Icipandwa 30

‘Nawa Babiloni Mukalamba!’

1. Cinshi ico malaika wa cibili abilisha, kabili Babiloni Mukalamba nani?

KALI kashita ka bupingushi bwa kwa Lesa! Kutika, lyene, ku bukombe bwa bulesa: “Kabili malaika umbi uwalenga babili akonkelepo, ati, Nawa, nawa [Babiloni] mukalamba, uwanwensesheko abena fyalo fyonse umwangashi wa cipyu ca bulalelale bwakwe.” (Ukusokolola 14:8) Umuku wa kubalilapo, lelo te wa kupelako, Ukusokolola kwatonta ukusakamana pali Babiloni Mukalamba. Pa numa, icipandwa 17 cikamulondolola pamo nga cilende wafunukilo bwamba. Ni ani? Nge fyo tulemona, buteko bwa cibulungwa conse, abo wa butotelo, kabili aba imicitile ya cimbepa iya kwa Satana intu abomfya mu kulwisha ulubuto lwa mwanakashi wa kwa Lesa. (Ukusokolola 12:17) Babiloni Mukalamba buteko bwa calo conse ubwa butotelo bwa bufi. Asanshamo amabutotelo yonse ayo yabaka ifisambilisho fya butotelo ne fibelesho fya Babiloni wa pa kale kabili yalangisha umupashi wakwe.

2. (a) Ni shani cabele ukuti ubutotelo bwa cina Babiloni bwasalangene ku mbali shonse ishe sonde? (b) Lubali nshi lwacilapo ukulumbuka ulwa Babiloni Mukalamba, kabili ni lilali lintu lwaibwike pamo ngo kuteyanya kwa maka?

² Cali ni pa Babiloni, ukucila pa myaka 4,000 yapitapo, e po Yehova apalangenye indimi sha bali bakakuula ba Lupungu lwa Babele. Amabumba ya ndimi shalekanalekana yasalanganine ku mpela she sonde, ukusenda ifisumino fyapaatuka ne fibelesho ifyaba icitendekelo ca mabutotelo yaseeka ukufika kuli kano kasuba. (Ukutendeka 11:1-9) Babiloni Mukalamba aba ulubali lwa butotelo lwa kuteyanya kwa kwa Satana. (Linganyako Yohane 8:43-47.) Ulubali lwakwe lwacilapo ukwishibikwa ilelo ni Kristendomu wa busangu, uwaibwike pamo ngo kuteyanya kwa maka, ukwabulwe funde mu mwanda wa myaka walenga ine pa numa ya kwa Kristu, mu kuba ne fisumino ne fibelesho fyabuulilwe, te muli Baibolo, lelo apakalamba ukufuma mu butotelo bwa cina Babiloni.—2 Abena Tesalonika 2:3-12.

3. Ni shani cingasoswa ukuti Babiloni Mukalamba nawa?

³ Limbi kuti waipusha auti, ‘Apo ubutotelo bucili bulabomfya ukusonga kukalamba mwi sonde, mulandu nshi malaika abilishisha ukuti Babiloni Mukalamba nawa?’ Cisuma, cinshi cafuminemo mu 539 B.C.E. lintu Babiloni wa pa kale awile? Kwena, Israele alilubwilwe ukubwekela ku calo ca ku mwabo no kubwesha ukupepa kwa cine kulya! E co ukubwekeshiwa kwa kwa Israele wa ku mupashi mu 1919 ku lubanda lwa ku mupashi lwabembela, ulwatwalilila no kulunduluka ukufika kuli buno bushiku, cimininako ubushininkisho bwa kuti Babiloni Mukalamba awile muli ulya mwaka. Takwata na kabili amaka ya kukaanya pa bantu ba kwa Lesa. Ukulundapo, alifika ku bucushi bwashika mu kati ka mitande yakwe mwine. Ukutula 1919 ukubola kwakwe, ukubulwo bufumacumi, na bucisenene fyalisansalikwa mu kusaalala. Mu ciputulwa cikalamba ica Europe, bantu banono baya kabili ku calici, kabili mu fyalo fya ci socialist ifingi, ubutotelo bumonwa nga “ubulembe bwa bantu.” Ukusebana mu menso ya bonse abatemwa Icebo ca kwa Lesa ne cine, Babiloni Mukalamba nomba apembela pe longo lya mfwa, nge fyo cingaba, ku kuputunkanishiwa kwa bupingushi bwalungama ubwa kwa Yehova pali wene.

Ukuwa kwa Babiloni Kwabamo Ukuseebana

4-6. Caba shani ukuti “[Babiloni] Mukalamba . . . anwensesheko abena fyalo fyonse umwangashi wa cipyu ca bulalelale bwakwe”?

⁴ Natubebete mu kulonsha kwacilapo imibele yashinguluka uku ukuwa kwabamo ukuseebana ukwa Babiloni Mukalamba. Malaika pano atweba ukuti “[Babiloni] Mukalamba . . . uwanwensesheko abena fyalo fyonse umwangashi wa cipyu ca bulalelale bwakwe.” Cinshi ici cipilibula? Caampana ku kucimfya. Ku ca kumwenako, Yehova aebele Yeremia ati: “Buula mu minwe yandi ulukombo luno lwa mwangashi, ulwa cipyu, no kunwenshako inko shonse isho ndekutumako; shikasuke ashinwa, ashisunkana, no kucita nga bapena pa mulandu wa lupanga ulo nkatuma muli bene.” (Yeremia 25:15, 16) Mu myanda ya myaka yalenga mutanda na cinelubali B.C.E., Yehova abomfeshe Babiloni wa pa kale ukupongolola ulukombo lwa cimpashanya lwa bucushi pa nko ishingi ukunwa, ukusanshako Yuda wasangwike, ica kuti fye nangu bantu bakwe bene basendelwe mu bunkole. Lyene, mu kukonkapo kwakwe, Babiloni awile pa mulandu wa kuti imfumu yakwe yaisansabike ukulwisha Yehova, “Shikulu wa mu mulu.”—Daniele 5:23.

⁵ Babiloni Mukalamba na o alicita ukucimfya, lelo ku lubali lukalamba, uku kwaba mu mucenjelo wafulilako. Anwenshako “inko shonse” mu kubomfya ukubeleleka kwa kwa cilende, ukucita ubulalelale bwa butotelo na bene. Asembeleka bakateka ba bupolitiki mu kuminkana na bucibusa na wene. Ukupitila mu kukopeka kwa butotelo, apanga ukutitikisha kwa bupolitiki, ukwa makwebo, no kwa mu ndalama. Aluminisha ukupakasa kwa butotelo ne nkondo sha butotelo ne nkondo sha mushilo, pamo pene ne nkondo sha buluko, pa milandu fye ya bupolitiki ne ya makwebo. Kabili alishisha ishi nkondo mu kusosa ati shaba kufwaya kwa kwa Lesa.

⁶ Ukuitumpa kwa butotelo mu sha nkondo na mapolitiki ya uno mwanda wa myaka walenga 20 cintu caishibikwa mu munsaunte—pamo nga mu Japan wa Shinto, India wa Hindu, Vietnam wa buBuddha, Northern Ireland “wa Bwina Kristu” na Latin America, pamo pene na bambi—ukukanasuulako ulubali lwa bashimapepo ba fita ku mbali shonse isha nkondo sha calo shibili mu kukoselesha abalumendo ukwipayana. Ica kumwenako ca cilishapo ica citemwishi ca Babiloni Mukalamba kwakana akwete mu Nkondo ya ku Spain iya Cikaya iya 1936-39, umo mu kucefyako abantu 600,000 baipaiwe. Uku kusumya kwa mulopa kwabalamwinwe kuli bakafwilisha ba butotelo bwa ciKatolika na banabo ba mifwaile imo, ku lubali pa kuti ubukumu ne cifulo ce calici fyatinishiwe kuli kamfulumende wa mwi funde uwa Spain.

7. Ni bani baba ica kulasapo cikalamba ica Babiloni Mukalamba, kabili ni nshila nshi shintu abomfya ukulwisha ici ca kulasapo?

⁷ Apo Babiloni Mukalamba lubali lwa butotelo lwa lubuto lwa kwa Satana, lyonse acita “umwanakashi” wa kwa Yehova, “Yerusalemu wa mu mulu,” ica kulasapo cakwe cikalamba. Mu mwanda wa myaka wa kubalilako, icilonganino ca Bena Kristu basubwa mu kumonekesha caishibishiwe nga ulubuto lwa mwanakashi. (Ukutendeka 3:15; Abena Galatia 3:29; 4:26) Babiloni Mukalamba aeseshe na maka ukucimfya cilya cilonganino ca musangwela ku kucisembeleka ku kucita ubulalelale bwa butotelo. Abatumwa Paulo na Petro basokele ukuti abengi bakanakilako no busangu bukalamba bukafumamo. (Imilimo 20:29, 30; 2 Petro 2:1-3) Ubukombe bwa kwa Yesu ku filonganino cinelubali bwalangishe ukuti ukulola ku kupwa kwa bumi bwa kwa Yohane, Babiloni Mukalamba alecito kulunduluka kumo mu kubombesha kwakwe kwa kubosha. (Ukusokolola 2:6, 14, 15, 20-23) Lelo Yesu kale kale alangishe ubutali apo akasuminishiwa ukufika.

Ingano na Mankumba

8, 9. (a) Cinshi ico umulumbe wa kwa Yesu wa ngano na mankumba ulangilila? (b) Cinshi cacitike “ilyo abantu bali mu tulo”?

⁸ Mu mulumbe wakwe uwa ngano na mankumba, Yesu alandile ulwa muntu uwatandile imbuto shisuma mwi bala. Lelo “ilyo abantu bali mu tulo,” umulwani alishile no kutandamo amankumba. E co, ingano shaishiletitikishiwa ku mankumba. Yesu alondolwele umulumbe wakwe muli aya mashiwi: “Uutande mbuto shisuma Mwana wa muntu; icilime ni pano isonde; imbuto shisuma, shene bana baume ba bufumu; amankumba bana baume ba mubifi; umulwani uwafitandile ni [Ciwa, NW].” Lyene alangile ukuti ingano na mankumba fikasuminishiwa ukukulila pamo ukufikila “ku kusondwelela kwa micitile ya fintu,” (NW) ilyo bamalaika “bakalonganika” amankumba ya cimpashanya.—Mateo 13:24-30, 36-43.

⁹ Ico Yesu na batumwa Paulo na Petro basokeleko calicitike. “Ilyo abantu bali mu tulo,” nangula pa numa abatumwa balele mu mfwa nelyo lintu bakangalila ba Bwina Kristu basangwike abashipula mu kulama umukuni wa kwa Lesa, ubusangu bwa cina Babiloni bwapuukile mu kati mwine mu cilonganino. (Imilimo 20:31) Mu kwangufyanya amankumba yacilile apakalamba ingano no kushifisa ku kumoneka. Pa mpendwa ya myanda ya myaka, cifwile camoneke ukuti ulubuto lwa mwanakashi lwa fimbilikishiwe umupwilapo ku fisempe fyafunguluka ifya Babiloni Mukalamba.

10. Cinshi cacitike muli ba 1870, kabili ni shani Babiloni Mukalamba aankwileko kuli ici?

¹⁰ Muli ba 1870 Abena Kristu basubwa batendeke ukucita ukubombesha kwa mupampamina ukuifumyako ku nshila sha bucilende sha Babiloni Mukalamba. Bashile ifisambilisho fya bufi ifyo Kristendomu aletele ukufuma ku busenshi kabili mu kushipa babomfeshe Baibolo mu kushimikilo kuti Inshita sha Bena fyalo shikapwa mu 1914. Icibombelo cikulu ica Babiloni Mukalamba, bashibutotelo ba Kristendomu, bakenye uku kubimbula kwa kubwesha ukupepa kwa cine. Mu kati ka nkondo ya calo ya kubalilapo, bashukile amasakamika ya nshita sha nkondo ku kwesha ukunyantilila ako kalibumba kanono aka Bena Kristu ba citetekelo. Mu 1918, lintu imibombele yabo yabele nge yanyanyantilwa umupwilapo, camoneke ukuti Babiloni Mukalamba natunguluka. Amoneke ukukwata ukucimfya pali bene.

11. Cinshi cafuminemo mu kuwa kwa Babiloni wa pa kale?

¹¹ Nge fyo tumwene akatanshi, umusumba wa cilumba uwa Babiloni wakumenye ukuwa kwabamo akayofi ukufuma ku maka mu 539 B.C.E. Lyene imbilingwa yalyumfwikike iya kuti: “Nauwa, nauwa, [Babiloni].” Icipuna cikalamba ca buteko bwa calo cawile ku fita fya bena Madai na Persia pe samba lya kwa Sailasi Mukalamba. Nangula umusumba wine wapusunswike ukucimfya, ukuwa kwa uko ukufuma ku maka kwali kwa cine cine, kabili kwafuminemo ukukakulwa kwa bankole bakwe aba ciYuda. Babwekele ku Yerusalemu ku kwimika cipya cipya ukupepa kwa cine kulya.—Esaya 21:9; 2 Imilandu 36:22, 23; Yeremia 51:7, 8.

12. (a) Mu mwanda wa myaka wesu, ni shani cingasoswa ukuti Babiloni Mukalamba nawa? (b) Cinshi cishinina ukuti Yehova alikaana Kristendomu umupwilapo?

¹² Mu mwanda wesu wa myaka imbilingwa ya kuti Babiloni Mukalamba nawa na kabili yalyumfwika! Ukutunguluka kwa kashita kanono ukwa Kristendomu wa cina Babiloni mu 1918 kwabwekeshiwe ku numa apakalamba mu 1919 lintu abashalapo ba basubwa, ibumba lya buYohane, bapupuutwilwe ku kubuushiwa kwa ku mupashi. Babiloni Mukalamba aliwile ukufuma ku fintu uku kwikata ubunkole pa bantu ba kwa Lesa ifyo kwakuminweko. Ukupala makanta, bamunyina ba kwa Kristu basubwa babungene ukufuma ku mbo, abaipekanya ku mibombele. (Ukusokolola 9:1-3; 11:11, 12) Babele “umusha wa cishinka kabili uwashilimuka” uwa muno nshiku, kabili Shikulu abasontele pa fikwatwa fyakwe fyonse pe sonde. (Mateo 24:45-47) Ukubomfiwa kwabo muli iyi nshila kwashininkishe ukuti Yehova alikene umupwilapo Kristendomu ukwabulo kusakamana ukuitunga kwakwe ukuba umwiminishi wakwe pe sonde. Ukupepa kwasanguluka kwalimikwe cipya cipya, kabili inshila yaliswike iya kupwilikisha umulimo wa kukakatika abashalapo ba ba 144,000—abashalako ba lubuto lwa mwanakashi, umulwani wa nshita yaleepa uwa Babiloni Mukalamba. Conse ici calangishe ukucimfiwa kwa kufwanta ukwa kulya kuteyanya kwa busatana ukwa butotelo.

Ukushipikisha kwa ba Mushilo

13. (a) Cinshi malaika wa citatu abilisha? (b) Bupingushi nshi ubo Yehova acita ubwa abo bapokelela ululembo lwa ciswango?

¹³ Nomba malaika wa citatu alanda. Kutika! “Na malaika umbi, uwalenga batatu, asosele ishiwi likalamba, ati, Ngo muntu apepe ciswango ne cimpashanya ca ciko, no kupokelelo lulembo pa mpumi yakwe napamo pa cisansa cakwe, wene akanwako umwangashi wa cipyu ca kwa Lesa.” (Ukusokolola 14:9, 10a) Pa Ukusokolola 13:16, 17, casokolwelwe ukuti mu kati ka bushiku bwa kwa Shikulu abo abashakapepe icimpashanya ca ciswango bakacula—nangu fye ukwipaiwa. Nomba twasambililo kuti Yehova napampamina pa kuleto bupingushi kuli abo bakwato “lulembo, e kutila, ishina lya ciswango napamo impendwa ye shina lya ciko.” Bakapatikishiwa ukunwa ‘ulukombo lwa cifukushi’ ca bukali bwa kwa Yehova bwalula. Cinshi ici cikapilibula kuli bene? Mu 607 B.C.E., lintu Yehova apatikishe Yerusalemu ukunwa “ulukombo lwa cipyu cakwe,” umusumba wakumenye “pumpunta no kutobaula, icipowe no lupanga” ku minwe ya bena Babiloni. (Esaya 51:17, 19) Mu kupalako, lintu bakapepa ba filubi aba maka ya bupolitiki ya calo ne cimpashanya ca yako, United Nations, banwa ulukombo lwa cipyu ca bukali bwa kwa Yehova, icikafumamo cikaba kayofi kuli bene. (Yeremia 25:17, 32, 33) Bakonaulwa umupwilapo.

14. Nangu ni pa ntanshi ya bonaushi bwa abo bapepe ciswango ne cimpashanya ca ciko, cinshi aba musango yo balingile ukupitamo, kabili ni shani Yohane alondolola ici?

¹⁴ Na pa ntanshi fye ico tacilacitika, nangu cibe fyo, abo bakwata ululembo lwa ciswango bali no kupita mu fifumamo fya kulungulusha kwa kusenuka kwa kwa Yehova. Ukulanda ku lwa bakapepa ba ciswango ne cimpashanya ca ciko, malaika aeba Yohane ati: “Kabili akalungulushiwa ku mulilo na ku libwe lya mingu ku cinso ca bamalaika ba mushilo na ku cinso ca Mwana wa mpaanga; ne cushi ca kulunguluka kwabo cilenina umuyayaya umuyayaya; kabili tabakwete ukutusha akasuba no bushiku, abapepe ciswango ne cimpashanya ca ciko, na bonse abapokelelo lulembo lwe shina lya ciko.”—Ukusokolola 14:10b, 11.

15, 16. Kukatama nshi kwa mashiwi ya “umulilo ne libwe lya mingu” aya pa Ukusokolola 14:10?

¹⁵ Bamo bamona ukulumbulwa pano ukwa mulilo ne libwe lya mingu (“umulilo ne libwe libilima,” King James Version) pamo nga ubushinino bwa kubako kwa mulilo wa helo. Lelo ukulolesha ukwipi pa busesemo bwapalako kulangisha ukukatama kwa cine cine ukwa aya mashiwi muli ici icalembwa. Ku numa mu nshiku sha kwa Esaya, Yehova asokele uluko lwa kwa Edomu ukuti bakakandwa pa mulandu wa bulwani bwabo ukulosha kuli Israele. Atile: “Imimana ya mikuku ya ciko yasanguka sefete, no lukungu lwa ciko lwasanguka amabwe ya mingu; ne calo caba sefete uulepya, uulepya ubushiku na kasuba; tacakashime umuyayaya, icushi ca ciko cikanina ku nkulo ne nkulo; cikaba amapopa ku nshita sha pe na pe, umushaba uulepitamo.”—Esaya 34:9, 10.

¹⁶ Bushe Edomu apooselwe mu mulilo wa helo umo uwa mu lushimi ukupya kuli pe na pe? Kwena iyo. Ukucila, uluko lwalubile umupwilapo ukufuma pa cisebele ca calo kwati lwapile ku mulilo ne libwe lya mingu. Ica kufumamo ca kupelako ica kukandwa tacali kulunguluka kwa ciyayaya lelo “cimfulumfulu . . . pashaba kantu.” (Esaya 34:11, 12) Icushi ‘ukunina ku nshita yabulo kupela’ mu kumonekesha cilangisha ici. Ilintu iŋanda yapya, icushi citwalilila ukufuma ku mito pa nshita imo pa numa ulubingu nalushima, ukupayanishisha abaletamba ubushinino bwa kuti kwaliko ubonaushi bwa mulilo. Nangu fye ni lelo abantu ba kwa Lesa bebukisha isambililo lili no kwishibikwa ukufuma ku bonaushi bwa Edomu. Muli iyi nshila ‘icushi ca kupya kwakwe’ cicili cilenina mu nshila ya cilangililo.

17, 18. (a) Cinshi cili ca kufumamo kuli abo abapokelela ululembo lwa ciswango? (b) Ni mu nshila nshi cabela ukuti bakapepa ba ciswango balalungulushiwa? (c) Caba shani ukuti “icushi ca kulunguluka kwabo cilanina umuyayaya umuyayaya”?

¹⁷ Abo bene bakwata ululembo lwa ciswango na bo bakonaulwa umupwilapo, kwati ni ku mulilo. Nge fyo ubusesemo pa numa busokolola, imibili yabo yafwa ikashiwa iyabulo kushikwa ukuliwa ku finama ne fyuni. (Ukusokolola 19:17, 18) E co, mu kumfwika, tabalungulushiwa mu cine cine kuli pe na pe! Ni shani ‘balungulushiwa ku mulilo na ku libwe lya mingu’? Mu kuti ukubilisha kwa cine kubasansalika no kubasoka ulwa bupingushi bwa kwa Lesa buleisa. E ico basaalula abantu ba kwa Lesa kabili, uko cingacitika, mu mucenjelo banashanasha iciswango ca bupolitiki ukupakasa no kwipaya fye Inte sha kwa Yehova. Pamo nga akalume, aba bakakaanya bakonaulwa kwati ni ku mulilo ne libwe libilima. Lyene “icushi ca kulunguluka kwabo cilenina umuyayaya umuyayaya” ukutila ubupingushi bwa kwa Lesa ubwa bene bukabomba nga ica kupiminako nga ca kuti na kabili bumulopwe bwakwata insambu bwa kwa Yehova bwasonsombwa. Ifyo fikansa fikapwishiwa ku ciyayaya.

¹⁸ Ni bani bapeela ubukombe bwa kulungulusha ilelo? Ibukisheni, makanta wa cimpashanya apeelwe ubulashi bwa kulungulusha abantu abashakwete cikakatikilo ca kwa Lesa pa mpumi shabo. (Ukusokolola 9:5) Mu kushininkisha, aba pe samba lya butungulushi bwa bumalaika e bakalungulusha. Uyo e mupampamina wa makanta wa cimpashanya ukuti “tabakwete ukutusha akasuba no bushiku, abapepe ciswango ne cimpashanya ca ciko, na bonse abapokelelo lulembo lwe shina lya ciko.” Kabili mu kupelako, pa numa ya bonaushi bwabo, ubushininkisho bwakulisha ubwa kulya kwebelwa kwa bumulopwe bwa kwa Yehova, “icushi ca kulunguluka kwabo,” fikanina umuyayaya umuyayaya. Shi ibumba lya buYohane nalishipikishe ukufikila ukwebelwa kwapwishishiwa! Nge fyo malaika asondolwela ati: “Pano e pali ukushipikisha kwa ba mushilo ababaka amafunde ya kwa Lesa no kutetekela kwa kuli Yesu.”—Ukusokolola 14:12.

19. Mulandu nshi ukushipikisha kufwaikilwa ku lubali lwa ba mushilo, kabili cinshi Yohane ashimika icibakosha?

¹⁹ Ee, “ukushipikisha kwa ba mushilo” kupilibula ukupepa kwabo Yehova mu kuipeela kwapaatulwa ukupitila muli Yesu Kristu. Ubukombe bwabo tabupokelelwa. Butungulula ku kukanishiwa, ku kupakasa, no kwipailwa pa cisumino. Lelo bakoseleshiwa ku cintu Yohane ashimika mu kukonkapo: “Kabili naumfwile ishiwi lya mu mulu liletila, Lemba, auti, Balishuka abafwa abafwila muli Shikulu ukufuma kuli nomba. Umupashi wati, Ifyo fine, pa kuti batushe ku kucucutika kwabo; pantu imilimo yabo ilebakonka.”—Ukusokolola 14:13.

20. (a) Ni shani ubulayo bwashimikwa kuli Yohane bumfwana no busesemo bwa kwa Paulo ku lwa kubapo kwa kwa Yesu? (b) Abo aba mu basubwa abafwa pa numa ya kucokomonwa kwa kwa Satana ukufuma ku mulu balaiwa ishuko nshi ilyaibela?

²⁰ Ubu bulayo bumfwana bwino bwino no busesemo bwa kwa Paulo ukukuma ku kubapo kwa kwa Yesu bwatile: “Na bafwila muli Kristu bakabalilapo ukubuuka; e lyo ifwe fwe ba mweo [abo aba mu basubwa bakapusunsunkila mu bushiku bwa kwa Shikulu], fwe bashalapo, tukolwilwa na bo capamo mu makumbi ku kukumanya Shikulu mu lwelele.” (1 Abena Tesalonika 4:15-17) Pa numa ya kutamfiwa kwa kwa Satana ukufuma ku mulu, abo abafwile mu kulundana na Kristu babuukile intanshi. (Linganyako Ukusokolola 6:9-11.) Pa numa, abo aba mu basubwa abafwa mu kati ka bushiku bwa kwa Shikulu balaiwa ishuko lyaibela. Ukubuushiwa kwabo ku bumi bwa ku mupashi mu mulu kucitikila ilyo line fye, “mu kukapakapa kwa linso.” (1 Abena Korinti 15:52) Fintu ici caba ica kusungusha! Kabili imilimo yabo ya bulungami itwalilila mu bufumu bwa mu mulu.

Ukulobolola Ifya pe Sonde

21. Cinshi Yohane atweba ku fya “kulobolola fya pe sonde”?

²¹ Bambi na bo bali no kumwenamo muli ubu bushiku bwa bupingushi, nge fyo Yohane atwalililo ukutweba ati: “Kabili naliloleshe, moneni, ikumbi lyabuuta; na pe kumbi napekala Uuntu apalo mwana wa muntu, uuli ne cilongwe ca golde pa mutwe wakwe, ne cikwakwa icatwa mu minwe yakwe. Na malaika umbi afumine [uwalenga bune] [umwashishiwa mwe, “NW”] tempele, alebilikishe shiwi likalamba ku wikele pe kumbi, ati, Ingishe cikwakwa cobe, ulelobolola; pantu naiise nshita ya kulobolola, ico nafipiisha ifya kulobolola fya pe sonde. No waikele pe kumbi apoosele icikwakwa cakwe pe sonde, na pe sonde palilobolwelwe.”—Ukusokolola 14:14-16.

22. (a) Ni ani uwafwala icilongwe ca golde no kwikala pe kumbi lyabuuta? (b) Ni lilali akalume ka kulobolola kacitikako, kabili shani?

²² Ukwishibikwa kwa umo uwaikala pe kumbi lyabuuta takwaba mu kutwishikwa. Uwikele pe kumbi lyabuuta, ukupala umwana wa muntu no kukwata icilongwe ca golde, mu kumonekesha ni Yesu, Imfumu ya buMesia iyo Daniele na o amwene mu cimonwa. (Daniele 7:13, 14; Marko 14:61, 62) Lelo kulobolola nshi kusesemenwe pano? Lintu aali pe sonde, Yesu apashenye umulimo wa kupanga abasambi ku kulobolola kwe bala lya mu calo lya buntunse. (Mateo 9:37, 38; Yohane 4:35, 36) Akalume ka uku kulobolola kesa mu bushiku bwa kwa Shikulu, lintu Yesu afwikwa icilongwe nge Mfumu no kuputunkanya ubupingushi mu kwimininako Wishi. Muli fyo, inshita yakwe ya kuteka, ukutula 1914, na kabili yaba ni nshita yabamo ukusekelela kwa kuleta ukulobolola.—Linganyako Amalango 16:13-15.

23. (a) Kufuma kuli ani uko ishiwi lya kutendeka ukulobolola lyaishila? (b) Kulobolola nshi ukwacitikako ukufuma 1919 ukufika kuli nomba?

²³ Nangula aba Imfumu na Kapingula, Yesu apembelela icebo ukufuma kuli Yehova Lesa wakwe pa ntanshi ya kutendeko kulobolola. Ico cebo caisa ukufuma ‘umwashishiwa mwe tempele’ mu kubomfiwa kwa kwa malaika. Mu kwangufyanya, Yesu aumfwila. Intanshi, ukufuma 1919 ukuya ku ntanshi, akwata bamalaika bakwe ukupwilikisha ukulobolola kwa ba 144,000. (Mateo 13:39, 43) Ukukonkapo, ukulonganika kwa kulobolola ukwe bumba likalamba lya mpaanga shimbi kwacitika. (Mateo 25:31-33; Yohane 10:16; Ukusokolola 7:9) Ilyashi lya kale lilangisho kuti pa kati ka 1931 na 1935 impendwa yakulilako ya ishi mpaanga shimbi yatendeke ukumoneka. Mu 1935 Yehova aiswile ukumfwikisha kwe bumba lya buYohane ukwishibikwa kwa cine cine ukwe bumba likalamba lya pa Ukusokolola 7:9-17. Ukutula ilyo, ukukomaila ukwingi kwabikilwe pa kulonganika ili bumba. Ukufika mu mwaka wa 1988, impendwa ya liko yalicila apakalamba icipimo ca mamilioni yatatu, kabili licili lilelunduluka. Mu cine cine, umo uwapala umwana wa muntu alilobolola mu kufusha, ukulobolola kwabamo ukusekelela mu kati ka iyi nshita ya mpela.—Linganyako Ukufuma 23:16; 34:22.

Ukunyantaula Umwangashi wa pe Sonde

24. Cinshi cili mu minwe ya kwa malaika wa cisano, kabili cinshi ico malaika wa mutanda aitako?

²⁴ Mu kuba no kulobolola kwe pusukilo ukupwishishiwa, ili ni nshita ya kulobolola kumbi. Yohane ashimika ati: ‘E lyo malaika umbi [uwa cisano] afumine [umwashishiwa mwe, “NW”] tempele lya mu mulu, na o ali ne cikwakwa icatwa; na malaika umbi [uwalenga mutanda] afumine ku cipailo ali no lupaka ku mulilo; kabili abilikishe ishiwi likalamba ku ukwete icikwakwa icatwa, ati, Ingishe cikwakwa cobe icatwa, no kukungule fisansangu fya mwangashi wa pe sonde; pantu nafipiishe fisabo fya uko.’ (Ukusokolola 14:17, 18) Imilalo ya bumalaika yapeelwa ukulobolola ukwingi mu kati ka bushiku bwa kwa Shikulu, ukupaatulula abasuma ukubafumya ku babi!

25. (a) Cinshi cilangishiwa ku cishinka ca kuti malaika wa cisano aisa ukufuma umwashishiwa mwe tempele? (b) Mulandu nshi cili calinga ukuti ukukambisha kwa kutendeka ukulobolola kwise ukufuma kuli malaika ‘wafuma pa cipailo’?

²⁵ Malaika wa cisano aisa ukufuma ku cinso ca kwa Yehova umwashishiwa mwe tempele; e co, ukulobolola kwa kupelako na ko kwacitika ukulingana no kufwaya kwa kwa Yehova. Malaika akambishiwa ukutendeka umulimo wakwe ku bukombe bwapishiwe muli malaika umbi uyo ‘wafumine mu cipailo.’ Ici cishinka cintu cakatamisha, apo imyeo ya ba citetekelo pe samba lya cipailo baipwishe abati: “Mwe Mwine lubanda, mwe ba mushilo kabili aba cine, bushe mulefisha lilali pa kukanapingula no kulandulo mulopa wesu ku baikala pe sonde?” (Ukusokolola 6:9, 10) Mu kuba no kulobolola umwangashi wa pe sonde, uku kulilila icilandushi kukekushiwa.

26. “Umwangashi wa pe sonde” cinshi?

²⁶ Lelo cinshi cili “umwangashi wa pe sonde”? Mu Malembo ya ciHebere, uluko lwa ciYuda lwasoselweko ngo mwangashi wa kwa Yehova. (Esaya 5:7; Yeremia 2:21) Mu kupalako, Yesu Kristu na bo babomba na wene mu Bufumu bwa kwa Lesa basoselwako ngo mwangashi. (Yohane 15:1-8) Muli uku kutantika, imibele yakatama iya mwangashi ya kuti utwale fisabo, no mwangashi wa cine uwa Bwina Kristu watwala ifisabo fyafulisha ku kulumbwa kwa kwa Yehova. (Mateo 21:43) “Umwangashi wa pe sonde,” kanshi, ulingile ukuba, te uyu mwangashi wa cine cine, lelo cimpashanya ca uko ica kwa Satana, imicitile yakwe yabola iimoneka iya kamfulumende wa pa mutundu wa muntu, pamo ne “fisansangu” fya uko fya fisabo fya buciwa ifyaletwako pa myanda ya myaka iingi. Babiloni Mukalamba, umo ubuKristu bwasanguka ubwapulamo, abomfya ukusonga kwakulisha pali uyu mwangashi wa busungu.—Linganyako Amalango 32:32-35.

27. (a) Cinshi cicitika lintu malaika ukwete icikwakwa akolonganya umwangashi wa pe sonde? (b) Masesemo nshi mu Malembo ya ciHebere yalangisha icipimo ca kulobolola?

²⁷ Ubupingushi bulingile ukuputunkanishiwa! “Awe malaika apoosele icikwakwa cakwe pe sonde, akungwile ifisansangu fya mwangashi wa pe sonde, no kufipoosa umwa kukamine myangashi umukalamba umwa cipyu ca kwa Lesa; no mwa kukamine myangashi mwanyantilwe ku nse ya musumba, kabili umwa kukamine myangashi mwafumine umulopa, uwafika ku mikobelo ya bakabalwe, nalimo ukulingana na bamailosi imyanda ibili.” (Ukusokolola 14:19, 20) Icifukushi ca kwa Yehova ukulwisha uyu mwangashi cabilishiwa apaleepa. (Sefania 3:8) Ubusesemo mwi buku lya kwa Esaya tabusha kutwishika kwa kuti inko shonse shikonaulwa lintu umwa kukamina umwangashi mwanyantaulwa. (Esaya 63:3-6) Yoele na o aseseme ukuti “bacinkupiti” bakalamba, inko shonse, shikanyantawilwa ku bonaushi mu ‘ca kukaminamo umwangashi,’ mu “mupokapoka wa kuputwilamo umulandu.” (Yoele 3:12-14) Mu cine cine, ukulobolola kwakulisha ukupala uko takwakabale akucitika na kabili! Ukulingana ne cimonwa ca kwa Yohane, te fisansangu fyeka filobolwelwe lelo no mwangashi wa cimpashanya onse watetwa no kupooswa mu ca ku kaminamo umwangashi ukunyantaulwa. E co umwangashi wa pe sonde ukanyantaulwa tawakabale aukula na kabili.

28. Ni ani anyantaula umwangashi wa pe sonde, kabili cipilibula nshi ukuti ica kukaminamo umwangashi ‘cinyantaulwe ku nse ya musumba’?

²⁸ Ukunyantaula kwa mu cimonwa kucitwa kuli bakabalwe, pantu umulopa wanyantaulwa ukufuma mu mwangashi ufika “ku mikobelo ya bakabalwe.” Apo inumbwilo “bakabalwe” ilingi ilosha ku mibombele ya bulwi, iyi ilingile ukube nshita ya nkondo. Imilalo ya mu mulu iikonka Yesu mu bulwi bwa kupelako bwa kulwisha imicitile ya fintu ya kwa Satana yasoswa ukunyantaula “umwa kukamine myangashi umwa cipyu ca bukali bwa kwa Lesa [Wa] maka yonse.” (Ukusokolola 19:11-16) Aba mu kumonekesha e bacita ukunyantaula umwangashi wa pe sonde. Umwa kukamina umwangashi ‘amunyantawilwe ku nse ya musumba,’ uko e kuti, ku nse ya Sione wa ku mulu. Mu cine cine, cili icalingisha ukuti umwangashi wa pe sonde unyantawilwa pe sonde. Lelo na kabili ‘ukunyantawilwa ku nse ya musumba’ mu kuti takuli kucena kukesa ku bashalako ba lubuto lwa mwanakashi, abemininako Sione wa ku mulu pe sonde. Aba pamo ne bumba likalamba bakafiswa mu kusungwa mu kati ka mitantikile ya kuteyanya kwa kwa Yehova pe sonde.—Esaya 26:20, 21.

29. Ukushika kwa mulopa wafuma mu ca kukaminamo umwangashi kwaba shani, kabili kwalunduluka ukufika ukwalepa shani na kabili cinshi ico ici cilangisha?

²⁹ Ici cimonwa cabembela cakwata ukulingana no kufwantwa kwa mabufumu ya pe sonde kuli bulya Bufumu bwalondololwa pali Daniele 2:34, 44. Kukabako ukulofiwa. Umumana wa mulopa wafuma mu ca kukaminamo umwangashi untu washika nga nshi, ukufika ku mikobelo ya bakabalwe, kabili ulunduluka pa butali bwa ma furlong 1,600.a Iyi mpendwa ya kulisha, iletwako ukufushiwa kwa kulingana kune ku kulingana kwe kumi (4 x 4 x 10 x 10), mu kwebekesha bupisha ubukombe bwa kuti ubushininkisho bwa bonaushi bukabimbamo isonde lyonse. (Esaya 66:15, 16) Ubonaushi bukabo bwapwililika kabili ubushingabweshiwa ku numa. Tawakabale, iyo tawakabale na kabili, umwangashi wa kwa Satana uwa pe sonde aukwate mishila!—Ilumbo 83:17, 18.

30. Ifisabo fya mwangashi wa kwa Satana finshi, kabili cinshi cilingile ukubo mupampamina wesu?

³⁰ Nga fintu tuleikala mu kushika mu nshita ya mpela, icimonwa ca uku kulobolola kubili cili no bupilibulo nga nshi. Tuli no kulolesha fye mu kutushinguluka ukumona ifisabo fya mwangashi wa kwa Satana. Ukuponya amafumo ne mibele imbi ya bukomi; ukulalana kwa ba bwamba bumo bwine, ubucende, ne mibele imbi ya bulalelale; ukubulwa ubufumacumi no kubulwo kutemwa kwa cifyalilwa—fyonse ifintu fya musango yu fyacita cino calo icabipa mu menso ya kwa Yehova. Umwangashi wa kwa Satana utwalo “busungu no bululu.” Inshila ya ciko ya bonaushi, ya kupepe filubi isaalula Kalenga Mukalamba wa mutundu wa muntu. (Amalango 29:18; 32:5; Esaya 42:5, 8) Mwandi lishuko fintu caba ukubishanya mu kucincila ne bumba lya buYohane mu kulobolola ifisabo fituntulu fintu Yesu aletako ku kulumbwa kwa kwa Yehova! (Luka 10:2) Shi ifwe bonse natube aba mupampamina ukuti tatwakabale atukantaikwa ku mwangashi wa cino calo, kabili shi natusengauke ukunyantawilwa no mwangashi wa pe sonde lintu ubupingushi bwakosa ubwa kwa Yehova bwaputunkanishiwa.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 208]

‘Umwangashi wa Bulalelale Bwakwe’

Ulubali lwalumbuka lwa Babiloni Mukalamba Licalici lya ciRoma Katolika. Icalici litekwa kuli papa mu Roma kabili liitunga ukuti papa umo umo ni mpyani ya mutumwa Petro. Ifyakonkapo e fimo fya fishinka fyasabankanishiwa ku lwa ishi ishitwa impyani:

Formosus (891-96): “Imyeshi pabula pa numa ya mfwa yakwe, umubili wa kwa Formosus walishulilwe ukufuma mu nshishi ya ba papa no kupeelwa umulandu wa kupingulwa pa ntanshi ya cilye ‘cipingule fitumbi’, pali co Stephen [papa mupya] atungulwile. Papa wafwa apeelwe umulandu wa kufwaisha kwacishamo ukwa cifulo ca bupapa ne ncitilo shakwe shonse shabilishiwe ishaleka ukubomba. . . . Icitumbi cafuulilwe imingila ya bushikofu; iminwe ya ku kuboko kwa ku kulyo yaliputwilweko.”—New Catholic Encyclopedia.

Stephen VI (896-97): “Mu kati ka myeshi inono [iya kupingulwa kwa citumbi ca kwa Formosus] ukwankulako kwabamo ulukaakala kwapwishishe bushikofu bwa kwa Papa Stephen; apokolwelwe icishibilo ca bushikofu, ukubikwa mu cifungo, no kunyongwa.”—New Catholic Encyclopedia.

Sergius III (904-11): “Impyani shakwe shibili shapalamishe . . . shanyongelwe mu cifungo. . . . Mu Roma aafwilishiwe ku lupwa lwa kwa Theophylactus, kuli umo untu abana banakashi bakwe, Marozia, afwile ukukwato mwana mwaume (Papa John XI wa pa numa).”—New Catholic Encyclopedia.

Stephen VII (928-31): “Mu myaka ya kupelelekeshako ya bushikofu bwakwe, Papa John X . . . akolomwene icifukushi ca kwa Marozia, Donna Senatrix of Rome [Mama Roma], kabili abikilwe mu cifungo no kwipaiwa. Marozia lyene apeele bupapa pali Papa Leo VI, uwafwile pa numa ya myeshi 6 1/2 mu cifulo. Stephen VII alimupyene, napamo ukupitila mu kusonga kwa kwa Marozia. . . . Mu kati ka myaka yakwe 2 nga Papa, abele uwabulwa amaka pe samba lya kuteka kwa kwa Marozia.”—New Catholic Encyclopedia.

John XI (931-35): “Pa mfwa ya kwa Stephen VII . . . , Marozia, uwa Ŋanda ya kwa Theophylactus, apokele umwana wakwe John bupapa, umusepela mu myaka yakwe ya mu kubangilila kwa 20. . . . Nga papa, John atekelwe kuli nyina.”—New Catholic Encyclopedia.

John XII (955-64): “Ali talafika pa myaka ikumi na cinekonsekonse, kabili ukushimika kwa nshita imo ine kusuminishanya ulwa kukanasekelela kwakwe mu fintu fya ku mupashi, ukukunkuma ku fyangalo fya bututu, no bumi bushalamwa bwa kuiposaika.”—The Oxford Dictionary of Popes.

Benedict IX (1032-44; 1045; 1047-48): “Aishibikilwe ku kushitisha bupapa kuli wishi mwiminishi kabili lyene mu kukonkapo ukupokolole cifulo libili.”—The New Encyclopædia Britannica.

Muli fyo, ukucila ukukonka ica kumwenako ca kwa Petro wa citetekelo, aba na ba papa bambi bali kusonga kwabipa. Basuminishe umulandu wa mulopa no bulalelale bwa ku mupashi no bwa ku mubili, pamo pene no kusonga kwa kwa Yesebele, ukubosha icalici baleteka. (Yakobo 4:4) Mu 1917 icitabo ca Watch Tower Society The Finished Mystery caimike ubwingi bwa ifi fishinka mu kulonsha kwamonekesha. Iyi yali inshila imo intu Abasambi ba Baibolo muli isho nshiku ‘bapamine icalo ku cinkunka icili conse.’—Ukusokolola 11:6; 14:8; 17:1, 2, 5.

[Icikope pe bula 206]

Kristu wabikwa pa cipuna ca bufumu acito kupingula mu kuba no kwaafwilisha kwa bumalaika

[Icikope pe bula 207]

Pa numa Babiloni awile mu 539 B.C.E., abafungwa bakwe balikakwilwe