Bushe Uletinamina?
“Nga ca kuti umwaume uuli onse aletinamina icifulo ca bukangalila, ninshi alefwaya umulimo usuma.”—1 TIMOTE 3:1, “NW.”
1. Kufikilisha kwa buyo nshi ukwacilapo ukucindama pa kati ka Nte sha kwa Yehova?
INTE SHA KWA YEHOVA balikwata amabuyo yalinga ayatungululwa no kubombwa mu nshila ya bukapepa. Ici tacili ca kupapusha, apantu Lesa wabo alikwata amabuyo yacindama kabili lyonse alafikilisha imifwaile yakwe. (Esaya 55:8-11) Ababomfi ba kwa Yehova tabalingile ukupala abo bantu ababulwa ubuyo busuma kabili abapita ukwabulo kupeelako kusakamana ukupula mu bumi ukucite ifinono ku kunonsha uuli onse pa mbali yabo abene. Icacilapo ukucindama ku Nte sha kwa Lesa caba kufikilisha kwa buyo bwacindama ubwa kubilisha ubukombe bwa Bufumu no kwakana na bambi ukwishiba kupeela ubumi ukwa Cebo ca kwa Lesa.—Ilumbo 119:105; Marko 13:10; Yohane 17:3.
2. Buyo nshi ku baume ba Bwina Kristu bwalumbulwa na Paulo pali 1 Timote 3:1?
2 Mu kuteyanya kwa kwa Yehova, mwaliba na kabili amabuyo yacindama yambi. Umutumwa Paulo alangile bumo ubwa aya ilyo alembele ukuti: “Icebo cilya ca cishinka. Nga ca kuti umwaume uuli onse aletinamina icifulo ca bukangalila, ninshi alefwaya umulimo usuma.” (NW) Umwaume wa musango yo alefwaya ukupwishishisha icintu cimo ku busuma bwa bambi. Afwaya “umulimo usuma,” te bumi bwa kucibondola no bukata. Ubupilibulo bumbi busosa ukuti: “Ca cine sana ukusosa ukuti umwaume uubika umutima wakwe pa butungulushi akwata ukuibililika kusuma.”—1 Timote 3:1, Phillips.
Amasanso Kuli Baeluda
3, 4. Mulandu nshi umwaume uuletinamina ukuba kangalila alingile ukubaka umutima wakwe?
3 Ni mu nshila nshi umwaume uubika umutima wakwe pa kuba kangalila wa Bwina Kristu akwatila “ukuibililika kusuma”? Cisuma, ukuibililika kwaba kufwaisha kwabilima ku kupwishishisha ubuyo bumo. Ca cine, kwalibako ukuibililika kwacindama no kushacindama. Lelo nga ca kuti umwaume mu kuicefya atinamina icifulo ca bukangalila pa mulandu wa kuti alefwaya ukubombela bambi, umulimo wakwe ulebombwa mu kuba ne nkuntu shalungama kabili kuti cafumamo amapaalo ya ku mupashi. Lelo akabila ukubaka umutima wakwe.—Amapinda 4:23.
4 Abantu bamo abaibililika bafwaya ubukata. Bambi bafwaya ukuteka abantunse banabo. Ubufunushi bwa kulumbuka na maka fyapala umushila wabola uyo uwingalenga ne cimuti icakwata imimonekele ya butuntulu ukubongoloka. Umwina Kristu na o kuti anakila ku kuibililika kwakuntwa mu kulubana. (Amapinda 16:18) “Nalembele icintu cimo ku cilonganino,” (NW) e fyasosele umutumwa Yohane, “lelo Diotrefe, uwatemwo kubo wa ntanshi pali bene [“uufwaya ukuba umutwe pa cili conse,” Phillips], tatupokelela. E ico, nga naisa, nkebulule milimo yakwe iyo alecita, pa kumbwabwatile fyebo fya bubifi: kabili, pa kukanapema pali ifi, wene tasekelela ba bwananyina, lelo abo abafwayo kubasekelela abalesha no kubatamfya mu [cilonganino, NW].” (3 Yohane 9, 10) Ukuibililika kwa kwa Diotrefe kwali ukushili kwa Bwina Kristu. Ukusupila kwa cilumba no kuibililika ukwa kukwata amaka pali bambi takwakwata cifulo pa kati ka bakonshi ba cine aba kwa Yesu.—Amapinda 21:4.
5. Ni mu kuba na mibele nshi bakangalila balingile ukusakamana imilimo yabo?
5 Kangalila wa Bwina Kristu uusakamana imilimo yakwe mu kuba ne nkuntu yalungama takasupile ukuibililika kwa kaso. Akalanguluka uyu mulimo usuma uwa kwangalila kwa Bwina Kristu nge shuko lyapeelwa na Lesa kabili akacema umukuni wa kwa Lesa “te ku kupatikishiwa lelo ku kuitemenwa; te ku kumwenamo ubunonshi bwa nsoni, lelo ku kucincila kwa mutima; te kuumyo lupaka pa baseekeshiwa kuli imwe, kano ukube ca kumwenako ku mukuni.” (1 Petro 5:2, 3) Ee, bakangalila balingile ukuibaka ku kulundulula icilumba no kufwaya ukubelesha amaka bubi bubi.
6. Mulandu nshi eluda tafwile ukuumyo lupaka pa bantu ba kwa Lesa?
6 Eluda talingile ukuumyo lupaka pa Bena Kristu bambi, pantu aba mubomfi munabo, te ‘cibinda pa citetekelo cabo.’ (2 Abena Korinti 1:24) Ilyo abatumwa bamo bafwaile ukulumbuka, Yesu asosele ukuti: “Mwaishibo kuti bakateka ba Bena fyalo baumya bukateka pali bene, na bakalamba babo baumyo lupaka pali bene: te kuti cibe ifi muli imwe. Lelo uwa muli imwe uufwayo kubo mukalamba, abe kapyunga wenu, no wa muli imwe uufwayo kuba wa ntanshi abe umusha wenu; ifyo Umwana wa muntu taishile ku kupyungilwa, lelo ku kupyungila, no kupeelo mweo wakwe icilubula ca pa bengi.” (Mateo 20:20-28) Eluda taba e Kacema Mukalamba lelo kacema munono. Nga ca kuti aumyo lupaka pa mukuni, alangisha umupashi wa cilumba. Ukucilisha ukucena kuti kwafumamo nga ca kuti abeleleka bambi ukumwaafwa ukutwala pa ntanshi ukuibililika kwakwe ukwa cilumba. E fisosa Amapinda ukuti: “Onse uwatakalalo mutima wa muselu kuli Yehova; mwiluba pali ici, takalingwe uwa kaele.”—Amapinda 16:5.
7, 8. (a) Mulandu nshi cabele icakabilwa kuli baeluda ba Bwina Kristu ukuba abaicefya? (b) Peela ica kumwenako ca kwa eluda waicefya.
7 Baeluda ba Bwina Kristu balingile kanshi ‘ukuicefya abene pe samba lya kuboko kwa maka ukwa kwa Lesa.’ Icilumba ciminina mu nshila ya bucine bwa ku mupashi, pantu abaicefya ebaba mu cifulo calinga ica mutima no muntontonkanya ku kucita ukufwaya kwa bulesa. “Lesa acincintila aba miiya, lelo ku bapetama apeelo kusenamina.” (1 Petro 5:5, 6) Ee, Yehova apaala aba mintontonkanya yaicefya. Caba kufuma pa kati ka aba e po abaume bafikapo basontwa ku kubomba pamo nga baeluda ba Bwina Kristu.
8 Ilyashi lya kasuba ka lelo ilya Nte sha kwa Yehova lyaisulamo ne fyalembwa fya mulimo waicefya uwabombwa ku bantu umo umo aba bukapepa. Ku ca kumwenako, languluka uwa musango wafuuka W. J. Thorn, inshita imo aali pa lwendo lwa butotelo, nelyo kangalila wenda, kabili kabomba wakokola pa Bethel. Ukukuma kuli wene, Umwina Kristu umo asosele ukuti: “Nshakabale, ndaba ubulondoloshi ubo Munyina Thorn acitile ubwangafwa ukufika kuli kano kasuba. Asosele ukuti, kabili nayambula, ‘Ilyo lyonse lintu nafika ku kutontonkanya apakalamba pa lwa ne mwine, ndaibika ne mwine mu cifutu, ukulandila muli yo nshila, no kusosa ukuti: “We lukungu fye. Cinshi uli ica kubelapo uwa cilumba?”’” We mibele yatashiwa kuli baeluda na bambi ukulangisha! Ibukisha, “icilambu ca kufuuka na katiina ka kuli Yehova, bucindami no bukata no mweo.”—Amapinda 22:4.
Ukufwaisha Kwapeelwa na Lesa ku Kubomba
9. Mulandu nshi cingasoselwa ukuti ukufwaisha ukubomba nga kangalila kwapeelwa na Lesa?
9 Bushe ukufwaisha ukubomba nga kangalila kwapeelwa na Lesa? Ee, pantu umupashi wa kwa Yehova upeela ukukunta, ukushipa, no bukose ku kubomba umulimo washila kuli wene. Ku ca kumwenako, cinshi cacitike ilyo abakonshi ba kwa Yesu bapakeswe bapepeele ukushipa no kushimikila? “Mwalitenshiwe mu ŋanda umo balongene; na bonse baisushiwemo [umupashi] wa mushilo, no kulande cebo ca kwa Lesa no kushipa.” (Imilimo 4:27-31) Apantu umupashi wa mushilo waleteleko ifya kufumamo fya musango yo, kuti na kabili wasesha umuntu ku kutinamina.
10. (a) Mulandu nshi umo untu umwaume wa Bwina Kristu pambi te kuti atinamine? (b) Nga ca kuti Lesa atupeela ishuko lya mulimo, kuti twaba abaebekeshiwa na cinshi?
10 Mulandu nshi Umwina Kristu wakosoka ashingafwaila ukutinamina? Kuti pambi aba mwaume wa ku mupashi lelo ayumfwa uushalinga. (1 Abena Korinti 2:14, 15) Kwena, tulingile ukukwata imimwene yalinga iya ifwe bene, ukuba abaibukila ku lwa kupelebela kwesu. (Mika 6:8) Ukucila ukutontonkanya mu kuituumika ukuti twalifikapo ukucilapo ku cishingamo cimo, cisuma ukwibukisha ukuti “ku bafundikana kwaba amano.” (Amapinda 11:2) Lelo tulingile na kabili ukwishiba ukuti nga ca kuti Lesa atupeela ishuko lya mulimo, akatupeela na kabili ubukose bukabilwa ku kuubomba. Nga fintu Paulo asosele kuti: “Ndi na maka aya kucite fintu fyonse mu ulenkoselesha.”—Abena Filipi 4:13.
11. Cinshi cingacitwa ku Mwina Kristu ushiletinamina pa mulandu wa kuti aleyumfwa ukuti alabulisha amano yakumanina ku kupeela ukufunda?
11 Umwina Kristu pambi te kuti atinamine pa mulandu wa kuti aleyumfwa ukuti alabulisha amano yakumanina ku kupeela ukufunda. Cisuma, nakalimo kuti anonka amano pa kuba umusambi wa mukoosha uwa Cebo ca kwa Lesa, kabili mu cine cine alingile ukupepela amano. Yakobo alembele ukuti: “Nga umo uwa muli imwe abulwa amano, alombe kuli Lesa uupeela fye kuli bonse ukwabulo kwebaula, kabili yakapeelwa kuli wene. Lelo alombele mu citetekelo, no kutwishika nakalya; pantu uutwishika apale bimbi lya muli bemba ilyaimiwa no kusensenunwa ku mwela; umuntu ulya elolelo kuti akapokelele cintu cimo [ukufuma kuli Yehova, NW], pa kubo muntu wa mitima ibili, uwalauka mu mibele yakwe yonse.” (Yakobo 1:5-8) Mu kwasuka kwi pepo, Lesa apeele Solomone “umutima wa mano, kabili uwa mucetekanya” ifyamulengele ukwiluka pa kati ka cisuma ne cabipa ilyo alepingula. (1 Ishamfumu 3:9-14) Umulandu wa kwa Solomone wali uwaibela, lelo mu kuba no kusambilila kwa mukoosha no kwaafwa kwa kwa Lesa, abaume abaseekeshiwa ne cishingamo ca mu cilonganino kuti bafunda bambi mu bulungami. “Yehova e upeela amano, mu kanwa kakwe e mufumo kwishiba no mucetekanya.”—Amapinda 2:6.
12. Nga ca kuti pa mulandu wa kusakamikwa umwaume umo taletinamina, cinshi cingamwaafwa?
12 Icipimo cimo ica kusakamikwa kuti cacilikila umwaume ukufuma ku kutinamina. Kuti pambi aletontonkanya ukuti takabe na maka ya kusunsa icishingamo cafina ica kuba eluda. Nelyo fye ni Paulo asumine ukuti: “Pamo ne fi, pabo kupamfya kuli ine akasuba na kasuba, ukusakamane [ifilonganino fyonse, NW].” (2 Abena Korinti 11:28) Lelo umutumwa alishibe ica kucita ilyo akumenye ukusakamikwa, apantu alembele ukuti: “Mwisakamikwa nangu kamo, lelo mu fintu fyonse lekeni ifya kulomba fyenu fiishibikwe kuli Lesa mu kupepa no kupaapaata pamo no kutootela; no mutende wa kwa Lesa uwapulamo mu kwiluka konse, wakulalinde mitima yenu na amapange yenu muli Kristu Yesu.” (Abena Filipi 4:6, 7) Ee, ipepo no kucetekela muli Lesa kuti fyaafwa ukutandula ukusakamikwa.
13. Ni shani fintu umwaume engapepa nga ca kuti abulisha ukushikatala pa lwa kutinamina?
13 Nga ca kuti ukusakamikwa kumo kwatwalilila, umwaume uwabulisha ukushikatala pa kutinamina kuti pambi apepa nge fyacitile Davidi ukuti: “Nenguleni, mwe Lesa, no kwishibo mutima wandi; njesheni, no kwishiba amatontonkanyo yandi [ayesakamika, NW]: moneni nga mwabe mibele ya bubi muli ine, no kuntungulula mu nshila ya muyayaya.” (Ilumbo 139:23, 24) Te mulandu ne cingabo umusango wa matontonkanyo “yesakamika” nelyo ‘aya kusakamika,’ Lesa kuti atwaafwa ukubomba na yene ica kuti kuti twacita ukulunduluka kwa ku mupashi. (Moneni New International Version.) Calibikwa bwino mwi ilumbo limbi ukuti: “Ilyo nati, Lwatelemuko lukasa lwandi, e lyo uluse lwenu lwantungilila, mwe Yehova; pa kuba ayengi muli ine amatontonkanyo ya kunsakamika, ifya kusansamusha fyenu finengo kupekwa.”—Ilumbo 94:18, 19.
Ukubomba mu Buseko nga Fintu Yehova Acifwaya
14. Mulandu nshi umwaume uushiletinamina alingile ukupepela umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa?
14 Nga ca kuti pa mulandu wa kusakamikwa, ukuyumfwa uushalinga, nelyo ukubulisha ukukuntwa umwaume wa Bwina Kristu afilwa ukutinamina, kuti mu cine cine cabe calinga ukupepela umupashi wa kwa Lesa. E fyasosele Yesu ukuti: “E ico, nga imwe pa kuba ababi mwaishibo kupa abana benu ifya bupe fisuma, bushe Shinwe wa mu [mulu] takacishepo nga nshi ukupo [mupashi] wa mushilo ku bamulomba?” (Luka 11:13) Apantu umutende no kuilama fyaba pa kati ka fisabo fya mupashi, uyu mupashi kuti watwaafwa ukubomba no kusakamikwa no kuyumfwa uushalinga.—Abena Galatia 5:22, 23.
15. Mapepo ya musango nshi ayengaafwa ababulwa ukukuntwa ku kuilenga abene ukubomfiwa ku mashuko ya mulimo?
15 Ni shani pa lwa kubulisha ukukuntwa? Pamo nga Bena Kristu babatishiwa, tukabila ukupepa ukuti Lesa akatulenge ukucita icimusekesha. Davidi apapete ukuti: “Inshila shenu munenge ukushiishiba, mwe Yehova . . . Munyenseshe mu cishinka cenu, no kunsambilisha.” (Ilumbo 25:4, 5) Amapepo ayapale ili yakatwaafwa ukusengauka inshila shalubana, kabili kuti twapepa mu nshila imo ine nga ca kuti twabulisha ukukuntwa ku kutinamina. Kuti twaipusha Yehova ukutulenga ukupokelela amashuko ya mulimo. Na kuba, nga ca kuti twapepela umupashi wa kwa Lesa no kunakila ku kutungulula kwa uko, ukwabulo kutwishika tukailenga ukubomfiwa fwe bene nga ca kuti amashuko ya mulimo yatambikwa kuli ifwe. Na kuba, takuli inshila iyo ababomfi ba kwa Lesa bengafwailamo ukucincintila umupashi wakwe.—Abena Efese 4:30.
16. Mibele nshi iipayanya ukukuntwa kwakosa ku kutinamina icishingamo ca mu cilonganino?
16 Pa kukwata “umuntontonkanya wa kwa Kristu,” tusanga ukubekwa mu kucita ukufwaya kwa bulesa. (1 Abena Korinti 2:16, NW) Yesu akwete imibele imo ine nge fyakwete kemba wa malumbo, uwasosele ukuti: “Nabekelwo kucite co mutemenwe, mwe Lesa wandi; kabili amalango yenu yali mu mutima wandi.” (Ilumbo 40:8) Kristu asosele ukuti: “Moneni, naisa ku kucito kufwaya kwenu,” kabili ico cafikile na ku mfwa pa cimuti ca kucushiwilwapo. (AbaHebere 10:9, 10) Ukufwaisha kwa kucita icili conse icingacitwa mu mulimo wa kwa Yehova kupayanya ukukunta kwakosa ku kutinamina icishingamo ca mu cilonganino.
Lolesha ku Nshita ya ku Ntanshi
17. (a) Mulandu nshi abaume abo nomba abashilebomba mu kukumanina nga fintu pa nshita imo bacitile bashilingile ukufuupulwa? (b) Lishuko nshi ilyakulisha pali yonse?
17 Pa mulandu wa mpika sha butuntulu bwa bumi nelyo pa milandu imbi, bamo abasakamene pa nshita imo imilimo yacindama mu cilonganino pali ndakai tabakwata ayo mashuko. Aba tabalingile ukufuupulwa. Twalishiba ukuti abengi abaume ba busumino abashaba na maka ya kubomba mu kukumanina nga fintu balecita bacili baiminina abashangila pamo nga bakasunga ba bumpomfu. (Ilumbo 25:21) Mu cituntulu, baeluda baicefya abakokola kuti batwalilila ukulenga ukubelesha kwabo ukubomfiwa pa kutwalilila mwi bumba lya baeluda. Nangu cingatila kuti pambi bapelebela pa mulandu wa mushinku nelyo ukubulwa maka, tabakabila ukuleka. Pali ino nshita, lekeni Inte imo na imo iya kwa Yehova iteese ishuko lyawamisha pali yonse, ilya ‘kulanda pa bukata bwa bumfumu bwa kwa Lesa’ pamo nga bakasumbula be shina lyakwe ilya mushilo.—Ilumbo 145:10-13.
18. (a) Nga ca kuti eluda nelyo umubomfi utumikila alifuutwa, cinshi pambi cingakabilwa? (b) Mibele nshi isuma intu umo eluda wafuutilwe alangishe?
18 Nga ca kuti pa nshita imo wali eluda nelyo umubomfi utumikila lelo nomba taubomba muli ico cifulo, shininkisha ukuti Lesa acili alekusakamana, kabili nakalimo akakupeela amashuko yamo ayashingenekelwa mu nshita ya ku ntanshi. (1 Petro 5:6, 7) Nga ca kuti ulekabila ukucita ukuteulula kumo, bo waitemenwa ukusumina icilubo no kubomba pali cene mu kuba no kwaafwa kwa kwa Lesa. Bamo abafuutwa pamo nga baeluda balipokelela imibele ishili ya bwina kristu, kabili abanono baba abashibomba nelyo ukuwa ukufuma ku cine. Lelo ifyo caba ica mano ukupala abo abalangisha umupashi usuma! Ku ca kumwenako, ilyo eluda uwabombele pa myaka mu Central America afuutilwe, asosele ukuti: “Cilancena apakalamba pa kulufya ishuko ilyo naseekeshiwe pa nshita yalepa. Lelo ndi no kubombesha mu nshila iili yonse intu bamunyina balefwaya ukumomfya no kubomba ukubwesha amashuko yandi aya mulimo.” Mu kupita kwa nshita, uyu munyina alikwete ishuko lya kubomba nga eluda na kabili.
19. Kupanda mano nshi ukwalinga ukwingapeelwa kuli munyina uufuutilwe pamo nga eluda nelyo umubomfi utumikila?
19 Nga ca kuti walifuutilwe nga eluda nelyo ngo mubomfi utumikila, lyene, sungilila umupashi wa kuicefya. Sengauka imibele yabipa iyo iingakulenga ukukanafikapo ku mashuko ya ku nshita ya ku ntanshi. Umupashi wa bukapepa unonka umucinshi. Mu cifulo ca kuba uwafuupulwa, belebesha pa fyo Yehova alepaala ubutumikishi bobe nelyo ubwa cinshingwa-ŋanda cobe. Kuulilila ulupwa lobe lwa ku mupashi, tandalila abalwele, no kukoselesha abanaka. Pa mulu wa fyonse, teesa ishuko lyobe ilya kulumba Lesa no kubilisha imbila nsuma nga umo uwa Nte sha kwa Yehova.—Ilumbo 145:1, 2; Esaya 43:10-12.
20. Ni shani fintu ibumba lya baleuda lingaba na maka ya kwaafwa uwali kale kangalila nelyo umubomfi utumikila?
20 Ibumba lya baeluda lilingile ukwishiba ukuti ukufuuta kuti kwalenga ukukanshika ku wali kale kangalila nelyo umubomfi utumikila, nangu cingati mu kuitemenwa aleka ishuko. Nga ca kuti tatamfiwe, lelo baeluda bamona ukuti munyina ali uwapopomenwa, bafwile ukupayanya ukwafwilisha kwa ku mupashi ukwabamo kutemwa. (1 Abena Tesalonika 5:14) Balingile ukumwaafwa ukwishiba ukuti acili alekabilwa mu cilonganino. Nangu cingati ukufunda kwalekabilwa, te kuti pambi pabe inshita yalepesha ifyo pa ntanshi umwaume waicefya kabili uwa kutasha talapokelela amashuko yalundwapo aya mulimo na kabili mu cilonganino.
21. Ni bani bapembelele amashuko ya mulimo, kabili cinshi catubululwa kuli abo abayapembelela ilelo?
21 Nga ca kuti uletinamina, ulingile fye ukupembela panono pa ntanshi ya kupokelela amashuko yalundwako aya mulimo. Wibo uushatekanya. Mose apembelele pa myaka 40 pa ntanshi Lesa talamubomfya ilyo alelubula abena Israele ukufuma mu busha bwa mu Egupti. (Imilimo 7:23-36) Pa ntanshi ya kusontwa nge mpyani ya kwa Mose, Yoshua abombele pa nshita yalepa nga kapyunga wakwe. (Ukufuma 33:11; Impendwa 27:15-23) Davidi apembelele pa nshita imo pa ntanshi ya kubikwa pa cipuna ca kwa Israele. (2 Samwele 2:7; 5:3) Petro na Yohane Marko mu kumoneka bapitile mu fiputulwa fya nshita ifya kulopololwa. (Mateo 26:69-75; Yohane 21:15-19; Imilimo 13:13; 15:36-41; Abena Kolose 4:10) E co nga ca kuti nomba tawakwate milimo mu cilonganino, Yehova kuti pambi alekusuminisha ukumumungwa pa kunonka ukubelesha kwafulilako. Mu mulandu uuli onse, fwaya ukwaafwa kwa kwa Lesa ilintu uletinamina, kabili kuti pambi akupaala mu kuba na mashuko yalundwapo aya mulimo. Pali ino nshita, bomba no mukoosha ku kufikapo ku cishingamo ca mu cilonganino no kulangisha umupashi wa kwa Davidi, uwabilishe ukuti: “Akanwa kandi kalesose fya kutasha Yehova; lekeni na bantunse bonse balecindike shina lyakwe lya mushilo umuyayaya umuyayaya.”—Ilumbo 145:21.
Ni Shani Fintu Wingasuka?
◻ Ni ku masanso nshi baeluda ba Bwina Kristu balingile ukuibakako?
◻ Cinshi cingaafwa abo pa mulandu wa kusakamikwa nelyo ukuyumfwa abashalinga bashiletinamina?
◻ Cinshi cingakunta umuntu ukuilenga umwine ukubomfiwa ku cishingamo ca mu cilonganino?
◻ Ni mu kuba na mibele nshi abali kale baeluda na babomfi batumikila bengalolesha ku nshita ya ku ntanshi?
[Icikope pe bula 19]
W. J. Thorn aimike ica kumwenako cisuma pamo nga eluda waicefya
[Icikope pe bula 21]
Ukupala Yesu, bushe uli uwaitemenwa ukucita icili conse icingacitwa mu mulimo wa kwa Yehova?