumwa Paulo pa Imilimo 17:23, lintu atile ku bena Atena abaleshinshimuna “Lesa Uushaishibikwa” ukuti: “Ndebila kuli imwe untu mushinshimunako [ukuipeelesha kwa bukapepa, NW] mwe bashamwishiba.” Ukulosha kuli ulya Lesa wa bukatebebe, Paulo apundile pa Abena Roma 11:33, 34 ukuti: “Iye, kushika kwa bucindami kabili ukwa mano kabili ukwa kwishiba ifya kwa Lesa! Ifya bupingushi fyakwe, ifyo fyabulo kupenengwamo! Ne mibombele yakwe, ifyo yabulo kulondololwa! Pantu ni ani aishibo mutima wa kwa [Yehova, NW]? Ni ani aba cilolo wakwe?” Ni shani fintu, lyene, twisa mu kwishiba inshila sha kwa Lesa? Caba kupitila mu kwishiba ‘inkama yashila iya kuipeelesha kwa bukapepa.’ Lelo ni shani tucita ico?

7. Mulandu nshi cingasoselwo kuti “cikulu ica nkama ca uku kuipeelesha kwa bukapepa”?

⁷ Muli 1 Timote icipandwa 3, umutumwa Paulo mu kubalilapo atubulula icifwaikwa ica babomfi bashingamwa aba mu ŋanda ya kwa Lesa, iyalondololwa mu cikomo 15 nge “[cilonganino ca, NW] kwa Lesa wa mweo, ulupanda kabili ishintililo ifya Cine.” Lyene Paulo alundapo, mu cikomo 16 ukuti: “Cikulu ica nkama ca uku kuipeelesha kwa bukapepa, NW.” Icawamisha mu cituntulu pantu Yehova atumine Umwana wakwe uwafyalwa eka kwi sonde ku kwisasokolola iyi nkama, ku kulangilila cintu ukuipeelesha kwa bukapepa mu cine cine kwaba na fintu kwaba ukwakatama, ukwacindamisha, mu kupepa kwa cine. Inkama yashila iya uku kuipeelesha kwa bukapepa ilabelebeshiwa mu nshila ya bumi bwa kwa Yesu pano pe sonde. Bonse bakatemwa ba kwa Yehova bafwile ukukuula icitetekelo cabo no bumi bwabo pali Kristu, uwakoseshe ukuipeelesha kwa bukapepa. Ni shani fintu, lyene, Yesu alengele ukumfwika kwa nkama yashila iya kuipeelesha kwa bukapepa?

Imbali Mutanda

8. (a) Finshi fyaba imbali mutanda isha nkama yashila Paulo alondolola pali 1 Timote 3:16? (b) Ni ani “Wene” uwamoneke?

⁸ Pa kupuutwamo kwa bulesa, Paulo alasuka ico cipusho. Pano pali 1 Timote 3:16, NW, alondolola imbali mutanda isha iyi nkama yashila, ukusosa ukuti: “Wene [1] amoneke mu mubili, [2] abilishiwe umulungami ku mupashi, [3] amoneke kuli bamalaika, [4] abililwe pa kati ka nko, [5] atetekelweko mu calo, [6] asendelwe ukuya mu mulu mu bukata.” Ni ani “Wene” uwamoneka? Ukwabulo kutwishika, “Wene” aba Ulubuto lwalaiwa, Yesu, uwaishile ku kucita ukufwaya kwa kwa Lesa. E waba uwa pa kati ku nkama yashila, ukuilenga mu cine cine icikulu.

9. Bushinino nshi bwabako ubwa kuti 1 Timote 3:16 tailingile ukubelengwa ukuti: “Lesa amoneke mu mubili”?

⁹ Abasumina muli Bulesa Butatu besha ukufimbilikisha ukutesekesha inkama yashila pa kusoso ukuti “Wene” pali 1 Timote 3:16 ni Lesa umwine. Bashimpa ici pali King James Bible, iibelengwa ukuti, “Lesa amoneke mu mubili.” Nangu cibe fyo, cinshi cintu bamanyunskripti bashintililwapo aba ciGreek basosa? Mu kubamo ukukonkesha, babomfya pronauni “Wene” mu cifulo ca “Lesa.” Bakalengulula ba malembo nomba balasumina ukuti ukulundamo kwa kwa “Lesa” muli ili lembo kwaba cilubo ca bakalemba. Muli fyo, amabupilibulo ya nomba line nga nshi, pamo nga American Standard Version, The New English Bible, na New World Translation, mu kulungika yabelengwo kuti: ‘Wene [nelyo, Wene uyo] amoneke mu mubili.’ Iyo, tali ni Lesa umwine e wamoneke “mu mubili.” Ukucila, cali Mwana wakwe watemwikwa kabili ibeli lya bubumbo, untu umutumwa Yohane alembele ukuti: “Kabili Cebo aishilebo buntunse, no kwikala muli ifwe (kabili twaloleshe ubukata bwakwe, ubukata ngo bwa wafyalwa eka kuli Wishi), uwaisulamo ukusenamina ne cine.”—Yohane 1:14.

“Amoneke mu Mubili”

10. (a) Ni shani fintu ulubali lwa kubalilapo ulwa nkama yashila lwabele ulwamonekesha pa lubatisho lwa kwa Yesu? (b) Mulandu nshi Yesu abelele “Adamu wa kupelelekesha”?

¹⁰ Pa lubatisho lwa kwa Yesu ulubali lwa kubalilapo ulwa nkama yashila lwabele ulwamonekesha: Yesu “amoneke mu mubili” ngo Mwana wasubwa uwa kwa Lesa. Yehova Lesa aali nakuusha ubumi bwa Mwana wakwe ukufuma mu mulu ukwisa mwi fumo lya kwa Maria pa kuti Yesu engafyalwa mu mubili ngo muntunse wapwililika. Muli fyo, nga fintu 1 Abena Korinti 15:45-47 balanga ukuti, Yesu abele Adamu wa cibili, nelyo “wa kupelelekesha,” umweo wapwililika uwa buntunse ukulingana nga nshi kuli Adamu wa kubalilapo. Ku mifwaile nshi? Timote wa Kubalilapo 2:5, 6 alosha kuli “Adamu wa kupelelekesha” ngo “umuntu Kristu Yesu wine, uwaipeele icilubula pa mulandu wa bonse.” Pali ici cishinte ca mwi funde ice lambo lya buntunse ilyapwililika, Yesu awikisha icipingo cipya ku bantunse ba 144,000 ababele impyani mbiye na wene mu Bufumu bwakwe.—Ukusokolola 14:1-3.

11. Ni kuli bani ukumwenamo kwe lambo lya cilubula ilya kwa Yesu kutanunukila?

¹¹ Bushe bambi na bo kuti bamwenamo ukufuma mu mfwa ya kuipeela bulilambo iya kwa Yesu? Mu cine cine ee! Yohane wa Kubalilapo 2:2 ilondolola ukuti Yesu Kristu “e cikonsolwelo ca pa membu shesu [uko e kuti, imembu sha Bena Kristu basubwa ukupala Yohane]; kabili te ca pa shesu sheka, lelo ne ca pa membu sha ba pano isonde bonse.” Ukumwenamo kwa cilubula ce lambo ica kwa Yesu citanunukila ukucila pa Bena Kristu basubwa ba 144,000 ukufika ku calo conse ica mutundu wa muntu. “Ibumba likalamba” abali nomba abomi na makana ya mamilioni abakabuushiwa mwi sonde lya Paradise bali no kupokelela ubumi bwa muyayaya pa cishinte ca citetekelo cabo mu cilubula ce lambo lya kwa Yesu. Kale kale, nga fintu casesemwe pa Ukusokolola 7:9, 10, ibumba likalamba balisamba amalaya yabo mu mulopa wa Mwana wa mpaanga, Yesu Kristu. Bapendwa abalungami ukukuma kuli bucibusa na Lesa. Mu kuba no kusekelela, balasambilila imbali shalekanalekana isha nkama yashila no kulangisha ukuipeelesha kwa bukapepa mu kumfwana ne ca kumwenako ca kwa Yesu!

Imbali Shimbi

12. Ni shani fintu Yesu “abilishiwe umulungami ku mupashi”?

¹² Ni shani, nomba, ku lwa lubali lwa bubili ulwa pali 1 Timote 3:16? Yesu “abilishiwe umulungami ku mupashi.” Lelo shani? Pa kwimya kwa kwa Yehova Umwana wakwe uusunga bumpomfu ukufuma ku bafwa ukuya ku bumi bwa ku mupashi. Ici calingene no kubilisha kwa kwa Lesa ukuti Yesu aali ponse pabili uwalungama kabili uwawaminwa imilimo yasansabikwa. Nga fintu Abena Roma 1:4, NW bacibika ukuti, Yesu “abilishiwe ukuti e Mwana wa kwa Lesa mu maka ku mupashi wa mushilo, pa kubuushiwa ku bafwa.” Ukusuminishe ici, Petro atweba muli kalata yakwe iya kubalilapo, icipandwa 3, icikomo 18 ukuti: “Pa kuti na Kristu pamo aculiile imembu umuku umo, uwalungama aculile pa mulandu wa bashalungama, ukuti atupalamike kuli Lesa; ku mubili wena aliipaiwe, lelo ku mupashi acitilwe uwa mweo.” Bushe ica kumwenako ca kwa Yesu ica kuipeelesha kwa bukapepa cilekutungulula kuli Lesa?

13. Yesu wabuushiwa amoneke kuli bamalaika ba musango nshi, kabili musango nshi uwa bukombe ashimikile kuli bene?

¹³ Ukutwalilila na 1 Timote 3:16, Paulo mu kukonkapo alosha ku lubali lwa citatu ulwa nkama yashila, ukusosa ukuti Yesu “amoneke kuli bamalaika.” Ni bani bengaba aba bamalaika? Ukukuma kuli Yesu, uo nomba “ku mupashi acitilwe uwa mweo,” Petro alemba pali 1 Petro 3:19, 20 ukuti: “Ni muli uyo mupashi ailebilila ku mipashi mu cifungo, iyabulile icumfwila ku kale, ilyo ukutekanya kwa kwa Lesa kwalelolela mu nshiku sha kwa Noa.” Ukulingana na Yuda 6, iyo mipashi yali ni “bamalaika abashaikele mu ncende yabo, lelo bashile ubwikalo bwabo,” mu myulu. Babuulile imibili ya munofu pa kuti bengaipakisha ukwampana kwa bwamba ukwa bucisenene na banakashi. Lintu Ilyeshi lyapatikishe abo bamalaika ukubwelela ku bufumu bwa mipashi, bapooselwe mu Tartari, ku mibele ya kuboteleshiwa kukalamba. (2 Petro 2:4) Yesu wabuushiwa ashimikile kuli bene. Lelo bushe ubo bwali bukombe bwe pusukilo? Nakalya! Ukucila, Yesu asenwike ububifi bwabo ngo bwalelwisha ukuipeelesha kwa bukapepa. Uuli onse uwa bantu ba kwa Lesa uuleangala no kwampana kwa bwamba ukwa bucisenene ilelo alingile ukubuula ukusoka ukufuma ku bupingushi bwabilishiwe pali abo bamalaika!

14. Ni shani fintu cali ukuti Yesu alitendekwe “[ukubilwa] pa kati ka nko”?

¹⁴ Ulubali lwalenga bune ulwa kwa 1 Timote 3:16 lwa kuti Yesu “abililwe pa kati ka nko.” Ni shani fintu ici cafikilishiwa? Pa ntanshi fye ya kwikatwa kwakwe, Yesu aebele abatumwa ukuti: “Ndemwebe cine cine, nati, Uuntetekela, imilimo iyo ine ncita na o akacita, kabili akacite milimo iyacilapo pali iyi; ico ine ndeya kuli Tata.” (Yohane 14:12) Mu kwipipa pa numa, pa Pentekoste 33 C.E., Yesu apongolwele umupashi wa mushilo pa basambi bakwe, ne mbila ya kutulumusha iya kuti “uyo Yesu, Lesa alimwimishe” yatendeke ukushimikilwa ku baYuda. Pa numa, abena Samaria na bo balipokelele icebo ca kwa Lesa no kutendeka ukupokelela umupashi wa mushilo. (Imilimo 2:32; 8:14-17) Lyene, mu 36 C.E., Petro ashimikile kuli Korneli na Bena fyalo bambi abalongene mu ŋanda yakwe. Muli fyo, imbila nsuma ukukuma kuli Yesu yatendeke “[ukubilwa] pa kati ka nko,” uko e kuti, pa kati ka bashali baYuda, na bo abasubilwa no mupashi wa mushilo.

15. Cinshi cishinina ukuti Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo balishibe bwino inkama yashila iya kuipeelesha kwa bukapepa?

¹⁵ Nga fintu cacitwa lipoti pa Imilimo 12:24 ukuti, “icebo ca kwa Lesa calakula no kusanduluka.” Imilimo 17:6 ishimika ukuti mu kapinda ka ku kuso aka Greece bakakaanya balipundile, nga fintu bacita kulya ukufika na kuli buno bushiku kuti: “Abalepinune calo conse baisa na kuno.” Mu kati fye ka myaka 30, Paulo alembele ukufuma ku Roma ukuti imbila nsuma “yabililwe ku cibumbwa conse ca mwi samba lya mulu.” (Abena Kolose 1:23) Abena Kristu ba ilya nshita balishibe bwino inkama yashila iya kuipeelesha kwa bukapepa. Fintu baibomfeshe mu kukatama! Kabili shi na ifwe mu kupalako tuishibe no kuibomfya muli buno bushiku bwa kufika pa kalume ubwa kushimikila Ubufumu!

16. Cinshi cali ulubali lwalenga busano ulwa nkama yashila, kabili mibombele nshi yailengele ukumonekesha?

¹⁶ Mu kwankula kuli kulya kushimikila kwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, ulubali lwalenga busano ulwa nkama yashila ulwa kwa 1 Timote 3:16 lwabele ulwamonekesha. Yesu nomba “atetekelweko mu calo.” Ici cali ca kufumamo ica kuipeelesha kwa bukapepa ukwapala Kristu ukwa bamishonari bapimpa, ukusanshako Paulo na Timote. Batwele imbila nsuma mu Asia Minor na Europe, nakalimo ukufika fye na ku Spain, no kufika ku East Africa ku kanwa ka wabatishiwe umwina Etiopia, lintu Petro abombele mu Babiloni.

17. Mulandu nshi Yesu acetekelwa ukupulinkane calo ca muno nshiku?

¹⁷ Ni shani pa lwa kasuba kesu? Ukutula 1919 abasubwa bashalapo batwalilila ukulangisha ukuipeelesha kwa bukapepa ukwa ca kumwenako. Aba abasubwa balikuulwa mu kukosa pa citendekelo ca citetekelo caimikwe na Yesu. Ukucilisha ukutula 1935, balitangilila ku kulonganike bumba likalamba, abasekelela mu cilolelo ca kupula abomi mu “bucushi bukalamba” no kuipakisha ubumi bwa muyayaya mwi sonde lya paradise. (Ukusokolola 7:9, 14) Muli fyo, imbila nsuma iyatontwa pali Yesu ilecetekelwa ukupulinkane calo ca muno nshiku. Mu kuipeelesha kwa bukapepa, Inte sha kwa Yehova abacila pali 3,700,000 baleshimikila no kutemfuma ukushinguluka icibulungwa!

18. Ni shani fintu Yesu “asendelwe ukuya mu mulu mu bukata”?

¹⁸ Ulubali na lumbi ulwa ilya nkama yashila e ko luli, ulwalenga mutanda ulwa kuti: Yesu “asendelwe ukuya mu mulu mu bukata.” Mu kati ka nshiku 40 pa numa acitilwe uwa mweo mu mupashi, Yesu aisangwile mu mibili ya munofu, ukumoneka ku basambi bakwe no kubebe “fya bufumu bwa kwa Lesa.” Lyene alininine ku mulu. (Imilimo 1:3, 6-9) Ipepo lyakwe, ilyalembwa pali Yohane 17:1-5, muli fyo lyalyaswikwe ilya kuti: “Tata, . . . cindamikeni Umwana wenu ukuti Umwana wenu amucindamike . . . Ine namucindamika pano nse . . . Kabili nomba, mwe Tata, muncindamikile mu cinso cenu cine ku bukata nakwete kuli imwe ilyo pano isonde pacili tapalabako.”

19. Cinshi pambi Yesu akumenye pa kubwelelamo ku mulu?

¹⁹ We kusekelela kufwile kwakumenye Yesu pa kubwelelamo ku mulu! Mu kubangilila nga nshi, lintu Yehova ashimpile sonde, “na bana baume bonse ba kwa Lesa baliweleshe.” (Yobo 38:7) Na mu kucilapo iyo milalo ya bumalaika ifwile yalicililepo ukusekelela pa kupokelela na kabili pa kati kabo Impalume ya bumulopwe bwa kwa Yehova iya cishinka!

20. Mulandu nshi Yesu apyanine ishina lya musango yo ilyawamisha, kabili cinshi acitile ilyo aali pe sonde?

²⁰ Pa AbaHebere 1:3, 4, Paulo asosa ulwa kwa Yesu wacimfya ukuti: “Ilyo acitile ukusangululwa ku membu, aikele ku kulyo kwa Bumulopwe mu mulu. E fyo abo wacisha bamalaika, filya apyane Shina ilyacisha amashina yabo.” Kristu apokelele ilyo shina pa mulandu wa kucimfya kwakwe pa kubulwo bulungami. Uyu Mwana wa kwa Lesa mu cituntulu akomene ulukomo lwa nshila ya kuipeelesha kwa bukapepa pano pe sonde. Aali na kabili naimika icipasho kuli bonse bambi abakapokelela ubumi bwa muyayaya. Mu kuba no kusansabikwa kwa kwa Yesu ku kuboko kwa kulyo ukwa kwa Lesa mu mulu, inkama yashila iya kuipeelesha kwa bukapepa yalisokolwelwe mu mbali shonse isha iko.

Ni Shani Fintu Wingankulako?

◻ “Ukuipeelesha kwa bukapepa” cinshi?

◻ Ni shani fintu Yesu “amoneke mu mubili” kabili pa numa “abilishiwe umulungami ku mupashi”?

◻ Ni kuli bamalaika nshi Yesu amoneke, kabili mu kuba na bukombe nshi?

◻ Ni shani fintu Kristu “abililwe pa kati ka nko” kabili “atetekelweko mu calo”?

◻ Ni lilali Yesu “asendelwe ukuya mu mulu mu bukata,” kabili pa numa ya kucita cinshi ukukuma ku kuipeelesha kwa bukapepa?